Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 4 lipca 2017 r. Sąd Rejonowy w Gryfinie po rozpoznaniu sprawy z powództwa R. P. przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w C. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności (sygn. akt I C 55/17) oddalił powództwo (punkt I) i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 4817 zł tytułem kosztów procesu (punkt II).

Sąd Rejonowy oparł powyższe rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach.

Wyrokiem z dnia 10 lipca 2006 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie zasądził od R. P. na rzecz spółki (...) z o.o. w C. kwotę 6163, 41 zł z odsetkami umownymi w wysokości 0,1 % za każdy dzień. Podstawę zasądzenia należności stanowiła umowa z 2003 r.

R. P. wywiódł apelację od powyższego orzeczenia, która została oddalona przez Sąd Okręgowy w Szczecinie w dniu 28 grudnia 2006 r. (sygn. akt II Ca 1199/06).

Pierwotnie wszczęte postępowanie egzekucyjne umorzono w dniu 12 czerwca 2008 r. wobec jego bezskuteczności. Dnia 28 listopada 2016 r. wierzyciel skierował tytuł do egzekucji, którą prowadzi Komornik Sądowy w G. G. J. w sprawie Km 1828/16.

Naliczone do dnia 2 stycznia 2017 r. odsetki zasądzone we w/w wyroku wyniosły 30.206,87 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego za niezasadne.

Sąd podzielił stanowisko pozwanego o braku zdarzenia wskazanego w art. 840 § 1 pkt. 2 k.p.c., wskutek którego zobowiązanie w zakresie należności odsetkowych wygasło lub nie mogło być egzekwowane. Sąd I instancji uznał, że nie stanowi takiego zdarzenia wejście w życie ustawy nowelizującej z dnia 7 lipca 2005 r., która dokonała zmiany brzmienia art. 359 k.c. przez wprowadzenie przepisu o maksymalnej wysokości odsetek umownych. Podkreślił, że w ramach powództwa opartego na art. 840 § 1 k.p.c. nie jest dopuszczalna ponowna kontrola merytoryczna wydanego orzeczenia. W toku procesu powód winien był zgłosić zarzuty merytoryczne przeciwdziałające zasądzeniu odsetek umownych w wysokości przewyższającej odsetki maksymalne, o ile można uznać, że zastrzeżenie tego rodzaju odsetek w umowie stron stanowiło czynność sprzeczną z prawem lub zasadami współżycia społecznego. W ocenie Sądu brak jest podstaw do takiego uznania, za czym przemawia treść art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r., zgodnie z którym wprowadzone nią zmiany mają zastosowanie do czynności prawnych przedsięwziętych po jej wejściu w życie tj. dokonywanych po dniu 20 lutego 2006 r. Czynność prawna, z której wynika należność odsetkowa została dokonana przed tą datą. Zdaniem Sądu powód nie wykazał przy tym, by określenie w umowie stron odsetek w wysokości przenoszącej maksymalne odsetki ustawowe naruszało zasadę swobody umów przy kształtowaniu stosunku umownego. Potwierdzeniem słuszności tego stanowisko są orzeczenia sądów obu instancji, które mimo obowiązywania w dacie ich wydawania art. 359 k.c. w brzmieniu ukształtowanym ustawą z dnia 7 lipca 2005 r., nie zanegowały podstaw do przyznania odsetek umownych w dochodzonej wysokości. Wskazał nadto, że zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.) na jakie powoływał się powód nie mogą stanowić podstawy roszczeń materialnoprawnych.

Tak argumentując Sąd Rejonowy powództwo oddalił, jednocześnie na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. orzekając o kosztach procesu.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł powód zarzucając zaskarżonemu orzeczeniu:

a)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż powód na etapie postępowania sądowego mógł podnosi zarzut odnośnie odsetek maksymalnych, podczas gdy orzeczenie zapadło wcześniej, a powód ponosił odpowiedzialność jako były członek zarządu spółki (...) wobec której takie orzeczenie zapadło, zatem mógł jedynie wykazywać czy ponosi czy też nie odpowiedzialność, meritum sprawy bowiem zostało już przesądzone;

b)  naruszenie art. 359 § 2 ¹ – 2 ³ k.c. poprzez niezastosowanie bezwzględnie obowiązujących norm prawnych w zakresie wysokości odsetek maksymalnych.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, iż argumentacja sądu co do niewystąpienia przesłanek uzasadniających pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego jest sprzeczna z zasadami celowości norm prawnych oraz zasadami racjonalnego ustawodawcy. Jego zdaniem, skoro z woli ustawodawcy zapobiegać trzeba praktykom lichwiarskim, a przepis o odsetkach maksymalnych ma charakter bezwzględnie obowiązujący, to trudno podzielić pogląd, iż powód nie ma prawa do zmiany tytułu wykonawczego. Apelujący nadmienił, że w uprzednio toczącym się postępowaniu sądowym nie był reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, a jego odpowiedzialność miała charakter wtórny. Kwestię odsetek przesądzono w wyroku przeciwko spółce i nie podlegała badaniu przez sądy, zatem podnoszenie tych zarzutów było wykluczone.

Skarżący nie zgodził się z tym, że przepis ten nie dotyczy umów, skoro zgodnie z art. 359 § 2 ³ k.c., postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy. Ustawodawca chroni właśnie strony stosunków umownych przed odsetkami o charakterze lichwiarskim. Skoro ta norma prawna została wprowadzona do kodeksu cywilnego po zapadnięciu orzeczenia w sprawie, a egzekucja toczy się pod jego rządami, to stronie jak najbardziej przysługuje powództwo przeciwegzekucyjne. W ocenie skarżącego, skoro sąd korekty lichwiarskiej wysokości odsetek nie dokonał na wcześniejszym etapie, strona ma prawo do opozycji wobec egzekucji. Dodatkowo skarżący wskazał, że sąd winien brać z urzędu pod uwagę zarzutu przedawnienia, który sam w sobie stanowi podstawę powództwa przeciwegzekucyjnego.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda tylko częściowo doprowadziła do zmiany zaskarżonego orzeczenia.

Wyjaśnić należy, że Sąd I instancji na podstawie przedstawionego przez strony materiału dowodowego w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny, przy czym zasadniczo nie był on pomiędzy stronami sporny

Apelacja okazała się zasadna w zakresie, w jakim powód w zmianie stanu prawnego dotyczącego wprowadzenia odsetek maksymalnych upatrywał zdarzenia, o jakim mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., przy czym wyłącznie tej zmiany która wystąpiła po wydaniu orzeczenia, w odniesieniu do którego powód zgłosił powództwo przeciwegzekucyjne.

Dokonujący oceny zasadności żądania strony powodowej należało mieć na uwadze, iż

w myśl art. 840 § 1 k.p.c., dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli: 1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście; 2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie; 3) małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.

Cytowany przepis statuuje podstawy powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego (tzw. powództwo przeciwegzekucyjne), których możliwość skutecznego podniesienia zależy od rodzaju tytułu egzekucyjnego, któremu nadano klauzulę wykonalności. Jeżeli bowiem tytuł egzekucyjny nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej (np. akt notarialny, bankowy tytuł egzekucyjny), zarzuty mogą zostać oparte na podstawach ujętych w punkcie 1 lub 2 i dotyczyć także zdarzeń sprzed powstania tytułu egzekucyjnego. Zgoła odmiennie rzecz się ma w przypadku tytułu korzystającego z powagi rzeczy osądzonej (tj. prawomocnego orzeczenia sądu lub referendarza sądowego). Dłużnik nie może bowiem w drodze powództwa opozycyjnego zmierzać do wzruszenia prawomocnego rozstrzygnięcia sądu stanowiącego tytuł egzekucyjny ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1972 r., II PR 372/72, OSP 1973, z. 11, poz. 222), a tylko przeczyć treści innych tytułów egzekucyjnych, których nie chroni prawomocność materialna czy zawisłość sporu ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 78/03, Prok. i Pr.-wkł. 2004, nr 6, poz. 36).

W tym postępowaniu strona powodowa domagała się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Rejonowego w Szczecinie dnia 10 lipca 2006 r., sygn. akt II C 54/06, w odniesieniu do którego apelacja pozwanego R. P. została wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 08 grudnia 2006 r. (sygn. akt II Ca 1199/06) oddalona.

Oznacza to, że powództwo skierowano przeciw sądowemu tytułowi egzekucyjnemu, a zatem mogło być oparte tylko na podstawie ujętej w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., zgodnie z którą, dłużnik może żądać pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie stwierdzone tym tytułem wygasło albo nie może być egzekwowane.

W judykaturze ugruntowane jest stanowisko, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku dochodzi do prekluzji materiału faktycznego sprawy, w której zostało wydane. W związku z tym podstawą w przypadku orzeczeń sądowych podstawą powództwa przeciwegzekucyjnego może być jedynie podstawa ujęta w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. i to tylko wówczas, gdy zdarzenie powodujące wygaśnięcie zobowiązania lub niemożność jego egzekwowania, nastąpiły po wydaniu tego wyroku, a ściślej, po zamknięciu rozprawy ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., III CZP 16/12). Innymi słowy, wyłącznie twierdzenia wskazujące, że po zamknięciu rozprawy poprzedzającej wydanie orzeczenia nastąpiły okoliczności, wskutek których zobowiązanie wygasło z powodu wykonania lub z innych przyczyn albo nie może być egzekwowane. Nie mogą być podstawą powództwa zarzuty skierowane przeciwko orzeczeniu, zmierzające do zmiany jego treści ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1968 r., III CZP 86/68, oraz orzeczenia z dnia 8 lutego 1937 r., C III 357/35, i z dnia 2 kwietnia 1962 r., 2 CR 549/61). Zobowiązany z tytułu wykonawczego nie ma możliwości kwestionowania w sprawie z powództwa opartego na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. ustaleń faktycznych i prawnych poczynionych w postępowaniu, w którym tytuł wykonawczy został wydany. Przeciwne przyjęcie stanowiłoby niedopuszczalną kontynuację prawomocnie zakończonego postępowania. Regulacja art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. ma na celu wyeliminowanie z podstawy żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego obejmującego orzeczenie sądowe takich okoliczności faktycznych, które pominięto w postępowaniu rozpoznawczym jako spóźnione albo nie zostały zgłoszone ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2016 r., II CSK 489/16).

W zaistniałej sytuacji procesowej kluczowa dla rozstrzygnięcia sprawy oraz stosownie do wynikającej z art. 6 k.c. reguły rozkładu ciężaru dowodu, to na powodzie spoczywał ciężar wykazania, iż zaistniała ujęta w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. podstawa uzasadniająca pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego ( tak m.in. Sąd Okręgowy w Szczecinie w wyroku z dnia 6 grudnia 2013 r., VIII Ga 219/13, Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 28 października 2014 r., V ACa 308/14 oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 22 grudnia 2014 r., I ACa 994/14).

Co niezwykle istotne, sąd dokonując w rozpatrywanej sprawie oceny tego, czy zaistniała ujęta w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. podstawa powództwa przeciwegzekucyjnego mógł dokonać jej wyłącznie przez pryzmat przyczyn zaistnienia tej podstaw wskazanych w pozwie. W przypadku powództwa przeciwegzekucyjnego ustawodawca na kanwie art. 843 k.p.c. zastrzegł bowiem, że w pozwie powód powinien przytoczyć wszystkie zarzuty, jakie w tym czasie mógł zgłosić, pod rygorem utraty prawa korzystania z nich w dalszym postępowaniu. Z uwagi na powyższe, sąd mógł zatem rozważać w tym postępowaniu zaistnienie podstaw do pozbawienia wykonalności kwestionowanego tytułu wykonawczego wyłącznie w oparciu o przyczyny, jakie wskazano w pozwie. Analiza treści uzasadnienia pozwu złożonego w niniejszej sprawie wskazywała zaś, że powód wywodząc powództwo oparte na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. powoływał się wyłącznie na okoliczność zmiany stanu prawnego jako przyczynę uzasadniającą twierdzenie, iż w wyniku zmiany stanu prawnego zobowiązanie stwierdzone tytułem egzekucyjnym wygasło albo nie może być egzekwowane. Z uwagi na brzmienie art. 843 k.p.c. oraz obowiązujący na kanwie art. 383 k.p.c. zakaz rozszerzania żądania pozwu dopiero w postępowaniu apelacyjnym (art. 383 k.p.c.), poza zakresem rozważań Sądu Odwoławczego był podniesiony w apelacji zarzut przedawnienia roszczeń objętych kwestionowanym tytułem egzekucyjnym, jako podstawa do twierdzenia, że roszczenie na skutek jego przedawnienia wygasło. Rozważeniu przez sąd w tym postępowaniu było zatem wyłącznie to, czy zmiana stanu prawnego zaistniała już po wydaniu tytułu egzekucyjnego może być podstawą powództwa przeciwegzekucyjnego opartego na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. i czy istotnie zaistniała podstawa do twierdzenia, że na skutek zmiany stanu prawnego w zakresie ustawowej regulacji o odsetkach maksymalnych roszczenie stwierdzone w zaskarżonym tytule wykonawczym nie może być egzekwowane.

Mając na uwadze całokształt okoliczności niniejszej sprawy Sąd Odwoławczy doszedł do przekonania, iż częściowo należy przyznać racje skarżącemu co do tego, iż na skutek zmiany stanu prawnego w zakresie kodeksowej regulacji o odsetkach maksymalnych, która nastąpiła już po wydaniu tytułu egzekucyjnego, zaistniała przesłanka ujęta w przepisie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. uzasadniająca częściowo zgłoszone powództwo przeciwegzekucyjne, przy czym nie w takim zakresie, jak żądał tego apelujący.

W okolicznościach rozpatrywanej sprawy mieć należało na uwadze, iż wyrokiem z dnia 10 lipca 2006 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie (sygn. akt II C 54/06) zasądzając na rzecz spółki (...) sp. z o.o. w C. od R. P. należność główną w kwocie 7.922,61 zł wraz z odsetkami umownymi od dnia 4 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty, określił wysokość odsetek umownych na poziomie 0,1 % za każdy dzień opóźnienia liczonymi od kwoty 6.163,41 zł. Tak określona wysokość odsetek została ustalona na podstawie postanowień umowy, która została zawarta w 2003 r., a kiedy nie obowiązywały regulacje co do odsetek maksymalnych. Od momentu zawarcia tej umowy znacząco jednak zmieniły się uwarunkowania prawne w tej mierze i do system prawnego wprowadzono odsetki maksymalne. Przy czym podkreślić należy, że do zmian w tym zakresie doszło już dwukrotnie.

Mocą ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2005 r., nr 157, poz. 1316), która weszła w życie z dniem 20 lutego 2006 r., znowelizowano brzmienie art. 359 k.c. w ten sposób, iż do porządku prawnego zostały wprowadzone regulacje dotyczące odsetek maksymalnych. Zgodnie z art. 359 § 2 ¹ k.c., maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). Przy tym zgodnie z art. 359 § 2 ² k.c., jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. Stosownie zaś z nowowprowadzonym art. 359 § 2 ³ k.c., postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

Niewątpliwie będące przedmiotem egzekucji prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Gryfinie G. J. w sprawie Km 1828/16 odsetki zasądzone w prawomocnym wyroku Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 10 lipca 2006 r. (II C 54/06), przekraczały wysokość odsetek maksymalnych w rozumieniu w/w przepisów.

Wprawdzie nie sposób nie zauważyć, iż ustawodawca na kanwie art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw zastrzegł, że przepisy ustawy w ich nowym brzmieniu stosuje się do czynności prawnych dokonanych po jej wejściu w życie, a co za tym idzie do umów zawartych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej – z czym mamy do czynienia w niniejszej sprawie skoro umowa została zawarta w 2003 r. - nadal mają zastosowanie przepisy dotychczasowe. Pomimo takiego zastrzeżenia nie można tracić z pola widzenia, że rewolucyjny charakter nowelizacji i jej znaczenie z punktu widzenia obrotu prawnego prowadzą do wniosku, że jakkolwiek nowe przepisy nie mają zastosowania do czynności prawnych sprzed wejścia w życie ustawy nowelizującej, to istniejące w dacie wejścia w życie ustawy zobowiązania należy oceniać z uwzględnieniem nowych przepisów, albowiem treść art. 359 § 2 ¹ k.c. traktującego o odsetkach maksymalnych może stanowić przesłankę dokonywanej w toku procesu oceny, czy konkretne odsetki umowne mieściły się w dozwolonej stronom swobodzie kształtowania treści stosunku prawnego, czy też nie ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., IV CSK 320/07 oraz z dnia 3 lipca 2008 r., IV CSK 81/08). W związku z tym w orzecznictwie sądów powszechnych wyrażono pogląd, że jeżeli orzeczenie sądu nakazujące zapłatę sumę pieniężną wraz z odsetkami umownymi przewyższającymi wysokość odsetek maksymalnych zapadło przed dniem 20 lutego 2006 r. i strona nie mogła w toku procesu podnosić zarzutów opartych na znowelizowanym przepisie art. 359 § 2 ¹ k.c., gdyż wszedł on w życie dopiero dnia 20 lutego 2006 r., to może w ramach powództwa przeciwegzekucyjnego opartego na dyspozycji art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. domagać się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w zakresie naliczonych po dniu 20 lutego 2006 r. odsetek w części w jakiej one przewyższają wysokości odsetek maksymalnych ( tak m.in. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 25 maja 2017 r., I ACa 62/17; Sąd Okręgowy w Świdnicy w wyroku z dnia 30 marca 2017 r., II CA 32/17; Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku w wyroku z dnia 23 maja 2016 r., I C 1536/15; Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 3 czerwca 2014 r., I ACa 446/14; Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 5 kwietnia 2013 r., I ACa 381/12). W przypadku czynności prawnych, które nie podlegają regulacji art. 359 § 2 ¹ k.c., naliczanie i egzekwowanie w dalszym ciągu odsetek o wysokości przekraczającej dopuszczalny poziom, pozostawałoby w sprzeczności z zasadą uczciwości wyspecjalizowanej instytucji kredytowej wobec kontrahenta. Nie powinno być tak, że niemożność uregulowania zadłużenia w terminie przez dłużnika przynosi wierzycielowi zyski nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do tych, które osiągałby, wykorzystując aktualne środki zgodnie z prowadzoną działalnością. Treść art. 359 § 2 ¹ k.c. może zatem stanowić przesłankę dokonywanej w toku procesu oceny, czy konkretne odsetki umowne mieszczą się w dozwolonej stronom swobodzie kształtowania stosunku prawnego, a możliwość dokonania oceny tego wzorca może nastąpić w toku postępowania o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 1 lipca 2016r., I ACa 39/16).

Co niezwykle istotne, odpowiadając na pytanie prawne dotyczącego tego, „ czy zmiana stanu prawnego w zakresie odsetek maksymalnych (art. 359 § 2 ¹ k.c.) i nie uwzględnienie tej zmiany przez strony stosunku cywilno - prawnego może być podstawą powództwa opozycyjnego w ramach podstawy z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. jeśli zarówno czynność prawna, z której wynika obowiązek zapłaty odsetek umownych, jak i tytuł egzekucyjny pochodzą sprzed dnia 20 lutego 2006 r.?” Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 marca 2018 r. (III CZP 107/17, LEX nr 2457309), jednoznacznie opowiedział się za tym, że zmiana stanu prawnego jest zdarzeniem, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., gdy spowodowała, że zobowiązanie stwierdzone tytułem wykonawczym w części lub całości wygasło albo nie może być egzekwowane.

Podzielając zaprezentowane wyżej poglądy i uznając, że zmiana stanu prawnego może stanowić zdarzenie w rozumieniu przepisu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. uzasadniające pozbawienie wykonalności danego tytułu wykonawczego w zakresie, w jakim zasądzone nim zostały odsetki przekraczające wysokość odsetek maksymalnych, Sąd odwoławczy uznał jednak, że w realiach rozpatrywanej sprawy mieć należało na uwadze, że podstawą powództwa opozycyjnego nie mogą być zdarzenia istniejące przed powstaniem tytułu egzekucyjnego, gdyż wówczas ich uwzględnienie prowadziłoby do zanegowania powagi rzeczy osądzonej i zakwestionowania prawomocnych orzeczeń, co jest niedopuszczalne ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1997 r., I CKN 83/97, z dnia 4 lutego 1998 r., II CKN 591/97, z dnia 16 września 1999 r., II CKN 475/98, z dnia 19 stycznia 1999 r., II CKN 188/98 lub z dnia 28 października 2004 r., V CK 140/04). Skoro wyrok, w odniesieniu do którego zostało zgłoszone powództwo przeciwegzekucyjne został wydany w dniu 10 lipca 2006 r., zaś zmiana stanu prawnego w zakresie odsetek maksymalnych wynikająca z nowelizacji wprowadzonej mocą ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. weszła w życie z dniem 20 lutego 2006 r., to nie może budzić wątpliwości, iż okoliczność zmiany stanu prawnego zaistniała już w toku postępowania, w którym rozpoznawane było żądanie objęte kwestionowanym tytułem wykonawczym. Powód miał zatem możliwość i winien był ewentualne zarzuty kwestionujące zasadność domagania się przez wierzyciela odsetek w wysokości przekraczającej odsetki maksymalne, a związane ze zmianą stanu prawnego wynikającą z ustawy nowelizującej z dnia 1 lipca 2005 r., podnieść już wówczas. W konsekwencji powód w tym postępowaniu nie mógł skutecznie domagać się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, w zakresie odsetek, z powołaniem się na zmianę stanu prawnego wynikającą z nowelizacji przepisu art. 359 k.c., jaka weszła w życie w dniu 20 lutego 2006 r., gdyż nie jest to zdarzenie mające miejsce po powstaniu tytułu egzekucyjnego.

Nie uszło jednak uwadze Sądu Odwoławczego, a czego Sąd I instancji nie dostrzegł, iż w dniu 1 stycznia 2016 r., a zatem po powstaniu tytułu wykonawczego, miała miejsce kolejna nowelizacja przepisu art. 359 k.c.

Mocą ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1830), która weszła życie z dniem 1 stycznia 2016 r., zmieniono brzmienie art. 359 k.c. w ten sposób, iż § 2 otrzymał brzmienie: „ Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych”. Z kolei art. 359 § 2 ¹ k.c. otrzymał brzmienie: „ Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne)".

Na kanwie w/w ustawy nowelizującej ponownie więc doszło do zmiany stanu prawnego w zakresie regulacji dotyczącej odsetek maksymalnych i zdaniem Sądu Odwoławczego w pełni uzasadnionym jest przyjęcie, że zaprezentowane wyżej poglądy w orzecznictwie (w tym w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2018 r., III CZP 107/17) co do zasadności powództwa opartego na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w przypadku zmiany stanu prawnego sformułowane w odniesieniu zmiany stanu prawnego związanej z nowelizacją przepisu art. 359 k.c., jaka nastąpiła w wyniku wejścia w życie ustawy z dnia 7 lipca 2005r. r., będą miały analogiczne zastosowanie także w odniesieniu do sytuacji zmiany stanu prawnego po wydaniu tytułu egzekucyjnego związanego z nowelizacją omawianego przepisu, jaka weszła w życie dnia 1 stycznia 2016 r.

Bacząc, że w tym wypadku do zdarzenia powodującego zmianę stanu prawnego doszło po wydaniu kwestionowanego tytułu wykonawczego, a zasądzone w wyroku Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 10 lipca 2006 r. odsetki umowne przekraczają odsetki maksymalne, jakie zostały ustalone na gruncie art. art. 359 § 2 i 2 ¹ k.c. mocą ustawy nowelizującej z dnia 9 października 2015 r., Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż w przedmiotowej sprawie istotnie zaistniała podstawa do pozbawienia wykonalności kwestionowanego tytułu wykonawczego w części, w jakiej zasądzono odsetki umowne należne od kwoty 6.163,41 zł przekraczające odsetki maksymalne za okres od dnia 1 stycznia 2016 r. Skoro dopiero z dniem 1 stycznia 2016 r. nastąpiła zmiana stanu prawnego i wprowadzono do porządku prawnego wzorzec, przez który ocenie podlegały zasądzone w wyroku z dnia 10 lipca 2006 r. odsetki umowne, to z tym dniem dopiero możliwe było ograniczenie wysokości odsetek jakie może egzekwować wierzyciel. Tym bardziej, że w myśl art. 56 ustawy nowelizującej, do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe.

Tak argumentując Sąd Odwoławczy zmienił zaskarżone orzeczenie w zakresie jego punktu I w ten sposób, iż w uwzględnieniu apelacji strony powodowej pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci wyroku Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 10 lipca 2006 r., sygn. akt II C 54/06, zaopatrzony w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Okręgowego w Szczecinie z 28 grudnia 2006 r., w części tj. w zakresie odsetek umownych należnych od kwoty 6163,41 zł przekraczających odsetki maksymalne (dwukrotność wysokości odsetek ustawowych) za okres od 1 stycznia 2016 r. i oddalił dalej idące powództwo.

Powyższa zmiana skutkowała jednocześnie koniecznością modyfikacji rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu przed sądem pierwszej instancji zawartych w punkcie II, o czym orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., zgodnie z którym, w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Bacząc, że strony przed sądem pierwszej instancji poniosły porównywalne koszty procesu (powód: 3.600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa i 635 zł tytułem opłaty od pozwu; pozwany: 3.600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego i 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa), zaś żądanie pozwu co do zasady zostało uwzględnione, Sąd II instancji uznał za celowe wzajemne zniesienie kosztów procesu między stronami.

Tak argumentując Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. we wskazanym wyżej zakresie zmienił zaskarżone orzeczenie, o czym orzeczono w punkcie 1. sentencji wyroku.

W pozostałym zakresie, w jakim nie doprowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku, apelacja strony powodowej jako bezzasadna podlegała oddaleniu, o czym na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono w punkcie 2. sentencji wyroku. Data wydania wyroku Sądu I i II instancji (10 lipca 2006 r. i 08 grudnia 2006 r.), przy uwzględnieniu że ustawa wprowadzająca do porządku prawnego odsetki maksymalne (w wysokości 4 – krotności stopy kredytu lombardowego) weszła w życie z dniem 20 lutego 2006 r., uniemożliwiała uwzględnienie apelacji w pełnym zakresie. Z tej przyczyny Sąd Okręgowy dalej idącą apelację powoda jako niezasadną oddalił, o czym orzeczono w punkcie 2. wyroku na podstawie art. 385 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w punkcie 3. wyroku w oparciu o art. 100 i 102 k.p.c. stanowiący, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Apelacja powoda została częściowo uwzględniona. Ponadto jak przyjmuje się w orzecznictwie, przy ocenie wystąpienia przesłanek wynikających z przepisu art. 102 k.p.c. zwykle brane są pod uwagę zarówno takie okoliczności, które odnoszą się do faktów związanych z samym przebiegiem procesu, jak i takie, które dotyczą stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Przez fakty związane z samym przebiegiem procesu należy pojmować takie okoliczności jak np. podstawę oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie strony co do zasadności zgłoszonego roszczenia - trudne do zweryfikowania a limine ( wyrok SA w Katowicach z dnia 18 lipca 2013 r., Lex nr 1349918). Nie można tracić z pola widzenia tego, iż zastosowanie dobrodziejstwa wynikającego z art. 102 k.p.c. zależy od swobodnej decyzji sądu i związane jest z dyskrecjonalną władzą sędziowską, który dokonując kwalifikacji "wypadków szczególnie uzasadnionych" - mając na względzie okoliczności sprawy - winien kierować się przede wszystkim poczuciem własnej sprawiedliwości ( por. postanowienia SN: z dnia 27 stycznia 2010 r., II CZ 87/09, niepubl.; z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 130/12, LEX nr 1341731).

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż w realiach niniejszej sprawy wystąpił szczególnie uzasadniony przypadek, o którym mowa w art. 102 k.p.c., przesądzający o zasadności odstąpienia od obciążania powoda kosztami postępowania przed sądem drugiej instancji poniesionymi przez stronę przeciwną. Za bowiem takim przyjęciem przemawiała nie tylko okoliczność, iż co do zasady powód miał rację kwestionując możliwość domagania się przez wierzyciela egzekucji odsetek umownych w wysokości przekraczającej wysokość odsetek maksymalnych, ale w równej mierze również postawa jaką prezentuje strona pozwana, która pomimo spoczywającego na niej w tym zakresie obowiązku, nie ograniczyła wniosku egzekucyjnego w części dotyczącej odsetek przekraczających odsetki maksymalne, co w żadnej mierze nie może zasługiwać na aprobatę, zwłaszcza że odsetki wynikające z wyroku są obecnie ponad 3 – krotnie wyższe od odsetek maksymalnych. W istocie to naganna postawa samego pozwanego doprowadziła do tego, że powód był zmuszony wytoczyć pozew w tej sprawie.

Te okoliczności uwzględniane i oceniane łącznie, niewątpliwie wyczerpują znamiona szczególnie uzasadnionego wypadku w rozumieniu art. 102 k.p.c., wobec czego w punkcie 3. wyroku odstąpiono od obciążania powoda kosztami instancji odwoławczej strony pozwanej.

SSO Violetta Osińska SSO Zbigniew Ciechanowicz SSO Katarzyna Longa

Sygn. akt II Ca 1215/17 S., dnia 16 kwietnia 2018 r.

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować w kontrolce uzasadnień i zakreślić pozycję;

2.  wyrok z uzasadnieniem doręczyć powodowi z pouczeniem, że skarga kasacyjna w niniejszej sprawie nie przysługuje;

3.  po dołączeniu (...) akta sprawy zwrócić Sądowi Rejonowemu w Gryfinie.