Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 6 grudnia 2016 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi, w sprawie z powództwa J. K., przeciwko pozwanemu Skarbowi Państwa – Naczelnikowi Trzeciego Urzędu Skarbowego (...) oddalił powództwo o zwolnienie spod egzekucji administracyjnej oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o ustalenie, że pozwany prowadząc egzekucję administracyjną przeciwko M. B., dokonał zajęcia rachunku bankowego prowadzonego dla (...) spółki cywilnej J. K. M. B.. Z konta tego została przekazana na rzecz pozwanego organu egzekucyjnego kwota 5.670,49 zł.

Postanowieniem z dnia 7 marca 2017 roku administracyjny organ egzekucyjny, realizując częściowo żądanie powoda, zwolnił na przyszłość połowę środków wpływających na rachunek bankowy, nie uznając zasadności żądania zwrotu kwoty 2.835,24 zł.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy wskazał, że wywiedzione powództwo było oparte o ustawową przesłankę zwolnienia rzeczy od egzekucji administracyjnej, wynikającą z art. 842 § 1 k.p.c., zostało też wniesione w terminie wynikającym z art. 842 § 2 k.p.c.

Sąd I instancji podkreślił, że po pierwsze, zdematerializowane środki pieniężne nie są przedmiotem w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c., zaś organ administracyjny prawidłowo zwolnił od zajęcia wierzytelność z rachunku bankowego w odpowiedniej części po otrzymaniu uzasadnionego żądania powoda.

Ponadto Sąd Rejonowy podkreślił, że nie może budzić wątpliwości, iż nie jest możliwe skuteczne zwolnienie od egzekucji przedmiotu w chwili, gdy uchylenie zajęcia jest bezprzedmiotowe. Dzieje się tak zazwyczaj, gdy przedmiot został już sprzedany. W przypadku przeznaczenia środków wyegzekwowanych z rachunku bankowego na pokrycie wymagalnych i podlegających egzekucji zobowiązań, występuje nieodwracalny skutek polegający na wygaśnięciu długu. W przypadku, gdy inna osoba uzyskała korzyść majątkową bez podstawy prawnej, gdyż kwota została wyegzekwowana z majątku innej osoby, skutki prawne powstają między tym, kto został wzbogacony bez podstawy prawnej a osobą, której majątek został w rezultacie uszczuplony.

Z powyższych przyczyn Sąd Rejonowy oddalił powództwo i orzekał o kosztach procesu, zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., zasądzając od powoda na rzecz pozwanego kwotę 900 zł.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniósł powód, zaskarżając je w całości i zarzucając Sądowi Rejonowemu nierozpoznanie istoty sprawy, którą w tej sprawie było to, że powód żądał w istocie zwrotu nienależnie wyegzekwowanych od niego środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, wykorzystywanym przez wspólników spółki cywilnej. Skarżący zarzucił ponadto wydanemu rozstrzygnięciu:

1.  naruszenia prawa materialnego to art. 842 § 1 i § 2 k.p.c. poprzez błędne zastosowanie i przyjęcie że żądanie powoda wystosowane na skutek pouczenia zawartego postanowieniu Dyrektora Izby Skarbowej w W. było żądaniem zwolnienia przedmiotu spod egzekucji w sytuacji gdy w swej istocie było żądaniem zwrotu nienależnie wyegzekwowanej kwoty pieniężnej od Skarbu Państwa oraz poprzez błędną wykładnię i uznanie, że czynność pobrania pieniędzy z rachunku bankowego jest czynnością nieodwracalną w sytuacji, gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu poparta orzecznictwem prowadzi do wniosku, że zwrot środków może nastąpić w każdym czasie przez wierzyciela,

2.  naruszenie art. 98 § 1 k.p.c. poprzez błędne zastosowanie i obciążenie powoda kosztami postępowania w sytuacji naruszenia przez pozwanego zasady wyrażonej w art. 112 k.p.a. w zw. z art. 18 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tj. że błędne pouczenie nie może szkodzić stronie stosującej się do tego pouczenia.

W oparciu o powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości z jednoczesnym zasądzeniem od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, w razie stwierdzenia zaistnienia podstaw z art. 386 § 2 i §4 k.p.c. o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji z zaleceniem rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za obie instancje oraz o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego od pozwanego na rzecz powoda według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W przypadku zaś uznania jedynie zasadności zarzutu w zakresie błędnego pouczenia i kosztów procesu skarżący wniósł o zmianę pkt. 2 wyroku i nieobciążania powoda kosztami procesu za pierwszą instancję i nieobciążania powoda kosztami procesu za drugą instancję.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji w całości i zasądzenia od powoda na swoją rzecz kosztów zastępstwo procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja o tyle okazała się zasadna i skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Widzewa w Łodzi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia, w tym również rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W ocenie Sądu Okręgowego zaskarżone orzeczenie nie poddaje się weryfikacji w toku instancji. Zapadłe rozstrzygnięcie nie może się ostać w obrocie prawnym dlatego, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy.

Pojęcie "istoty sprawy", o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialno-prawnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że do nie rozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy. W szczególności chodzi zaś tutaj o różnego rodzaju zaniedbania, które w ogólnym rozrachunku polegają na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo pominięciu merytorycznych zarzutów stron przy jednoczesnym bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialno-prawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyrok SN z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; postanowienia SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, opubl. OSNC Nr 1/1999 poz. 22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, opubl. baza prawna LEX Nr 50750; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, opubl. baza prawna LEX Nr 519260 oraz wyroki SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, opubl. OSP Nr 3/2003 poz. 36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, opubl. baza prawna LEX Nr 178635.; z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, opubl. OSNP Nr 1-2/2009 poz. 2 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2007 r., I ACa 209/06, opubl. baza prawna LEX nr 516551 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 listopada 2012 r. sygn. I ACa 486/12). Inaczej mówiąc "nierozpoznanie istoty sprawy" oznacza uchybienie procesowe sądu I instancji polegające na całkowitym zaniechaniu wyjaśnienia istoty lub treści spornego stosunku prawnego, przez co rozumie nie wniknięcie w podstawę merytoryczną dochodzonego roszczenia, a w konsekwencji pominięcie tej podstawy przy rozstrzyganiu sprawy. Oceny, czy Sąd I instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się zaś na podstawie analizy żądań pozwu, stanowisk stron i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.

Przekładając powyższe na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy, wydając zaskarżone rozstrzygnięcie, skoncentrował w całości swoją uwagę i rozważania na kwestii instytucji zwolnienia zajętego przedmiotu spod egzekucji na podstawie art. 842 k.p.c. Ostatecznie Sąd I instancji uznał, że nie jest możliwe skuteczne zwolnienie od egzekucji przedmiotu w chwili, gdy uchylenie zajęcia jest bezprzedmiotowe, w szczególności gdy doszło już do rozdysponowania środków wyegzekwowanych. Sąd Rejonowy wskazał jednocześnie w swoim uzasadnieniu, że również i powód zauważył to w złożonym pozwie.

Tymczasem – jak trafnie podniósł skarżący – Sąd I instancji całkowicie pominął okoliczność, że powód żądał w istocie zwrotu nienależnie wyegzekwowanych od niego środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, tym bardziej, że jak wynika z akt sprawy powód na mocy postanowienia z dnia 7 marca 2017 r. wydanego przez pozwanego uzyskał już na przyszłość zwolnienie połowy środków wpływających na rachunek bankowy. W złożonym powództwie w punkcie 1. powód, niereprezentowany wówczas przez profesjonalnego pełnomocnika, powołując się wprawdzie na art. 842 k.p.c., wskazał wyraźnie, że żąda zwrotu nienależenie wyegzekwowanej kwoty 2.835,24 zł. Zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c., pozew musi zawierać określone żądanie skierowane do sądu oraz przytaczać okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie. Powód natomiast nie musi podać w pozwie podstawy prawnej swego żądania. Kwalifikacja materialnoprawna okoliczności faktycznych przytoczonych dla uzasadnienia zgłoszonego w pozwie żądania należy do sądu. Niemożność uwzględnienia żądania powoda na podstawie prawnej wskazanej w pozwie nie wyklucza, więc uwzględnienia tego żądania na innej podstawie prawnej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 2 grudnia 2005 r., II CK 277/05). Powód w swym pozwie mówił wyraźnie o zażądaniu zwrotu nienależnie pobranej kwoty przez pozwanego, do którego to żądania Sąd Rejonowy w ogóle się nie odniósł. Jeżeli zaś Sąd I instancji miał wątpliwości, czy powód dochodzi zwrotu nienależnie pobranej kwoty (czyli zasądzenia) czy też lub/i dochodzi zwolnienia przedmiotu spod egzekucji mógł wezwać powoda na etapie wstępnego badania złożonego pozwu to sprecyzowania treści dochodzonego roszczenia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, jaką było żądanie zwrotu nienależnie wyegzekwowanych środków pieniężnych od powoda przez pozwanego. Stwierdzone uchybienie skutkuje koniecznością wydania orzeczenia kasatoryjnego w oparciu o art. 386 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, celem ponownej oceny zasadności powództwa i sformułowanego przez powoda żądania.

Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd Rejonowy rozstrzygnie również ponownie o całości kosztów zarówno postępowania pierwszoinstancyjnego, jak i – z mocy art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. – postępowania przed Sądem odwoławczym.