Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 12 września 2018 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Elżbieta Zalewska-Statuch

Sędziowie SSO Barbara Bojakowska

SSO Antoni Smus

Protokolant st. sekr. sąd. Beata Krysiak

po rozpoznaniu w dniu 12 września 2018 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z wniosku L. G., M. K., W. K.

z udziałem J. C.

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji wnioskodawczyń

od postanowienia Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 12 kwietnia 2018 roku, sygn. akt I Ns 566/16

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić solidarnie od wnioskodawczyń L. G., M. K., W. K. na rzecz uczestnika J. C. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 328/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Łasku, w sprawie z wniosku W. K., L. G. i M. K. z udziałem J. C. o ustanowienie służebności drogi koniecznej, ustanowił na rzecz każdoczesnych właścicieli działki nr (...) położonej w obrębie ewidencyjnym 1 P.
-miasto, gmina P., powiat (...), województwo (...), objętej aktem własności ziemi Nr ON. (...), służebność gruntową przejścia i przejazdu, obciążającą działkę
nr (...) położoną w obrębie ewidencyjnym (...) P. - miasto, gmina P.,
powiat (...), województwo (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Łasku prowadzona jest księga wieczysta nr (...), na obszarze oznaczonym punktami
(...) na mapie do ustalenia służebności drogi koniecznej, sporządzonej
w dniu 12 lipca 2017 roku przez geodetę B. Z., przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego przez Starostę (...) w dniu 01 sierpnia 2017 roku nr ewidencyjny P. (...) (...) (pkt 1), nakazując przy tym uczestnikowi wydanie wnioskodawczyniom kluczy od bramy frontowej, od bramy usytuowanej na granicy działek nr (...) oraz nieutrudnianie korzystania ze służebności przejścia i przejazdu (pkt 2) i zasądzając tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności gruntowej od każdej z wnioskodawczyń na rzecz uczestnika kwoty po 4867,90 zł płatne
w terminie 14 dni od uprawomocnienia się postanowienia z odsetkami ustawowymi
za opóźnienie w razie uchybienia terminu płatności (pkt 3), ustalając, że zainteresowani ponoszą koszty postępowania w zakresie dotychczas przez siebie wydatkowanym (pkt 4).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski:

Wnioskodawczynie W. K., L. G. i M. K. są współwłaścicielkami działki nr (...) położonej w P. przy
pl. (...) w częściach ułamkowych po 1/3 części.

Uczestnik J. C. jest właścicielem działki nr (...) położonej
w P. przy pl. (...).

W latach 30-tych XX wieku na działkach, które obecnie mają numery (...)
od strony pl. (...) stał dom. W domu była sień nadająca się do przechodzenia
z pl. (...) na podwórko. Na południe od domu pozostawiono przestrzeń, która umożliwiała wjazd na podwórko z pl. (...). W akcie notarialnym nr (...) z dnia
27 marca 1931 roku współwłaściciele dokonali zniesienia współwłasności nieruchomości
i zastrzegli, że jak długo będzie stał obecny dom frontowy na dzielonej nieruchomości
im wszystkim służyć będzie prawo wspólnego korzystania z bramy wjazdowej i sieni
w tymże domu, przy czym bez wzajemnej zgody właścicieli dom ten nie może być rozebrany ani też przebudowany. W akcie notarialnym nr (...) z dnia 26 października 1932 roku
w umowie sprzedaży obecnej działki nr (...) wskazano, że sprzedający mają prawo wspólnego korzystania z bramy wjazdowej i sieni. W roku 1958 poprzednicy prawni wnioskodawczyń dokonali przebudowy połowy domu frontowego. Wspólna sień i przejazd pozostały bez zmian. W 1984 roku poprzednik prawny uczestnika otrzymał pozwolenie
na przebudowę połowy domu frontowego z zapewnieniem wspólnego dojazdu do obecnej działki nr (...). Dom frontowy został przebudowany. Wspólny wjazd od strony
pl. (...) został zabudowany, ale w zamian w parterze nowego budynku wykonano sień przejazdową na podwórko. W 1994 roku poprzednik prawny uczestnika postawił płot rozdzielający podwórko po granicy działek nr (...) z bramą przesuwną pomiędzy tymi podwórkami. Od 2001 roku właściciele działki nr (...) nie korzystają z przejazdu
i przechodu przez działkę nr (...), ponieważ brama przesuwna została zablokowana przez właściciela działki nr (...). Jedyne wejście na podwórko działki nr (...) wiedzie przez pomieszczenia na parterze budynku usytuowanego na tej działce od strony pl. (...).

Biegły geodeta B. Z. zaznaczył obszar drogi koniecznej na działce
nr (...) do działki nr (...) na mapie do ustalenia służebności drogi koniecznej
z uwzględnieniem potrzeb działki nr (...) i najmniejszym obciążeniem działki nr (...).

Jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności przejazdu i przechodu zgodnie z opinią biegłego geodety B. Z. wynosi 14603,70 zł.

Zdaniem Sądu, z aktu notarialnego nr 705 z dnia 27 marca 1931 roku wynika,
że współwłaściciele znoszący współwłasność ustanowili służebność gruntową przejazdu przez działkę nr (...) do działki nr (...). Służebność ta nie była jednak wykonywana
w latach 2001-2018 i dlatego w oparciu o art. 293 § 1 k.c. służebność ta wygasła po 10 latach niewykonywania.

Sąd, powołując się na art. 145 § 1 – 3 k.c. wskazał, że działka nr (...) nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej i dlatego należy ustanowić służebność drogi koniecznej do tej działki, stwierdzając jednocześnie, że obszar zaznaczony na mapie przez biegłego geodetę uwzględnia potrzeby działki władnącej i obciąża działkę nr (...)
w najmniejszym zakresie.

Na podstawia art. 251 k.c. w zw. z art.222 §.2 k.c. nakazano uczestnikowi, aby wydał wnioskodawczyniom klucze od bramy frontowej i od bramy usytuowanej w granicy działek oraz nie przeszkadzał w wykonywaniu służebności.

W oparciu o art. 145 § 1 k.c. Sąd zasądził od każdej z wnioskodawczyń na rzecz uczestnika jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej.

Według Sądu wynagrodzenie uwzględnia wszystkie okoliczności związane
z ustanowieniem służebności: wynagrodzenie za współkorzystanie z działki obciążonej, koszty publicznoprawne ponoszone przez właściciela działki obciążonej, koszty administrowania. Wynagrodzenie oszacowane przez biegłego podzielono na trzy, ponieważ każdej z wnioskodawczyń przysługuje udział we współwłasności wynoszący 1/3.

Sąd nie znalazł podstaw do ustanowienia służebności drogi koniecznej bez wynagrodzenia, zwracając uwagę, że art. 145 § 1 k.c. wyraźnie stanowi, że ustanowienie służebności powinno nastąpić za wynagrodzeniem, zaś przepis art. 293 § 1 k.c.,
że o wygaśnięciu służebności na skutek jej niewykonywania, nie różnicuje skutków prawnych z uwagi na przyczyny niewykonywania służebności i dlatego przez niewykonywanie wygasa zatem służebność w sytuacji, gdy jej niewykonywanie wynika z woli uprawnionego, a także wtedy, gdy niewykonywanie służebności wynika z tego, że zobowiązany uniemożliwia wykonywanie służebności.

Skoro zatem właścicielom działki nr (...) przysługiwały przeciwko osobom, które uniemożliwiały wykonywanie służebności, powództwa o ochronę posiadania albo ochronę służebności. Ponadto stwierdzono, że właściciele działki nr (...) nie skorzystali
z powództwa o przywrócenie posiadania w terminie 1 roku od 2001 roku, ani z powództwa
o ochronę służebności w okresie 10 lat od 2001 roku.

W tej sytuacji – zdaniem Sądu – nie można zarzucić uczestnikowi, który żąda wynagrodzenia za obciążenie swojej nieruchomości służebnością, że czyni ze swego prawa użytek, który jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub
z zasadami współżycia społecznego (art.5 k.c.)

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego złożyli wnioskodawcy, zaskarżając je w części
- w punkcie 3 – zarzucając naruszenie prawa materialnego tj. art. 5 k.c. w zw. z art. 145 k.c. poprzez jego niezastosowanie, gdy naganne zachowanie właściciela nieruchomości obciążonej – a polegające na uniemożliwieniu wnioskodawczyniom (wbrew licznym wcześniejszym oświadczeniom w postępowaniach administracyjnych i aktach notarialnych) korzystania z przysługującej im służebności przejazdu, przy jednoczesnym nieodpłatnym udostępnianiu powyższej drogi osobom trzecim (w tym obcym przechodniom)
w nieograniczony sposób - uzasadniało (jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego) - co najmniej obniżenie wynagrodzenia należnego uprawnionemu.

Skarżący zarzucili także, że rozstrzygniecie uwzględnia jedynie obecny stan rzeczy,
tj. wjazd na posesje musi odbywać się przy obecnie istniejącej zabudowie przez bramę wjazdową położoną na posesji uczestnika i opiera się dosłownie na wycenie biegłego nie uwzględniając żadnych innych okoliczności obecnej sytuacji.

W konkluzji wnieśli o zmianę rozstrzygnięcia w punkcie 3 poprzez oddalenie wniosku uczestnika o zasądzenie wynagrodzenia w zamian za ustanowienie przedmiotowej służebności gruntowej i obciążenie tymi kosztami winnego zaistniałej sytuacji.

W odpowiedzi na apelację uczestnik wniósł o jej oddalenie w całości jako bezzasadnej i zasądzenie od wnioskodawczyń na swoją rzecz kosztów postępowania przed Sądem
II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Wbrew skarżącym, kontrola instancyjna nie wykazała zarzucanych uchybień przepisom prawa materialnego tj. art. 5 k.c. w zw. z art. 145 k.c. poprzez ich niezastosowanie, gdyż wbrew twierdzeniom apelacji, w sprawie nie zaszły okoliczności uzasadniające zastosowanie w sprawie klauzuli generalnej o jakiej mowa w art. 5 k.c.

Odnosząc się do skarżonej kwestii, należy bowiem wskazać, iż tut. Sąd Odwoławczy w całości podziela argumentację prawną zawartą w postanowieniu Sądu Najwyższego
z dnia 12 stycznia 2018 roku, w sprawie o sygn. akt II CSK 160/17, LEX nr 2483679,
który to w przedmiotowym orzeczeniu odniósł się do przesłanek uzasadniających powołanie się na klauzulę nadużycia prawa podmiotowego oraz prawem do ekwiwalentu
za ustanowienie służebności drogi koniecznej.

Wypada zatem jedynie wskazać, za Sądem Najwyższym, że art. 5 k.c. jako klauzula generalna, służy ocenie wykonywania wszystkich praw podmiotowych, niezależnie od ich przynależności do określonej gałęzi prawa cywilnego. Usuwa natomiast spod ochrony takie wykonywanie prawa podmiotowego, które na tę ochronę nie zasługuje ze względów teleologicznych (społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa) oraz aksjologicznych (zasady współżycia społecznego). Możliwość powoływania się na ten przepis istnieje jednak tylko
w przypadku - verba legis - "czynienia użytku ze swego prawa", a więc nie ma on zastosowania w tych stanach faktycznych, w których określony skutek prawny,
choć niekorzystny dla strony, występuje z mocy prawa, a sąd jest zobowiązany uwzględnić
tę okoliczność z urzędu.

Trzeba także zauważyć, że prawo do ekwiwalentu za ustanowienie służebności drogi koniecznej jest prawem podmiotowym właściciela nieruchomości obciążonej i nie może zostać wyeliminowane przez zastosowanie art. 5 k.c., bowiem przepis ten nie tylko nie może stanowić podstawy nabycia prawa podmiotowego, ale też nie może stanowić podstawy definitywnej utraty takiego prawa; ani więc odwołanie się do społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa ani też żadne zasady współżycia społecznego nie usprawiedliwiają pozbawienia uprawnionego przysługującego mu prawa podmiotowego, tu: w postaci wynagrodzenia rekompensującego niedogodności związane z ustanowieniem drogi koniecznej. Niezależnie od powyższego, powstaje zagadnienie dopuszczalności korekty (obniżenia) wysokości wynagrodzenia, z punktu widzenia art. 5 k.c., ze względu na okolicznościach konkretnej sprawy. Sąd bowiem, ustanawiając służebność drogi koniecznej, powinien ustalić sytuację gospodarczą i osobistą żądającego ustanowienia takiej służebności oraz sytuację właściciela gruntów sąsiednich, a następnie po wyznaczeniu drogi tak oznaczyć wynagrodzenie, aby uwzględniało interesy obu stron. Zastosowanie, zatem art. 5 k.c. już jest ograniczone ze względu na istniejący w ramach art. 145 k.c. obowiązek uwzględniania interesów obu stron. Art. 5 k.c. stosujemy, co do zasady, wówczas, gdy istnieje potrzeba ochrony drugiej strony stosunku prawnego, jej słusznego interesu, który na tę ochronę zasługuje i wówczas, gdyby w inny sposób nie można zabezpieczyć interesu zagrożonego wykonywaniem prawa podmiotowego i nie ma innych mechanizmów prawnych zapewniających tę ochronę. Mimo więc tego, że mechanizm ustalania wysokości wynagrodzenia już mieści w sobie mechanizm ochronny, to bogactwo życia codziennego nie pozwala wykluczyć sytuacji, w której powstałaby konieczność obniżenia wysokości wynagrodzenia na podstawie art. 5 k.c. Mogłoby to nastąpić tylko w okolicznościach wyjątkowych.

Przenosząc zatem powyższe na grunt niniejszej sprawy, po pierwsze nie można stwierdzić, że sytuacja materialna skarżących uzasadniałaby odstąpienie od obciążenia każdej z nich stosownym wynagrodzeniem – odpowiednim do wielkości udziału w nieruchomości; po drugie skarżące traktują konieczność płacenia za ustanowienie służebności, jako stan wywołany wyłącznie działaniem uczestnika, co jednak w sprawie nie jest prawdą,
gdyż to na skutek niewykonywania dotychczasowa służebność wygasła w oparciu
o art. 293 § 1 k.c., a więc wynikało to z zaniedbań wnioskodawczyń, czy ich poprzedników prawnych, a nie tylko na skutek działania uczestnika, czy jego poprzedników prawnych.

W sprawie niesporne były wzajemne ustalenia i ustępstwa z lat 1932 do 1984, ale stan faktyczny zmienił się diametralnie po 1994 r. kiedy nieruchomości faktycznie rozdzielono w części podwórza, co skutkowało postawieniem nie tylko ogrodzenia, ale też bramy, a od 2001 r. zaniechania korzystania z przejazdu przez działkę uczestnika i wygaśnięcia służebności. Konsekwencją takiego postępowania było wystąpienie o ustanowienie służebności, a skoro – o czym była już mowa – ustanowienie służebności w oparciu o art. 145 k.c. powinno odzwierciedlać interesy zarówno właściciela nieruchomości władnącej i obciążonej, to zasadnym było ustalenie odpowiedniego ekwiwalentu pieniężnego za niedogodności z tym związane, co nie jest sprzeczne ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, czy z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. Z treści przepisu wynika bowiem wprost, że ustanowienie drogi koniecznej następuje za wynagrodzeniem, co oznacza, że zasadniczo tylko za zgodą właściciela nieruchomości obciążonej można odstąpić od przyznania wynagrodzenia.

Sama natomiast okoliczność , że obecnie z części nieruchomości objętej drogą konieczną korzystają także osoby trzecie, nie może stanowić argumentu za zastosowaniem art. 5 k.c. Uczestnik postępowania zabudował swoją cześć nieruchomości i wynajmuje lokale użytkowe, korzystanie więc ze spornego gruntu przez inne osoby jest uzasadnione ekonomicznie i związane jest prowadzoną działalnością gospodarczą.

Z tych wszystkich względów nie sposób zatem przyjąć, aby Sąd Rejonowy rozpoznając przedmiotową sprawę naruszył jakikolwiek wskazany w apelacji przepis
i dlatego zdaniem Sądu Okręgowego, zaskarżone rozstrzygnięcie odpowiada prawu, czego konsekwencją było oddalenie apelacji jako całkowicie bezzasadnej w oparciu
o art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., o czym orzeczono jak w punkcie 1 sentencji postanowienia..

O kosztach postępowania apelacyjnego, należnych od wnioskodawczyń na rzecz uczestnika, na które to koszty złożyło się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika, orzeczono w punkcie 2 sentencji postanowienia, na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. uznając,
że na etapie postepowania odwoławczego interesy zainteresowanych były sprzeczne,
gdyż wnioskodawczynie oponowały zasadzie ustanowienia służebności drogi koniecznej
za należnym od nich wynagrodzeniem, które to ich argumenty nie znalazły w instancji odwoławczej uzasadnienia.

Wysokość kosztów profesjonalnego zastępstwa prawnego po stronie uczestnika
Sąd Odwoławczy ustalił w oparciu o § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).