Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Poznań, dnia 19 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu XVIII Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Magdalena Ławrynowicz

Protokolant: st. sekr. sądowy Karolina Jeżewska

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2018 r. w Poznaniu

sprawy

z powództwa

L. T.

przeciwko

małoletniej W. W. reprezentowanej przez przedstawiciela ustawowego I. W.

o ustalenie

oddala powództwo

/-/ SS O Magdalena Ławrynowicz

Sygnatura akt XVIII C 1744/17

UZASADNIENIE

Powódka L. T. pozwem z dnia 15 marca 2017 r. przeciwko małoletniej W. W. reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową I. W. wniosła o ustalenie, że służebność mieszkania zawarta w akcie notarialnym rep. A nr (...), ustanowiona na rzecz pozwanej wygasła z dniem 7 kwietnia 2015 r. tj. po upływie 10 lat od jej ustanowienia.

Powódka wskazała, że w/w aktem notarialnym z dnia 7 kwietnia 2005 r. otrzymała nieruchomość zabudowaną domem mieszkalnym i w akcie tym darczyńca ustanowił na rzecz pozwanej służebność osobistą polegająca na możliwości zamieszkiwania oraz korzystania z jednego pokoju i łazienki. Przez 10 lat od dokonania darowizny na rzecz powódki oraz ustanowienia prawa na rzecz pozwanej, pozwana nie wykonywała w najmniejszym zakresie służebności, a od 5 lat nikt nie zamieszkuje w domu znajdującym się na nieruchomości. Uzasadniając interes prawny w ustaleniu wygaśnięcia służebności powódka wskazała, że zamierza zbyć nieruchomość, która niszczeje, a stwierdzenie wygaśnięcia służebności ułatwi jej zbycie. Jako podstawę prawną żądania powódka wskazała art. 297 k.c. w związku z art. 293 § 1 k.c.

Na rozprawie w dniu 5 czerwca 2018 r. przedstawicielka ustawowa pozwanej wniosła o oddalenie powództwa argumentując, że o zapisie z umowy darowizny nie wiedziała do czasu otrzymania odpisu pozwu w niniejszej sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Umową darowizny z dnia 7 kwietnia 2005 r. S. i M. C. – rodzice powódki, a dziadkowie pozwanej – darowali powódce prawo własności nieruchomości stanowiących działki, geodezyjnie oznaczone numerami (...), o obszarze 0,1161 ha, położonej w B., gmina O., zabudowanej budynkiem mieszkalnym o powierzchni użytkowej nie przekraczającej 110 m ² oraz budynkiem gospodarczym, zapisanej w kw nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Obornikach. Jednocześnie darczyńcy zobowiązali L. T. do ustanowienia na swą rzecz na nabytej nieruchomości nieodpłatnego dożywotniego prawa użytkowania oraz na rzecz W. W. nieodpłatnego dożywotniego prawa użytkowania z ograniczeniem jego wykonywania do korzystania z jednego pokoju wraz z używalnością kuchni, łazienki i korytarza w budynku mieszkalnym oraz prawem poruszania się po całej nieruchomości - § 2 umowy.

Powódka w umowie oświadczyła, że w wykonaniu polecenia ustanawia nieodpłatnie na rzecz darczyńców na nabytej tym aktem nieruchomości nieodpłatne prawo użytkowania oraz na rzecz W. W. nieodpłatne dożywotnie prawa użytkowania z ograniczeniem jego wykonywania do korzystania przez uprawnioną z jednego pokoju wraz z używalnością kuchni, łazienki i korytarza w budynku mieszkalnym oraz prawem poruszania się po całej nieruchomości - § 3 umowy.

W. W. ma obecnie skończone 16 lat, urodziła się (...) W latach 2011 – 2014 na stale mieszkała w O., u rodziców swojej matki. Od 2014 r. mieszka z matką I. W. w Wielkiej Brytanii. Na nieruchomości w B. nigdy na stałe zamieszkiwała i nie zamierza tam zamieszkiwać. Pozwana na nieruchomości przebywała jedynie czasowo w związku z wizytami u dziadków, za ich zgodą. Ani pozwana ani jej matka nie miały klucza do budynku. O dokładnej treści umowy darowizny przedstawicielka ustawowa pozwanej dowiedziała się po zapoznania się z jej odpisem, po otrzymaniu odpisu pozwu w niniejszej sprawie. Wcześniej miała na ten temat pobieżną wiedzę z rozmów rodzinnych z babką M. C. i ciotkami - siostrami powódki. Wiedziała jedynie, że babka zadbała by W. nie była poszkodowana, że dostanie coś po śmierci dziadków z ich majątku.

Aktualnie dla nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...). Ani prawo ustanowione na rzecz pozwanej ani prawo ustanowione na rzecz darczyńców nie zostały w księdze wieczystej ujawnione.

Dowód: umowa darowizny z dnia 7 kwietnia 2005 r. k. 7-11, wydruk z elektronicznej księgi wieczystej nr (...) k. 55 – 60, zeznania powódki L. T. e-protokół z dnia 6 marca 2018 r. 00:03:35 – 00:13:00 / k. 44-45/, zeznania I. W. e-protokół z dnia 5 czerwca 2018 r. 00:07:04 – 00:26:53 /k. 63-64/.

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów i zeznań stron.

Sąd dał wiarę powołanym dokumentom oraz ich odpisom i kserokopiom, albowiem nie były przez strony kwestionowane, jak również nie budziły wątpliwości sądu co do ich prawdziwości i autentyczności. Podkreślić przy tym należy, że zgodnie z art. 244 § 1 k.p.c. dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Z kolei w świetle art. 245 k.p.c. dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.

Sąd dał wiarę zeznaniom stron w całości. Należy przy tym zauważyć, że ani dokonana w ramach zeznań powódki ocena prawna prawa jakie zostało ustanowione przez nią w umowie darowizny na rzecz pozwanej, ani ocena prawna przedstawicielki pozwanej, że prawo to było wykonywane przez pozwaną, nie były dla Sądu wiążąca.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Jak stanowi art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Uwzględnienie powództwa zgodnie z art. 189 wymaga spełnienia dwóch podstawowych przesłanek, tj. istnienia interesu prawnego w żądaniu udzielenia ochrony prawnej przez wydanie wyroku ustalającego oraz istnienia bądź nieistnienia danego stosunku prawnego bądź prawa.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka (wyroki SN: z dnia 4 października 2001 r., I CKN 425/00, LEX nr 52719; z dnia 8 maja 2000 r., V CKN 29/00, LEX nr 52427; z dnia 9 lutego 2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012, nr 7-8, poz. 101; z dnia 14 marca 2012 r., II CSK 252/11, OSNC 2012, nr 10, poz. 120; z dnia 19 września 2013 r., I CSK 727/12, LEX nr 1523363; wyrok SA w Poznaniu z dnia 5 kwietnia 2007 r., III AUa 1518/05, OSA 2008, z. 9, poz. 30; postanowienie SA w Poznaniu z dnia 28 września 2012 r., I ACz 1611/12, LEX nr 1220598).

W świetle powyższego nie budziło wątpliwości, że powódka ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieistnienia prawa. Prawo ustanowione na rzecz pozwanej w umowie darowizny z dnia 7 kwietnia 2005 r. obciąża bowiem nieruchomość zmniejszając jej wartość. Wobec braku woli po stronie pozwanej zrzeczenia się prawa w trybie art. 246 § 1 k.c. oraz braku możliwości wniesienia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (z uwagi na niewpisanie prawa do księgi wieczystej) jedyną drogą obrony prawnie chronionych interesów powódki jest powództwo o ustalenie.

W tym stanie rzeczy konieczne było zbadanie drugiej przesłanki powództwa tj. ustalenie nieistnienia prawa, co przede wszystkim wymagało ustalenia jakie prawo na rzecz pozwanej w umowie darowizny z dnia 7 kwietnia 2005 r. zostało ustanowione.

Treść umowy darowizny jest jednoznaczna. W umowie tej darczyńcy zobowiązali L. T. do ustanowienia na swą rzecz na nabytej nieruchomości nieodpłatnego dożywotniego prawa użytkowania oraz na rzecz W. W. nieodpłatnego dożywotniego prawa użytkowania z ograniczeniem jego wykonywania do korzystania z jednego pokoju wraz z używalnością kuchni, łazienki i korytarza w budynku mieszkalnym oraz prawem poruszania się po całej nieruchomości - § 2 umowy. W wykonaniu tego polecenia powódka ustanowiła nieodpłatnie na rzecz darczyńców na nabytej tym aktem nieruchomości nieodpłatne prawo użytkowania oraz na rzecz W. W. nieodpłatne dożywotnie prawa użytkowania z ograniczeniem jego wykonywania do korzystania przez uprawnioną z jednego pokoju wraz z używalnością kuchni, łazienki i korytarza w budynku mieszkalnym oraz prawem poruszania się po całej nieruchomości - § 3 umowy. I w zakresie polecenia i samego oświadczenia obdarowanej o ustanowieniu prawa na rzecz uprawnionych mowa jest wyraźnie o prawie użytkowania.

Pozew zaś jednoznacznie dotyczy ustalenia, że służebność mieszkania zawarta w akcie notarialnym rep. A nr (...), ustanowiona na rzecz pozwanej wygasła z dniem 7 kwietnia 2015 r.

Prawa użytkowania i służebności są odmiennymi prawami. Stanowi o tym jednoznacznie art. 244 § 1 k.c., zgodnie z którym ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.

Jak stanowi art. 252 k.c., rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie). Przy czym zgodnie z art. 253 § 1 i 2 k.c. zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy; wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części.

Jak stanowi z kolei art. 296 k.c., nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista). Zgodnie zaś z art. 285 § 1 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa). Przy czym, zgodnie z art. 297 k.c., do służebności osobistych stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych z zachowaniem przepisów rozdziału o służebnościach osobistych.

Również z powyższego zestawienia przepisów regulujących te dwie instytucje prawa cywilnego jasno wynika, że użytkowanie i służebność osobista (służebność mieszkania) to odmienne stosunki prawne, jakkolwiek obydwa w swej zasadniczej treści dają uprawnionemu prawo do używania rzeczy (korzystania w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej).

Powyższe rozróżnienie na gruncie na gruncie niniejszej sprawy ma o tyle doniosłe znacznie, że powódka, reprezentowana przez fachowego pełnomocnika wniosła o ustalenie, że prawem, które wygasło na skutek niewykonywania jest służebność mieszkania, podczas gdy umową darowizny z dnia 7 kwietnia 2005 r. ustanowione zostało na rzecz pozwanej prawo użytkowania.

Nieprzekonujące jest przy tym podniesione na rozprawie w dniu 6 marca 2018 r. (k. 45) twierdzenie powódki, że umową z dnia 7 kwietnia 2005 r. ustanowiła na rzecz pozwanej prawo służebności mieszkania ani twierdzenie pełnomocnika powódki, że w umowie jest mowa o służebności mieszkania, albowiem taki był zgodny zamiar stron.

Pełnomocnik powódki bliżej tego nie wyjaśnił, a wyjaśnienia powódki, że to jest takie prawo, bo „ tak jej przyszło do głowy, jak słyszy w telewizji”, w żadnej mierze nie mogą stanowić podstawy do oceny odmiennej niż wynika jednoznacznie z treści umowy darowizny. Podkreślenia przy tym wymaga, że umowa darowizny z dnia 7 kwietnia 2005 r. sporządzona została w formie aktu notarialnego, a więc przez notariusza po odebraniu zgodnych oświadczeń stron. Nie sposób racjonalnie założyć, że notariusz, z pewnością odróżniający prawo użytkowania od prawa służebności mieszkania, przypadkowo dwukrotnie w przypadku pozwanej W. W., jako uprawnionej, użył terminu „użytkowanie”, a nie np. prawo do korzystania z rzeczy lub używania rzeczy.

Zwrócić również trzeba uwagę, że zarówno w przypadku darczyńców jak i pozwanej, powódka ustanowiła nieodpłatne dożywotnie prawo użytkowania, a więc rodzajowo takie same prawo, z tym, że w przypadku pozwanej ograniczone do korzystania z jednego pokoju wraz z używalnością kuchni, łazienki i korytarza w budynku mieszkalnym i prawem poruszania się po całej nieruchomości. Dopuszczalność ograniczenia użytkowania nieruchomości do jej oznaczonej części została już wyżej wskazana (art. 253 § 2 k.c.), a więc ograniczenie prawa do korzystania z nieruchomości do jej oznaczonej części nie przekonuje, by na rzecz małoletniej zostało ustanowione prawo służebności mieszkania, które z istoty swojej jest ograniczone do mieszkalnej części nieruchomości.

Wreszcie, ostatnim argumentem przeciwko uznaniu, że prawo ustanowione na rzecz pozwanej w umowie darowizny z dnia 7 kwietnia 2005 r. było służebnością mieszkania jest fakt nieujawnienia tego prawa w księdze wieczystej. Gdyby bowiem w księdze wieczystej dla nieruchomości było ujawnione prawo służebności mieszkania, a nie prawo użytkowania, można by rozważać zasadność ustalenia wygaśnięcia służebności mieszkania w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy.

Zarówno użytkowanie (art. 255 k.c.), jak i służebność osobista (art. 293 § 1 k.c. w związku z art. 297 k.c.), wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć. W ustalonych okolicznościach faktycznych sprawy nie budziło wątpliwości, że prawo ustanowione na rzecz pozwanej nie było wykonywane przez lat dziesięć.

Powódka, reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, zgłosiła jednoznaczne żądania ustalenia, że służebność mieszkania ustanowiona na rzecz pozwanej umową z dnia 7 kwietnia 2005 r. wygasła z dniem 7 kwietnia 2015 r. Tymczasem w sprawie zostało ustalone, że na rzecz pozwanej ustanowione zostało umową z dnia 7 kwietnia 2005 r. prawo użytkowania. W tym stanie rzeczy brak było podstaw do uwzględnienia żądania, albowiem ustalenie zgodnie z żądaniem pozwu po pierwsze naruszałoby normę z art. 321 § 1 k.p.c., a po drugie, nie dawałoby ostatecznie ochrony prawa powódki z uwagi na brak korelacji między treścią wyroku uwzględniającego żądania ustalenia wygaśnięcia służebności mieszkania a treścią umowy z dnia 7 kwietnia 2005 r. ustanawiającej ograniczone prawo rzeczowe w postaci użytkowania.

Z tych wszystkich względów powództwo, w braku podstaw z art. 189 k.p.c. należało oddalić.

/-/ SSO Magdalena Ławrynowicz