Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

dnia 16 kwietnia 2018 rok

Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 09 kwietnia 2018 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. M.

przeciwko pozwanemu Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) w W. ;

o stwierdzenie nieważności uchwały Rady Nadzorczej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) w W. z dnia 16 stycznia 2017 roku o nr (...);

orzeka:

1.  powództwo oddala;

2.  zasądza od powódki K. M. na rzecz pozwanej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) w W., kwotę 377,00 (trzysta siedemdziesiąt siedem) złotych kosztów procesu, w tym kwotę 360,00 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem wynagrodzenia pełnomocnika;

3.  odstępuje od obciążania powódki nieuiszczonymi kosztami sądowymi przejmując je na rachunek Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Warszawie.---

/-/ SSO Mariusz Solka

Sygn. akt III C 1646/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 21 listopada 2017 r. skierowanym przeciwko pozwanemu (...) z siedzibą w W., powódka K. M. wniosła o stwierdzenie nieważności uchwały Rady Nadzorczej (...) z 16 stycznia 2017 r. nr (...) w sprawie ustalenia wysokości stawek miesięcznych opłat na podatek od nieruchomości i użytkowanie wieczyste gruntów.

W uzasadnieniu powyższego powódka wskazała, że jest członkiem pozwanej spółdzielni mieszkaniowej. W dniu 18 stycznia 2017 r. otrzymała od pozwanego informację o podwyżce czynszu za lokal mieszkalny, która miała nastąpić od dnia 01 lutego 2017 r. w części dotyczącej opłaty za użytkowanie wieczyste. Powódka wyjaśniła, że pozwany podjął w dniu 16 stycznia 2017 r. uchwałę nr (...) w związku z decyzją Zarządu Dzielnicy (...) (...) W. o podwyżce opłat z tytułu użytkowania wieczystego, którą to decyzję pozwany zakwestionował. Z decyzji tej wynikało, iż tylko w przypadku jej niezaskarżenia, miały być naliczane nowe stawki opłat. W ocenie powódki brak było więc podstaw do dokonania podwyżki czynszu, albowiem decyzja w tej mierze nie była prawomocna w dacie podjęcia uchwały nr (...). Powódka zarzuciła pozwanemu celowe działania podjęte w celu pokrzywdzenia swoich członków i złą wolę wyrażającą się podjęciem uchwały pomimo braku prawomocności decyzji. Powódka zajęła stanowisko, iż kwestionowana przez nią uchwała narusza art. 130 § 2 k.p.a. w zw. z art. 4, art. 1 ust. 11 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz art. 58 k.c. W jej ocenie wykazała również interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. (pozew – k. 2-3).

W odpowiedzi na wywiedzione powództwo, pozwany Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa (...) w W., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł w dniu 01 lutego 2018 r. o jego oddalenie w całości, a nadto o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając powyższe pozwany potwierdził, że Rada Nadzorcza podjęła w dniu 16 stycznia 2017 r. uchwałę wprowadzającą etapowe, rozłożone na lata 2017-2019, zmiany stawki opłat za użytkowanie wieczyste, co związane było z dokonanymi przez (...) W. wypowiedzeniami niezmienianych od 2005 r. opłat za użytkowanie wieczyste gruntu. Pozwany potwierdził również, że zaskarżył dokonane wypowiedzenie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, nie zwolni to jednak Spółdzielni ani osób zobowiązanych do wnoszenia opłat od obowiązku wyrównania stawki opłat poczynając od 2017 r. Pozwany podał, że podwyżka ta wyniesie ok. 400 zł rocznie, czas postępowania przed SKO wyniesie ok. 1,5 – 2,5 roku, a dalsze ewentualne postępowanie sądowe ok. 2-2,5 roku. W przypadku więc braku dokonania zmian w opłatach Spółdzielnia byłaby zobligowana do uiszczenia jednorazowo wyrównania opłaty za użytkowanie wieczyste za okres od 2017 r. oraz podwyższonej stawki opłaty co miesiąc. Nie jest bowiem prawdopodobnym, by opłata za użytkowanie wieczyste nie zmieniana od 12 lat pozostała w dotychczasowej wysokości lub uległa nieznacznej podwyżce. Pozwany wyjaśnił, że jeśli zostanie obciążony opłatą w kwocie ok. 2.000.000 zł, nie będzie w stanie rozłożyć zobowiązanym tej należności na raty. Z tych też względów Rada Nadzorcza zdecydowała się na wprowadzenie podwyżek od lutego 2017 r., które mają jednak charakter zaliczkowy i będą podlegały rozliczeniu po zakończeniu postępowania w sprawie ustalenia wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste. Pozwany zwrócił uwagę, że powódce nie przysługuje uprawnienie do zaskarżenia do sądu uchwały Rady Nadzorczej w przedmiocie podwyższenia opłat eksploatacyjnych. W ocenie pozwanego brak możliwości zaskarżenia przedmiotowej uchwały na drodze sądowej wyłącza potrzebę badania jej merytorycznej poprawności. Pozwany odwołał się także do treści art. 24 § 6 pkt 2 ustawy prawo spółdzielcze, wedle którego członek spółdzielni ma prawo zaskarżyć uchwałę rady nadzorczej do sądu w terminie 6 tygodniu od jej doręczenia, ale tylko w przedmiocie wykluczenia albo wykreślenia członka ze spółdzielni. Zdaniem pozwanego nie można uznać ponadto, że powódka wykazała istnienie interesu prawnego do wniesienia powództwa, nie wykazała także żadnej podstawy nieważności uchwały zgodnie z art. 58 k.c. (odpowiedź na pozew – k. 47-51).

W ustosunkowaniu do powyższego powódka podkreśliła, że stan faktyczny pomiędzy stronami jest bezsporny, wbrew jednak twierdzeniom pozwanego, w jej ocenie legitymuje się prawem do zaskarżenia uchwały rady nadzorczej na podstawie art. 32 ust. 3 ustawy Prawo Spółdzielcze. Powódka dodała, że uchwały organów spółdzielni wywołujące skutki cywilnoprawne, podlegają przepisom kodeksu cywilnego jako czynności prawne, w związku z czym nie mogą naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących i ich ocena powinna zostać dokonana w oparciu o przepis art. 58 k.c. Powódka wskazała, iż powołane przez pozwanego orzecznictwo nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż powódka dochodzi swojego roszczenia na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. Z kolei interes prawny powódki sprowadza się do naruszenia jej prawa majątkowego w postaci obowiązku zapłaty od 01 lutego 2017 r. podwyższonej stawki czynszu w części dotyczącej opłaty za użytkowanie wieczyste. W ocenie powódki wykazała ona również podstawę nieważności uchwały – art. 130 § 2 k.p.a. w zw. z art. 4 i art. 1 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, której jednak nie podtrzymuje. Powódka zajęła stanowisko, iż uchwała z dnia 16 stycznia 2017 r. nr (...) jest sprzeczna z art. 78 ust. 1, 2 oraz 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w zw. z art. 4 i art. 1 ust. 1 (1) ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Powódka twierdziła, że pozwany przedmiotową uchwałą naruszył zasady współżycia społecznego oraz podstawowe prawo do działania na korzyść członków spółdzielni, wymuszając na członkach Spółdzielni uiszczanie od dnia 01 lutego 2017 r. podwyższonej stawki, pomimo zaskarżenia decyzji. Powódka podkreśliła, iż w przypadku braku uwzględnienia odwołania przez SKO, to wyłącznie ona winna decydować czy w kwocie jednorazowej czy zaliczkowej uiści podwyżkę, a od 01 lutego 2017 r. do chwili obecnej winna opłacać czynsz w dotychczasowej wysokości (pismo przygotowawcze powódki z dnia 15 marca 2018 r. – k. 65-67).

Do czasu zamknięcia rozprawy, stanowiska stron w powyższym kształcie, nie uległy zmianie. Pełnomocnik powódki przyznał ponadto, iż powódka nie płaci podwyższonej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego tj. kwoty 27,59 zł miesięcznie (k. 73).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka K. M. jest członkiem Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. (dalej także: Spółdzielnia, (...)) w związku z użytkowaniem lokalu nr (...) usytuowanego w W. przy ul. (...) (okoliczność bezsporna, a nadto zaświadczenie z dnia 18 maja 2017 r. – k. 4).

W dniu 20 grudnia 2016 r. (...) W. dokonało wobec Spółdzielni wypowiedzenia ze skutkiem na dzień 31 grudnia 2016 r. wysokości dotychczasowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego gruntu położonego w W. przy ul. (...) z uwagi na zmianę wartości nieruchomości stanowiącej podstawę ustalenia opłaty rocznej. Nowo ustalona opłata miała wynosić od dnia 01 stycznia 2017 r. 26.311,95 zł i miała ona zostać uiszczona w następujący sposób: w 2017 r. 18.150,44 zł, w 2018 r. 22.231,19 zł, w 2019 r. 26.311,95 zł. W następnych latach do czasu kolejnej aktualizacji miała obowiązywać opłata roczna w wysokości ustalonej jak w 2019 r. Użytkownik wieczysty mógł w terminie 30 dni od dnia doręczenia pisma złożyć bezpośrednio do Samorządowego Kolegium Odwoławczego wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo uzasadniona w innej wysokości. W przypadku niezłożenia wniosku, strony miała wiązać nowa wysokość opłaty. Decyzja została doręczona adresatowi w dniu 22 grudnia 2016 r. (okoliczność bezsporna, a nadto wypowiedzenie dotychczasowej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego z dnia 20 grudnia 2016 r. – k. 13-14).

Poprzednia aktualizacja opłaty z tytułu użytkowania wieczystego dla przedmiotowej nieruchomości miała miejsce w 2005 r. Od dnia 01 stycznia 2006 r. obowiązująca oplata wynosiła 12.718,90 zł (wypowiedzenie opłaty rocznej z dnia 18 listopada 2005 r. – k. 20-21).

W dniu 02 stycznia 2017 r. Spółdzielnia skierowała do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. wniosek o ustalenie, ze aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości (okoliczność bezsporna, a nadto wniosek do SKO – k. 15-19).

Uchwałą nr (...) Rady Nadzorczej (...) z dnia 16 stycznia 2017 r. ustalono, że od dnia 01 lutego 2017 r. do dnia 31 grudnia 2017 r. stawka opłaty miesięcznej za użytkowanie wieczyste dla podmiotów użytkujących lokale we wskazanych nieruchomościach wynosić będzie w przypadku nieruchomości położonej przy ul. (...), 1,13 zł/m ² powierzchni lokalu (§ 1 ust. 1), od dnia 01 stycznia 2018 r. do dnia 31 grudnia 2018 r. stawka miała wynosić 1,16 zł/1m ² (§ 2 ust. 1), od dnia 01 stycznia 2019 r. do dnia 31 grudnia 2019 r. 1,24 zł/m ² (§ 3 ust. 1). Uchwała weszła w życie z dniem podjęcia, z tym zastrzeżeniem, że nowe stawki opłat miały obowiązywać od dnia 01 lutego 2017 r. (§ 4 ust. 1) (okoliczność bezsporna, a nadto uchwała nr (...) Rady Nadzorczej (...) z dnia 16 stycznia 2017 r. – k. 6-8; załącznik nr 1 do uchwały– k. 9-10; załącznik nr 2 do uchwały – k. 11-12).

W dniu 18 stycznia 2017 r. Spółdzielnia zawiadomiła powódkę o zmianie wysokości opłaty miesięcznej z tytułu użytkowania wieczystego gruntu, podstawę czego stanowiła decyzja Urzędu Dzielnicy (...) oraz uchwała nr (...) Rady Nadzorczej z dnia 16 stycznia 2017 r. Opłata miesięczna za lokal powódki z tytułu użytkowania wieczystego od dnia 01 lutego 2017 r. miała wynosić 66,33 zł (okoliczność bezsporna, a nadto informacja o opłatach za lokal z dnia 18 stycznia 2017 r. – k. 5, także k. 60).

Dotychczas obowiązująca powódkę opłata z tytułu użytkowania wieczystego wynosiła 38,74 zł (okoliczność bezsporna, nadto informacja o opłatach za lokal z dnia 19 grudnia 2016 r. – k. 58).

Nadwyżka pomiędzy wpłatami wnoszonymi przez mieszkańców, a opłatą roczną wnoszoną przez Spółdzielnię na rzecz (...) W. miała być księgowana na odrębnym koncie i miała być pominięta w bilansie. W przypadku obniżenia wartości podwyżki lub jej cofnięcia pieniądze miały zostać zwrócone mieszkańcom w postaci jednorazowego zaliczenia na najbliższe opłaty lokalowe (okoliczność bezsporna, a nadto informacja udzielona przez Spółdzielnię Budowlano-Mieszkaniową (...) w dniu 04 kwietnia 2017 r. – k. 72-72verte).

Stan faktyczny w powyższym kształcie był bezsporny pomiędzy stronami (art. 229 k.p.c. fakty przyznane i art. 230 k.p.c. fakty niezaprzeczone) i został przez Sąd zrekonstruowany na podstawie powołanej wyżej dokumentacji. Spór będący podstawą niniejszego procesu, w istocie rzeczy był sporem natury prawnej i sprowadzał się m.in. do oceny interesu prawnego powódki w wytoczeniu powództwa oraz oceny zakwestionowanej przez powódkę uchwały pod kątem jej ewentualnej nieważności, do czego Sąd odniesie się w dalszej części uzasadnienia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie i podlegało oddaleniu w całości.

W rozpoznawanej sprawie powódka K. M. wnosiła o stwierdzenie nieważności uchwały Rady Nadzorczej (...) z dnia 16 stycznia 2017 r. o nr (...) w sprawie ustalenia wysokości stawek miesięcznych opłat na podatek od nieruchomości i użytkowanie wieczyste gruntów, opierając swoje żądanie na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c.

Pozwana Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa (...) w W. wnosiła o oddalenie powództwa, zarzucając, że powódce nie przysługuje uprawnienie do zaskarżenia uchwały Rady Nadzorczej w przedmiocie podwyższenia opłat eksploatacyjnych, powódka nie wykazała interesu prawnego do zainicjowania niniejszego procesu, jak również powódka nie wykazała podstawy nieważności uchwały zgodnie z art. 58 k.c.

W sprawie poza sporem stron pozostawała kwestia podjęcia przez Radę Nadzorczą pozwanej Spółdzielni w dniu 16 stycznia 2017 r. kwestionowanej przez powódkę uchwały nr (...). Na mocy powołanej uchwały podwyższono m.in. stawkę opłaty miesięcznej za użytkowanie wieczyste, co w przypadku powódki sprowadzało się do jej podwyższenia w dotychczas ustalonej kwoty 38,74 zł (k. 58), na sumę 66,33 zł (k. 5). Bezspornym w sprawie była również okoliczność, iż pozwana Spółdzielnia skierowała do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej dokonana przez (...) W. w dniu 20 grudnia 2016 r. jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości, co odnosiło ten skutek, iż Spółdzielnia związana była wysokością dotychczasowej opłaty. Wskazać ponadto należy, że nadwyżka pomiędzy wpłatami wnoszonymi przez mieszkańców, a opłatą roczną wnoszoną obecnie przez Spółdzielnię na rzecz (...) W. jest księgowana na odrębnym koncie i nie jest uwzględniania w bilansie. W przypadku zaś obniżenia wartości podwyżki lub jej cofnięcia zgromadzone środki miały zostać zwrócone mieszkańcom w postaci jednorazowego zaliczenia na najbliższe opłaty lokalowe, co także nie było w sprawie kwestionowane.

Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy, uchwały rady nadzorczej spółdzielni mogą mieć różny przedmiot i różny charakter. Ich wadliwość może być spowodowana błędami w postępowaniu, które doprowadziło do podjęcia uchwały lub może wynikać z treści uchwały. Sankcja bezwzględnej nieważności uchwały rady nadzorczej może dotyczyć - tak jak uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni (zob. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4.4.1990 r., III CZP 7/90, OSNCP 1990, nr 10-11, poz. 135, wyrok z dnia 26.3.2002 r., III CKN 989/00, nie publ.) - tylko takiej uchwały, która stanowi czynność prawną. Jeżeli uchwała - tak jak w sprawie, w której powstało rozstrzygane zagadnienie prawne - nakłada na członka określony obowiązek, członek może zarzucać brak faktycznej i prawnej podstawy do nałożenia tego obowiązku, a także jego rozmiar. Należy jednak pamiętać, że spółdzielnia jest organizacją prowadzącą wspólną działalność w interesie swych członków (art. 1 PrSpółdz) i gdy rada nadzorcza podjęła uchwałę w ramach jej uprawnień (zob. art. 78 § 2 PrSpółdz i § 97 ust. 2 statutu powódki), członek nie może skutecznie sprzeciwić się uchwale urzeczywistniającej wspólny interes członków spółdzielni (uchwała Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 02 lutego 2007 r., III CZP 141/06, SipLegalis).

Wystąpienie z powództwem o uchylenie uchwały organu spółdzielni jest także dopuszczalne tylko wtedy, gdy znajduje podstawę w konkretnym przepisie ustawy. Członek może zatem żądać uchylenia uchwały walnego zgromadzenia (art. 42 § 3 i n. PrSpółdz), może także żądać stwierdzenia nieważności albo nieistnienia takiej uchwały (art. 42 § 2 i 9 PrSpółdz), a wyjątkowo również uchwały rady nadzorczej (art. 24 § 6 pkt 2 i art. 198 § 2 PrSpółdz) albo zarządu (art. 43 ust. 5 SpMieszkU). W innych wypadkach członek spółdzielni może pośrednio, a niekiedy także bezpośrednio kwestionować uchwałę zarządu (rady nadzorczej) spółdzielni na ogólnych zasadach prawa cywilnego. Należy jednak podkreślić, że członek spółdzielni może również żądać ustalenia nieważności (art. 58 k.c. i art. 189 k.p.c.) albo nieistnienia (art. 189 k.p.c.) uchwały zarządu albo rady nadzorczej spółdzielni (powołane za: wyrok Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 260/09, SipLegalis).

Zajmując stanowisko w sprawie pozwany zarzucał, że powódka nie legitymowała się prawem do zaskarżenia uchwały, przy czym pozwany odwołał się w tej mierze do treści art. 24 § 6 pkt 2 ustawy prawo spółdzielcze.

Zgodnie z literalnym brzmieniem powołanej normy prawnej jeżeli organem właściwym w sprawie wykluczenia albo wykreślenia członka ze spółdzielni jest, zgodnie z postanowieniami statutu, rada nadzorcza, członek spółdzielni ma prawo zaskarżyć uchwałę rady nadzorczej do sądu w terminie sześciu tygodni od dnia doręczenia członkowi uchwały z uzasadnieniem; przepisy art. 42 stosuje się odpowiednio.

Tymczasem uchwały rady nadzorczej mogą być w kwestii zmiany wysokości opłat eksploatacyjnych kwestionowane na drodze sądowej jedynie na podstawie ogólnych przepisów prawa cywilnego. W grę wchodzi zatem powództwo o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego (i wynikającego z niego obowiązku) na podstawie art. 189 k.p.c. Trafnie wskazuje się w orzecznictwie, że osoby kwestionujące zasadność zmiany wysokości opłat ustalonych uchwałą rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej nie dysponują roszczeniem o uchylenie tej uchwały (por. wyr. SA w Warszawie z 28.1.2014 r., I ACa 1202/13, Legalis). Skuteczne wystąpienie do sądu z powództwem o uchylenie uchwały rady nadzorczej jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy znajduje podstawę w konkretnym i wyraźnym przepisie ustawy. W prawie spółdzielczym można wskazać takie wyraźne odesłania (np. art. 24 lub art. 198 § 2 PrSpółdz). Takiego odesłania brak jednak w treści art. 4 SpMieszkU, a w szczególności w art. 4 ust. 8 SpMieszkU, który reguluje możliwość wystąpienia na drogę sądową i kontrolę m.in. uchwał rady nadzorczej zmieniających opłaty z tytułu eksploatacji i utrzymania budynku (Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych. Komentarz, red. dr hab. Konrad Osajda, SipLegalis).

W kontekście oceny tak podniesionego zarzutu należy jednak podkreślić, że podstawę niniejszego procesu nie stanowił przepis art. 24 § 6 pkt 2 ustawy prawo spółdzielcze, lecz jak expressis verbis wskazała powódka, art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. (k. 66).

Artykuł 189 k.p.c. przewiduje, że powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Przepis ten ma charakter przepisu materialnoprawnego. Na jego podstawie dopuszczalne są powództwa o ustalenie stosunku prawnego oraz powództwa o ustalenie prawa, i to zarówno ustalenie pozytywne, jak i negatywne. Warunkiem sine qua non dopuszczalności powództwa o ustalenie jest istnienie po stronie powodowej interesu prawnego w ustaleniu konkretnego stosunku prawnego lub konkretnego prawa ( A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2017, Sip Legalis).

Uznaje się, że interes prawny zachodzi wówczas, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości (wyr. SN z 18.6.2009 r., II CSK 33/09, OSNC 2010, Nr B, poz. 47). Interes prawny zachodzi zatem wtedy, gdy istnieje niepewność danego prawa lub stosunku prawnego, zarówno z przyczyn faktycznych, jak i prawnych. Należy jednak zauważyć, że w pewnych sytuacjach powództwo to stanowi jedyny sposób dochodzenia praw (wyr. SN z 14.7.1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, Nr 4, poz. 64). Interes prawny powoda musi istnieć obiektywnie. Ciężar jego wykazania spoczywa na powodzie (art. 6 k.c.). Interes prawny w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pranego lub prawa nie decyduje wprost o zasadności powództwa, a jedynie warunkuje możliwość badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, że dany stosunek prawny lub prawo istnieje (wyr. SN z 18.6.2009 r., II CSK 33/09, OSNC 2010, Nr B, poz. 47) (Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. prof. dr hab. Elwira Marszałkowska-Krześ, SipLegalis).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. z reguły nie zachodzi wtedy, gdy osoba zainteresowana może w innej drodze, np. w procesie o świadczenie, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, a nawet w drodze orzeczenia o charakterze deklaratywnym, osiągnąć w pełni ochronę swych praw (zob. wyr. SN z: 06 czerwca 1997 r., II CKN 20/97, R.Pr. 1998, Nr 2, s. 66; 04 stycznia 2008 r., III CSK 204/07,SipLegalis).

Nie ulegało wątpliwości, iż powódka jest członkiem pozwanej Spółdzielni. Powódka swego interesu prawnego w wytoczeniu powództwa upatrywała w obiektywnym naruszeniu jej praw majątkowych tj. nałożeniu na nią obowiązku uiszczania wyższej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego.

Rozważając, czy powódka faktycznie legitymowała się obiektywnym interesem prawnym w wytoczeniu powództwa, należy zwrócić uwagę na treść art. 4 ust. 8 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U.2018.845t.j.), który przewiduje, że członkowie spółdzielni, osoby niebędące członkami spółdzielni, którym przysługują spółdzielcze własnościowe prawa do lokali, oraz właściciele niebędący członkami spółdzielni mogą kwestionować zasadność zmiany wysokości opłat bezpośrednio na drodze sądowej. W przypadku wystąpienia na drogę sądową ponoszą oni opłaty w dotychczasowej wysokości. Ciężar udowodnienia zasadności zmiany wysokości opłat spoczywa na spółdzielni.

Wskazane z powołanej normie prawnej opłaty obejmują zarówno opłaty, które są niezależne od spółdzielni mieszkaniowej, jak i te, które od niej zależą.

W doktrynie i orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, że potencjalnie dostępne powództwo o stwierdzenie nieważności (art. 189 k.p.c.) uchwały rady nadzorczej zmieniającej wysokość opłat eksploatacyjnych jest niedopuszczalne, ponieważ zgodnie z art. 4 ust. 8 SpMieszkU istnieje możliwość kwestionowania wysokości podwyżki opłat w ramach procesu o ustalenie, że nie istnieje zobowiązanie z tytułu podwyższonej opłaty (por. wyr. SA w Katowicach z 5.2.2014 r., I ACa 558/13, Legalis). Odwołując się do treści art. 189 k.p.c., sądy wskazują, że powodowie nie mają interesu prawnego w żądanym ustaleniu nieważności uchwały rady nadzorczej, skoro osoba zainteresowana może w innej drodze, np. w procesie o świadczenie, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, a nawet w drodze orzeczenia o charakterze deklaratywnym, osiągnąć w pełni ochronę swych praw. Na podstawie art. 4 ust. 8 SpMieszkU powód ma możliwość usunięcia niepewności co do wysokości opłat i takie roszczenie pochłania interes w żądaniu ustalenia niezasadności podwyżki opłat. Jest ono także dalej idące niż tylko weryfikacja opłat dotyczących powoda. Skoro kwestionowana uchwała ma ogólny charakter, dotyczy wszystkich budynków pozostających w zasobach pozwanej spółdzielni, jej wzruszanie po kilku latach od jej podjęcia w sytuacji, gdy powodowi przysługuje stosowne, mniej inwazyjne powództwo z art. 4 ust. 8 SpMieszkU, jawi się jako zbyt daleko idące (por. wyr. SA w Krakowie z 4.7.2013 r., I ACa 577/13, Legalis). Możliwość wniesienia powództwa na podstawie art. 189 k.p.c. jest zatem wyłączona z uwagi na brak interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności uchwały. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądowym interes prawny nie występuje w sytuacji, gdy powód może uzyskać ochronę prawną w drodze innego postępowania, tj. powództwa o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego. W przypadku uchwał dotyczących zmiany wysokości opłat eksploatacyjnych ustawodawca przewidział już inną drogę kontestowania podwyżek opłat, tj. na podstawie art. 4 ust. 8 SpMieszkU. Choć art. 4 ust. 8 SpMieszkU wprost (literalnie) odnosi się tylko do kwestionowania zasadności zmiany wysokości opłat, członek spółdzielni ma również prawo do kwestionowania bezpośrednio na drodze sądowej ustalenia przez spółdzielnię jego zobowiązania z tytułu opłat (por. wyr. SN z 8.6.2006 r., II CSK 37/06, Legalis). Uprawnienie to nie jest uzależnione od uprzedniego uzyskania wyroku uchylającego uchwałę rady nadzorczej określającą zmianę wysokości opłat lub ustalającą ich wysokość. Brak interesu prawnego we wniesieniu powództwa o ustalenie, iż obowiązanie z tego tytułu nie istnieje, występowałby jednak wówczas, gdyby w tym samym czasie toczył się między stronami proces o zapłatę (Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych. Komentarz, red. dr hab. Konrad Osajda, SipLegalis).

Z poglądem powyższym należy się zgodzić. Ponadto podkreślenia wymaga, że spełnienie świadczenia w wygórowanej wysokości mieści się w sytuacji, w której spełniający świadczenie nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył. Roszczenie to przysługuje niezależnie od tego, w jakiej wysokości opłaty uiszczał uprawniony i czy wiedział o nienależności podwyższonej opłaty, ani od wcześniejszego zgłoszenia spółdzielni wątpliwości co do wprowadzonej zmiany (podwyżki) opłaty. O tym, że opłata w danej wysokości spółdzielni nie przysługuje, uprawniony może się bowiem dowiedzieć znacznie później niż w czasie wprowadzonej zmiany (podwyżki). Tymczasem art. 4 ust. 8 SpMieszkU nie nakłada na niego żadnych aktów staranności, od zachowania których zależy jego uprawnienie do zakwestionowania zmiany wysokości opłaty, także w sprawie o zwrot należności już uiszczonych. Skoro w art. 4 ust. 8 SpMieszkU ustawodawca nie zakreśla terminu do kwestionowania opłat na utrzymanie i eksploatację nieruchomości, roszczenie o zwrot nadpłaconych opłat nie jest ograniczone w czasie; ograniczeniem jest tylko termin przedawnienia roszczenia (tak też powołany wyżej komentarz pod red. dr hab. Konrad Osajda).

Pogląd ten został także wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 września 2014 r., w której podkreślono, że omawiane unormowanie art. 4 ust. 8 SpMieszkU nie rozstrzyga, w jakim terminie osoba uprawniona może zakwestionować zmianę opłaty, ze skutkami, o których mowa w art. 4 ust. 8 zd. 2 SpMieszkU (tj. płatnością opłat w dotychczasowej wysokości). Ustawodawca nie wprowadził wzorem ustawy o ochronie praw lokatorów (art. 8a ust. 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) terminu na dochodzenie tego typu roszczeń. Wydaje się, że ratio legis omawianej regulacji prowadzi do wniosku, że chodzi w niej o kwestionowanie opłat zależnych od spółdzielni jeszcze przed wejściem w życie zmiany, tj. przed upływem terminu wypowiedzenia dotychczasowej wysokości opłat. W takiej sytuacji powództwo przybierze postać żądania ustalenia, że wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłat w całości lub w części jest niezasadne. Będzie to zatem powództwo prewencyjne. W uchwale tej Sąd zwrócił także uwagę, podobnie jak przed wejściem w życie wskazanego przepisu, uprawnienie to nie jest uzależnione od uprzedniego uzyskania wyroku uchylającego uchwałę rady nadzorczej określającą zmianę wysokości opłat lub ustalającą ich wysokość, a można je realizować zarówno w drodze zarzutu w procesie wytoczonym przez spółdzielnię o zasądzenie należności z tego tytułu, jak i w procesie wytoczonym spółdzielni przez uprawnionego o zasądzenie zwrotu już uiszczonej należności albo w drodze powództwa o ustalenie, że określone zobowiązanie z tego tytułu nie istnieje, przy zachowaniu pozostałych wymogów art. 189 k.p.c. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 lutego 2007 r., III CZP 141/06 (OSNC 2007/12/180), wyroku z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK 439/06 (OSNC 2008/1/10), wyroku z dnia 17 listopada 2004 r. IV CK 215/04.

Powyższe zdaniem Sądu jednoznacznie przesądza, iż powódka nie legitymowała się interesem prawnym w wytoczeniu powództwa, przysługiwało jej bowiem prawo żądania ustalenia, że wypowiedzenie dotychczasowej wysokości opłaty w całości lub w części jest niezasadne. Powódka mogłaby również dochodzić zwrotu nadpłaconych opłat na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o świadczeniu nienależnym - zakładając, że byłyby one uiszczane, gdyż jak wynikało z ustaleń poczynionych w sprawie, powódka nie uiszcza podwyższonej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego, tj. kwoty 27,59 zł miesięcznie.

Charakter przesłanki interesu prawnego powoduje, że jego brak skutkuje oddaleniem powództwa, co uzasadniało podjęcie rozstrzygnięcia jak w pkt 1 sentencji wyroku.

Uzupełniająco należy wskazać, że powódka upatrywała sprzeczności zaskarżonej uchwały w związku z dyspozycją art. 78 ust. 1, 2 oraz 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami w zw. z art. 4 i art. 1 ust. 1 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Powódka zajęła stanowisko, iż jeżeli SKO nie uwzględni odwołania pozwanego, to wyłącznie powódka winna decydować czy w kwocie jednorazowej czy zaliczkowej uiści podwyżkę.

Powołany przez powódkę art. 78 ust. 1 zd. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U.2018.121 t.j.) stanowi, że aktualizacji opłaty rocznej dokonuje właściwy organ, wypowiadając w formie pisemnej wysokość dotychczasowej opłaty w terminie do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego oraz przesyłając równocześnie ofertę przyjęcia nowej wysokości opłaty rocznej.

Użytkownik wieczysty może, w terminie 30 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia, złożyć do samorządowego kolegium odwoławczego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości, zwanego dalej "kolegium", wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości. Wniosek składa się za pośrednictwem właściwego organu (art. 78 ust. 2).

Złożenie wniosku, o którym mowa w ust. 2, nie zwalnia z obowiązku wnoszenia opłat rocznych w dotychczasowej wysokości. W przypadku niezłożenia wniosku obowiązuje nowa wysokość opłaty rocznej zaoferowana w wypowiedzeniu. Przepis art. 79 ust. 5 stosuje się odpowiednio (art. 78 ust. 4).

Wskazać ponadto należy, że od orzeczenia kolegium właściwy organ lub użytkownik wieczysty mogą wnieść sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Wniesienie sprzeciwu jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu powszechnego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości, o czym stanowi art. 80 ust. 1 powołanej ustawy. W konsekwencji ustalona przez Sąd opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego staje się wymagalna - w części przewyższającej opłatę dotychczasową, po uprawomocnieniu się wyroku.

Jasne jest więc, że do czasu uprawomocnienia się wyroku, użytkownik wieczysty uiszcza dotychczasową wysokość opłaty z tytułu użytkowania wieczystego, jednak obowiązek ten dezaktualizuje się po uprawomocnieniu się wyroku. W tej sytuacji to pozwaną Spółdzielnię jako użytkownika wieczystego obciążać będzie obowiązek uiszczenia opłaty w części przewyższającej jej dotychczasową wysokość, bez dodatkowego wezwania, wyznaczania dalszych terminów czy np. rozłożenia należności na raty. W ocenie Sądu nie można odmówić słuszności podjęcia kwestionowanej przez powódkę uchwały, gdyż w sposób racjonalny zmierzała ona do uzyskania środków na zaspokojenie przyszłej należności (...) W. z tytułu użytkowania wieczystego, która może zostać ustalona na znaczną kwotę. Z akt sprawy wynikało bowiem, iż ostatnia dokonana aktualizacja opłaty miała miejsce w 2005 r., a więc w czasie odległym, co oczywiście wpływa na znaczący wzrost wartości gruntów, a to z kolei przekłada się na wysokość opłaty.

Nie jest słuszne stanowisko powódki, iż to do niej należeć będzie decyzja, czy zwiększoną opłatę uiści jednorazowo czy zaliczkowo. Obowiązek bowiem jej uiszczenia spoczywać będzie na Spółdzielni, która oczywiście następczo odpowiednio obciąży nim właścicieli lokali. W sprawie pozwany wyjaśniał, iż Spółdzielni nie będzie stać na rozkładanie należności zobowiązanym na raty, jest więc prawdopodobnym, że właściciele zobowiązani będą do uiszczenia jednorazowo stosownych znacznych kwot.

Sąd stoi na stanowisku, iż w sytuacji gdy przekazywane tytułem zaspokojenia przyszłych należności środki wynoszące w przypadku powódki ok. 28 zł miesięcznie, są księgowane na osobnym rachunku nie podlegającym zaliczeniu w bilansie, a jakakolwiek powstała nadwyżka zostanie rozliczona z mieszkańcami, nie ma podstaw do wysuwania wniosku o działaniu wbrew interesom mieszkańców - wręcz przeciwnie, taki sposób gromadzenia środków, rozłożony w czasie, z pewnością chroni ich interesy. Jednorazowe bowiem uiszczenie kwoty nadwyżki z pewnością będzie bardziej odczuwalne i dolegliwe dla mieszkańców, niż rozłożone na przestrzeni kilku lat co miesięczne uiszczanie na ten cel w istocie kwot niewielkich (w przypadku powódki ok. 28 zł) i brak było podstaw by dopatrywać się nieważności tak podjętej uchwały czy działania pozwanego na szkodę mieszkańców.

W konsekwencji podjętego rozstrzygnięcia, o kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. statuującego zasadę odpowiedzialności za jego wynik. To zatem na powódce jako stronie przegrywającej spór rozstrzygany w ramach niniejszego postępowania spoczywa obowiązek uiszczenia kosztów procesu poniesionych przez pozwanego celem podjętej obrony jego praw. Na koszty te składał się koszt wynagrodzenia pełnomocnika ustalony na podstawie § 8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804) w stawce 360 zł, z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł (k. 53) (pkt 2 wyroku).

W sprawie, na mocy postanowienia referendarza sądowego z dnia 28 grudnia 2017 r. powódka została zwolniona od kosztów sądowych w części, tj. od opłaty sądowej od pozwu w całości (k. 41).

W myśl art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2018.300 t.j.) kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.

Ponadto w przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może odstąpić od przewidzianego w ust. 2-3a obciążenia kosztami (ust. 4).

Jak wskazuje się w doktrynie, artykuł 113 ust. 4 ustawy jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 113 ust. 2, 3a. Istota pierwszego z wymienionych polega na umożliwieniu sądowi odstąpienia w wypadkach szczególnie uzasadnionych od przewidzianego w art. 113 ust. 2, 3 i 3a u.k.s.c. obciążania nieuiszczonymi kosztami sądowymi strony, której czynność spowodowała ich powstanie, strony zastąpionej przez kuratora, osoby, na której rzecz prokurator wytoczył powództwo lub zgłosił wniosek o wszczęcie postępowania. Jest to ustawowa podstawa prawna do odstąpienia od nakazania ściągnięcia kosztów nieobciążających przeciwnika z zasądzonego roszczenia na rzecz strony. Pojęcie wypadku szczególnie uzasadnionego nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę. Kryteria uwzględniania tej przesłanki powinny opierać się na zasadach słuszności i być odnoszone przez sąd do konkretnych okoliczności sprawy, które można w świetle zasad doświadczenia życiowego uznać za wyjątkowe (por. wyrok SN z dnia 22 grudnia 1975 r., I CR 858/75, LEX nr 7782) (Komentarz do art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, P. Feliga, Sip Lex).

Sąd odstępując od obciążania powódki nieuiszczonymi kosztami sądowymi i przejmując je na rachunek Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie (pkt 3 wyroku) kierował się tożsamymi względami jak te, które legły u podstaw częściowego zwolnienia powódki od kosztów sądowych w niniejszej sprawie. Powódka jest osobą w podeszłym wieku (rok urodzenia 1941), a jej miesięczny dochód ogranicza się do kwoty 1.161,19 zł z tytułu uzyskiwanego świadczenia emerytalnego, z czego powódka uiszcza czynsz za mieszkanie w kwocie 506 zł, opłaty za media w kwocie 100 zł oraz ponosi koszt zakupu leków w kwocie 300 zł. Sąd uznał więc, że sytuacja osobista i finansowa powódki uzasadniała odstąpienie od obciążania jej nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji wyroku z dnia 16 kwietnia 2018 r.---

/-/ SSO Mariusz Solka

ZARZĄDZENIE

1.  (...);

2.  (...)

(...)