Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I AGa 46/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Bogusław Suter

Sędziowie

:

SA Jadwiga Chojnowska

SO del. Grażyna Wołosowicz (spr.)

Protokolant

:

Małgorzata Sakowicz - Pasko

po rozpoznaniu w dniu 7 marca 2018 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółka Akcyjna w Ł.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 26 maja 2017 r. sygn. akt V GC 267/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok o tyle, że uchyla nakaz zapłaty w części zasądzającej odsetki ustawowe za opóźnienie:

a)  w sprawie V GC 267/16 o zapłatę 2 660 962,02 zł za okres do 8 września 2016 r. i powództwo w tej części oddala,

b)  w sprawie V GC 24/17 o zapłatę 562 463,05 zł za okres do dnia 12 października 2016 r. i powództwo w tej części oddala;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki 11 250 (jedenaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

Powódka - (...) S.A w Ł. domagała się od pozwanej – (...) spółki z o.o. w J. zapłaty kwoty 2 660 962, 02 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Wskazała, że od 02.01.2013 do 21.11.2013 roku sprzedawała pozwanej produkty medyczne. Zgodnie z umową część produktów, co do których minął termin ich ważności, była zwracana. Pozwana była zobowiązana do zwrotu pieniędzy za zwrócony towar. Dochodzona kwota stanowi sumę wartości wszystkich zwrotów towaru.

Sprawa po wpłynięciu do Sądu zarejestrowana została pod numerem V GC 267/16.

Identyczne żądanie - co do kwoty 562 463,05 zł - objęte zostało sygnaturą V GC 24/17.

W obu przypadkach Sąd Okręgowy w Legnicy wydał nakazy zapłaty w postępowaniu nakazowym.

W zgłoszonych zarzutach do obu nakazów zapłaty pozwana, nie kwestionując wielkości dokonywanych przez powoda zwrotów towaru podała, że strony uzgodniły, iż w miejsce zwracanych przez powoda produktów pozwana zobowiązuje się sprzedać powodowi nowe produkty, a powód zobowiązuje się je nabyć. Pozwana zgodziła się zatem na odbiór produktów, których termin przydatności upływał, ale pod warunkiem, że powód nabędzie w ich miejsce inne produkty. Pozwana wskazała, że wywiązała się z harmonogramu zwrotów, przyjmując wszystkie zgłoszone przez powoda do zwrotu produkty, a następnie dokonując ich utylizacji. Powódka zaś nie realizowała swojego zobowiązania: nie zamawiała i nie kupowała produktów w miejsce zwracanych.

Obie sprawy zarządzeniem z dnia 20.03.2017 r. zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 26 maja 2017r.:

- w sprawie o sygnaturze VGC 267/16 o zapłatę 2 660 962,02 zł w punkcie 1 nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 19 sierpnia 2016r. sygnatura akt VI GNc 400/16 utrzymał w mocy, w punkcie 2 zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3 600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

- w sprawie o sygnaturze VGC 24/17 o zapłatę 562 463,05 zł w punkcie 1 nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 23 września 2016 r. sygnatura akt VI GNc 380/16 utrzymał w mocy, w punkcie 2 zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3 600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy powyższy wyrok wydał w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Dnia 12.11.2012 roku strony zawarły umowę o współpracy na podstawie, której pozwany jako producent produktów leczniczych, suplementów diety i innych produktów medycznych zobowiązał się sprzedać kupującemu - powodowi produkty określone w załączniku nr 1 do umowy według planów obrotu produktami stanowiącymi załącznik nr 2 do umowy. Sprzedawca według umowy miał dostarczać powodowi produkty zamówione własnym transportem na własny koszt i ryzyko do magazynu kupującego-powoda zlokalizowanego w Ł.. W dalszej części koszty te zgodnie z § 2 umowy miały być między stronami w rozliczone.

Na podstawie powyższej umowy powód, jako kupujący, zobowiązał się do nabywania produktów medycznych określonych w załącznikach. Plan produktów stanowiący załącznik nr 2 strony traktowały jako wiążące zamówienie.

W zawartych aneksach oraz porozumieniu strony zgodnie ustaliły, że powodowi przysługiwać będzie prawo zwrotu pozwanemu tych partii towarów, których termin przydatności do spożycia upłynął. W zamian za to powód zobowiązał się nabywać u pozwanego w miejsce zwróconych towarów inne produkty. Szczegóły nowej zasady rozliczeń wprowadzone zostały w aneksie z dnia 22.09.2014 roku. Rozliczanie zwracanych towarów i nabywanie w ich miejsce nowych, odbywać się miało wyłącznie poprzez potrącenie wzajemnych wierzytelności stron z tych tytułów.

W okresie od 02.01.2013 roku do 21.11.2013 roku pozwany sprzedawał powodowi zgodnie z umową towary medyczne, natomiast powód opłacał cenę wskazaną w poszczególnych fakturach wystawianych przez pozwanego.

Część zakupionych towarów po upływie ich terminu przydatności została przez powoda zwrócona pozwanemu, który na te towary wystawił faktury korygujące. Powód nie dokonywał natomiast u pozwanego zamówień na towary medyczne w miejsce towarów zwróconych.

Łącznie powód dokonał zwrotu towaru na kwotę 2 660 962,02 zł oraz 562 463, 05 zł. Na takie sumy pozwany wystawił faktury korygujące.

Powód nie dokonał równoważnych zamówień towaru u pozwanego na powyższe sumy. Pozwany dokonał utylizacji zwróconych przez powoda towarów.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał żądania strony powodowej za zasadne w całości. Stwierdził, że strony łączyła umowa mieszana z przewagą elementów umowy sprzedaży. Pozwany sprzedawał powodowi towary medyczne, powód regulował w całości pozwanemu cenę. Strony jednakże przyjęły dodatkowy element w umowie w postaci możliwości zwrotu części zakupionego towaru, tego, którego termin ważności uległ zakończeniu, poprzez możliwość odwrócenia skutków umowy sprzedaży i niejako zwrotnego przeniesienia prawa własności części rzeczy na pozwanego. Ważnym elementem było zobowiązanie się powoda do dokonania zakupu nowych towarów w miejsce tych podlegających zwrotowi.

Sąd Okręgowy stwierdził, że powód zapłacił w całości cenę za zakupione od pozwanego towary. Powód dokonał zwrotu części zakupionych towarów, zaś pozwany wystawił faktury korygujące, obejmujące wartości zwróconego przez powoda towaru. Sąd podkreślił, że korektę faktury wystawiał sam pozwany, co oznacza, że nie kwestionuje wartości zwróconego towaru. Tym samym Sąd za chybiony uznał zarzut kwestionujący wartość dochodzonego żądania. Sąd zaznaczył, że powód nie dokonał zamówienia i kupna towarów w miejsce towaru zwróconego pozwanemu. W świetle takich okoliczności Sąd stwierdził, że powód dokonał swego rodzaju nadpłaty, zaś po stronie pozwanego z mocy aneksu zawartego 22.09.2014r. oraz poprzednich aneksów i porozumienia, powstała wierzytelność polegająca na możliwości domagania się od powoda zakupu towarów w miejsce towarów zwróconych. Strony ustaliły w aneksie z dnia 22.09.2014 roku, że rozliczenia następować będą w drodze potrącenia. W ocenie Sądu tak sformułowany w § 1 pkt 4 aneksu z dnia 22.09.2014 roku zapis nie oznacza jednak wprowadzenia automatycznego potrącania obu wierzytelności i nie rodzi skutku przewidzianego w art. 498 § 2 k.c. Zawarte bowiem zapisy wprowadzają jedynie zasadę rozliczania wierzytelności stron, ale nie zastępują one oświadczeń, o których mowa w art. 499 k.c. Strona pozwana nie podniosła żadnych zarzutów, ani nie wszczęła w tym kierunku stosownego postępowania w postaci powództwa wzajemnego.

Sąd Okręgowy wywiódł, że żądanie strony powodowej znajduje oparcie w przepisie art. 405 k.c., gdyż po zwrocie towaru powstała sytuacja, w której powód zapłacił za całość towaru, a dysponował jedynie jego częścią. Natomiast pozwana dysponuje pełną zapłatą za całość sprzedanego towaru bez uwzględnienia faktu zwrotu jego części.

Końcowo Sąd stwierdził, że orzeczenie znajduje oparcie w dokumentacji przedstawionej przez strony w postaci umów, aneksów, faktur oraz korekt faktur. Dokumenty te nie budziły wątpliwości Sądu, nie były kwestionowane i stanowiły wystarczającą podstawę do merytorycznej oceny sporu. Z tych względów Sąd Okręgowy za zbędne uznał przeprowadzanie dowodów w postaci zeznań świadków i przesłuchania stron.

O kosztach procesu rozstrzygnął według zasady zawartej w art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana Spółka zaskarżając go w całości i zarzucając:

- naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy tj. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 2 k.p.c. poprzez oddalenie istotnych dla interesu strony wniosków dowodowych, wskazujących na zasadność zajmowanego przez nią stanowiska procesowego, co w konsekwencji doprowadziło do nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c.

Wniosła o:

- uchylenie wyroku w całości, zniesienie postępowania przed Sądem I instancji w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego,

ewentualnie o:

- zmianę wyroku w całości poprzez uchylenie nakazów zapłaty Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 19 sierpnia 2016 t, sygn.VI GNc 300/16 i 23 sierpnia 2016 r., sygn. VI GNc 380/16 i o oddalenie powództw.

Wniosła również o przeprowadzenie dowodu z:

1)  oświadczenia pozwanej spółki o potrąceniu własnej wierzytelności wobec powódki tytułem naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania do dokonania zakupu nowych towarów w miejsce podlegających zwrotowi z dnia 10 lipca 2017 r. wraz z dowodem jego nadania,

2)  potwierdzenia odbioru oświadczenia o potrąceniu przez stronę powodową w dniu 13 lipca 2017 r.,

3)  pisemnej informacji pozwanej w przedmiocie zmiany ceny z dnia 16 listopada 2015 r. wraz z załączonym do niej cennikiem produktów i potwierdzeniem nadania na adres powódki w dniu 17 listopada 2015 r.,

- co wynika z motywów Sądu pierwszej instancji, który wyraził pogląd o dopuszczalności potrącenia wzajemnej wierzytelności w postępowaniu nakazowym w oparciu o dołączone dokumenty (umowa o współpracy z dnia 12 listopada 2012r., aneks zawartego w dniu 22 września 2014 r. poprzednie aneksy i porozumienia – art. 485 § 2a k.p.c.), który to pogląd pozwana podzieliła.

Biorąc pod uwagę powyższe pozwana zgłosiła zarzut potrącenia wzajemnej wierzytelności wobec powoda w łącznej wysokości 3 267 090, 97 zł.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna tylko w niewielkiej części.

Ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji są prawidłowe. Ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne dla potrzeb rozpoznania sprawy na etapie postępowania apelacyjnego. Nie zachodzi zatem potrzeba ich szczegółowego powtarzania (vide: orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 r., sygn. II UKN 61/97, opubl. w OSNAP z 1998 Nr 3, poz. 104, z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAP z 1998 Nr 24, poz. 776). W zakresie poczynionych przez Sąd Okręgowy rozważań prawnych, co do zasady za prawidłową należy uznać ostateczną konstatację, iż nakazy zapłaty należało utrzymać w mocy. Nie można było jednak podzielić oceny prawnej tego Sądu, iż roszczenia główne znajdowały swe normatywne umocowanie w treści art. 405 k.c. Sąd Apelacyjny nie podziela też wniosku Sądu pierwszej instancji, iż nakazy zapłaty należało utrzymać w całości również w odniesieniu do żądań odsetkowych. Trzeba zwrócić uwagę, że w tym zakresie zabrało ustaleń i oceny dotyczących daty wymagalności zgłoszonych roszczeń.

Odnosząc się w pierwszej mierze do zgłoszonych w apelacji wniosków dowodowych, należy stwierdzić, że brak było podstaw do ich uwzględnienia. Wnioski te miały służyć wykazaniu zasadności zgłoszonego w apelacji zarzutu potrącenia.

Nie ulega wątpliwości, że dyspozycyjność w procesie (dyspozycyjność formalna) opiera się o zasadę dyspozycyjności materialnej. Przepisy procesowe pozwalają dysponować stronom w procesie dlatego, że w świetle przepisów prawa materialnego strony mogą rozporządzać swoimi prawami, mającymi znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Z drugiej strony, prawo procesowe może ograniczać dyspozycyjność materialną, tj. czynić ograniczenia dla stron do wykorzystania swoich praw w procesie. Potrącenie jest prawem, a skorzystanie z tego prawa przez pozwanego powoduje, że dopiero wtedy powstaje obowiązek procesowy pozwanego przedstawienia sądowi, że złożył przedmiotowe oświadczenie woli, jak i przedstawienie faktów wskazujących, iż potrącenia nastąpiło (art. 3 k.p.c.). Pozwany, zasadniczo może zrealizować swe prawo podmiotowe, składając wynikające z niego oświadczenie woli w przedmiocie potrącenia już po wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji i podnieść zarzut potrącenia dopiero w apelacji. (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2016 r., II CZ 83/16, Lex nr 2095938). Rzecz jednak w tym, że w przedmiotowej sprawie, zostały wydane nakazy zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Zgodnie z przepisem art. 493 § 3 k.p.c. w postępowaniu nakazowym do potrącenia mogą być jednak przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami, o których mowa w art. 485 k.p.c.

Zatem zgłoszenie przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu, po doręczeniu odpisu pozwu i nakazu zapłaty, skutkuje objęcie tego oświadczenia ograniczeniami dowodowym przewidzianymi w art. 493 § 3 k.p.c. W takim przypadku zgłoszenie zarzutu potrącenia wymaga zbadania w pierwszej kolejności, czy pozwany na poparcie tego zarzutu przedłożył dokumenty oraz czy dokumenty te spełniają stawiane im w art. 485 k.p.c. wymogi. Art. 493 § 3 k.p.c. w przypadku niezłożenia dokumentów w rozumieniu art. 485 k.p.c. powoduje wyłączenie mocą przepisu prawa procesowego na czas trwania postępowania nakazowego możliwości wywołania materialnoprawnego skutku oświadczenia woli o potrąceniu. W wyroku z dnia 6 sierpnia 2015 r. Sąd Najwyższy podkreślił, że przepis art. 493 § 3 k.p.c. stawia warunek udowodnienia dokumentami wskazanymi w art. 485 k.p.c. wierzytelności przedstawionych do potrącenia; nie mogą to być wierzytelności sporne, których podstawa lub wysokość jest wątpliwa (V CSK 668/14, L.). Celem unormowania z art. 493 § 3 k.p.c., jak i postępowania nakazowego w ogólności jest szybkie uzyskanie tytułu egzekucyjnego. Cel ten nie zostanie osiągnięty, jeżeli pozwany będzie mógł przewlekać proces, podnosząc zarzut potrącenia dokonanego w dowolnej formie oraz wnioski dowodowe na poparcie faktów uzasadniających prawdziwość tego zarzutu. Ustawodawca uznał, że skoro powód udokumentował swoje roszczenie w sposób określony w art. 485 k.p.c., to pozwany, broniąc się zarzutem potrącenia, musi również udowodnić swoje wzajemne wierzytelności w sposób przewidziany w art. 485 k.p.c. W przeciwnym razie doszłoby do jawnej dysproporcji w usytuowaniu stron kontradyktoryjnego procesu art. 493 § 3 k.p.c. (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 lutego 2013r., I ACa 1158/12, L.).

W okolicznościach tej sprawy apelująca Spółka zgłaszając zarzut potrącenia, nie udowodniła wierzytelności dokumentami o jakich mowa w art. 485 k.p.c. czyli: dokumentem urzędowym, zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem, wezwaniem do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu, zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i nie zapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym, wekslem, czekiem, warrantem lub rewersem należycie wypełnionym, umową wraz dowodem spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego oraz dowodem doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli pozwany przedstawiałby do potrącenia należności zapłaty świadczenia pieniężnego lub odsetek w transakcjach handlowych określonych w ustawie z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Pozwany oparł swoje oświadczenie o potrąceniu na dokumentach takich jak: oświadczenie o potrąceniu z dnia 10 lipca 2017 r. z potwierdzeniem jego nadania, potwierdzenie odbioru oświadczenia o potrąceniu przez powódkę z dnia 13 lipca 2017 r. i pisemną informację pozwanej w przedmiocie zmiany cen z dnia 16 listopada 2015 r. wraz z cennikiem produktów i potwierdzeniem nadania na adres powódki w dniu 17 listopada 2015 r. Nie są to dokumenty objęte katalogiem wynikającym z art. 485 k.p.c. i zarzut potrącenia na nich oparty nie mógł być analizowany w tej sprawie. W tej sytuacji przeprowadzanie dowodu z tychże dokumentów było zbyteczne.

Wbrew przekonaniu apelującej, Sąd pierwszej instancji nie stwierdził dopuszczalności potrącenia w tej sprawie wzajemnej wierzytelności w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach sprawy. Sąd Okręgowy stwierdził jedynie, iż w świetle materiału sprawy, „zdaje się” nie pozostawiać wątpliwości istnienie po stronie pozwanej wierzytelności względem strony powodowej. Analiza istnienia tejże wierzytelności przekracza ramy tego konkretnego procesu i jest całkowicie zbyteczna. Strona pozwana nie dokonała bowiem przed wszczęciem tej sprawy potrącenia wierzytelności i nie powoływała się na umorzenie wierzytelności dochodzonej pozwem, nie udowodniła też w wymagany sposób zgłoszonego w postępowaniu apelacyjnym zarzutu potrącenia.

Chybiony jest sformułowany w apelacji zarzut nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. Przewidziane w powyższym przepisie pozbawienie strony możliwości obrony jej praw zachodzi w sytuacji, w której z powodu uchybień procesowych sądu lub strony przeciwnej, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeśli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji, przy czym nie ma znaczenia, czy działanie strony mogłoby mieć wpływ na rozstrzygnięcie (vide: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2002 r., V CKN 1057/00, z dnia 1 kwietnia 2011 r., II PK 248/10, oraz z dnia 27 marca 2012 r., III UK 75/11, L.).

Apelująca nieważności postępowania przewidzianej w art. 379 pkt 5 k.p.c. upatruje w oddaleniu przez Sąd Okręgowy wniosków dowodowych. Oddalenie wniosków dowodowych nie może jednak stanowić przesłanki nieważności postępowania z powodu pozbawienia strony możliwości obrony swych praw, nawet jeśli naruszało przepisy procedury. W judykaturze podkreśla się bowiem, że jeżeli strona miała możliwość przedstawienia w procesie swoich twierdzeń i wniosków oraz odpowiedzi na twierdzenia i wnioski strony przeciwnej, nie zachodzi nieważność postępowania, choćby sąd, działając z rażącym naruszeniem prawa, pominął te twierdzenia czy wnioski lub błędnie ocenił materiał dowodowy lub nieodpowiednio zastosował prawo materialne (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2011 r., IV CSK 603/10, Lex nr 1001332, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2001 r., II CKN 395/00, Lex nr 1168047).

Za chybione należało również uznać zarzuty dotyczące naruszenia norm zawartych w art. 217 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. Stosownie do treści art. 217 § 3 k.p.c. Sąd pomija bowiem twierdzenia i dowody jeżeli są one powoływane jedynie dla przedłużenia postępowania w sprawie, gdyż obowiązkiem Sądu jest koncentracja materiału dowodowego oraz zapewnienie mu sprawnego i szybkiego przebiegu, a to sprzeciwia się gromadzeniu materiału dowodowego przez strony, który nie ma dla mającego zapaść orzeczenia istotnego znaczenia. Mówiąc wprost polega to na odrzuceniu tych wszystkich elementów oferowanego przez strony materiału dowodowego, który jest zbędny do wydania rozstrzygnięcia co do zgłoszonego w sprawie żądania. W orzecznictwie wskazuje się, że powoływanie dowodów dla zwłoki ma miejsce zarówno wówczas, gdy okoliczności sprawy dla wykazania których zostały powołane są już dostatecznie wyjaśnione, jak i wtedy gdy nie mogą wyjaśnić spornych okoliczności albowiem dotyczą faktów bez istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Artykuł 227 k.p.c. uprawniał natomiast sąd do selekcji zgłoszonych dowodów, na skutek przeprowadzonej oceny istotności okoliczności faktycznych, których wykazaniu dowody te mają służyć. Oznacza to, że nie każde fakty przedstawiane przez stronę powinny być przedmiotem dowodu, gdyż sąd nie ma obowiązku prowadzenia postepowania dowodowego ponad potrzebę procesową. Istotność faktów wiąże się zaś z podstawą faktyczną powództwa przez co istotne znaczenie mają tylko te fakty, które odpowiadają hipotezom tych przepisów prawa materialnego, które mają zastosowanie w sprawie. W tym kontekście, Sąd Apelacyjny aprobuje oddalenie i pominiecie dowodów dokonane przez Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie. Zgromadzony materiał dowodowy był bowiem wystarczający do należytej oceny sprawy. Należy nadto podkreślić, że postępowanie dowodowe w sprawie cywilnej nie może zmierzać w dowolnym kierunku, wyznaczonym przez wnioski dowodowe stron, gdyż jego zadaniem jest wyjaśnienie okoliczności ujawnionych w sprawie, doniosłych w świetle norm prawa materialnego, na podstawie których oceniane jest roszczenie dochodzone przez powoda. Sąd nie tylko może, ale wręcz powinien, pominąć wnioski dowodowe, które zmierzają do wykazania okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia, w istocie bowiem takie dowody należy traktować, jako powołane tylko dla zwłoki - art. 217 § 3 k.p.c.(vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 marca 2017 r., I ACa 879/16, LEX nr 2300238).

Tymczasem zgłoszone przez pozwaną Spółkę wnioski dowodowe nie zmierzały do wykazania istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności. Stan faktyczny tej sprawy był bowiem bezsporny. Nie ulegało wątpliwości, że strony zawarły w dniu 12 listopada 2012 r. umowę o współpracy, która następnie była aneksowana. Zasady współpracy stron wynikające z treści umowy, dalszych porozumień i aneksów nie były kwestionowane. Nie było objęte sporem i tak też zostało ustalone przez Sąd pierwszej instancji, że aneksem z dnia 22 września 2014 r. strony wprowadziły nowe zasady rozliczeń dotyczące zwracanych towarów i nabywania w ich miejsce nowych i ustaliły, że rozliczanie to odbywać się będzie wyłącznie poprzez potrącenia wzajemnych wierzytelności stron z tych tytułów. Wreszcie nie było objęte sporem, że powódka część nabytych w okresie od 02.01.2013 r. do 21.11.2013 r. towarów zwróciła w związku z przeterminowaniem daty ich ważności, w związku z czym pozwana wystawiła faktury korygujące oraz, że powódka mimo obowiązującej w tamtym czasie umowy nie zamówiła w miejsce towarów zwróconych, nowych produktów. Te wszystkie okoliczności wynikały z przedłożonych w sprawie dokumentów oraz stanowisk stron i zostały ustalone przez Sąd Okręgowy. W tej sytuacji przeprowadzanie dowodów z zeznań wskazanych w zarzutach świadków i z zeznań członka zarządu pozwanej (w charakterze strony), na takie okoliczności jak: przebieg współpracy stron, zasady rozliczeń, zwroty towarów przez powódkę, przyjęcie tych zwrotów przez pozwaną, realizacja dostaw przez pozwaną, odmowa przyjęcia przez powódkę dostarczonych mu przez pozwaną produktów, było zbyteczne. Strona pozwana w zarzutach od nakazów zapłaty przedstawiała w istocie stan faktyczny, przywołując w tej mierze dowody, podczas gdy ten stan nie był sporny. W zarzutach strona pozwana nie przedstawiała natomiast dowodów, które wskazywałyby na nieistnienie po stronie powodowej wymagalnego roszczenia, nie zgłaszała zarzutu potrącenia, nie twierdziła, aby wcześniej – jeszcze przed wniesieniem sprawy – potrąciła swoją wierzytelność z wierzytelnością powódki. Nie podnosiła też innych zarzutów niweczących roszczenie.

W konsekwencji, Sąd pierwszej instancji nie uchybił przepisom postępowania, oddalając wnioski dowodowe strony pozwanej.

Przystępując do merytorycznej oceny sprawy, należy przypomnieć że postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, a w granicach zaskarżenia bierze również z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego, Sąd Najwyższy uznał, że stosowanie prawa materialnego przez sąd drugiej instancji nie może być w ogóle wiązane z zakresem zarzutów apelacyjnych; ich rola sprowadza się tylko do uwypuklenia istotnych, zdaniem skarżącego, problemów prawnych, do przekonania sądu drugiej instancji co do ich oceny oraz "ułatwienia" kontroli instancyjnej, zaś sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji powinien, w ramach pełnej swobody jurysdykcyjnej, naprawić wszystkie dostrzeżone naruszenia prawa materialnego, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte, pod warunkiem, że mieściły się w granicach zaskarżenia (vide: uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, OSN 2008/6/55 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 r., II UK 264/11, LEX nr 1227968).

Dokonując kontroli zaskarżonego orzeczenia poprzez pryzmat przepisów prawa materialnego, Sąd Apelacyjny stwierdza, iż Sąd Okręgowy błędnie swoje rozstrzygnięcie oparł o art. 405 k.c., regulujący instytucję bezpodstawnego wzbogacenia. Przepis ten znajduje zastosowanie do sytuacji, gdy określone przesunięcie majątkowe nastąpiło bez żadnej podstawy i gdy przywrócenie zaburzonej w ten sposób równowagi majątkowej pomiędzy stronami nie może być dokonane na żadnej innej podstawie prawnej. Tymczasem strony tej sprawy były związane umową o współpracy z dnia 12 listopada 2012 r. i oraz zawartymi porozumieniami i aneksami. To w ramach łączącej strony umowy pozwana sprzedawała powódce produkty medyczne, wystawiała na nie faktury VAT, powódka część tych produktów zwróciła, a pozwana dokonała korekt faktur. W Aneksie z dnia 22 września 2014 r. w § 1 ust. 1 strony uzgodniły, że strona powodowa zwróci pozwanej produkty, określone w Załączniku nr 1 do Aneksu, a strona pozwana zobowiązała się wystawić na rzecz powódki każdorazowo w terminie 7 dni od daty odbioru zwracanych produktów f. (...) korygujące, dotyczące produktów wskazanych w Załączniku nr 1 (k.136-137). W tej sytuacji zgłoszone przez stroną powodową roszczenia podlegały uwzględnieniu w oparciu o łączącą stronę umowę oraz o treść art. 353 § 1 k.c., art. 353 1 § 1 k.c. i 354 § 1 k.c. Zatem zaskarżony wyrok, po zmodyfikowaniu przez Sąd Apelacyjny podstawy prawnej zgłoszonego roszczenia, należy co do zasady uznać za prawidłowy.

Sąd Apelacyjny dopatrzył się natomiast nieprawidłowości w zakresie dat, od których przyznano odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonych kwot. Strona powodowa odsetek tych domagała się od dni następnych po wynikających ze skorygowanych faktur VAT terminów płatności. W fakturach tych termin ten każdorazowo wynosił 180 dni i jego ostatni dzień był oznaczany konkretną datą. Problem jednak w tym, że termin ten nie znajduje żadnego umocowania w treści łączącego strony stosunku prawnego.

W § 1 ust. 4 Aneksu z dnia 22 września 2014 r., strony zgodnie postanowiły, że termin płatności za zwrócone przez kupującego produkty pokrywać się będzie każdorazowo z terminem płatności ceny sprzedaży za nabyte przez kupującego produkty określone w ust. 2, co oznacza, że rozliczenie należności za zwracane produkty wskazane w Załączniku nr 1 i nabywane w ich miejsce Produkty wskazane w Załączniku nr 2 obywać się będzie wyłącznie przez potrącenie wzajemnych wierzytelności stron z ww. tytułów. W przypadku gdy ogólna wartość nabytych przez kupującego produktów określonych w ust. 1 przekroczy ogólną wartość produktów zwróconych, kupujący zobowiązuje się do zapłaty należności w terminie wskazanym w treści faktury VAT dokumentującej partie produktów wskazanych w Załączniku nr 2, przekraczających wartość Produktów wskazanych w Załączniku nr 1.

Powyższe postanowienie umowne nie znajduje zastosowania w tej sprawie, albowiem powódka nie nabyła nowych produktów w miejsce zwracanych i nie doszło do pokrycia się terminów płatności, a z twierdzeń obu stron wynikało, że strony przestała już wiązać (każda z nich wypowiedziała umowę o współpracy z dnia 12 listopada 2012 roku, powódka – pismem z 19 listopada 2015 roku, pozwany zaś pismem z 30 maja 2016 roku), a konsekwencją tego stanu rzeczy jest brak podstawy do żądania przez pozwaną spełnienia niewykonanych przez powódkę zobowiązań do nabycia nowych produktów w miejsce zwracanych. Co oczywiste, nie zaistniała też sytuacja przewidziana w zdaniu drugim powyższego ustępu, uprawniająca pozwaną do zakreślenia w fakturze VAT terminu płatności.

W tej sytuacji wskazane przez pozwaną w korektach faktur VAT terminy nie mogą wywrzeć oczekiwanego przez stronę powodową skutku prawnego. Termin ten w istocie został zakreślony tylko pro forma, gdyż strona pozwana liczyła na nabycie przez powódkę nowych wyrobów i dokonanie rozliczenia w drodze potrącenia wzajemnych wierzytelności. Tak się nie stało. Brak odpowiednich regulacji umownych dla takiego przypadku, jaki zaistniał w tej sprawie, nakazuje zastosowanie przepisów Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Wezwanie do spełnienia świadczenia nie wymaga szczególnej formy i wobec tego, gdy wierzyciel wcześniej nie wezwał dłużnika do świadczenia, równoznaczne z wezwaniem jest doręczenie odpisu pozwu. W tej sprawie strona powodowa nie przedłożyła dowodów wezwań do zapłaty. Strona pozwana natomiast odpis pozwu w sprawie VI GNc 400/16 (późniejsza sygn. V GC 267/16) otrzymała w dniu 8 września 2016 r. (k.83), zaś w sprawie VI GNc 380/16 (późniejsza sygn. V GC 24/17) – w dniu 12 października 2016 r. (k.39). Zatem odsetki ustawowe za opóźnienie powódce przysługują od dnia następnego po tychże datach, a za okres wcześniejszy powództwo było niezasadne.

W konsekwencji zaskarżony wyrok należało zmienić i uchylić nakaz zapłaty w części zasądzającej odsetki za opóźnienie za okres do 8 września 2016 r. i do 12 września 2016r., oddalając powództwa w tym zakresie, o czym na mocy art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak w punkcie I sentencji.

W pozostałym zakresie, z powyższych motywów, apelacja nie mogła odnieść oczekiwanego skutku i została oddalona na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o przepis art. 100 zd. 2 k.p.c. Apelacja pozwanej okazała się zasadna tylko bardzo w nieznacznej części, co uzasadniało obciążenie jej całością poniesionych przez stronę powodową kosztów postępowania apelacyjnego. Na koszt ten w tym wypadku składa się koszt zastępstwa prawnego ustalony na mocy § 2 pkt 8 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. 2018 r., poz. 265).

(...)