Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III Ca 1822/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 września 2017 roku, wydanym w sprawie
o sygn. akt I C 209/17, z powództwa E. F. i M. F. przeciwko Miastu Ł. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi:

1.  oddalił powództwo;

2.  zasądził solidarnie od E. F. i M. F. na rzecz Miasta Ł. kwotę 3600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych, które przedstawiają się następująco:

Powodowie do dnia 11 maja 2009 roku byli współwłaścicielami nieruchomości położonej przy ulicy (...) o wartości 63.000 złotych. Umową z dnia 11 maja 2009 roku, zawartą w formie aktu notarialnego z Gminą M. Ł., małżonkowie F. dokonali zamiany opisanej wyżej nieruchomości na nieruchomość położoną przy ulicach (...) i Żeńców. Wartość nieruchomości nabywanej przez Gminę została określona w akcie notarialnym zarówno według wartości netto jak i brutto. Strony wskazały wartość nieruchomości na kwotę 104.460 złotych netto i 127.441,20 złotych brutto. W umowie przewidziano zatem dopłatę na rzecz Gminy kwoty 41.460 złotych stanowiącej różnicę wartości zamienianych nieruchomości oraz kwoty 22.981,20 złotych tytułem należnego podatku VAT. Dopłata została uiszczona przez powodów zgodnie z umową i wystawioną na jej podstawie fakturą VAT.

Zawarcie umowy zamiany zostało poprzedzone sporządzeniem operatu szacunkowego przez rzeczoznawcę majątkowego, który określił wartość rynkową nieruchomości przy ulicach (...) i Żeńców na kwotę 104.460,00 złotych. W rozdziale V pkt 5. opracowania sporządzonego przez rzeczoznawcę znalazło się zastrzeżenie, że określona w opracowaniu wartość rynkowa prawa własności działki gruntu nie zawiera podatku VAT.

Zawarcie umowy zostało także poprzedzone rokowaniami, na mocy których ustalono warunki przyszłej zamiany, w tym wartość netto i brutto zamienianych nieruchomości (tożsame z finalnie przyjętymi w akcie notarialnym) oraz wysokość dopłaty, w poczet której zaliczono różnicę wartości pomiędzy nieruchomościami (41.460 złotych) oraz należny podatek VAT (22.981,20 złotych).

Pismem z dnia 26 maja 2009 roku powodowie zwrócili się do Gminy o skorygowanie wystawionej faktury VAT i zwrot uiszczonej przez nich nadpłaty podatku. Miasto Ł. odmówiło spełnienia żądania.

Każda ze stron procesu zwróciła się do organów podatkowych - Dyrektorów Izb Skarbowych o wydanie interpretacji indywidualnych dotyczących powstałego sporu. Interpretacje zostały wydane w dniu 22 września 2009 roku z wniosku powodów oraz w dniu 27 lutego 2013 roku z wniosku pozwanego. Każda z interpretacji była korzystna dla składającego wniosek, przy czym w każdej z interpretacji organ przyjmował taki stan faktyczny, jaki został wskazany przez pytającego. W interpretacji wydanej z wniosku powodów organ przyjął – w ślad za pismem powodów – że wartość nieruchomości nabywanej przez powodów wynosi 104.460 złotych.

Sąd Rejonowy wskazał, że powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie załączonych do akt dokumentów, których wiarygodności lub prawdziwości żadna ze stron nie kwestionowała. Sąd ten oddalił wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. towarów i usług na okoliczność prawidłowego sposobu naliczenia podatku. Sposób naliczenia podatku od towarów i usług jest bowiem zagadnieniem prawnym, wywodzonym z przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, zaś w polskim postępowaniu cywilnym co do zasady niedopuszczalne jest dopuszczanie dowodów z opinii biegłych na tego rodzaju okoliczności. Oddaleniu podlegał też w ocenie Sądu Rejonowego wniosek o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, ponieważ wszystkie istotne dla sprawy okoliczności faktyczne wynikają z dokumentów i pozostają poza sporem. Jako sporną Sąd ten uznał jedynie kwestię doniosłości prawnej ustalonych faktów z punktu widzenia prawa materialnego.

Na podstawie poczynionych ustaleń faktycznych Sąd pierwszej instancji uznał powództwo za bezzasadne. Wstępnie rozważając dopuszczalność drogi sądowej Sąd Rejonowy przyjął, że z uwagi na cywilnoprawny charakter stosunku prawnego istniejącego między stronami, wynikającego z umowy zamiany nieruchomości oraz przedmiotu żądania, jakim jest zwrot bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia), dopuszczalne jest wytoczonego powództwa przed sądem cywilnym. W istocie bowiem roszczenie powodów nie dotyczy zwrotu nadpłaty podatku, którego zasadność i wymiar zostały określone w decyzji administracyjnej czy zeznaniu podatkowym, lecz nieekwiwalentności świadczeń z podjętej czynności prawnej.

Powodowie opierali swoje roszczenia na przepisie art. 410 § 2 w zw. z art. 405 k.c. upatrując zasadności swojego żądania w błędnym, w ich ocenie obliczeniu przez pozwaną Gminę podatku od towarów i usług, a konkretnie wartości nieruchomości przyjętej jako podstawy opodatkowania, której to argumentacji Sąd Rejonowy nie podzielił.

Sąd I instancji nie dostrzegł zaktualizowania się którejkolwiek
z przesłanek przewidzianych art. 405 i 410 k.c., warunkujących odpowiedzialność pozwanego. Spełnione przez powodów świadczenie z tytułu zamiany nieruchomości znajdowało bowiem swoją podstawę prawną w zawartej w formie aktu notarialnego umowie, której treść w sposób jasny i jednoznaczny określała wzajemne świadczenia stron. Sąd odwołał się w tym miejscu do statuowanej w art. 353 1 k.c. zasada swobody umów. Warunki umowy, w szczególności wartość nieruchomości, zostały precyzyjnie określone w akcie notarialnym, zarówno w wariancie netto jak i brutto, zaś strony dobrowolnie zgodziły się zawrzeć umowę określającą tak właśnie opisaną wartość nieruchomości, co dotyczyło również dopłaty, której wysokość została wprost określona w umowie. Ponadto wysokość wyliczonego przez strony podatku – przy założeniu wartości nieruchomości zgodnie wskazanej w umowie – jest w ocenie Sądu Rejonowego prawidłowa w świetle przepisów prawa podatkowego. W niniejszej sprawie kwota należna – wskazana w akcie notarialnym jako wartość nieruchomości nie pomniejszona o kwotę należnego podatku – to 127.441,20 złotych. Wobec tego, po pomniejszeniu i wartość podatku, podstawa opodatkowania wynosi 104.460 złotych. Analogiczne wyniki daje operacja odwrotna – przyjęcie zadeklarowanej przez strony wartości nieruchomości przed opodatkowaniem i wyliczenie wartości podatku według stawki 22%.

Sąd pierwszej instancji wskazał też, że treść operatu szacunkowego, w którym rzeczoznawca podał, iż określona przez niego wartość nieruchomości nie zawiera w sobie podatku od towarów i usług, była znana powodom przed zawarciem umowy zamiany. Na tej podstawie strony zgodnie przyjęły kwotę wskazaną przez rzeczoznawcę jako wartość netto. Sąd nie był związany indywidualnymi interpretacjami podatkowymi przedłożonymi przez strony, a wnioski w nich ujęte nie mogły stać się przekonującym argumentem w niniejszym postępowaniu, ponieważ w procedurze ich wydawania brano pod uwagę wyłącznie okoliczności przytoczone przez wnioskodawców. Jednocześnie jednak Sąd Rejonowy zważył, że w interpretacji wydanej na wniosek powodów organ podatkowy stwierdził, że nie rozstrzygał, czy zawarte w umowie wartości nieruchomości, określone na podstawie operatów szacunkowych stanowią wartości netto czy brutto. Powodowie nie wykazali też, że Gmina jest wzbogacona o wartość pobranego podatku VAT, to jest że zatrzymała pobraną kwotę dla siebie, a nie odprowadziła jej na rachunek Skarbu Państwa przeznaczony do obsługi wpływów podatkowych. Brak wykazania, że Gmina pozostaje wzbogacona, stanowi zaś samoistną podstawę oddalenia powództwa.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając nimi w całości stronę powodową. W poczet kosztów zaliczono koszt zastępstwa procesowego strony pozwanej w kwocie 3 600 złotych zgodnie z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa, zaskarżając to orzeczenie w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez rażąco niezasadną i całkowicie dowolną,

a nie swobodną ocenę dowodów zebranych w sprawie;

2.  naruszenie art. 217 § 1 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o

dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, co do którego oddalenia strona złożyła zastrzeżenie w trybie art. 162 k.p.c;

3.  naruszenie art. 353 1 k.c. poprzez całkowicie błędne zastosowanie zasady

swobody umów w sytuacji, gdy naliczenie podatku VAT w tej konkretnej transakcji było sprzeczne z ustawą:

4. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na:

- ustaleniu, iż sposób obciążenia powodów podatkiem VAT ustalony rokowaniach poprzedzających akt notarialny i w samym akcie notarialnym jest wiążący dla stron nawet w sytuacji, gdy to obciążenie narusza prawo;

- ustaleniu, iż powodowie nie wykazali bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego /z uzasadnienia wyroku: że Gmina jest wzbogacona o wartość pobranego podatku VAT, to jest, że zatrzymała pobraną kwotę dla siebie, a nie odprowadziła jej na rachunek Skarbu Państwa/ w sytuacji, gdy:

- to pozwany winien wykazać, co uczynił z kwotą bezpodstawnego wzbogacenia, gdyż powodowie co oczywiste nie mogą tego wiedzieć;

- okoliczność, co faktycznie pozwany uczynił z bezpodstawnie otrzymaną kwotą jest bez żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem już w dniu 26.05.2009 roku, a więc przed upływem okresu rozliczeniowego za podatek VAT za maj 2009 roku, pozwany otrzymał wezwanie do zapłaty od powodów i winien od tej daty liczyć się z obowiązkiem zwrotu bezpodstawnie otrzymanej kwoty;

5. naruszenie prawa materialnego art. 58 § 1,2 i 3 k.c. poprzez niezastosowanie

tych przepisów w sytuacji, gdy sposób naliczenia podatku VAT w przedmiotowej transakcji naruszał przepisy art. 67 ust. 3a ustawy o gospodarce nieruchomościami;

6. naruszenia prawa materialnego art. 67 ust. 3a ustawy o gospodarce

nieruchomościami poprzez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, gdy
w przedmiotowej transakcji została w pełni wyczerpana dyspozycja tego przepisu i powinien on być zastosowany wprost do tej transakcji;

7. naruszenie prawa materialnego art. 405 k.c. w zw. z art. 410 par. 2 k.c. poprzez

niezastosowanie tych przepisów w sytuacji bezpodstawnego pobrania podatku liczonego od 100 /wartość nieruchomości wg operatu/, a nie w 100.

Wobec podniesionych zarzutów pełnomocnik powodów wniósł o zmianę

zaskarżonego wyroku i orzeczenie zgodne z żądaniem pozwu oraz zasądzenie od powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję lub alternatywnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik pozwanego wniósł
o jej oddalenie w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia stanu faktycznego, które zostały ocenione w zgodzie z dyrektywami zawartymi w art. 233 § 1 k.p.c, co zarzut naruszenia wskazanej normy prawnej czyni niezasadnym.

Rozwijając podniesiony w tym zakresie zarzut, wstępnie należy odnotować, że zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ma swobodę w ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego słusznie przyjmuje się, że zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. może być uznany za usprawiedliwiony tylko wtedy, jeżeli sąd zaprezentuje rozumowanie sprzeczne z regułami logiki, zasadami wiedzy lub z doświadczeniem życiowym. Sprzeczność ta występuje, w szczególności w sytuacji, gdy z treści dowodu wynika, co innego niż przyjął sąd, gdy pewnego dowodu nie uwzględniono przy ocenie, gdy sąd przyjął pewne fakty za ustalone mimo, że nie zostały one w ogóle lub dostatecznie potwierdzone lub gdy sąd przyjął pewne fakty za nieudowodnione, mimo, że nie było ku temu podstawy. Ponadto, jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, chociażby w równym stopniu na podstawie tego samego materiału dowodowego udałoby się wysnuć wnioski odmienne. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej, niż przyjął sąd, wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu ( tak też Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 listopada 1998 r., sygn. III CKN 4/98, publ. LEX nr 322031; por. wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2000 r., sygn. V CKN 17/00, publ. OSNC 2000, nr 10, poz. 189; wyrok SN z dnia 5 sierpnia 1999 r., sygn. II UKN 76/99, publ. OSNAPiUS 2000, nr 19, poz. 732). Zarzut obrazy przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie może też polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla skarżącego oceny materiału dowodowego (tak też SN w postanowieniu z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. II CKN 572/99, publ. LEX nr 53136 i w wyroku z dnia 27 września 2002 r., sygn. II CKN 817/00, publ. LEX nr 56906).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy uznać należy, że
skarżący nie tyle kwestionują ocenę przeprowadzonych w sprawie dowodów, co zarzucają brak wyprowadzenia w oparciu o te dowody właściwych ich zdaniem wniosków. Tymczasem art. 233 § 1 k.p.c. reguluje jedynie kwestię oceny ich wiarygodności i mocy. Zarzuty sformułowane przez skarżących na podstawie przywołanej normy prawnej jak też zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, wbrew literalnemu jego brzmieniu, wydają się zmierzać w kierunku wykazania naruszenia prawa materialnego regulującego kwestię ustalania podstawy opodatkowania nieruchomości przy jej zbyciu w drodze transakcji zamiany.

Przywołana u podstaw zaskarżonego wyroku zasada swobody umów określona w art. 353 1 k.c., oznacza, według Sądu I instancji, że skoro strony zgodziły się na postanowienia umowy, to Sąd nie ma możliwości ingerencji w tak ukształtowany stosunek prawny. Tymczasem powołany przepis stanowi, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zawarte w powołanym przepisie ograniczenie oznacza, że niedopuszczalne jest tylko takie ustalanie treści stosunku zobowiązaniowego lub jego celu, w którego wyniku dochodziłoby do naruszenia przepisów o charakterze iuris cogentis, i to zarówno kodeksu cywilnego, jak i ustaw szczególnych (niekoniecznie z zakresu prawa cywilnego). Sprzeczność treści lub celu stosunku z ustawą prowadzi do nieważności umowy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek (art. 58 § 1 k.c.).

Jak słusznie wskazali apelujący, podnosząc zarzuty naruszenia prawa materialnego, Sąd Rejonowy w swoich rozważaniach pominął treść przepisów prawa podatkowego regulujących kwestię, która była przedmiotem powództwa. Jednocześnie Sąd ten powołuje się na te przepisy w związku z oddaleniem wniosków dowodowych strony powodowej, słusznie uznając, że w rozpoznawanej sprawie nie ma podstaw do dopuszczania dowodu z opinii biegłego w sytuacji, gdy sporne kwestie ograniczają się do zagadnienia czysto prawnego ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2002 roku, sygn. I CKN 1344/99, publ. OSNC 2003/4/52), co z kolei zarzut naruszenia art. 217 § 1 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c. czyni nietrafnym.

W ujęciu podatkowym przeniesienie własności gruntu na podstawie umowy zamiany stanowi odpłatną dostawę towaru i podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług,
a pozwany w związku z tą dostawą występuje w charakterze podatnika podatku VAT (art. 15 ust. 1, 2 i 6 o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług ( t.j. Dz.U.2017.1221) w zw. z art. 603 k.c.). W rozpoznawanej sprawie Gmina jest czynnym podatnikiem podatku VAT i dokonała zamiany nieruchomości z osobami fizycznymi. Wartości zamienianych nieruchomości zostały określone w operacie szacunkowym sporządzonym przez rzeczoznawcę majątkowego.

W rozpoznawanej sprawie Sąd nie odwołał się jednak do przepisów ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami ( t.j. Dz.U.2018.121). Zgodnie z art. 67 ust. 3 powołanej ustawy przy sprzedaży nieruchomości w drodze bezprzetargowej, o której mowa w art. 37 ust. 2 i 3, cenę nieruchomości ustala się w wysokości nie niższej niż jej wartość, z zastrzeżeniem ust. 3a., który stanowi, że jeśli nieruchomość jest sprzedawana
w drodze bezprzetargowej w celu realizacji roszczeń przysługujących na mocy ustawy
o gospodarce nieruchomościami
lub odrębnych przepisów, cenę nieruchomości ustala się
w wysokości równej jej wartości. Jak wynika z operatu szacunkowego wartość nieruchomości wynosi 104.460,00 zł, co w rozpoznawanej sprawie było bezsporne.

Prawidłowość naliczania podatku od towarów i usług reguluje natomiast ustawa
o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku
o podatku od towarów i usług. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy opodatkowaniu tym podatkiem podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. W myśl art. 2 pkt 6 ustawy, przez towary rozumie się rzeczy ruchome, jak również wszelkie postacie energii, budynki i budowle lub ich części, będące przedmiotem czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, które są wymienione
w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej, a także grunty. Art. 7 ust. 1 stanowi zaś, że przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…).

Przez wartość rynkową, zgodnie z art. 2 pkt 27 b ustawy, rozumie się całkowitą kwotę, jaką, w celu uzyskania w danym momencie danych towarów lub usług, nabywca lub usługobiorca na takim samym etapie sprzedaży jak ten, na którym dokonywana jest dostawa towarów lub świadczenie usług, musiałby, w warunkach uczciwej konkurencji, zapłacić niezależnemu dostawcy lub usługodawcy na terytorium kraju; w przypadku gdy nie można ustalić porównywalnej dostawy towarów lub świadczenia usług, przez wartość rynkową rozumie się: w odniesieniu do towarów – kwotę nie mniejszą niż cena nabycia towarów lub towarów podobnych, a w przypadku braku ceny nabycia, koszt wytworzenia, określone w momencie dostawy, a w odniesieniu do usług – kwotę nie mniejszą niż całkowity koszt poniesiony przez podatnika na wykonanie tych usług.

W przypadku transakcji barterowych, w tym również zamiany towarów, dostawa towaru stanowi zapłatę jeśli zostały spełnione następujące warunki: istnieje bezpośredni związek pomiędzy dokonywanymi wymiennie czynnościami dostawy towarów, czyli pomiędzy czynnością opodatkowaną a otrzymaną za nią zapłatą, istnieje możliwość określenia wartości dostarczanych towarów w pieniądzu.

Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy (w brzmieniu obowiązującym w chwili dokonywania zamiany), podstawą opodatkowania jest obrót, z zastrzeżeniem ust. 2-21, art. 30-32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy lub osoby trzeciej. Obrót zwiększa się o otrzymane dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mające bezpośredni wpływ na cenę (kwotę należną) towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika, pomniejszone o kwotę należnego podatku. Na mocy art. 29 ust. 3 ustawy, jeżeli należność jest określona w naturze, podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa towarów lub usług pomniejszona o kwotę podatku.

Dlatego też, gdy strony transakcji barterowej ustalą w umowie pieniężną wartość zamienionych towarów w ramach zapłaty, podstawę opodatkowania, zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy (w brzmieniu obowiązującym w chwili dokonywania zamiany), stanowi kwota ustalona przez strony tej transakcji, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Przepis art. 29 ust. 3 ustawy, znajduje zastosowanie wówczas, gdy zapłata została przez strony transakcji barterowej ustalona w innej formie niż pieniężna.

W rozpoznawanej sprawie dokonano transakcji zamiany gruntu będącego własnością Miasta Ł. (wartość 104.460,00 zł) na grunt stanowiący współwłasność powodów (wartość 63.000,00 zł). Zainteresowany zobowiązał się do dopłaty różnicy wartości działek wraz z należnym podatkiem VAT. Wartości wymienionych nieruchomości zostały określone przez rzeczoznawców na podstawie operatów szacunkowych. Z tytułu zamiany Urząd Miasta wystawił powodom fakturę VAT na kwotę 127.441,20 zł, doliczając do wartości swojej działki podatek VAT.

Tymczasem z treści powołanych przepisów oraz ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że podstawę opodatkowania w przypadku transakcji zamiany nieruchomości stanowi cała wartość rynkowa działki, określona na potrzeby tej transakcji, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Transakcja taka powinna być zatem opodatkowana stawką 22%, a podstawa opodatkowania ustalona na podstawie art. 29 ust. 3 ustawy o podatku VAT. W niniejszej sprawie oznacza to, że podstawa opodatkowania winna wynosić 104.460,00 zł – podatek VAT (18.837,00 zł) = 85.623,00 zł, podatek VAT 18.837,00 zł
- łącznie do zapłaty 104.460,00 zł.

Ustalona przez rzeczoznawcę majątkowego wartość nieruchomości stanowi, zgodnie
z art. 67 ust. 1 ustawy podstawę ustalenia ceny nieruchomości. Zasady ustalania ceny są w świetle kolejnych przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami następujące: albo cena zostaje ustalona dla potrzeb zbycia nieruchomości w trybie bezprzetargowym w wysokości równej wartości nieruchomości ustalonej przez rzeczoznawcę majątkowego lub w wysokości wyższej od tej wartości (określone przez zbywcę), albo dla potrzeb postępowania przetargowego ustala się cenę wywoławczą (w wysokości równej lub wyższej od wartości ustalonej przez rzeczoznawcę majątkowego), a faktyczna cena ustalona zostaje w wyniku przetargu.

Uznając, że wartość nieruchomości w przypadkach, o których mowa w art. 67 ust. 3 może być równa cenie nieruchomości, przyjąć należy, że w takiej sytuacji inna jest podstawa opodatkowania podatkiem VAT – nie będzie to wartość wynikająca z operatu, lecz odpowiednio niższa.

Istotnie w operacie szacunkowym zawarta była klauzula, iż określona w opracowaniu wartość rynkowa prawa własności nieruchomości nie obejmuje podatku VAT. Z przytoczonego zapisu pozwany wywodził wniosek, że wartość nieruchomości jest wartością netto bez uwzględnienia należnego podatku od towarów i usług. Odwołać w tym miejscu należy się jednak do orzecznictwa sądów administracyjnych, które stoją na stanowisku, że rzeczoznawca majątkowy nie jest uprawniony do rozstrzygania o istnieniu lub nieistnieniu obowiązku podatkowego w zakresie podatku VAT, lecz jedynie do ustalenia wartości nieruchomości ( tak m. in. NSA w wyroku z dnia 11 kwietnia 2014 roku, sygn. akt II OSK 2746/12, publ. LEX nr 1496179).

Przepisy o podatku od towarów i usług mogą kształtować treść stosunku cywilnoprawnego, wynikającego z czynności podlegającej temu podatkowi, w zakresie dotyczącym ponoszenia przez kontrahenta podatnika kosztów podatku, tylko wtedy, gdy strony tego stosunku uzgodniły obowiązek kontrahenta podatnika zapłacenia podatnikowi, w ramach ceny, kwoty odpowiadającej należnemu podatkowi. Jeżeli więc np. strony zamieszczą w umowie sprzedaży określonej rzeczy, pomimo jej zwolnienia od podatku od towarów i usług, zastrzeżenie, że cena obejmuje kwotę tego podatku, umowa ta będzie w części obejmującej jako składnik ceny podatek od towarów i usług nieważna ze względu na sprzeczność w tym zakresie z przepisem ustawy o podatku od towarów i usług (art. 58 § 1 i 3 k.c.) ( tak też Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 listopada 2010 roku, sygn. akt III CZP 83/10, publ. OSNC 2011/6/66). W razie sporu o wysokość zastrzeżonego w umowie składnika ceny w postaci równowartości kwoty podatku od towarów i usług zdecydują okoliczności właściwe w świetle odpowiednich przepisów o podatku od towarów i usług ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2002 r., I CKN 1344/99, z dnia 27 lutego 2004 r., V CK 293/03, OSNC 2005, nr 3, poz. 51, i z dnia 29 maja 2007 r., V CSK 44/07).

W orzecznictwie podkreśla się, że podwyższenie ceny (w znaczeniu określonym
w ustawie o cenach) o kwotę podatku VAT, który nie był w niej pierwotnie ujęty, wymaga koniunktywnie zmiany umowy przez czynność prawną obu stron oraz tego, aby przepisy podatkowe statuowały w ogóle obowiązek podatkowy w odniesieniu do tego rodzaju czynności (transakcji) ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 maja 2007 roku, sygn. akt V CSK 44/07, publ. LEX nr 447467).

Reasumując stwierdzić należy, że opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega dostawa towarów, natomiast jeżeli wartość rynkowa nieruchomości wynikająca z operatu szacunkowego jest jedynym wynagrodzeniem należnym Gminie z tytułu dostawy nieruchomości, to stanowi - w myśl art. 29 ust. 1 ustawy - kwotę należną zawierającą podatek od towarów i usług (o ile taki podatek od danej transakcji jest należny). Podstawą opodatkowania jest zatem wartość rynkowa pomniejszona o kwotę należnego podatku.

Sąd ustalając cenę oraz należną wysokość zobowiązania podatkowego powinien był wziąć pod uwagę przepisy podatkowe i określić podatek w ustalonej przez rzeczoznawcę cenie, gdyż podstawą opodatkowania przy transakcji zamiany jest wartość rynkowa towarów lub usług pomniejszona o kwotę podatku (art. 29 ust. 3 ustawy o VAT), która nie podlega negocjacji i wynikać musi z operatu szacunkowego.

Nie ma przy tym wątpliwości, że cena w zakresie obejmującym bezpodstawnie ustalony podatek od towarów i usług (VAT) jest świadczeniem nienależnym ( tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 lutego 2004 roku, sygn. akt V CK 293/03, publ. OSNC 2005/3/51). Skoro więc cena została przez pozwanego określona w kwocie wyższej niż wynikająca z operatu szacunkowego, z naruszeniem dyspozycji art. 67 ust. 3 a ustawy o gospodarce nieruchomościami, to prowadzi do nieważności tak ukształtowanego postanowienia umownego (art. 58 § 1 k.c.)

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy powinien na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. zasądzić na rzecz powodów od pozwanego kwotę 22.981,20 zł tytułem bezpodstawnie naliczonego i pobranego podatku VAT, co zarzut apelacji w tym zakresie czyni uprawnionym.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok na podstawie
art. 386 § 1 k.p.c i zasądził od Miasta Ł. na rzecz E. F. i M. F. kwotę (...),20 z ustawowymi odsetkami od dnia 7 lipca 2009 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku
i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. art. 455 k.c. i art. 481 § 1 k.c. Rozróżnienie odsetek zasądzonych w wyroku jest uzasadnione nowelizacją art. 481 § 1 k.c. wprowadzoną na mocy art. 2 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. z 2015 roku, poz. 1830). Odsetki zostały zasądzone zgodnie z żądaniem pozwu od dnia 7 lipca 2009 roku, gdyż wezwanie do zapłaty zostało pozwanemu doręczone w dniu 23 czerwca 2009 roku (k. 18).

W dotychczasowym brzmieniu powołanego art. 481 k.c., wskazywano jedynie,
że odsetki za opóźnienie, w przypadku, gdy ich wysokość nie była z góry oznaczona, równe
są wysokości odsetek ustawowych.

Zgodnie z art. 56 powołanej ustawy nowelizującej do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Jak natomiast stanowi art. 57 tej ustawy, z wyjątkiem art. 50, art. 51 i art. 54, weszła ona w życie z dniem 1 stycznia 2016 roku.

Do dnia 31 grudnia 2015 roku ustawa Kodeks cywilny posługiwał się jednakowym pojęciem odsetek ustawowych na oznaczenie odsetek kapitałowych (art. 359 § 2 k.c.)
i odsetek za opóźnienie (art. 481 § 1 i § 2 k.c.). Miały one jednakową wysokość, podczas gdy
od 1 stycznia 2016 roku funkcjonują w ustawie dwa pojęcia a mianowicie odsetek ustawowych i odsetek ustawowych za opóźnienie.

Mając na uwadze powyższe, koniecznym było zasądzenie odsetek od kwoty
22.981,20 zł od dnia 7 lipca 2009 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku (tj. dnia poprzedzającego wejście w życie ww. ustawy nowelizującej) w wysokości odsetek ustawowych, określonych w art. 481 k.c. w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2016 roku, a od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, odsetek ustawowych za opóźnienie, o których mowa w art. 481 k.c. w brzmieniu aktualnym.

Zmiana wyroku w zakresie roszczenia głównego skutkować musiała również zmianą rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem pierwszej instancji, którego podstawę stanowi art. 98 k.p.c. Łączna kwota kosztów wyniosła 4 767 zł i złożyły się na nią: opłata od pozwu - 1150 zł, opłata od pełnomocnictwa 17 zł i koszty zastępstwa procesowego -3 600 zł ustalone stosownie do regulacji § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800 ze zm.) w brzmieniu nadanym Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. z 2016 roku, poz. 1668), które weszło w życie z dniem 27 października 2016 roku.

Zważywszy na wynik kontroli instancyjnej, o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Na koszty te w łącznej kwocie 2 950 złotych złożyły się: opłata od apelacji -1 150 zł oraz koszty zastępstwa procesowego -1 800 zł, ustalone stosownie do regulacji § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800 ze zm.) w brzmieniu nadanym Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U. z 2016 roku, poz. 1668), które weszło w życie z dniem 27 października 2016 roku.