Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z powództwa H. E. i (...) Spółki jawnej z siedzibą w M.

przeciwko (...) Zakładowi (...) na (...) S.A. w W.

o zapłatę 125 000 zł

1.  zasądza od pozwanego (...) Zakładu (...) na (...) S.A. w W. na rzecz powoda (...) Spółki jawnej z siedzibą w M. kwotę 88 884,98 zł (osiemdziesiąt osiem tysięcy osiemset osiemdziesiąt cztery złote i 98/100) z ustawowymi odsetkami za okres od dnia 16 października 2013 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo (...) Spółki jawnej z siedzibą w M. w pozostałej części;

3.  oddala powództwo H. E. w całości;

4.  zasądza od pozwanego (...) Zakładu (...) na (...) S.A. w W. na rzecz powoda (...) Spółki jawnej z siedzibą w M. kwotę 1 519,00 zł (jeden tysiąc pięćset dziewiętnaście złotych i 00/100) tytułem zwrotu kosztów procesu;

5.  nie obciąża powódki H. E. kosztami procesu;

6.  nakazuje pobrać od pozwanego (...) Zakładu (...) na (...) S.A. w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 4 444,25 zł (cztery tysiące czterysta czterdzieści cztery złote i 25/100) tytułem należnej opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa oraz kwotę 5 221,65 zł (pięć tysięcy dwieście dwadzieścia jeden złotych i 65/100) tytułem zwrotu części wydatków Skarbu Państwa na koszty opinii biegłych sądowych;

7.  odstępuje od obciążenia powoda (...) Spółki jawnej z siedzibą w M. nieuiszczoną opłatą sądową od oddalonej części powództwa oraz pozostałymi wydatkami Skarbu Państwa na koszty opinii biegłych sądowych.

Sygn. akt I C 251/15

UZASADNIENIE

Powódka H. E. w pozwie wniesionym w dniu 2 marca 2015 r. przeciwko (...) Zakładowi (...) na (...) S.A. w W. zażądała zasądzenia od pozwanego kwoty 125 00,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 23 sierpnia 2012 roku do dnia zapłaty. Wniosła ponadto o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Na uzasadnienie żądania podała, że łączyła ją z pozwanym umowa agencyjna zawarta w 1997 r. W okresie trwania umowy zgromadziła ponad trzy tysiące klientów. Poczynając od stycznia 2010 r. pozwany przekazywał jej klientów innych agentom bądź też przekazywał innym agentom dane jej klientów, a agenci ci zawierali umowy z jej klientami. Wskazała, że dochodzona kwota stanowi prowizję od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej, ponieważ do ich zawarcia doszło w wyniku jej działalności, jak również z klientami pozyskanymi przez nią poprzednio dla umów tego samego rodzaju.

Pozwany w odpowiedzi na pozew nie uznał powództwa i wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie od powódki kosztów procesu według norm przepisanych. Podniósł zarzut przedawnienia części roszczenia, która stała się wymagalna przed 1 września 2011 r. Przyznał fakt wykonywania przez powódkę na jego rzecz czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego na podstawie umów agencyjnych. Wskazał, że umowy zawierały regulację dotyczącą wynagrodzenia prowizyjnego, które było powódce wypłacane.

W piśmie procesowym złożonym w dniu 5 maja 2015 r. pozwany podniósł zarzut braku legitymacji procesowej czynnej po stronie powodowej, wskazując, że umowy agencyjne zostały zawarte z (...) Spółką jawną, a nie z powódką.

Na rozprawie w dniu 11 czerwca 2015 r. powódka sprecyzowała podstawę faktyczną pozwu, podnosząc, że domaga się zasądzenia prowizji od umów zawartych przez innych agentów z klientami pozyskanymi przez nią poprzednio dla umów tego samego rodzaju w okresie od 1 stycznia 2010 r. do 13 września 2013 r.

Postanowieniem z 18 lutego 2016 r. Sąd na podstawie art. 196 § 1 k.p.c. zawiadomił o toczącym się procesie (...) Spółkę jawną w M..

W dniu 31 marca 2016 r. (...) Spółka jawna w M. złożyła oświadczenie o wstąpieniu do sprawy w charakterze powoda.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spółkę cywilną (...) reprezentowaną przez I. E., T. E. i A. G., przekształconą następnie w (...) Spółkę jawną w M. i pozwany (...) Zakład (...) na (...) S.A. w W. w okresie od 15 maja 1997 r. do 13 września 2013 r. łączyły kolejne umowy agencyjne. Umowy regulowały zasady ustalania i wypłaty wynagrodzenia prowizyjnego dla agenta.

/dowód: umowy agencyjne wraz z załącznikami, aneksami i porozumieniami o ich rozwiązaniu k. 271 -346, k. 41 -93, oświadczenie o rozwiązaniu umowy agencyjnej k. 94, informacja z Rejestru Przedsiębiorców k. 151 -153/

W okresie trwania powyższych umów agent - spółka cywilna (...), przekształcona następnie w (...) Spółkę jawną w M. –pośredniczył przy zawieraniu z klientami umów ubezpieczenia na życie na rzecz pozwanego, a łączna liczba umów zawartych za jego pośrednictwem do dnia 1 stycznia 2010 r. wyniosła 7 401.

/dowód: wykaz polis k. 196 -237 odwrót, k. 351 -434 odwrót/

Po dacie 1 stycznia 2010 r. strona pozwana zawierała umowy ubezpieczenia na życie z klientami pozyskanymi poprzednio przez (...) spółkę cywilną bądź (...) Spółka jawna w M..

/dowód: wykaz polis zawartych przez innych agentów k. 194 -195 odwrót, k. 244 -246/

Wyliczenie dokonane na podstawie danych przedstawionych przez stronę pozwaną, zawartych na płycie nr 2 w karcie 503, po uprzedniej weryfikacji czy klienci znajdujący się w zakładce „polisy innych agentów” znajdują się w portfelu powódki zawartym w zakładce „polisy portfel”, z uwzględnieniem okresu ubezpieczenia polis, które były w portfelu powódki, a zostały zawarte przez innych agentów wskazuje, że prowizja należna agentowi (...) Spółce jawnej w M. od umów zawartych w okresie od 1 września 2011 r. do 13 września 2013 r. przez innych agentów na rzecz strony pozwanej z klientami pozyskanymi uprzednio przez Rentier” (...) Spółkę jawną w M. bądź ..Rentier” spółkę cywilną w M. dla umów tego samego rodzaju - według zasad określonych w umowach agencyjnych z dnia 18 września 2009 r. oraz z dnia 10 października 2011r. - wynosi 88 884,98 zł.

/dowód: opinia biegłego w dziedzinie księgowości, rachunkowości, podatków, audytu i prawa spółek handlowych S. S. k. 639 -652/

W dniu 4 lutego 2014 r. (...) Spółka jawna w M. złożyła do Sądu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej m. in. w zakresie roszczenia o zapłatę kwoty 125 000 zł z tytułu korzyści utraconych wskutek pozbawienia możliwości zawarcia kolejnych umów z jej dotychczasowymi klientami, w następstwie ich bezpodstawnego przekazania innym agentom lub przekazania ich danych innym agentom. W dniu 13 lutego 2014 r. spółka rozszerzyła swój wniosek o dodatkową kwotę 125 000 zł tytułem prowizji od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej łączącej strony, albowiem do ich zawarcia doszło w wyniku jej działalności, jak również w wyniku zawarcia umów z klientami pozyskanymi poprzednio przez nią dla umów tego samego rodzaju. W odpowiedzi na wniosek pozwany nie wyraził zgody na zawarcie ugody. Do zawarcia ugody nie doszło.

/dowód: zawezwanie do próby ugodowej k. 677 -680, zawiadomienie o posiedzeniu sądu k. 681, rozszerzenie wniosku k. 682 -685, pełnomocnictwo k. 686, dowód uiszczenia opłaty sądowej k. 688, potwierdzenie nadania k. 690 -691, odpowiedź na wniosek k. 692, pełnomocnictwo k. 693, zeznania powódki H. E. protokół k. 697, adnotacje: 00:24:09 -00:26:11/

Powódka H. E. jest emerytką. Jej emerytura wynosi 1 150 zł. Powódka pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z mężem, który również jest emerytem. Mąż powódki otrzymuje emeryturę w wysokości 1 400 zł. Powódka wymaga stałego leczenia z uwagi na schorzenia serca, nowotwór skóry oraz chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa. Mąż powódki jest sobą niepełnosprawną i niezdolną do samodzielnej egzystencji po przebytym udarze. Spółka jawna (...) E. nie prowadzi działalności gospodarczej od 1 grudnia 2013 r. Spółka nie posiada majątku.

/dowód: oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania k. 508 -512, zaświadczenie k. 513, zeznania powódki H. E. protokół k. 697, adnotacje: 00:26:11 -00:29:33/

Sąd pominął dowód z zeznań świadków A. P., G. B., G. P. oraz B. J., albowiem dotyczyły realizacji umów agencyjnych łączących strony, co w niniejszej sprawie nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo (...) Spółki jawnej w M. jest częściowo zasadne.

W sprawie było niesporne, że (...) spółkę cywilną zawartą przez I. E., T. E. i A. G., przekształconą następnie w (...) Spółkę jawną w M. i pozwany (...) Zakład (...) na (...) S.A. w W. łączyły w okresie od 15 maja 1997 r. do 13 września 2013 r. umowy agencyjne. Bezsporne jest również, że po dacie 1 stycznia 2010 r. strona pozwana zawierała umowy ubezpieczenia na życie z klientami pozyskanymi poprzednio przez (...) spółkę cywilną bądź (...) Spółkę jawną w M. w celu zawarcia z nimi umów ubezpieczenia na życie.

Zgodnie z treścią art. 761 § 1 k.c. agent może żądać prowizji od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej, jeżeli do ich zawarcia doszło w wyniku jego działalności lub jeżeli zostały one zawarte z klientami pozyskanymi przez agenta poprzednio dla umów tego samego rodzaju.

Jak przyjęto w nauce prawa strony nie mogą wyłączyć prawa agenta wynagradzanego w formie prowizji do żądania prowizji od umów zawartych bez udziału agenta z klientami pozyskanymi przez agenta poprzednio dla umów tego samego rodzaju. Podstawowym obowiązkiem agenta jest bowiem pozyskiwanie klientów dla dającego zlecenie. Jego wynagrodzenie stanowi ekwiwalent za wszystkie działania w ramach zobowiązania agencyjnego, zwłaszcza te, które polegają na pozyskaniu klienta. Strony mogą jednak precyzyjnie określić w umowie sytuacje, w których agentowi będzie przysługiwała prowizja zgodnie z art. 761 § 1 in fine k.c. Ustalenia stron w tym względzie nie mogą prowadzić do takiego ograniczenia wysokości prowizji lub sytuacji, w których prowizja agentowi przysługuje, że prawo do prowizji stawałoby się iluzoryczne. Mielibyśmy wówczas do czynienia z czynnością prawną mającą na celu obejście ustawy, a więc nieważną (por. P. Mikłaszewicz (w:) Kodeks cywilny. Komentarz pod red. Konrada Osajdy, rok 2018. C.H.Beck, Legalis, art. 761, uw. 3, por. również wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 30 października 2014 r., I ACa 747/14, www.orzeczenia.ms.gov.pl, Legalis).

Argument strony pozwanej o wyłączeniu prawa powódki do prowizji od umów zawartych przez pozwanego z klientami pozyskanymi przez powódkę jest nietrafny. Umowy agencyjne łączące strony nie zawierają takiego postanowienia. Ponadto takie zastrzeżenie umowne było sprzeczne z art. 761 § 1 k.c., a tym samym nieważne. Powódce (...) Spółce jawnej w M. przysługuje zatem prowizja od umów zawartych przez stronę pozwaną z klientami pozyskanymi przez powódkę bądź spółkę cywilną będącą poprzednio agentem działającym na rzecz strony pozwanej, dla umów ubezpieczenia na życie.

Wysokość należnej prowizji została ustalona według zasad określonych w umowach agencyjnych na podstawie dowodu z opinii biegłego sądowego w dziedzinie księgowości, rachunkowości, podatków, audytu i prawa spółek handlowych S. S.. Opinia jest fachowa, rzetelna i wyczerpująca. Wnioski opinii kategoryczne oraz należycie uzasadnione, w sposób pozwalający na sprawdzenie logicznego toku rozumowania biegłego. Strony nie przedstawiły żadnych uwag do opinii.

Sporządzona w sprawie opinia biegłego w dziedzinie ekonomii M. N., w istocie powiela zestawienie prowizji od umów zawartych z klientami pozyskanymi przez powódkę, przedstawione przez stronę pozwaną i w ślad za systemem informatycznym strony pozwanej, przyjmuje, że dla części polis nie naliczano żadnej prowizji. Biegły nie dokonał analizy warunków poszczególnych umów w zakresie istotnym dla ustalania prowizji według zasad określonych w umowach agencyjnych łączących strony. Dodatkowo opinia została zakwestionowana przez stronę powodową. W konsekwencji Sąd uznał, że jest on pozbawiona cech rzetelności, a tym samym nie mogła stanowić źródła ustaleń w sprawie.

Podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczeń, które stały się wymagalne przed datą 1 września 2011 r. okazał się w znacznej części niezasadny.

Zgodnie z art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej –trzy lata. Jak natomiast stanowi art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Na podstawie umów agencyjnych łączących strony roszczenie o prowizję należne w danym miesiącu będzie wypłacane agentowi w terminie do 15 –go dnia miesiąca następującego po miesiącu, za który takie wynagrodzenie jest należne.

(...) Spółka jawna w M. w dniu 4 lutego 2014 r. złożyła wniosek o zawezwanie strony pozwanej do próby ugodowej, przerywając bieg terminu przedawnienia. Przedawnieniu uległo zatem roszczenie o prowizje, które stały się wymagalne przed dniem 4 lutego 2011 r. Sąd uwzględnił powództwo o prowizje należne powódce (...) E. Sp. j. w M. za okres od 1 września 2011 r. do 13 września 2013 r. Roszczenie w tej części nie uległo przedawnieniu.

O odsetkach za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. przy uwzględnieniu terminu wymagalności prowizji określonego w umowach agencyjnych łączących strony.

W sprawie ustalono łączną wysokość prowizji za okres od 1 września 2011 r. do 13 września 2013 r. Uznać zatem należało, że roszczenie stało się wymagalne najpóźniej 15 października 2013 r., a od dnia następnego powódce przysługują odsetki za opóźnienie w spełnieniu zasądzonego roszczenia.

Z dniem 1 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy –Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1830), na mocy której zmieniono przepisy kodeksu cywilnego o odsetkach ustawowych. Zgodnie z art. 359 § 2 w nowym brzmieniu jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Przepis art. 481 § 2 w brzemieniu nadanym ustawą stanowi, że jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. W myśl art. 56 ustawy nowelizującej do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe.

Wobec przytoczonej regulacji, która wprowadza dwie różne stopy odsetek ustawowych, w celu uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych na etapie realizacji wyroku, Sąd sprecyzował, że za okres od 1 stycznia 2016 r. powódce przysługują odsetki w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.

W pozostałej części powództwo (...) Spółki jawnej w M. podlegało oddaleniu jako nieudowodnione oraz niezasadne. Roszczenie za okres od 4 lutego 2011 r. do 31 sierpnia 2011 r. nie uległo wprawdzie przedawnieniu, ale powódka nie udowodniła, że nabyła prawo do prowizji za ten okres.

Powództwo wniesione przez H. E. było niezasadne w całości z uwagi na brak legitymacji procesowej czynnej, która przysługiwała (...) Spółki jawnej w M..

O kosztach procesu poniesionych przez powódkę (...) Spółki jawnej w M. i pozwanego Sąd orzekł na podstawie art. 100 zdanie I k.p.c. w zw. z art. 98 § 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c., dokonując ich stosunkowego rozdzielenia, albowiem żądanie powódki zostało uwzględnione w części wynoszącej 71 %, a obrona pozwanego w części wynoszącej 29 %.

Niezbędne koszty procesu poniesione przez powódkę wyniosły 3 617 zł i obejmują wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem w kwocie 3 600 zł, odpowiadającej stawce minimalnej określonej w § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokatów oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tj. Dz. U. z 25.02.2013 r. poz. 461, ze zm.) oraz wydatek w kwocie 17 zł w związku z koniecznością uiszczenia opłaty skarbowej od dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa.

Niezbędne koszty procesu poniesione przez stronę pozwaną wyniosły również 3 617 zł i obejmują wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym w kwocie 3 600 zł odpowiadającej stawce minimalnej określonej w § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.) oraz wydatek w kwocie 17 zł w związku z koniecznością uiszczenia opłaty skarbowej od dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa.

Uzasadnione wynikiem procesu koszty powódki, po zaokrągleniu wyników obliczeń do pełnego złotego, wynoszą 2 568 zł (3 617 zł x 71 % = 2 568 zł), natomiast uzasadnione koszty procesu strony pozwanej wynoszą 1 049 zł (3 617 zł x 29 % = 1 049 zł). Różnica między uzasadnionymi kosztami procesu poniesionymi przez każdą stronę, wynosząca 1 519 zł, została zasądzona od pozwanego na rzecz powódki tytułem zwrotu kosztów procesu.

Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd odstąpił od obciążenia powódki H. E. kosztami procesu, mając na uwadze, że jej żądanie zostało oddalone wyłącznie z uwagi na brak legitymacji procesowej czynnej, która przysługiwała powódce (...) Spółce jawnej w M.. Kwestia ta mogła budzić pewne wątpliwości interpretacyjne w związku z zapisami umowy agencyjnej z dnia 10 października 2011 r., w której jako agenta wskazano powódkę H. E.. Ponadto Sąd uwzględnił trudną sytuację materialną i osobistą powódki przedstawioną w części obejmującej ustalenia faktyczne.

O nieuiszczonych kosztach sądowych od uwzględnionej części powództwa Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz.U. z 2018 r., poz. 300 ze zm.) w zw. z art. 100 k.p.c., albowiem pozwany w tym zakresie przegrał proces. Zasądzona kwota obejmuje należną opłatę sądową od uwzględnionej części powództwa w kwocie 4 444,25 zł (88 884,98 zł x 5 % = 4 444,25 zł) oraz 71 % wydatków Skarbu Państwa na koszty opinii biegłych w łącznej wysokości 7 354,45 zł, co stanowi kwotę 5 221,65 zł (7 354,45 zł x 71 % = 5 221,65 zł).

Na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd odstąpił od obciążenia powódki (...) spółki jawnej w M. nieuiszczonymi kosztami sądowymi od oddalonej części powództwa, mając na uwadze charakter dochodzonego roszczenia oraz okoliczność, że precyzyjne ustalenie jego wysokości na etapie przedsądowym nie było możliwe. Strona pozwana odmawiała bowiem powódce udzielenia informacji niezbędnych do dokonania wyliczenia roszczenia, w związku z czym powódka mogła określić jego wysokość jedynie w sposób przybliżony.