Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki jawnej w M.

przeciwko Przedsiębiorstwu (...)
z o.o. we W.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 22 czerwca 2017 r. sygn. akt VII GC 174/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 8100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Rafał Dzyr SSA Grzegorz Krężołek SSA Paweł Rygiel

sygn. akt I AGa 141/18

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 12 kwietnia 2018 r.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił powództwo skierowane przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółce z o.o. we W., w którym strona powodowa, (...) Spółka jawna w M., domagała się ustalenia, że posiada prawo pierwokupu prawa wieczystego użytkowania niezabudowanej działki gruntu oznaczonej numerem (...) o pow. 4320 m ^{( 2)}, położonej we W. przy ul. (...), dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego we W. prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Sąd I instancji ustalił, że strony łączyła umowa dzierżawy, której przedmiotem była wiata o pow. 267 m ^{( 2)}, pomieszczenia budynku administracyjno-gospodarczego o pow. 112 m ^{( 2)} oraz teren pod w/w budynkami wraz z przyległym. Faktyczna powierzchnia terenu miała być ustalona po podziale działki przez uprawnionego geodetę i wprowadzona jako załącznik nr 1 do umowy, w oparciu o podział geodezyjny (§(...) umowy). W § (...) pkt (...) strony postanowiły, że dzierżawcy przysługuje prawo pierwokupu.

Aneksem do tej umowy uściślono, ze przedmiotem dzierżawy jest m.in. „ plac pod budynkami wraz przyległym terenem o pow. 13258 ha po podziale działka nr (...) zarejestrowana w Wydziale Ksiąg Wieczystych księga Kw (...)

Decyzją z dnia 14 grudnia 2015 r. Burmistrz Gminy W. zatwierdził podział nieruchomości położonej we W. składającej się m.in. z działki nr(...) o pow. 13311 ha, stanowiącej własność Gminy W. a będącej w użytkowaniu wieczystym pozwanej spółki, na działki o nr (...) o pow. 0,4230 ha i (...)o pow. 0,9081 ha.

Strona pozwana podjęła decyzje o sprzedaży przysługującego mu prawa użytkowania wieczystego nieruchomości. M.in. umową z dnia 29 lipca 2016 r. przeniosła na rzecz podmiotu trzeciego prawo użytkowania wieczystego niezabudowanej nieruchomości gruntowej położonej we W. przy ul. (...), oznaczonej jako działka nr (...) o pow. 4230 m ^{( 2)}. Umowa została zawarta pod warunkiem, że Gmina W. nie skorzysta z prawa pierwokupu na podstawie art. 109 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Strona pozwana nie kwestionowała natomiast prawa pierwokupu powodowej spółki do drugiej nieruchomości powstałej z podziału działki (...) tj. działki oznaczonej po podziale nr (...) i z tego prawa pierwokupu strona powodowa skorzystała. Natomiast pismem z dnia 12 sierpnia 2016 r. pozwana spółka poinformowała stronę powodową o zbyciu prawa użytkowania wieczystego działki o nr (...) z uzasadnieniem, że powodowej spółce nie przysługuje do niej prawa pierwokupu.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał zgłoszone roszczenie za bezzasadne wskazując, że powodowa spółka nie wykazała interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Analizując sytuacje, w której urzeczywistnia się interes prawny w ustaleniu istnienia bądź nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, Sąd wskazał, że interes ten nie istnieje, gdy jest możliwe wytoczenie powództwa o świadczenie. Tymczasem w świetle art. 599 § 1 k.c. powodowi przysługuje wobec pozwanego roszczenie o naprawienie szkody, będącej następstwem uniemożliwienia mu wykonania prawa pierwokupu, którego może dochodzić w drodze powództwa o odszkodowanie. Sąd powołał także, że poprzez zawarcie umowy bezwarunkowej sprzedaży prawa wieczystego użytkowania spornej nieruchomości, przysługujące powodowej spółce prawo pierwokupu wygasło.

Od powyższego orzeczenia, zaskarżając wyrok w całości, apelację wniosła strona powodowa, zarzucając:

- naruszenie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 45 ust.1 i art. 8 ust.2 Konstytucji RP poprzez uznanie, że powodowa spółka nie posiada i nie wykazała interesu prawnego w ustaleniu prawa pierwokupu do prawa użytkowania wieczystego działki zbytej przez pozwaną na rzecz osoby trzeciej bezwarunkową umowa sprzedaży;

- naruszenie art. 599 § 1 k.c. poprzez ustalenie, że w razie zawarcia przez zobowiązanego z umowy pierwokupu bezwarunkowej umowy sprzedaży z osobą trzecią, umowa taka jest ważna, zaś prawo pierwokupu wygasa;

- naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nieuzasadnienie braku interesu prawnego powodowej spółki.

W konsekwencji podniesionych zarzutów strona apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa oraz zasadzenie na rzecz powoda kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja strony powodowej jest w oczywisty sposób bezzasadna.

Nie może odnieść skutku zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Zważyć należy, że skuteczność przedmiotowego zarzutu ograniczona jest do sytuacji, w której treść uzasadnienia skarżonego wyroku uniemożliwia kontrolę instancyjną. W systemie apelacyjnym, w którym Sąd II instancji jest sądem merytorycznym a postępowanie odwoławcze jest kontynuacją postępowania przed sądem pierwszoinstancyjnym, uchybienia w formie uzasadnienia, nieprowadzące do trudności w identyfikacji motywów rozstrzygnięcia sprawy, nie mają znaczenia dla możliwości rozpoznania apelacji. W tym kontekście wskazać należy, że z treść uzasadnienia Sądu Okręgowego w oczywisty sposób wynika zakres dokonanych ustaleń oraz motywy, którymi kierował się Sąd przy dokonaniu oceny prawnej. W szczególności Sąd I instancji wskazał przyczyny, dla których przyjął, że powodowa spółka nie wykazała interesu prawnego w ustaleniu prawa.

Ustalenia dokonane w pierwszej instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. W istocie, dla rozstrzygnięcia sprawy wystarczające było poczynienie ustaleń faktycznych w zakresie, który nie jest między stronami sporny, a dotyczący faktu zawarcia przez strony umowy dzierżawy, podziału działki nr (...) i sprzedaży bezwarunkowej prawa użytkowania wieczystego nieruchomości składającej się z działki nr (...) podmiotowi trzeciemu. Pozostałe ustalenia, mogące służyć ocenie, czy powodowi w rzeczywistości przysługiwało prawo pierwokupu do spornej części nieruchomości, były bezprzedmiotowe, skoro podstawą oddalenia powództwa o ustalenie była ocena, że powód nie ma interesu prawnego w domaganiu się ustalenia tego prawa.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela ocenę prawną Sądu Okręgowego.

Strona powodowa twierdząc, że przysługuje jej prawa pierwokupu prawa użytkowania wieczystego spornej nieruchomości, dla ochrony tego prawa, skorzystała z roszczenia ustalającego, przewidzianego art. 189 k.p.c.

Decydujący dla korzystania z tej formy powództwa jest wyłącznie interes prawny powoda. Interes prawny jest przesłanką materialnoprawną powództwa, a zatem jego brak powoduje oddalenie powództwa. Interes ten musi istnieć obiektywnie, jest warunkiem umożliwiającym dalsze badanie w zakresie istnienia lub nieistnienia ustalanego prawa.

Przez interes prawny należy rozumieć interes szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych i występuje z reguły wówczas, gdy istnieje niepewność tego prawa lub stosunku prawnego. Przez „ interes prawny" w znaczeniu art. 189 k.p.c. rozumieć należy istniejącą potrzebę uzyskania korzyści w sferze sytuacji prawnej. Innymi słowy, istnieje on wówczas, gdy ustalenie ma znaczenie dla szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych osoby, domagającej się ustalenia. Brak tego znaczenia, np. w sytuacji, gdy ustalenie nie ma znaczenia dla uzyskania realnej ochrony prawnej, powoduje, że interes ten nie występuje. Podobnie, brak jest interesu prawnego wówczas,, „gdy osoba zainteresowana może w innej drodze, np. w procesie o świadczenie, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, a nawet w drodze orzeczenia o charakterze deklaratywnym, osiągnąć w pełni ochronę swych praw” (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN, M.Prawn. z 1998 r., nr 2, poz.3). Dla istnienia interesu prawnego kluczowe znaczenie ma zatem to, czy ustalenie istnienia bądź nieistnienia prawa lub stosunku prawnego ma realne i bezpośrednie znaczenie dla uzyskania ochrony prawnej powoda, z uwagi na zakreślone przez niego przyczyny, dla których domaga się ustalenia.

Przypomnieć zatem należy, że według strony powodowej, jej interes prawny przejawia się w tym, że pozbawiono ją umownego prawa pierwokupu, a samo ustalenie ma na celu skorzystanie z tego prawa. Przy tego rodzaju argumentacji zgodzić się należy z Sądem I instancji, że powodowa spółka nie wykazała istnienia interesu prawnego. Zważyć należy, że ewentualny wyrok ustalający istnienie prawa pierwokupu bądź nie będzie mógł prowadzić do realizacji tego prawa, bądź też stronie powodowej przysługuje inne, dalej idące roszczenie.

Przede wszystkim wskazać należy, że prawo pierwokupu stanowi zastrzeżone uprawnionemu pierwszeństwo przy kupnie oznaczonej rzeczy, w razie gdyby ta rzecz była komukolwiek sprzedawana. Obowiązek respektowania tego uprawnienia spoczywa na sprzedawcy rzeczy. Prawo pierwokupu jest uprawnieniem prawnokształtującym. Przejawia się w tym, że rzeczy, której dotyczy może być sprzedana osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona (art. 587 § 1 k.c.), a jest wykonywane poprzez oświadczenie złożone zobowiązanemu (art. 597 § 2 k.c.). Prawo pierwokupu ma charakter obligacyjny (względny), stąd w razie zawarcia przez zobowiązanego bezwarunkowej umowy sprzedaży umowa ta pozostaje ważna (chyba, że prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy, z czym nie mamy do czynienia w niniejszej sprawie). W efekcie też, ewentualne oświadczenie uprawnionego, że wykonuje on prawo pierwokupu pozostaje – co do zasady - bez skutku prawnego. Konsekwencją takiego rozwiązania ustawowego jest przyjęcie, że jeżeli zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu naruszył obowiązki umowne poprzez m.in. sprzedaż rzeczy osobie trzeciej bezwarunkowo, uprawnionemu przysługuje jedynie roszczenie odszkodowawcze (art. 599 § 1 i 2 k.c.). O ile zatem przyjąć, że stronie powodowej przysługuje jedynie roszczenie odszkodowawcze, a na skutek bezwarunkowej sprzedaży spornego prawa osobie trzeciej prawo pierwokupu wygasło, to ustalenie istnienia tego prawa nie prowadzi do możliwości jego realizacji.

Niezależnie od tego wskazać należy, że w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że uprawnionemu z prawa pierwokupu przysługuje dodatkowo ochrona na podstawie art. 59 k.c. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 listopada 1968 r. (III CZP 100/68, OSNC z 1969 r., z.11, poz.189), „W razie oświadczenia przez uprawnionego gotowości do wykonania przysługującego mu prawa pierwokupu nieruchomości dokonanej następnie przez zobowiązanego z tytułu prawa pierwokupu bezwarunkowej sprzedaży tej nieruchomości osobie trzeciej przysługuje uprawnionemu obok roszczenia z art. 599 k.c. również roszczenie z art. 59 k.c.”. Także jednak i w tym wypadku powód nie ma interesu prawnego w ustaleniu, skoro dla realizacji jego uprawnienia przysługuje mu dalej idące roszczenie przewidziane art. 59 k.c., przy badaniu którego – przestankowo – przedmiotem ustalenia będzie to, czy przysługuje mu sporne prawo pierwokupu.

Niezależnie zatem od przyjęcia, jaki zakres roszczeń dla realizacji prawa pierwokupu przysługuje uprawnionemu z tego prawa w razie sprzedaży przez zobowiązanego rzeczy osobie trzeciej bezwarunkowo, interes prawny nie zachodzi w uzyskaniu ustalenia istnienia tego prawa. Stąd nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy jednoznaczne przesądzenie poglądu prawnego, czy na skutek zawarcia umowy bezwarunkowej prawo pierwokupu wygasa.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji. O kosztach postepowania apelacyjnego Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik (art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). Na zasądzone koszty składa się opłata od wynagrodzenia pełnomocnika, ustalona zgodnie z § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 265)

SSA Paweł Rygiel SSA Grzegorz Krężołek SSA Rafał Dzyr