Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 14 czerwca 2018 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku A. K.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestniczki od postanowienia Sądu Rejonowego w Biskupcu z dnia 7 grudnia 2017 r., sygn. akt I Ns 6/15,

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie w całości i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Biskupcu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Bożena Charukiewicz Mirosław Wieczorkiewicz Agnieszka Żegarska

Sygn. akt IX Ca 175/18

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni domagała się ustanowienia na nieruchomości składającej się z działek o numerach ewidencyjnych (...) położonej w B., obręb (...) W., dla której prowadzona jest KW nr (...)) - służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa uczestnika za jednorazowym wynagrodzeniem. Ponadto domagała się zasądzenia od uczestnika kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu swojego wniosku wnioskodawczyni podała, że jest współwłaścicielką ww. nieruchomości na zasadach wspólności małżeńskiej.

Uczestnik postępowania wniósł o oddalenie wniosku oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni kosztów postępowania według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 7 grudnia 2017r. Sąd Rejonowy w Biskupcu ustanowił służebność przesyłu obciążającą działki oznaczone numerem geodezyjnym: (...) o łącznej powierzchni 2,3672 ha, położone w miejscowości W., gmina B., dla której prowadzona jest KW nr (...) oraz działki nr (...) o powierzchni 0,1900 ha, dla której prowadzona jest KW nr (...)- stanowiące własność K. K. i wnioskodawczyni na rzecz uczestnika za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 16.324,-zł oraz nakazał pobrać dla Skarbu Państwa od uczestnika kwotę 6.207,28,-zł, a od wnioskodawczyni kwotę 6.207,28 zł - tytułem nieuiszczonych wydatków związanych z opiniami biegłych, atakże stwierdził, że koszty postępowania każdy uczestnik ponosi w związku ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd I instancji ustalił, że wnioskodawczyni na prawach wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej jest właścicielką nieruchomości zlokalizowanej w obrębie W., gmina B., dla której prowadzona jest KW (...), składającej się z działek o nr (...) o łącznej powierzchni 2,3672 ha. Ponadto wnioskodawczyni na prawach wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej jest właścicielką nieruchomości zlokalizowanej w obrębie W., gmina B., dla której prowadzona jest KW (...), składającej się działki nr (...) o powierzchni 0,1900 ha. Przedmiotowe działki mają charakter użytków rolnych zabudowanych, gruntów ornych oraz pastwisk. Na działkach o nr (...) znajdują się następujące urządzenia należące do uczestnika postępowania: napowietrzna sieć średniego napięcia 15 kV relacji B.-B., podtrzymywana przez cztery słupy energetyczne posadowione na działce nr (...). Łączna długość osi tej sieci na obszarze przedmiotowych działek wynosi 224,23 m. Ponadto przez działki o nr (...) przebiega napowietrzna linia energetyczna niskiego napięcia 0,4 kV, podtrzymywana jest przez cztery słupy energetyczne. Łączna długość osi tej linii na obszarze przedmiotowych działek wynosi 147,06 m. Przekazanie linii elektroenergetycznej na majątek Zakładu (...) miało miejsce w dniu 1 grudnia 1982 r. przez Wojewódzki Zarząd Inwestycji Rolniczych w O.. Wnioskodawczyni pismem z dnia 13 grudnia 2011r. wystąpiła do uczestnika z propozycją zawarcia umowy służebności przesyłu za wynagrodzeniem w wysokości 3.700,-zł, płatnym co roku z dołu do dnia 15 stycznia z tytułu umieszczenia urządzeń elektroenergetycznych na jej działkach.

Mając to na uwadze Sąd I instancji uznał, że żądanie ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomościach objętych wnioskiem zasługiwało na uwzględnienie. W tym zakresie Sąd ten przyjął, że rodzaj urządzeń przesyłowych znajdujących się na gruntach wnioskodawczyni, ich powierzchnię, przebieg służebności oraz wynagrodzenie za jej ustanowienie, ustalono na podstawie opinii biegłego J. K.. Sąd ten podzielił powyższą opinię, jako sporządzono zgodnie z tezą dowodową, obowiązującymi przepisami oraz należycie i logicznie umotywowaną. O nieuiszczonych kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, a o kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 1 kpc.

Apelację od powyższego postanowienia złożył uczestnik postępowania, zaskarżając rozstrzygnięcie Sądu I instancji w całości.

Uczestnik postępowania zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu naruszenie:

1.  art. 321 w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez ustanowienie służebności przesyłu obciążającą działkę o nr geodezyjnym(...)o pow. 0,1900 ha dla której prowadzona jest księga wieczysta o nr (...) na rzecz uczestniczki, podczas gdy wnioskodawczyni nie objęła wnioskiem o ustanowienie służebności działki o nr (...), co więcej wnioskodawczyni w piśmie procesowym z dnia 27 marca 2017r. wskazała, iż nie rozszerza wniosku o ww. działkę,

1.  art. 233 § 1 w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez błędną sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania nieruchomości inż. J. K. i przyjęcie przez Sąd, że jednorazowe wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności obejmuje również wynagrodzenie z tytułu obniżenia wartości nieruchomości na skutek posadowienia na niej urządzeń elektroenergetycznych, podczas gdy wnioskodawczyni nabyła nieruchomość z istniejącą już infrastrukturą elektroenergetyczną,

2.  art. 49 w zw. z art. 281 w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez nie powołanie przez Sąd nowego biegłego z dziedziny geodezji jak i biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości, podczas gdy w toku sprawy biegły J. K. sporządzając opinię ponad tezę dowodową wpłynął na zwiększenie wynagrodzenia za służebność, co w sposób uzasadniony mogło rzutować na bezstronności biegłego,

3.  art. 305 § 1 kc przez ustanowienie służebności przesyłu obciążającą działki o nr ewidencyjnym (...) położonej w miejscowości W. gmina B. dla której prowadzona jest KW (...), podczas gdy w wymienionej księdze wieczystej nie widnieją działki o nr ewidencyjnym (...)

Mając powyższe na uwadze, uczestnik wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustanowienie służebności za odpowiednim wynagrodzeniem bez uwzględnienia działki o nr ewidencyjnym(...)oraz z prawidłowym określeniem księgi wieczystej odnośnie działki (...),

2.  zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego według norm przepisanych,

3.  ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego,

4.  dopuszczenie przez Sąd II instancji i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości, na okoliczność określenia odpowiedniego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu z uwzględnieniem zastrzeżeń formułowanych przez wnioskodawczynię na etapie postępowania przed Sądem I instancji.

Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od uczestnika kosztów postępowania za drugą instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja była zasadna, ale z innych względów niż wynika to z treści przedstawionych zarzutów apelacyjnych. Dopiero w ostatnim zdaniu uzasadnienia apelacji uczestnik postępowania dostrzegł zasadnicze uchybienie procesowe, które doprowadziło do konieczności uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Biskupcu do ponownego rozpoznania.

W niniejszej sprawie u podstaw zaskarżonego postanowienia legła ocena Sądu Okręgowego, według której Sąd pierwszej instancji w kontekście ustroju własnościowego nie rozpoznał istoty zgłoszonego wniosku w zakresie ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomościach wnioskodawczyni i jej męża na rzecz uczestnika.

W niniejszej sprawie, Sąd Rejonowy pominął, że tylko wnioskodawczyni, jako jeden ze współwłaścicieli (na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej) domagała się ustanowienia na nieruchomościach wskazanych we wniosku służebności przesyłu na rzecz uczestnika za jednorazowym wynagrodzeniem (art. 305 ² § 2 kc).

Sąd pierwszej instancji po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, przychylił się do żądania wnioskodawczyni i ustanowił służebność przesyłu na nieruchomości składającej się z działek o nr (...), dla której prowadzona jest KW (...) oraz na nieruchomości składającej się z działki o nr (...) dla której prowadzona jest KW (...).

Z treści wymienionych ksiąg wieczystych wynika, że wnioskodawczyni jest współwłaścicielką powyższych działek gruntu na zasadach wspólności majątkowo małżeńskiej z K. K. (k. 7).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie było już wyjaśniane, że ustanowienie służebności przesyłu stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu i wymaga zgody - stosownie do art. 199 kc - wszystkich współwłaścicieli (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011r., IV CSK 303/10, Legalis nr 428295 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011r., I CSK 714/10, Legalis nr 411303).

W warunkach niniejszej sprawy - ze względu na objęcie nieruchomości wskazanych we wniosku wspólnością majątkowo małżeńską - zastosowanie znajduje przepis art. 37 § 1 pkt 1 kriop.

Zgodnie z powyższą regulacją, zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków.

Z kolei stosownie do § 2 omawianego przepisu, ważność umowy - która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego - zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.

Zatem przyjąć należy, że wniosek o ustanowienie służebności przesyłu na drodze orzeczenia sądu, powinien zostać poparty przez wszystkich współwłaścicieli - a w rozpoznawanym przypadku - przez każdego z małżonków, będących właścicielami (współwłaścicielami) spornej nieruchomości.

Służebność przesyłu stanowi ograniczone prawo rzeczowe (art. 244 § 1 kc) którego treścią jest korzystanie przez przedsiębiorcę z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych (art. 305 ¹ kc).

Z punktu widzenia właściciela nieruchomości obciążonej wykonywanie służebności przesyłu wiąże się z koniecznością znoszenia istnienia na tej nieruchomości cudzych urządzeń (urządzeń przesyłowych) trwale związanych z jego nieruchomością.

Służebność przesyłu - jako prawo na rzeczy cudzej ( iura in re aliena) - daje bowiem uprawnionemu z tytułu tej służebności - w ograniczonym zakresie - władztwo nad cudzą nieruchomością. Ogranicza ono zatem w sposób trwały wykonywanie w pełnym zakresie prawa własności nieruchomości obciążonej, statuując obowiązek znoszenia przez każdoczesnego właściciela tej nieruchomości wykonywania przez podmiot uprawniony z tytułu służebności przesyłu (przedsiębiorcę przesyłowego) tego prawa, w zakresie jaki wynika z oświadczenia o jego ustanowieniu bądź orzeczeniu sądu.

Takie konsekwencje prawne dotykające wszystkich współwłaścicieli nieruchomości, a wynikające z obciążenia jej służebnością przesyłu, przemawiają za przyjęciem stanowiska, że ustanowienie służebności przesyłu - w drodze umowy bądź orzeczenia sądu - stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną i do jej skutecznego ustanowienia konieczne jest złożenie oświadczenia woli (poparcia wniosku o ustanowienie służebności przesyłu) przez wszystkich współwłaścicieli nieruchomości - a w przypadku objęcia nieruchomości wspólnością majątkową małżeńską - przez każdego z małżonków.

Tymczasem w niniejszej sprawie, wniosek o ustanowienie służebności przesyłu został złożony wyłącznie przez wnioskodawczynię

Roszczenie wnioskodawczyni nie zostało natomiast poparte przez jej małżonka K. K..

Sąd I instancji również pominął, że zgodnie z przepisem art. 510 § 2 kpc, jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie. Poprzez wezwanie do wzięcia udziału w sprawie wezwany staje się uczestnikiem.

Z powyższej regulacji wynika, że sąd powinien z urzędu badać, czy poza występującymi w sprawie uczestnikami nie ma innych osób, których udział jest uzasadniony interesem prawnym (art. 510 kpc). Powinien zatem w toku całego postępowania kontrolować, czy poza występującymi w sprawie osobami nie ma innych osób, które mają interes prawny w rozumieniu art. 510 kpc.

W celu ustalenia kręgu zainteresowanych sąd może żądać od wnioskodawcy lub innych uczestników postępowania informacji, które pozwolą ustalić krąg zainteresowanych i - jeżeli nie biorą udziału w postępowaniu - wezwać ich do udziału w sprawie.

Tymczasem z akt sprawy nie wynika, aby Sąd Rejonowy wezwał K. K. do wzięcia udziału w sprawie.

Takie postępowanie jest zaskakujące, ponieważ Sąd I instancji w ustaleniach faktycznych wprost wskazał, że nieruchomości objęte wnioskiem znajdują się we wspólności majątkowo małżeńskiej.

Ponadto sama wnioskodawczyni - reprezentowana przez kwalifikowanego pełnomocnika - powinna czynić staranie o uzyskanie zgody małżonka na ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości wspólnej lub jego uczestnictwo.

Sąd drugiej instancji w związku z tym uchybieniem procesowym nie mógł orzekać na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, ponieważ było to wyłączone z powodu braku zawiadomienia o toczącym się postępowaniu K. K. oraz braku jego zgody na obciążenie nieruchomości w zakresie wniosku zgłoszonego przez wnioskodawczynię.

W przypadku rozstrzygnięcia co do istoty sprawy przez Sąd Okręgowy, małżonek wnioskodawczyni zostałby pozbawiony uczestnictwa w postępowaniu w pierwszej instancji.

Tym bardziej, że Sąd I instancji orzekł również ponad żądanie w zakresie rozstrzygnięcia o ustanowieniu służebności przesyłu na nieruchomości objętych działką o numerze (...) (art. 321 § 1 kpc).

Pismo wnioskodawczyni z 27 marca 2017r. (k. 204) w tym zakresie jednoznacznie rozstrzygało tę kwestię.

Mając na uwadze stan sprawy Sąd Okręgowy podziela tezę sformułowaną przez Sąd Najwyższy, że wstąpienie zainteresowanego do udziału w sprawie dopiero w postępowaniu apelacyjnym, powodujące - w okolicznościach sprawy - pozbawienie go prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP), stanowi podstawę uchylenia zaskarżonego postanowienia sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2002r., III CKN 948/00, Legalis nr 55316) .

Tym samym Sąd Okręgowy w okolicznościach niniejszej sprawy nie podziela poglądu, że niewzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje nieważności postępowania (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09, Legalis nr 215205).

Zdaniem Sądu Okręgowego brak jest podstaw celowościowych do stosowania w przedmiotowej sprawie art. 524 § 2 kpc, zgodnie z którym w postępowaniu nieprocesowym - inaczej niż w procesie - osoba zainteresowana, niebędąca uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, może żądać wznowienia postępowania, jeżeli postanowienie to narusza jej prawa, albowiem spowodowałoby to konieczność wzruszenia w trybie skargi o wznowienie oczywiście nieprawidłowego orzeczenia, którego uprawomocnienie się wywołałoby określone już skutki prawne.

W konsekwencji Sąd odwoławczy uznał, że wskazane uchybienia skutkowały koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia z powodu nierozpoznania istoty sprawy, ponieważ postępowanie toczyło się bez udziału wszystkich zainteresowanych odnośnie legitymacji materialnej i formalnej, a obciążona została nieruchomość objęta wspólnością ustawową małżeńską

W doktrynie podkreśla się, że nierozpoznanie istoty sprawy oznacza nierozpoznanie istoty żądania będącego podstawą wniosku i żądania na podstawie ustalonego stanu faktycznego. Występuje wówczas, gdy w toku postępowania Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał merytorycznie wniosku o ustanowienie służebności w sytuacji istnienia współwłasności spornych nieruchomości, a w swoim rozstrzygnięciu w istocie nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy, tj. współwłasność i wspólność ustawowa małżeńska przedmiotowych nieruchomości oraz wymaganych warunków dla ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomości objętych wspólnością ustawową małżeńska (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2017r., V CZ 92/16, Legalis nr 1560001 i wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 2002r., I CKN 486/00, Legalis nr 56040; postanowienia Sądu Najwyższego z: 4 września 2014r., II CZ 41/14, Legalis nr 1062204; 27 czerwca 2014r., V Cz 41/14, Legalis nr 1067208 i 4 września 2014r., II CZ 43/14, Legalis nr 1073321 oraz Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. T. Erecińskiego, t. 2, s. 187, Warszawa 2009).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 386 § 4 kpc w zw. art. 13 § 2 kpc w zw. z art. 108 § 2 kpc.

Bożena Charukiewicz Mirosław Wieczorkiewicz Agnieszka Żegarska