Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2018 r. w Gdańsku

sprawy A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji A. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 czerwca 2017 r., sygn. akt VI U 2037/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od A. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSO del. Monika Popielińska SSA Daria Stanek SSA Lucyna Ramlo

Sygn. akt III AUa 1369/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 czerwca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B., na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, odmówił ubezpieczonemu A. K. prawa do emerytury w związku z pracą w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy podniósł, iż nie został
przez ubezpieczonego udowodniony wymagany 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Jednocześnie organ rentowy wyliczył łączne okresy składkowe i nieskładkowe na 28 lat, 3 miesiące i 18 dni. Organ rentowy nie uwzględnił okresu od 5 listopada 1974 r. do 30 kwietnia 1977 r., ponieważ stanowisko pracy „mechanik precyzyjny" nie występuje w wykazie prac w warunkach szczególnych, a nazwa stanowiska, wymieniona w świadectwie pracy w warunkach szczególnych powinna odpowiadać nazwie wymienionej w załączniku do rozporządzenia. Organ rentowy nie zaliczył ubezpieczonemu żadnego okresu jako okres pracy w warunkach szczególnych.

Od powyższej decyzji ubezpieczony odwołał się pismem z dnia 1 lipca 2016 r.
i wniósł o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do emerytury oraz przyznanie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Nadto, zawnioskował o przesłuchanie świadków na okoliczność wykonywania pracy zegarmistrza oraz pracy na stanowisku mechanika precyzyjnego. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczony podniósł,
iż od 5 listopada 1974 r. do 30 kwietnia 1977 r. pracował jako mechanik precyzyjny
i wykonywał czynności szczególnie szkodliwe dla wzroku. Praca ta znajduje się w wykazie A, dział XIV, poz. 5, stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Obrony Narodowej
nr 48/MON z dnia 12 września 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych resortu obrony narodowej. Jednocześnie strona odwołująca zwróciła uwagę, iż organ rentowy zupełnie pominął okres 19 lat, podczas którego ubezpieczony wykonywał pracę zegarmistrza, która to należy do prac w warunkach szczególnych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko oraz podkreślił, iż stanowisko mechanik precyzyjny nie jest wymienione
we wskazanym przez stronę odwołującą dziale XIV, poz. 5 Zarządzenia Ministra Obrony Narodowej. Nadto, ubezpieczony w okresie od 1 września 1969 r. do 30 września 1972 r. był uczniem, zaś od 1 grudnia 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. prowadził działalność gospodarczą. W związku z powyższym organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 23 czerwca 2017 r. oddalił odwołanie (pkt 1) oraz zasądził
od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2), sygn. akt VI U 2037/16.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Od 1 września 1969 r. do 30 września 1972 r. ubezpieczony A. K. odbywał naukę zawodu w Spółdzielni (...) w B.. Ubezpieczony 3 dni w tygodniu uczył się w szkole, zaś pozostałe 3 dni uczył się zawodu
pod opieką J. K..

Następnie ubezpieczony do 23 października 1972 r. pracował w charakterze wykwalifikowanego zegarmistrza w tej samej spółdzielni. Od 24 października 1972 r.
do 18 października 1974 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej ubezpieczony podjął pracę w tej samej jednostce wojskowej w Laboratorium (...)
na stanowisku mechanika precyzyjnego.

Do zadań ubezpieczonego należała naprawa zegarów przyrządów pomiarowych. Była to praca bardzo precyzyjna, wymagająca używania narzędzi optycznych, obciążająca wzrok. Nadto ubezpieczony pracował z radioaktywnymi pierwiastkami, które stosowane były
przy niektórych zegarach do podświetlania cyfr, w związku z czym nosił na klapie marynarki błonę dozymetryczną, mającą za zadanie kontrolować promieniowanie. Ubezpieczony pracował na tym stanowisku stale i w pełnym wymiarze czasu. Pracował w jednostce wojskowej do dnia 30 kwietnia 1977 r.

Ubezpieczony ponownie podjął pracę w Spółdzielni Pracy Usług (...) od 2 lipca 1980 r. do 31 maja 1990 r. W tym czasie pracował jako zegarmistrz-kierownik zakładu usługowego i prowadził zakład zegarmistrzowski na ulicy (...). Pracował w tym czasie w oparciu o umowę zlecenie.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliło na stwierdzenie, iż ubezpieczony przez cały wskazany okres wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Przez cały okres pracy ubezpieczony wykonywał czynności zegarmistrzowskie, wymagające dużego skupienia i precyzji, a jednocześnie intensywnie obciążające wzrok. Zeznania świadków w podanym zakresie również były spójne. Rozbieżność pojawiła się jedynie w zeznaniach W. K. i Z. K., pierwszy z nich zeznał, iż nie otrzymywał w czasie pracy żadnego dodatku za pracę w warunkach szczególnych, zaś drugi świadek oświadczył,
iż otrzymywał dodatek pieniężny z tego tytułu a także pracodawca zapewniał mleko,
w przekonaniu Sądu jednak, ta okoliczność nie była kluczowa dla rozstrzygnięcia sprawy,
a nadto ubezpieczony sprostował ten fakt, oświadczając, iż otrzymywał dodatek za pracę
w warunkach specjalnych. W pozostałym zakresie zeznania świadków nie budziły żadnych wątpliwości Sądu, były spójne i logiczne, zaś ważność i oryginalność dokumentów nie były przez strony kwestionowane. Ostatecznie Sąd uznał, iż ubezpieczony rzeczywiście wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

Jednocześnie, Sąd Okręgowy nie zaliczył do okresów wykonywania pracy
w warunkach szczególnych okresu odbywania nauki zawodu, ponieważ był to
w zdecydowanej mierze okres nauki dla ubezpieczonego. Wykonywał on swoje obowiązki
u zegarmistrza 3 razy w tygodniu i nadal pobierał naukę zawodu, w związku z czym trudno było uznać ten okres za czas wykonywania faktycznej pracy, szczególnie biorąc pod uwagę młody wiek ubezpieczonego. Sąd nie wziął również pod uwagę okresu zasadniczej służby wojskowej, gdyż po jej ukończeniu ubezpieczony podjął pracę w innym zakładzie niż
przed jej rozpoczęciem.

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie
z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Nadto, emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Zgodnie z art. 32 ust. 1 w/w ustawy ubezpieczonym, będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3, przy czym wiek ten, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury, stosownie do art. 32 ust. 4 ustawy, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych,
tj. przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Zgodnie z § 4 ust. 1 powołanego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace
w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet
i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W przedmiotowej sprawie nie było wątpliwości, iż ubezpieczony osiągnął wymagany okres składkowy, wymagany wiek emerytalny oraz że nie był członkiem OFE. Między stronami sporne pozostawały jednak okresy wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Sąd I instancji stwierdził, że z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika,
iż ubezpieczony faktycznie wykonywał pracę w warunkach szczególnych i co do tego Sąd nie miał wątpliwości, uznając ten fakt za udowodniony. Jednocześnie kwestią sporną pozostawało zaliczenie na poczet okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych
w czasie nauki zawodu oraz w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej.

Sąd I instancji wskazał, że biorąc pod uwagę art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1974 Nr 24, poz. 142 zm.) czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. W orzecznictwie szeroko wskazuje się na konieczność ciągłości zatrudnienia przed służbą wojskową oraz tuż po niej, aby móc zaliczyć ten okres na poczet okresów składkowych i nieskładkowych,
a w konsekwencji także na poczet zatrudnienia w warunkach szczególnych ( vide: np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 września 2014r. III AUa 547/14). Podkreśla się, iż w ciągu miesiąca od zakończenia służby wojskowej ubezpieczony musi zgłosić swą gotowość do podjęcia pracy u pracodawcy, co wskazuje również na ciągłość zatrudnienia
w tym samym miejscu pracy. W niniejszej sprawie ubezpieczony nie podjął pracy
w poprzednim zakładzie i po zakończeniu służby wojskowej rozpoczął pracę w jednostce wojskowej, w związku z czym Sąd Okręgowy nie uwzględnił tego okresu jako okresu pracy w warunkach szczególnych.

Kwestią sporną pozostawał także okres pracy podczas nauki zawodu, jednak Sąd zauważył, że trudno spełnić tutaj warunki pracy stałej, w przynajmniej połowie pełnego czasu pracy, jeżeli ubezpieczony pracował tylko 3 dni w tygodniu i w ciągu 6 godzin dziennie,
a jednocześnie jego zadaniem było przygotowywanie się do zawodu i nauka, nie zaś wykonywanie pracy. W związku z powyższym Sąd nie uwzględnił tego okresu jako okresu pracy w warunkach szczególnych, a w konsekwencji orzekł o oddaleniu odwołania ubezpieczonego, ponieważ nie wykazał obowiązkowego okresu 15-letniego pracy
w warunkach szczególnych. Łączny czas pracy w charakterze zegarmistrza nie wypełniał minimalnego czasu 15 lat, wskazanego w ustawie. W związku z powyższym - na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. - należało orzec, jak w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, zaskarżając go w całości i zarzucając:

- naruszenie prawa materialnego, tj. naruszenie art. 108 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w brzmieniu obowiązującym od 24 października 1972 r. do 13 października 1974 r. w zw. z art. 184
w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., poprzez niezaliczenie odwołującemu się do okresu pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze okresu służby wojskowej, podczas gdy po odbyciu służby wojskowej odwołujący się podjął pracę w warunkach szczególnych, a zgodnie z art. 108 ust. 2 ustawy
z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia również żołnierzom podejmującym zatrudnienie, którzy przed powołaniem do tej służby nie byli zatrudnieni albo po jej odbyciu podjęli zatrudnienie w innym zakładzie pracy lub w innej gałęzi pracy;

- naruszenie prawa materialnego, tj. naruszenie art. 108 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w brzmieniu obowiązującym od 24 października 1972 r. do 18 października 1974 r. w zw. z art. 184
w zw. z § 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin, poprzez niezaliczenie odwołującemu się
do okresu pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze okresu służby wojskowej, podczas gdy do zaliczenia okresu służby wojskowej jako okresu pracy
w warunkach szczególnych, niezbędne jest powrócenie przez pracownika do pracy, która będzie pracą wykonywaną w warunkach szczególnych, co odwołujący się uczynił, wobec czego okres odbywania przez niego służby wojskowej winien być zaliczony do okresu pracy w warunkach szczególnych;

- naruszenie prawa materialnego, tj. naruszenie art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zw. z art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r.
o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych
w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, poprzez nie zaliczenie do okresów wykonywania pracy w warunkach szczególnych okresu odbywania nauki zawodu, podczas gdy odwołujący się wykonywał pracę zegarmistrza w okresie nauki zawodu, a okres nauki nie różnił się od późniejszej pracy w tym zawodzie, zasadnicza szkoła zawodowa zaś, do której uczęszczał odwołujący się była szkołą przyzakładową, a ponadto okres nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy oraz wstępnego stażu pracy są okresami zatrudnienia.

Wskazując na powyższe zarzuty, ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i przyznanie odwołującemu się prawa do emerytury oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego się kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania za obie instancje.

W uzasadnieniu apelacji na poparcie swojego stanowiska odwołujący powołał się
na liczne judykaty Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych.

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od odwołującego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie. Zaskarżony wyrok Sądu
I instancji odpowiada prawu.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca A. K. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227
ze zm.) w zw. z art. 32 tej ustawy, w szczególności przesłankę legitymowania się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w powyższym zakresie Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c. Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 776).

Stwierdzić również należy, że Sąd Okręgowy nie popełnił błędów w rozumowaniu
w zakresie kwalifikacji prawnej ustalonych faktów, które wpływałyby na prawidłowość rozstrzygnięcia. Uszła co prawda uwadze Sądu I instancji potencjalna możliwość zaliczenia okresu służby wojskowej do stażu pracy w warunkach szczególnych, wymagająca jednak przeprowadzenia szerszego postępowania dowodowego i dokonania bardziej szczegółowych ustaleń faktycznych, ale okoliczność ta nie miała znaczenia dla trafności zaskarżonego orzeczenia, o czym będzie mowa szerzej w dalszej części uzasadnienia.

Podkreślić należy, że kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma okres odbywania przez wnioskodawcę nauki zawodu od dnia 1 września 1969 r. do dnia
30 sierpnia 1972 r. Nawet przy zaliczeniu drugiego spornego między stronami okresu odbywania przez wnioskodawcę zasadniczej służy wojskowej do stażu szczególnego, brak włączenia do tego stażu okresu nauki w (...) Szkole Zawodowej (...) w B., nie pozwoliłby bowiem ubezpieczonemu na wykazanie legitymowania się
15-letnim okresem zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Sąd I instancji dokonał oceny prawnej przedmiotowego okresu co prawda w sposób lakoniczny, ale w pełni prawidłowy.

Rozwijając rozważania Sądu Okręgowego należy zwrócić uwagę, że w myśl § 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na warunkach w nim przewidzianych są okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W tym miejscu warto przywołać tezę wyroku Sądu Najwyższego z dnia
8 czerwca 2011 r., I UK 393/10, LEX nr 950426, która stanowi, iż: „Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy
(przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy)
w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych
w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze”.

Na stanowisku ucznia nauki zawodu przewidziana była norma czasu pracy wynikająca z obowiązującego w spornym okresie (do czasu wejścia w życie Kodeksu pracy) art. 13 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. z 1958 r. Nr 45, poz. 226). Stosownie do art. 13 ust. 1 ww. ustawy czas pracy młodocianych w wieku od lat 15 do 16 wynosił 6 godzin na dobę i 36 godzin tygodniowo. Zgodnie z ust. 2 art. 13 ustawy młodocianych w wieku powyżej lat 16 obowiązywał normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy. Co istotne w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, art. 13 ust. 3 ustawy stanowił, że do czasu pracy młodocianych (ust. 1 i 2) wlicza się czas dokształcania określonego w art. 12 ust. 2 i 3 bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy. Przy czym, co wynikało z ust. 5 art. 13 ustawy, z wliczania czasu dokształcania do czasu pracy stosownie do ust. 3 korzystali jedynie ci młodociani, którzy wykonywali obowiązek dokształcania się.

Jak wynika z powyższego, młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu przez zajęcia teoretyczne w warunkach szkolnych. Czas pracy na stanowisku pracy, ze względu na ochronę pracownika młodocianego do lat 16, nie mógł przekroczyć 6 godzin dziennie i 36 godzin tygodniowo,
a powyżej lat 16 - 8 godzin dziennie (6 godzin w sobotę) i 46 godzin tygodniowo.
Dla spełnienia wymagania wykonywania pracy w szczególnych warunkach istotne jest jednak to, czy taka praca była przez pracownika faktycznie wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym takie warunki występowały.

Zgodnie z postanowieniami umowy o naukę zawodu z dnia 2 września 1969 r. zawartej pomiędzy A. K. a Spółdzielnią (...)
(...) w B. nauka zawodu miała trwać 36 miesięcy od 1 września 1969 r.
do 30 sierpnia 1972 r. Czas pracy dla ucznia w wieku od 14 do 16 lat określono na 6 godzin dziennie i 36 godzin tygodniowo, a dla ucznia w wieku powyżej 16 lat - na 8 godzin dziennie, w soboty 6 godzin, łącznie 46 godzin tygodniowo. Umowa stanowiła, że do czasu pracy ucznia w wieku 14 - 18 lat wlicza się czas faktycznego dokształcania bez względu na to,
czy nauka odbywa się w godzinach pracy czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym nić 18 godzin tygodniowo ( vide: akta osobowe - koperta - k. 19 a.s.).

Świadek J. K. zeznał, że nauka w szkole zakładowej miała miejsce
przez trzy dni w tygodniu, a przez trzy dni tygodniowo odbywała się nauka. Świadek wskazał ponadto, że ubezpieczony początkowo pracował przez 6 godzin dziennie, a w zasadzie pracował w takim wymiarze przez cały czas. Również świadek R. L. zeznał,
iż w okresie nauki zawodu trzy dni zabierała nauka w szkole, a trzy dni praktyka
w warsztacie. Do 16 roku życia w warsztacie pracowali przez 6 godzin dziennie, a powyżej 16 roku życia - 8 godzin dziennie.

Z omówionego powyżej materiału dowodowego wynika zatem, że przez cały sporny okres zatrudnienia na podstawie umowy o naukę zawodu z dnia 1 września 1969 r. wnioskodawca pracował jako uczeń na warunkach wynikających z tej umowy. Należy
przy tym zwrócić uwagę, iż do czasu pracy młodocianych wliczało się czas dokształcania
bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo ( vide: art. 13 ust. 3
ww. ustawy o nauce zawodu oraz § 4 pkt 3 umowy o naukę zawodu). Stosownie do treści
art. 12 ww. ustawy młodociani przyjęci do pracy byli obowiązani do dokształcania się
w celu ukończenia pełnej szkoły podstawowej lub do dokształcania się zawodowego
lub ogólnokształcącego (ust. 2), natomiast młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu (ust. 3). Już tylko z tej regulacji wynika, że odwołujący się - jako uczeń zasadniczej szkoły zawodowej - nie mógł wykonywać i faktycznie nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prac określonych w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z którymi łączyło się wykonywanie zatrudnienia na stanowisku pracy w warunkach szczególnych,
do wykonywania której był przyuczany. Dokształcanie w rozumieniu art. 12 ustawy o nauce zawodu nie oznaczało bowiem nic innego jak zajęcia teoretyczne w warunkach szkolnych.

Stanowisko takie, wbrew interpretacji ubezpieczonego, potwierdza także powoływany przez niego wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 lutego 2016 r., sygn. akt III AUa 1686/15, w uzasadnieniu którego wyjaśniono, iż ze względu na połączenie nauki zawodu
- w ramach której ubezpieczony niewątpliwie wykonywał szereg prac określonych jako prace w warunkach szczególnych - z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole zawodowej, okres ten nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej
na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., gdyż z założenia uczeń przyuczany do wykonywania określonych w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach
i rentach, prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości
lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, nie mógł ich wykonywać i faktycznie nie wykonywał ich stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy. A skoro tak, to nieuprawnionym jest zaliczenie ubezpieczonemu tego okresu do zatrudnienia tzw. „szczególnego”.

Skoro zatem przez cały okres zatrudnienia na podstawie umowy o naukę zawodu odwołujący się faktycznie posiadał status ucznia (niezależnie od znajdujących do niego zastosowanie norm czasu pracy), należy przyjąć, iż z uwagi na ustawowy obowiązek dokształcania się, którego wykonywanie w wymiarze 3 dni tygodniowo potwierdziły zeznania świadków, nie pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.

Reasumując, rację ma skarżący, że okres nauki zawodu odbywanej przed dniem
1 stycznia 1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. jest w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Nie jest to jednak, jak wyłożono powyżej, wystarczające do uznania tych okresów za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2012 r., I UK 130/12, LEX nr 1265553; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 maja 2013 r., III AUa 280/13, LEX
nr 1314810; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294, z dnia 20 stycznia 2011 r., II UK 169/10, niepublikowany oraz z dnia
23 stycznia 2012 r., II UK 96/11, niepublikowany).

Z przytoczonych względów brak jest podstaw do zaliczenia ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pobierania przez niego nauki zawodu od 1 września 1969 r. do 30 sierpnia 1972 r.

Jak już wyżej wspomniano, brak możliwości zakwalifikowania okresu nauki zawodu do stażu pracy w warunkach szczególnych, stoi na przeszkodzie wykazaniu przez wnioskodawcę 15-letniego stażu szczególnego, nawet w sytuacji, gdyby do stażu tego włączyć mu drugi sporny okres. Stąd też, prowadzenie postępowania dowodowego
w tym zakresie było zbędne. Przedmiotem oceny sądu w sprawie dotyczącej przyznania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych jest bowiem prawo do tego świadczenia, a nie poszczególne okresy zatrudnienia pod kątem ich kwalifikacji jako okresów pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zwraca przy tym uwagę, że właściwa ocena możliwości wliczenia ubezpieczonemu do stażu szczególnego okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej - gdyby prowadzenie postępowania w tym zakresie mogło potencjalnie doprowadzić
do ustalenia, że wnioskodawcy przysługuje prawo do emerytury wcześniejszej - wymagałaby pogłębionego postępowania dowodowego. Należy bowiem zauważyć, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwala na ustalenie, czy A. K. przed rozpoczęciem odbywania służby wojskowej był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, przy czym regulacje dotyczące pracy w warunkach szczególnych oraz prawa do emerytury z tytułu wykonywania tego rodzaju zatrudnienia dotyczą tylko osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy (art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Umowa z dnia 2 października 1972 r. (w aktach osobowych) zawarta została przez Spółdzielnię Usług (...) w B. z A. K. jako członkiem Spółdzielni
- pracownikiem fizycznym odpowiedzialnym za punkt usługowy. Z umowy tej nie wynika, aby była to spółdzielcza umowa o pracę (tak jak np. umowa z dnia 2 lipca 1980 r.), ale raczej umowa ze stosunku członkowstwa w spółdzielni pracy, która nie kreuje stosunku pracy ( vide: art. 2 k.p.c. a contrario).

Niemniej jednak, skoro suma okresów niespornych między stronami (od 1.10.1972 r. do 23.10.1972 r., od 5.11.1974 r. do 18.04.1977 r. - okres zaliczony przez Sąd I instancji
i nie kwestionowany w postępowaniu apelacyjnym przez pozwanego oraz od 2.07.1980 r.
do 31.05.1990 r.) wraz z hipotetycznie uwzględnionym okresem służby wojskowej
(od 24.10.1972 r. do 18.10.1974 r.) wynosi 14 lat, 5 miesięcy i 4 dni (wyjaśnić w tym miejscu należy, że zdaniem Sądu II instancji ubezpieczony zatrudniony był w jednostce wojskowej nie do dnia 30.04.1977 r., jak ustalił Sąd I instancji, ale do dnia 18.04.1977 r. - od 19.04.1977 r., jak wynika z zaświadczenia Wojewódzkiego Urzędu Pracy Oddziału Zamiejscowego
w B., zatrudniony był bowiem o pracodawcy zagranicznego w pełnym wymiarze czasu pracy - k. 12 akt kapitału początkowego), prowadzenie dalszego postępowania dowodowego byłoby bezprzedmiotowe, nie mogłoby bowiem doprowadzić do wykazania
przez wnioskodawcę 15 lat zatrudnienia w warunkach szczególnych.

W tym stanie rzeczy, uznając zaskarżony wyrok za prawidłowy, Sąd Apelacyjny
na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego, jak w pkt 1 sentencji.

W pkt 2 sentencji Sąd Apelacyjny zasądził od ubezpieczonego na rzecz pozwanego organu kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję, działając na podstawie art. 98 § 1 i 3, art. 99, art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2
w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).

SSO del. Monika Popielińska SSA Daria Stanek SSA Lucyna Ramlo