Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt. IV Ka 538/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lipca 2018 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział IV Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Dorota Nowińska

Protokolant Katarzyna Wikiera

po rozpoznaniu w dniu 19 lipca 2018 r.

sprawy A. L. (1) (L.), syna A. i A. z d. G.

ur. (...) we W.

obwinionego z art. 119 § 1 k.w.

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej

od wyroku Sądu Rejonowego w Oleśnicy

z dnia 16 stycznia 2018 r. sygn. sprawy II W 661/17

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Oleśnicy do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt: IV Ka 538/18

UZASADNIENIE

A. L. (1) został obwiniony o to, że: w dniu 02 września 2016r, w O. na ul. (...), dokonał przywłaszczenia telefonu komórkowego m-ki (...) o wartości 450 zł, na szkodę P. P... tj. za wykroczenie z art. 119 § 1 k.w.

Wyrokiem z dnia 16 stycznia 2018 r. Sąd Rejonowy w Oleśnicy:

I.  uniewinnił obwinionego A. L. (1) od popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w części wstępnej wyroku;

II. na podstawie art. 118 § 2 k.p.w. kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej P. P., który zarzucił Sądowi Rejonowemu:

I.  obrazę art. 5 § 2 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.w., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż w sprawie zachodzą niedające się usunąć wątpliwości co do realizacji przez obwinionego znamion zarzuconego mu czynu, podczas gdy prawidłowa analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego winna skutkować przyjęciem, iż oskarżony w dniu 2 września 2016 r. przywłaszczył telefon stanowiący własność oskarżycielki posiłkowej, tym samym działając na jej szkodę,

II.  naruszenie art. 167 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.w., polegające na niewyczerpaniu inicjatywy dowodowej w sprawie, w konsekwencji niewyjaśnienia wszystkich, istotnych okoliczności sprawy, wskutek nieprzeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka K. M. (współpracownicy oskarżycielki posiłkowej), będącej świadkiem zachowania i postawy obwinionego w chwili oddawania oskarżycielce posiłkowej telefonu,

III.  naruszenie art. 7 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.w. polegające na:

a.  dowolnej ocenie zeznań oskarżycielki posiłkowej, tj. wbrew zasadom doświadczenia życiowego i logiki, w zakresie w jakim Sąd Rejonowy pominął zeznania oskarżycielki posiłkowej dotyczące przebiegu zdarzeń, podczas gdy zeznania te były spójne i logiczne i stanowiły podstawę ustaleń faktycznych wyroku nakazowego wydanego w sprawie w dniu 19 września 2017 r.,

b.  ocenie wyjaśnień obwinionego wbrew zasadom doświadczenia życiowego i logiki, albowiem uwzględniając całokształt wyjaśnień należało je ocenić jako niewiarygodne, gdyż zawierały one wersję wydarzeń najbardziej korzystną dla obwinionego, który realizował swoje prawo do obrony,

IV.  naruszenie art. 2 § 2 k.p.k., 4 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.w., polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, przeprowadzeniu tej oceny w sposób dowolny i wybiórczy, sprzeczny z zasadami wiedzy i doświadczenia życiowego, w konsekwencji oparciu się przez Sąd I instancji na nieprawdziwych ustaleniach faktycznych, przede wszystkim ujawniających się w nieuzasadnionym i niepopartym odpowiednią podstawą dowodową przyjęciu, że brak jest podstaw cło przypisania obwinionemu sprawstwa i winy w zakresie przywłaszczenia telefonu komórkowego stanowiącego własność oskarżycielki posiłkowej,

V.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, który miał wpływ na treść orzeczenia w wyniku przyjęcia przez Sąd I instancji wersji wydarzeń przedstawionej przez obwinionego.

Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uznanie obwinionego winnym zarzucanego mu czynu z art. 119 § 1 kw, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

W świetle ujawnionych w sprawie okoliczności faktycznych, apelacja pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej zasługiwała na uwzględnienie.

Zważywszy na treść art. 454 § 1 k.p.k. jedynym możliwym rozstrzygnięciem w niniejszej sprawie było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Sformułowany przez apelującego alternatywnie wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uznanie obwinionego winnym zarzucanego mu czynu z art. 119 § 1 kw jest w oczywisty sposób niedopuszczalny w świetle normy powołanego wyżej przepisu art. 454 § 1 kpk w zw. z art. 109 § 2 kpw.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd Rejonowy, uniewinniając obwinionego od popełnienia zarzucanego mu czynu, bezzasadnie i co najmniej przedwcześnie powołał się na zasadę in dubio pro reo sformułowaną w art. 5 § 2 kpk. Zastosowanie powyższej zasady Sąd meriti umotywował istnieniem w tej sprawie dwóch odmiennych wersji podawanych przez obwinionego i przez pokrzywdzoną oraz tym, że „ obie te wersje nie są ze sobą zbieżne i obu tych wersji nie należy jednoznacznie wykluczyć” (k.67-68). Taki sposób uzasadnienia orzeczenia uniewinniającego jest nie do przyjęcia w świetle zasadniczych reguł procesu karnego, w szczególności wzajemnego stosunku zasady in dubio pro reo i zasady swobodnej oceny dowodów.

W związku z tym należy przede wszystkim przypomnieć, iż zasada in dubio pro reo nie może ograniczać zasady swobodnej oceny dowodów. Jeżeli zatem z materiału dowodowego wynikają różne wersje zdarzenia (co wszak jest zjawiskiem nader częstym w procesach), to nie jest to jeszcze równoznaczne z zaistnieniem „nie dających się usunąć wątpliwości” w rozumieniu art. 5 § 2 kpk. W takim bowiem przypadku Sąd orzekający jest zobowiązany do dokonania ustaleń faktycznych właśnie na podstawie swobodnej oceny dowodów (zgodnie z regułami określonymi w art. 7 kpk) i dopiero wówczas, gdy po wykorzystaniu wszelkich istniejących możliwości wątpliwości nie zostały usunięte, należy je tłumaczyć na korzyść oskarżonego.

Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie i doktrynie – w wypadku, gdy ustalenie faktyczne zależne jest od dania wiary temu lub innemu dowodowi albo tej lub innej grupie dowodów, czy też np. dania wiary lub odmówienia wiary wyjaśnieniom oskarżonego, nie można w ogóle mówić o naruszeniu zasady in dubio pro reo, a ewentualne zastrzeżenia co do oceny wiarygodności danego dowodu rozstrzygane mogą być jedynie na płaszczyźnie utrzymania się przez Sąd w granicach sędziowskiej swobody ocen lub też przekroczenia przez Sąd tych granic i wkroczenia w sferę dowolności ocen.

Rzecz w tym, iż w przedmiotowej sprawie Sąd orzekający nie ustalił okoliczności faktycznych najistotniejszych dla oceny postawionego zarzutu przywłaszczenia telefonu przez obwinionego, jak też nie dokonał w istocie żadnej oceny przeciwstawnych sobie dowodów w postaci zeznań pokrzywdzonej i wyjaśnień obwinionego. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak jest przedstawienia przeprowadzonego procesu wnioskowania, zwłaszcza zaś oceny zgromadzonego materiału dowodowego (z naruszeniem zarówno art. 7 kpk, jak i art. 424 § 1 kpk). Sporządzone przez Sąd Rejonowy uzasadnienie wyroku nie zawiera bowiem żadnych rozważań nad wiarygodnością przeprowadzonych dowodów z wyjaśnień A. L. (2) i zeznań P. P.. Przeważającą część uzasadnienia stanowi przywołanie (zrelacjonowanie) treści wyjaśnień obwinionego oraz zeznań oskarżycielki posiłkowej, brak w nim natomiast rozważań nad oceną tychże dowodów. Jedyne elementy oceny dowodów sprowadzają się do stwierdzenia, iż: „wyjaśnienia obwinionego Sąd co do zasady uznał za wiarygodne”, natomiast „zeznaniom pokrzywdzonej dał wiarę jedynie w takim zakresie w jakim pozostawały zgodne z ustalonym w sprawie stanem faktycznym”. Z powyższych lakonicznych sformułowań nie sposób wyprowadzić jednoznacznego wniosku, czy wyjaśnieniom obwinionego Sąd ostatecznie przydał walor wiarygodności, czy też nie w całości (trudno domyślać się co oznacza danie wiary „co do zasady”); z kolei oceny zeznań oskarżycielki, odnoszonej relatywnie do poczynionych ustaleń faktycznych, nie można zweryfikować już choćby z tego względu, iż – jak wspomniano na wstępie – Sąd nie poczynił wystarczających ustaleń faktycznych pozwalających na ocenę zaistnienia bądź niezaistnienia zarzucanego wykroczenia. Ustalony w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia stan faktyczny obejmuje jedynie niesporne fakty (nabycie telefonu przez pokrzywdzoną, przekazanie go w użytkowanie obwinionemu, określenie wartości telefonu, złożenie przez P. P. zawiadomienia o popełnieniu wykroczenia oraz późniejszy zwrot telefonu przez A. L. (1) – vide: k. 65). Sąd nie poczynił zaś ustaleń faktycznych w zakresie tak istotnych z punktu widzenia postawionego zarzutu okoliczności, jak uzgodnienia stron co do własności i posiadania przedmiotowego telefonu (czy wolą pokrzywdzonej było podarowanie go obwinionemu, czy też jedynie użyczenie do korzystania, czy po rozstaniu pokrzywdzona domagała się zwrotu telefonu, w jakiej formie, jakie było zachowanie obwinionego w odniesieniu do żądania zwrotu mienia, a tym samym jaki towarzyszył mu co do tego zamiar, jakie były rzeczywiste powody zwrotu telefonu pokrzywdzonej i towarzyszące temu okoliczności). Bez powyższych ustaleń nie sposób dokonać oceny znamion strony podmiotowej i przedmiotowej rozpatrywanego czynu karalnego.

Stwierdzenie przez Sąd orzekający, iż w sprawie istnieją dwie odmienne wersje zdarzenia, przy braku innych obiektywnych dowodów, tym bardziej wymagało pogłębionych rozważań Sądu I instancji, znacznie wykraczających poza samo przytoczenie treści relacji dwóch przesłuchanych w sprawie osób. W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że powinnością Sądu jest dokonanie wyboru określonej wersji przebiegu zdarzenia, przy czym decyzja ta musi być poprzedzona wszechstronną i drobiazgową analizą przeprowadzonych w sprawie dowodów, dokonaną w sposób wolny od uproszczeń, z zachowaniem pełnego obiektywizmu. Dopiero wówczas możliwy jest wybór jednej z wersji, co pociąga za sobą obowiązek szczegółowego uzasadnienia przyczyn, z powodu których odrzucono wersję odmienną (tak np. wyrok SN z dnia 28 sierpnia 2008 r., V KK 37/08, LEX nr 457958, wyrok SN z dnia 8 stycznia 2004 r., II KK 246/03, LEX nr 83748). Rozstrzyganie o wiarygodności jednej z prezentowanych w sprawie wersji przebiegu wydarzeń następuje więc w pierwszej kolejności przy wykorzystaniu zasady swobodnej oceny dowodów, która powinna być kompleksowa i odnosić się do wszystkich okoliczności mogących mieć dla jej rozstrzygnięcia istotne znaczenie.

Wbrew powyższym wymogom Sąd Rejonowy w minimalnym nawet zakresie nie rozważył podawanych przez strony wersji i nie podjął próby przesądzenia kwestii, których rozstrzygnięcie należało ocenić jako rudymentarne dla możliwości przypisania obwinionemu zamiaru przywłaszczenia mienia na szkodę oskarżycielki posiłkowej. Ustalenia takie powinny być oparte o wszystkie okoliczności rozpoznawanej sprawy, zwłaszcza zaś o zachowanie obwinionego podejmowane po zażądaniu przez pokrzywdzoną (choćby jednorazowym) zwrotu jej mienia. Trzeba zauważyć, że Sąd powołał się na wyjaśnienia obwinionego, w których ten przyznał, iż pokrzywdzona raz zwróciła się do niego przez F. o zwrot telefonu (k.67), jednakże nie wyciągnął z tego faktu żadnych wniosków. Dla skuteczności żądania zwrotu mienia przez właściciela nie jest przecież wymagana wielość takich wezwań (powstawałoby bowiem pytanie, ile takich wezwań należałoby wystosować, by uznać, że ich ignorowanie stanowi o zamiarze przywłaszczenia mienia posiadanego przez adresata tych wezwań). Należy pamiętać, że zamiar oskarżonego/obwinionego wynika nie tylko z jego deklaracji, lecz wykazywany jest często za pomocą szeregu dowodów pośrednich, pozwalających na odtworzenie logicznego ciągu zdarzeń, składających się na spójną i zgodną z zasadami doświadczenia życiowego całość.

Wszystkie wskazane powyżej względy zadecydowały o konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku jako przedwczesnego, nie poprzedzonego wnikliwym wyjaśnieniem wszystkich istotnych okoliczności faktycznych i wreszcie pozbawionego poprawnej oceny dowodów. Fakt, iż utrwalony między stronami konflikt istotnie utrudniał odtworzenie rzeczywistego stanu faktycznego, nie może zwalniać Sądu od dokonania pełnych i jednoznacznych ustaleń co do zasadniczych dla rozstrzygnięcia kwestii i stanowić podstawy do przedwczesnego sięgania po zasadę in dubio pro reo.

Nie przesądzając zatem prawidłowości ostatecznego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, Sąd Okręgowy, podzielając zarzuty apelującego, uznał, iż zaskarżone orzeczenie nie może się ostać, gdyż postępowanie to wymaga powtórzenia, uzupełnienia i przede wszystkim dokonania pełnej, jednoznacznej oceny dowodów, skutkującej ustaleniem prawdziwego stanu faktycznego. Ferując wyrok Sąd winien mieć na uwadze, iż skorzystanie z normy art. 5 § 2 kpk jest możliwe wyłącznie wówczas, gdy ewentualne ujawniające się w sprawie wątpliwości nie będą mogły zostać usunięte na drodze wnikliwej, uwzględniającej wskazania logiki i doświadczenia życiowego oceny wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów, w tym także dowodów wzajemnie sprzecznych.

Kierując się powyższymi względami Sąd Okręgowy orzekł jak w części dyspozytywnej wyroku.