Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Marta Szerel

Sędziowie: SA Bogdan Świerczakowski

SO (del.) Małgorzata Dubinowicz-Motyk (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Izabela Katryńska

po rozpoznaniu w dniu 17 maja 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa S. S. (1)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 28 września 2016 r., sygn. akt II C 371/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od S. S. (1) na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Małgorzata Dubinowicz-Motyk Marta Szerel Bogdan Świerczakowski

Sygn. akt V ACa 440/17

UZASADNIENIE

S. S. (1) pozwem z dnia 18 maja 2015 roku domagała się zasądzenia od (...) S.A. w W. kwoty 350 000zł tytułem zadośćuczynienia w związku ze śmiercią matki i ojca – B. i B. S. (1) w następstwie urazów doznanych w wypadku samochodowym, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 lutego 2014 roku.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 28 września 2016 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt II C 371/15, zasądził od (...) S.A. w W. na rzecz S. S. (1) kwotę 260 000zł z odsetkami ustawowymi od dnia 20 lutego 2014 roku do dnia zapłaty (punkt I sentencji), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt II sentencji), zasądził od (...) S.A. w W. na rzecz S. S. (1) kwotę 3464zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt III sentencji), nakazał pobrać od (...) S.A. w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 12950zł tytułem części opłaty sądowej od pozwu (punkt IV sentencji) i nakazał ściągnąć z zasądzonego w punkcie I roszczenia od S. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 4550zł tytułem części opłaty sądowej od pozwu (punkt V sentencji).

Powyższy wyrok zapadł po dokonaniu przez Sąd Okręgowy następujących ustaleń i rozważań.

W dniu 4 czerwca 2004 roku w Z. przy ul. (...) samochód ciężarowy marki M. nr rej. (...) kierowany przez Z. T. najechał na pięć stojących przed sygnalizacją świetlną samochodów. Dwa ostatnie w kolejce przed sygnalizacją świetlną samochody, w tym pojazd którym podróżowali małżonkowie B. i B. S. (1), dostały się bezpośrednio pod samochód ciężarowy, zostały zmiażdżone i zapaliły się. Małżonkowie B. i B. S. (1) ponieśli śmierć na miejscu.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 13 września 2004 roku sygn. II K 367/04 Z. T. w związku ze spowodowaniem w/w wypadku został skazany za popełnienie przestępstwa z art. 177§2 kk na karę roku i ośmiu miesięcy pozbawienia wolności oraz środek karny w postaci dwuletniego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych.

B. i B. S. (1) w chwili śmierci mieli po 46 lat, byli właścicielami dużego wyspecjalizowanego gospodarstwa rolnego we wsi C. i osiągali znaczące dochody z hodowli trzody chlewnej. Mieli cztery córki – 23 letnią K. (w dacie wypadku studiującą na Uniwersytecie B.), 21 letnią Ż. (w dacie wypadku studiującą na Uniwersytecie B.), 19 letnią A. (w dacie wypadku uczęszczającą do liceum plastycznego w Ł.) i 15 letnią S. (w dacie wypadku uczącą się w gimnazjum w B.). Powódka S. S. (1) w 2004 roku zamieszkiwała z siostrą A. w należącym do ich rodziców mieszkaniu w B.; obie siostry były często odwiedzane przez rodziców. S. S. (1) i jej siostry były bardzo zżyte z rodzicami, w weekendy jeździły do domu rodzinnego by spędzać z nimi czas i pomagać w pracach w gospodarstwie. S. S. (1) i jej siostry żyły dostatnio, ich naukę i utrzymanie finansowali rodzice.

Po śmierci B. i B. S. (1), postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2004 roku Sąd Rejonowy w Zambrowie ustanowił opiekunem prawnym małoletniej S. S. (1) najstarszą z sióstr – K. S.. Powódka razem z siostrą będącą jej opiekunem prawnym nadal zamieszkiwała w B. i kontynuowała naukę w gimnazjum, jej siostra A. wyprowadziła się do O., a Ż. pozostała w domu rodzinnym w C. i prowadziła pozostawione przez rodziców gospodarstwo rolne. Między siostrami w krótkim czasie doszło do sporów – oczekiwały one, że będą nadal otrzymywały środki na swoje utrzymanie z dochodów z gospodarstwa, a przestawało ono przynosić dochody, niektóre z sióstr optowały za sprzedażą gospodarstwa, co skutkowało wszczęciem postępowania o dział spadku. Na tle podziału odziedziczonego majątku doszło do trwałego konfliktu między siostrami. W wyniku działu spadku S. S. (1) stała się wyłączną właścicielką mieszkania w B.. K. S. nie wykonywała obowiązków opiekuna małoletniej S. S. (1), nie regulowała opłat za zajmowane przez nich mieszkanie, dysponowała na swoje potrzeby pieniędzmi należącymi do powódki, a w 2005 roku wyjechała do Irlandii, pozostawiając 16 letnią wówczas S. S. (1) samą. Powódka zamieszkiwała samotnie, nie pomagała jej żadna z sióstr ani inni członkowie rodziny, żyła bardzo skromnie z renty rodzinnej po rodzicach w kwocie 700zł miesięcznie, nikt nie interesował się osiąganymi przez nią wynikami w nauce.

Wiadomość o śmierci rodziców była silnym wstrząsem dla S. S. (1). Poczucie bólu i osamotnienia potęgował narastający konflikt z siostrami, a potem samotne zamieszkiwanie, problemy finansowe i brak jakiegokolwiek wsparcia ze strony rodziny. Już pół roku po śmierci rodziców S. S. (1) zaczęła korzystać z pomocy psychiatry i kontynuowała leczenie do 2006 roku. Mimo to była przygnębiona, zamykała się w sobie, wagarowała, zaczęła sięgać po alkohol. Cierpiała na problemy żołądkowe, gdyż po wyjeździe siostry K. nie jadała gorących posiłków. Zaburzenia psychiczne i układu trawiennego utrzymywały się u powódki przez wiele lat – w okresie nauki w szkole średniej zaburzenia te przybrały postać fobii (nie chciała wychodzić z domu, bała się pojazdów, wspominała rodziców) oraz zespołu jelita drażliwego; były na tyle uciążliwe, że S. S. (1) zrezygnowała z nauki w trybie dziennym i ukończyła szkołę średnią zaocznie, potem podjęła naukę na studiach zaocznych, ale problemy psychiczne i żołądkowe uniemożliwiły jej kontynuowanie studiów. Od października 2008 roku ponownie podjęła leczenie psychiatryczne. Powódka po rezygnacji ze studiów przez 3 lata pracowała w dziale reklamacji firmy (...), a za namową swojego partnera w kwietniu 2015 roku wyprowadziła się z nim do Wielkiej Brytanii. Powódka pracuje jako barmanka, mieszka ze swoim partnerem. S. S. (1) nadal odczuwa skutki śmierci rodziców, w sferze psychicznej i materialnej.

W trakcie postępowania likwidacyjnego, (...) S.A. w W., jako ubezpieczyciel sprawcy wypadku przyznał i wypłacił S. S. (1) odszkodowanie za pogorszenie jej sytuacji życiowej w kwocie 40 000zł. S. S. (1) wystąpiła przeciwko (...) S.A. w W. o dalsze odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej i wyrokiem z dnia 12 listopada 2009 roku sygn. I C 519/09 Sąd Okręgowy w Łomży zasądził na jej rzecz kwotę 40 000zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 sierpnia 2009 roku do dnia zapłaty.

Pismem z dnia 22 stycznia 2014 roku S. S. (1) wezwała (...) S.A. w W. do zapłaty zadośćuczynienia w kwocie po 250 000zł za krzywdę wywołaną śmiercią każdego z rodziców, w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania. (...) S.A. w W. w lutym 2014 roku odmówił wypłaty zadośćuczynienia.

Sąd I instancji oceniał zasadność powództwa na podstawie przepisów art. 822 kc w zw. z art. 34 ust.1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz art. 23 kc, art. 24§1 kc i art. 448 kc. Sąd zaznaczył, iż podstawą prawną żądań S. S. (1) nie mógł być art. 446§4 kc, jako że przepis ten został wprowadzony do kodeksu cywilnego dopiero z dniem 3 sierpnia 2008 roku, na mocy ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw, nie może znajdować zastosowania do sytuacji mających miejsce przed dniem jego wejścia w życie, a powódka wywodziła swoje żądanie z faktu śmierci B. i B. S. (1) mającej miejsce w dniu 4 czerwca 2004 roku. Sąd I instancji poparł i obszernie uargumentował pogląd, iż przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego art. 446§4 kc roszczenia o zadośćuczynienie związane ze śmiercią w wypadku najbliższego członka rodziny znajdowały oparcie w przepisach dotyczących zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych, jako że spowodowanie śmierci osoby najbliższej stanowi naruszenie dobra osobistego najbliższych jej osób w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie. Przyjął także, iż naruszenie dobra osobistego w postaci zerwania prawa do życia w pełnej rodzinie mieści się w katalogu następstw objętych obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, wymienionych w art. 34 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Zdaniem Sądu Okręgowego dobro osobiste powódki w postaci prawa do życia w rodzinie i utrzymywania więzi emocjonalnej z rodzicami zostało naruszone wskutek śmierci B. i B. S. (1), a dowody z zeznań powódki, świadków i opinie biegłych uzasadniają przyjęcie, że w następstwie naruszenia owego dobra osobistego powódka doznała krzywdy, co uzasadniało żądanie zasądzenia na jej rzecz zadośćuczynienia. Sąd przyjął, iż stosownym zadośćuczynieniem pieniężnym jest kwota po 130 000zł za krzywdę wywołaną śmiercią każdego z rodziców. Ustalając wysokość należnego powódce zadośćuczynienia Sąd Okręgowy uwzględnił, że następstwa naruszenia w/w dóbr osobistych powódki są nieodwracalne, że powódka – jako najmłodsza z rodzeństwa – była bardzo związana ze swoimi rodzicami, a jednocześnie utraciła oboje rodziców będących osobami w sile wieku, że została pozbawiona wsparcia i obecności rodziców w trudnym okresie dojrzewania, że po śmierci rodziców powódka wychowywała się samotnie (siostry – w następstwie zmagania się z własną traumą po śmierci rodziców i konfliktu na tle działu spadku – nie interesowały się jej losem), zamieszkiwała sama w odziedziczonym mieszkaniu, zmagała się z trudnościami finansowymi wywołanymi niewywiązywaniem się przez jej starszą siostrę z obowiązków opiekuna prawnego, a ogół tych konsekwencji spowodował powstanie u powódki zaburzeń lękowych i zespołu jelita drażliwego. Sąd zauważył, że nikt nie wspierał powódki w latach po śmierci rodziców, w następstwie czego zaniedbała ona edukację i jako jedyna z czterech sióstr nie zdobyła wyższego wykształcenia. Dalej idące żądanie powódki o zapłatę zadośćuczynienia zostało oddalone jako nieuzasadnione i nieudowodnione. Jako podstawę rozstrzygnięcia o odsetkach za opóźnienie w zapłacie zasądzonej kwoty Sąd Okręgowy przywołał przepis art. 481§1 kc, o kosztach procesu – art. 100 kpc, przy przyjęciu że powódka jest stroną wygrywającą sprawę w 74%, a o nieuiszczonych kosztach sądowych – art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku złożyła S. S. (1), zaskarżając wyrok w zakresie dotyczącym punktu II w części oddalającej powództwo co do kwoty 40 000zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 20 lutego 2014 roku do dnia zapłaty oraz w zakresie dotyczącym punktu V. Powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez podwyższenie zasądzonej w punkcie I od (...) S.A. w W. na jej rzecz kwoty zadośćuczynienia do 300 000zł z odsetkami ustawowymi od dnia 20 lutego 2014 roku do dnia zapłaty, odstąpienie od obciążania powódki obowiązkiem zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu w postępowaniu przed sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Powódka zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 448 kc w zw. z art. 24§1 kc poprzez rażące zaniżenie sumy odpowiedniego zadośćuczynienia i pominięcie, że wyjątkowy charakter naruszenia dóbr osobistych spowodował dysharmonię rozwoju osobistego powódki, w wyniku doznanych przeżyć powódka cierpi na zespół jelita drażliwego oraz zachodzi znacząca dysproporcja między zasądzonym na rzecz powódki zadośćuczynieniem a wysokością zadośćuczynienia ustalanego przez sądy w podobnych przypadkach.

Pozwany (...) S.A. w W. domagał się oddalenia apelacji i zasądzenia na swoją rzecz od powódki kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej okazała się nieuzasadniona. Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji i przyjmuje ze własne, a także akceptuje ocenę prawną zasadności żądania powódki.

Prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że spowodowanie śmierci B. i B. S. (1) – matki i ojca powódki S. S. (1) naruszyło jej dobra osobiste w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie i utrzymywania więzi emocjonalnej z każdym z rodziców, co stanowiło o zasadności zgłoszonego przez powódkę roszczenia o zadośćuczynienie na podstawie art. 448 kc w zw. z art. 24§1 kc. Sąd I instancji trafnie i wyczerpująco wyjaśnił przesłanki jakimi kierował się dokonując oceny, iż powódka doznała krzywdy na skutek zerwania jej więzi rodzinnych z rodzicami uzasadniającej przyznanie jej zadośćuczynienia pieniężnego oraz uargumentował wysokość należnego powódce zadośćuczynienia, oceniając rozmiar krzywdy w kontekście intensywności doznawanych cierpień psychicznych, ich długotrwałości i spowodowanych przez to zmian w życiu powódki. Apelująca nie przytoczyła w uzasadnieniu apelacji przekonujących argumentów mających przemawiać za rażącym zaniżeniem przyznanego jej zadośćuczynienia. Wbrew twierdzeniom zamieszczonym w uzasadnieniu apelacji, Sąd Okręgowy dostrzegł i uwzględnił ogrom nieszczęścia doznanego przez powódkę, która jako osoba 15 letnia straciła matkę i ojca, a w następstwie zaniechań swoich starszych sióstr została zmuszona do samodzielnego prowadzenia domu, zmagania się z problemami finansowymi, decydowania o wszystkich dotyczących jej sprawach (w tym dotyczących kierunku edukacji i zasadności kontynuowania edukacji) oraz samotnego radzenia sobie z traumą po śmierci rodziców, które to obciążenia okazały się nadmierne dla powódki i spowodowały utrzymujące się przez wiele lat zaburzenia lękowe uogólnione z objawami somatycznymi w postaci zespołu jelita drażliwego. Sąd Apelacyjny przypomina, że orzekanie o wysokości zadośćuczynienia przyznawanego na podstawie art. 448 kc należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, co oznacza, że ewentualne stwierdzenie naruszenia art. 448 kc i korygowanie przez sąd II instancji wysokości zadośćuczynienia powinno następować tylko wtedy, gdy doszło do oczywistego naruszenia przez sąd przyjętych zasad ustalenia wysokości zadośćuczynienia, a więc wtedy, gdy jest ono rażąco wygórowane lub zdecydowanie zbyt niskie (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 15 września 1999 roku w sprawie III CKN 339/98, z dnia 4 lipca 2002 roku w sprawie I CKN 837/00, z dnia 6 czerwca 2003 roku w sprawie IV CKN 213/01, z dnia 27 lutego 2004 roku w sprawie V CK 282/03, z dnia 18 listopada 2004 r. w sprawie I CK 219/04 i z dnia 15 lutego 2006 roku w sprawie IV CK 384/05). W ocenie Sądu Apelacyjnego sytuacja taka nie ma miejsca w niniejszej sprawie, albowiem przyznane powódce zadośćuczynienie w łącznej kwocie 260 000zł ma bardzo znaczącą wartość ekonomiczną w odniesieniu do aktualnych warunków życia i przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa oraz pozostaje adekwatne do rozmiaru doznanej przez powódkę krzywdy.

Uzupełniająco Sąd Apelacyjny zauważa, że S. S. (1) otrzymała już od strony pozwanej łącznie kwotę 80 000zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej w następstwie śmierci rodziców – 40 000zł w wyniku postępowania likwidacyjnego prowadzonego przez stronę pozwaną i 40 000zł w wykonaniu wyroku Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 12 listopada 2009 roku sygn. I C 519/09. Znaczące jest, iż przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego przepisu art. 446§4 kc, przy zasądzaniu na podstawie art. 446§3 kc stosownego odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej w następstwie śmierci członka najbliższej rodziny uwzględniane były także szkody o charakterze niematerialnym nie podlegające wyrównaniu w drodze renty. Ze znajdującego się w aktach sprawy uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 12 listopada 2009 roku sygn. I C 519/09 i uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 lutego 2010 roku sygn. I ACa 10/10 wynika, iż przy zasądzaniu na rzecz powódki odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej sąd dążył do zrekompensowania S. S. (1) także szkody o charakterze niematerialnym, której doznała w związku ze śmiercią obojga rodziców. Ujmował ową szkodę jako wstrząs psychiczny doznany przez S. S. (1), skutkujący długotrwałymi dolegliwościami i koniecznością poddania się leczeniu psychiatrycznemu oraz jako utratę emocjonalnego i intelektualnego wsparcia rodziców przy dokonywaniu ważnych wyborów życiowych i przy problemach dnia codziennego (k.171-186). Oznacza to, że krzywda doznana przez powódkę była ujmowana i oceniana jako jeden z czynników wpływających na jej funkcjonowanie po śmierci B. i B. S. (2), skutkujący znaczącym pogorszeniem jej sytuacji życiowej w ujęciu majątkowym. Obecnie te same okoliczności są uwzględniane przy ustalaniu należnego powódce odpowiedniego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 kc w zw. z art. 24§1 kc, co prowadzić musi do uznania, iż została ona częściowo zrekompensowana także odszkodowaniem wypłaconym już przez stronę pozwaną.

Skoro zatem apelacja okazała się bezzasadna, a przy tym nie stwierdzono branej pod uwagę z urzędu nieważności postępowania, Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono przy uwzględnieniu że strona powodowa przegrała sprawę w postępowaniu apelacyjnym, na podstawie art. 98§ 1 i 3 kpc w zw. z art. 99 kpc oraz art. 108§1 kpc w zw. z art. 391§1 k.p.c., zasądzając od powódki na rzecz pozwanej spółki kwotę 2700zł, stanowiącą wynagrodzenie pełnomocnika określone na podstawie §2 pkt 5 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.