Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: II K 1139/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2018 r.

Sąd Rejonowy w Wołominie w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący: SSR Florian Szcześnik

Protokolant: Weronika Załęska

przy udziale Prokuratora Damiana Zawadki

po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 8 czerwca 2018 r.

sprawy M. J. (1), syna B. i M.,

ur. w dniu (...) w W.,

oskarżonego o to, że:

w okresie od 1 maja 2015 roku do dnia 31 sierpnia 2016 roku doprowadził do niekorzystnego mieniem Zakład Ubezpieczeń Społecznych w ten sposób, że poprzez wyzyskanie błędu funkcjonariuszy publicznych w osobach upoważnionych pracowników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wyłudził rentę rodzinną w łącznej kwocie 14.499,86 zł, gdzie łączna wartość strat wyniosła 14.499,86 zł na szkodę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,

tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k.

orzeka:

I.  ustalając w ramach zarzuconego czynu, że oskarżony M. J. (1) w okresie od dnia 1 maja 2015 rok do dnia 31 sierpnia 2016 roku w K. i w W., w województwie (...), działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. do niekorzystnego rozporządzania mieniem w łącznej kwocie 14.499,86 zł, w ten sposób, że wyzyskał błąd pracowników ZUS co do kontynuowania przez niego nauki nie informując ich, że z dniem 26 kwietnia 2015 r. przerwał edukację w Policealnym (...) Studium Zawodowym w W., w następstwie czego pobrał nienależne mu świadczenie z tytułu renty rodzinnej nie będąc do tego uprawnionym w łącznej wysokości 14.499,86 zł, przy czym czyn ten stanowił wypadek mniejszej wagi, czym dopuścił się przestępstwa z art. 286 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., na podstawie art. 66 § 1 k.k. oraz art. 67 § 1 k.k. warunkowo umarza wobec niego postępowanie karne na okres 3 (trzech) lat próby od uprawomocnienia się wyroku;

II.  na podstawie art. 67 § 3 k.k. zasądza od oskarżonego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. kwotę 8.328,02 zł (ośmiu tysięcy trzystu dwudziestu ośmiu złotych i 2/100) tytułem obowiązku naprawienia szkody w pozostałej do uregulowania części;

III.  na podstawie art. 627 k.p.k. zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 234,95 zł (dwustu trzydziestu czterech złotych i 95/100) tytułem kosztów sądowych, w tym kwotę 60 (sześćdziesięciu) złotych tytułem opłaty.

Sygn. akt II K 1139/17

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 8 czerwca 2018 roku

Na podstawie całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie, Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. J. (1) urodził się w dniu (...) Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 sierpnia 1998 r. została przyznana mu renta rodzinna po zmarłej matce M. J. (2). Po uzyskaniu przez M. J. (1) pełnoletniości renta rodzinna począwszy od dnia 1 grudnia 2009 r. wypłacana była do jego rąk w terminie do 1-go dnia każdego miesiąca. Po ukończeniu nauki w Zespole Szkół (...) w W. M. J. (1) kontynuował naukę w Policealnej Szkole Centrum (...) w W., zaś od dnia od dnia 1 września 2014 r. w (...) Studium Zawodowym w W.. M. J. (1) miał świadomość, że renta rodzinna przysługuje mu do ukończenia 25 roku życia pod warunkiem kontynuowania nauki i z tego względu cyklicznie dostarczał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenia o kontynuowaniu nauki. Ostatnie takie zaświadczenie przedłożył w dniu 19 stycznia 2015 r. Wynikało z niego, że będzie uczył się w (...) Studium Zawodowym w W. do dnia 31 sierpnia 2016 r. W dniu 26 kwietnia 2015 r. M. J. (1) przerwał naukę w (...) Studium Zawodowym w W.. Ze względu na brak stałego zatrudnienia i trudną sytuację materialną postanowił jednak nie informować o powyższym fakcie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych aby móc w dalszym ciągu pobierać rentę rodzinną do dnia 31 sierpnia 2016 r., która to data została wskazana w ostatnim zaświadczeniu z uczelni jako data zakończenia nauki. Tym sposobem w okresie od dnia 1 maja 2015 r. do dnia 31 sierpnia 2016 r. M. J. (1) pobrał z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nienależne mu świadczenia w postaci renty rodzinnej w łącznej kwocie 14.099,86 zł oraz związanego z nią jednorazowego dodatku w kwocie 400 zł.

Wykonując czynności weryfikacyjne Zakład Ubezpieczeń Społecznych skierował w dniu 30 sierpnia 2016 r. zapytanie do (...) Studium Zawodowego w W. o wskazanie okresu pobierania nauki przez M. J. (1). W dniu 22 listopada 2016 r. udzielono odpowiedzi, iż M. J. (1) był słuchaczem (...) Studium Zawodowego w W. w okresie od 1 września 2014 r. do dnia 26 kwietnia 2016 r. Decyzją z dnia 23 grudnia 2016 r. ( (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. zobowiązał M. J. (1) do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 1 maja 2015 r. do dnia 31 sierpnia 2016 r. wraz z odsetkami.

W dniu 26 stycznia 2018 r. M. J. (1) zawarł z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. umowę nr (...) o rozłożeniu na raty należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, na mocy której zobowiązał się do spłaty zadłużenia w miesięcznych ratach do dnia 26 grudnia 2019 r. M. J. (1) na bieżąco i regularnie spłaca kolejne wynikające z umowy raty.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie następujących dowodów: k. 47 - 48 - wyjaśnienia M. J. (1), k. 5, 22, 25, 28, 38 - decyzja, k. 6, 7, 15 - 21, 23, 29 - 36 - zaświadczenia, k. 58 - 59 - kopia umowy, k. 60, 75 - 77 - dowody wpłay, k. 65 - dane o karalności, k. 66 - informacja z ZUS, k. 70 - 73 - wywiad środowiskowy.

* * *

Oskarżony M. J. (1) przyznał sie do popełnienia zarzuconego mu czynu. Wyjaśnił, że "zrobił głupotę" ponieważ powinien zgłosić do ZUS fakt zakończenia nauki. Wskazał, iż gdy dostał pismo z ZUS zobowiązujące go do zwrotu świadczenia wpłacił wszystkie swoje oszczędności w kwocie 6.000 zł, aby przynajmniej częściowo uregulować zadłużenie. Zadeklarował też chęć jak najszybszej spłaty zadłużenia. Podczas posiedzenia w dniu 8 czerwca 2018 r. oskarżony oświadczył, że bardzo żałuje, iż tak się zachował i na pewno nigdy w życiu już by tak nie postąpił. Oznajmił, że w przedmiotowym okresie nie miał stałej pracy i podejmował jedynie prace dorywcze. Zwrócił się z prośbą o warunkowe umorzenie postępowania.

Sąd zważył, co następuje.

W ocenie Sądu, zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy jest kompletny i wystarczający do prawidłowego rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej oskarżonego.

Sąd dał wiarę wyjaśnieniom oskarżonego. W ocenie Sądu były one spontaniczne i szczere. Oskarżony otwarcie przyznał, że po przerwaniu nauki nie poinformował o tym fakcie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, chociaż wiedział że tak powinien postąpić. Nie ulega również wątpliwości, że zaniechał tego obowiązku aby móc dalej pobierać rentę rodzinną.

Prawdziwość, autentyczność i rzetelność sporządzenia zgromadzonych w sprawie pozostałych dowodów nieosobowych nie była przedmiotem zarzutów stron, a także nie wzbudziła wątpliwości Sądu. Z tych względów Sąd nie odmówił wskazanym dowodom nieosobowym wiarygodności i mocy dowodowej.

* * *

Mając na względzie powyższe rozważania w kontekście analizy materiału dowodowego ocenianego swobodnie, Sąd doszedł do przekonania, że zarówno sprawstwo i wina oskarżonego jak i okoliczności popełnienia opisanego w sentencji wyroku czynu zabronionego z art. 286 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. nie budzą wątpliwości.

Przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. dopuszcza się ten, kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Nie ulega wątpliwości, iż oskarżony swoim zachowaniem wyczerpał wszystkie wskazane wyżej znamiona, zarówno przedmiotowe jak i podmiotowe. W okresie od dnia 1 maja 2015 rok do dnia 31 sierpnia 2016 roku w działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. do niekorzystnego rozporządzania mieniem w łącznej kwocie 14.499,86 zł, w ten sposób, że wyzyskał błąd pracowników ZUS co do kontynuowania przez niego nauki nie informując ich, że z dniem 26 kwietnia 2015 r. przerwał edukację w Policealnym (...) Studium Zawodowym w W., w następstwie czego pobrał nienależne mu świadczenie z tytułu renty rodzinnej nie będąc do tego uprawnionym w łącznej wysokości 14.499,86 zł. Okoliczności niniejszej sprawy, jak też konstrukcja opisu zarzuconego a następnie przypisanego w wyroku przestępstwa wskazuje, że czyn ten został zaplanowany i realizowany przez oskarżonego etapami, a przejawiał się w comiesięcznym pobieraniu nienależnego mu świadczenia. Już samo wskazanie w zarzucie czasokresu popełnienia czynu zabronionego sugeruje, iż nie został on popełniony w jednej chwili ale na przestrzeni pewnego odcinka czasowego. Wszystkie te okoliczności skłoniły Sąd do przekonania o zasadności uzupełniania opisu czynu i jego kwalifikacji prawnej poprzez przyjęcie, iż stanowił on czyn ciągły w rozumieniu art. 12 k.k.

W przekonaniu Sądu czyn oskarżonego należy zakwalifikować również jako wypadek mniejszej wagi w rozumieniu art. 286 § 3 k.k. Wprawdzie wartość wyrządzonej szkody nie była w niniejszej sprawie bagatelna, jednak jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 października 2013 r. (sygn. akt. III KK 129/13) - zakwalifikowanie określonego zachowania jako wypadku mniejszej wagi jest rezultatem ustalenia, iż zachodzi zespół okoliczności przedmiotowo-podmiotowych, wśród których wysokość szkody jest tylko jednym z elementów uzasadniających przyjęcie takiego wypadku. O przyjęciu wypadku mniejszej wagi decydują przedmiotowe i podmiotowe znamiona czynu, ze szczególnym uwzględnieniem tych elementów, które są charakterystyczne dla danego rodzaju przestępstw. Wśród znamion strony przedmiotowej istotne znaczenie mają w szczególności: rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo, sposób działania sprawcy, użyte środki, charakter i rozmiar wyrządzonej szkody, czas, miejsce i inne okoliczności popełnienia czynu oraz odczucie szkody przez pokrzywdzonego. Wśród elementów strony podmiotowej istotne są: stopień zawinienia, motywacja i cel działania sprawcy ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 stycznia 2014 r., sygn. akt II AKa 391/13, Legalis nr 1024238). Podkreślenia wymaga, że czynu, którego oskarżony się dopuścił nie można postawić na równi z typowymi przestępstwami z art. 286 § 1 k.k. popełnianymi powszechnie na szkodę osób fizycznych czy instytucji bankowych. Bezprawnie pobrane przez oskarżonego świadczenie, zostało mu pierwotnie leganie przyznane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z tytułu śmierci matki. Do momentu przerwania nauki pobierał je zgodnie z prawem. Nie można też pominąć faktu, iż oskarżony nie podejmował żadnych oszukańczych zabiegów wobec pokrzywdzonego i nie przedstawiał poświadczających nieprawdę dokumentów, po to aby pobierać rentę rodzinną. Jego zachowanie polegało na zaniechaniu wypełnienia obowiązku zgłoszenia faktu przerwania nauki. Istotne znaczenie ma również trudna sytuacja rodzinna i majątkowa oskarżonego. M. J. (1) dorastał w niepełnej rodzinie, zaś po przerwaniu nauki nie mógł znaleźć stałej pracy. Wobec powyższego bezprawnie pobrane świadczenie było mu potrzebne do codziennego funkcjonowania. Zauważyć nadto należy, iż odczucie szkody przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który jako państwowa instytucja publicznoprawna dysponuje szerokim spektrum możliwości skutecznego wyegzekwowania nienależnie pobranego świadczenia, jest w niniejszej sprawie minimalny. Stopnia tego pokrzywdzenia z pewnością nie można równać z pokrzywdzeniem osób będących osobami fizycznymi. W przekonaniu Sądu przytoczone wyżej okoliczności podmiotowe i przedmiotowe o charakterze łagodzącym mają zdecydowaną przewagę nad elementem o pejoratywnym wydźwięku w postaci wysokości powstałej szkody i dają podstawę do zakwalifikowania czynu oskarżonego jako wypadku mniejszej wagi w rozumieniu art. 286 § 3 k.k.

Mając na względzie powyższe rozważania Sąd doszedł do przekonania, że sprawstwo i wina oskarżonego a także okoliczności popełnienia czynu są niewątpliwe. Jednakże w niniejszej sprawie Sąd nie uznał za zasadne wydanie wyroku skazującego i wymierzenie oskarżonemu określonej w art. 286 § 3 k.k. sankcji karnej, bowiem w ocenie Sądu całokształt okoliczności towarzyszących popełnieniu przestępstwa, jak również postawa oskarżonego oraz jego właściwości i warunki osobiste, a także zasady sprawiedliwości i racjonalnej polityki kryminalnej, przemawiały za zastosowaniem wobec niego środka probacyjnego w postaci warunkowego umorzenia postępowania.

Zastosowanie instytucji o której mowa, jest uzależnione od zaistnienia określonych w art. 66 § 1 i 2 k.k. przesłanek.

Pierwszą z nich stanowi górna granica ustawowego zagrożenia za popełniony czyn, która nie może przekraczać 5 lat pozbawienia wolności (art. 66 § 2 k.k.). Sankcja przewidziana za występek opisany w art. 286 § 3 k.k. jest oznaczona alternatywnie - za jego popełnienie grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub kara pozbawienia wolności do lat 2, tym samym warunek przewidziany w art. 66 § 2 k.k. został spełniony.

Kolejną przesłanką dla zastosowania warunkowego umorzenia postępowania jest uprzednia niekaralność za przestępstwo umyślne. M. J. (1) spełnia również ten warunek albowiem z aktualnych danych o karalności uzyskanych z Krajowego Rejestru Karnego wynika, że nie był on dotychczas w ogóle karany.

Przechodząc do oceny stopnia zawinienia oskarżonego należy stwierdzić, iż nie jest on znaczny. Przy ocenie tego stopnia Sąd miał na uwadze młody wiek oskarżonego w okresie popełnienia czynu. Sąd uwzględnił nadto jego trudną sytuację rodzinną i majątkową oraz motywację w pobieraniu nienależnego świadczenia, aby wobec problemów ze znalezieniem pracy mieć z czego żyć. Chociaż okoliczności te nie usprawiedliwiają jego postępowania, to nie można zasadne uznać, że dopuścił się przypisanego mu czynu bez żadnego powodu. Bardzo istotne znaczenie ma również postawa oskarżonego po zobowiązaniu go przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do zwrotu świadczenia, gdy przekazał pokrzywdzonemu wszystkie swoje oszczędności w kwocie 6.000 zł, co potwierdza dostarczony przez niego dowód wpłaty. Reasumując zdaniem Sądu poziom osobistej zarzucalności popełnionego czynu, nie przekracza średniego stopnia, aczkolwiek wina oskarżonego M. J. (1) w przedmiotowej sprawie jest niewątpliwa.

Oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu, należy stwierdzić, że również nie jest on znaczny. Sąd dokonał w tym względzie analizy wszystkich okoliczności zarówno przedmiotowych jak i podmiotowych wyliczonych w art. 115 § 2 k.k., które wpływają na ujemną zawartość przypisanego oskarżonemu przestępstwa. Z uwagi na rodzaj i charakter naruszonego dobra prawnego z pewnością nie można przyjąć, iż społeczna szkodliwość tego czynu jest znikoma. Jednak niebagatelne znaczenie dla ustalenia stopnia społecznej szkodliwości ma analiza poczucia krzywdy samego pokrzywdzonego, który jest państwową instytucją publicznoprawną. Podkreślenia wymaga także, iż oskarżony zawarł w dniu 26 stycznia 2018 r. z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. umowę nr (...) o rozłożeniu na raty należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, na mocy której zobowiązał się do spłaty zadłużenia w miesięcznych ratach. M. J. (1) na bieżąco i regularnie spłaca kolejne wynikające z umowy raty, co potwierdza zarówno pisemna informacja pokrzywdzonego jak i przedstawione przez oskarżonego dowody wpłat.

Przechodząc do omówienia ostatniej przesłanki warunkowego umorzenia postępowania, należy podkreślić, iż Sąd oceniając właściwości i warunki osobiste oskarżonego doszedł do przekonania, iż istnieje w stosunku do niego pozytywna prognoza co do zgodnego z prawem zachowania się w przyszłości. Za powyższą konkluzją przemawia również dotychczasowy sposób życia oskarżonego, pozytywna opinia środowiskowa oraz jego uprzednia niekaralność, co pozwala przypuszczać, iż mimo nie wydawania wobec niego wyroku skazującego będzie przestrzegał porządku prawnego i nie popełni już żadnego przestępstwa.

Podsumowując powyższe wywody, w ocenie Sądu spełnione zostały łącznie wszelkie stawiane prawem wymogi dla zastosowania wobec oskarżonego instytucji warunkowego umorzenia postępowania. Weryfikacją dla pozytywnych założeń Sądu będzie natomiast zachowanie się oskarżonego w okresie próby, który Sąd ustalił na maksymalny okres 3 lat.

W związku z czynem, którego oskarżony się dopuścił Sąd uznał za zasadne zobowiązanie oskarżonego na podstawie art. 67 § 3 k.k. do zapłaty na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. kwoty 8.328,02 zł tytułem obowiązku naprawienia szkody w pozostałej do uregulowania części. Sąd uwzględnił przy tym, iż w dniu 22 maja 2018 r. (k. 77) M. J. (1) uiścił kolejną ratę zobowiązania w kwocie 439 zł, pomniejszając o tę kwotę aktualny stan zadłużenia wskazany przez pokrzywdzonego w piśmie z dnia 9 maja 2018 r. (k. 66).

Sąd zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa poniesione w sprawie wydatki oraz opłatę w wysokości 60 złotych, nie znajdując podstaw do zwolnienia go od poniesienia tych kosztów. Aktualnie oskarżony wykonuje pracę zarobkowo i uzyskuje wynagrodzenie w kwocie 2.100 zł, zatem poniesienie powyższych kosztów postępowania nie będzie dla niego zbyt uciążliwe.

Z uwagi na powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.