Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 134/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Barbara Białecka

Sędziowie:

SSA Jolanta Hawryszko (spr.)

SSA Urszula Iwanowska

Protokolant:

St. sekr. sąd. Elżbieta Kamińska

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2018 r. w Szczecinie

sprawy J. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń i prawo do dodatku jednorazowego

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 9 stycznia 2018 r. sygn. akt VI U 1326/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I oraz poprzedzającą go decyzję z 14 czerwca 2017r. w ten sposób, że ubezpieczony nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za miesiąc luty 2016r. i grudzień 2016r., oddalając odwołanie w pozostałym zakresie,

2.  oddala apelację w pozostałej części,

3.  odstępuje od obciążenia ubezpieczonego kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Urszula Iwanowska SSA Barbara Białecka SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 134/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 14 czerwca 2017 roku stwierdził, że J. B. pobrał nienależnie świadczenia z tytułu renty socjalnej za luty, sierpień, październik i grudzień 2016 r. w łącznej kwocie 2963,63 zł i zobowiązał go do zwrotu tej kwoty. W uzasadnieniu decyzji wskazał, że ubezpieczony w wymienionych miesiącach przekroczył graniczną wysokość dopuszczalnego przychodu, a co za tym idzie – renta rodzinna za te miesiące nie przysługiwała. Organ ustalił, że przychód J. B. wyniósł: 3446,45 zł w lutym, 4906,23 zł w sierpniu, 6085,49 zł w październiku i 4520,74 zł w grudniu.

Kolejną decyzją z 16 czerwca 2017 r. organ rentowy zobowiązał J. B. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w postaci dodatku jednorazowego w kwocie 400 zł; dodatek przysługiwał, jeśli świadczeniobiorca miał prawo do świadczenia na dzień 29 lutego 2016 r. oraz wypłatę świadczenia za marzec 2016 r. Skoro zaś wypłata świadczenia za luty 2016 r. ubezpieczonemu nie przysługiwała, gdyż osiągnął on przychód powodujący zawieszenie wypłaty, to powstała nadpłata dodatku.

Ubezpieczony złożył odwołania od ww. decyzji.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 9 stycznia 2018 r. zmienił zaskarżoną decyzję z 14 czerwca 2017 r. i ustalił, że wysokość świadczeń z tytułu renty socjalnej nienależnie wypłaconych J. B. w roku 2016 wynosi 1482,70 zł z tytułu świadczeń wypłaconych za sierpień i październik 2016 roku, jednak J. B. nie ma obowiązku zwrotu tej kwoty (pkt I) oraz zmienił zaskarżoną decyzję z 16 czerwca 2017 roku w ten sposób, że ustalił, iż J. B. przysługiwało w roku 2016 prawo do dodatku jednorazowego w kwocie 400 złotych, wobec czego nie ma obowiązku zwrotu tej kwoty (pkt II).

Sąd Okręgowy ustalił, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. od 1 października 2003 r. nieprzerwanie wypłaca J. B. świadczenia z tytułu stałej renty socjalnej. Wcześniej J. B. także pobierał rentę socjalną, przyznaną na podstawie orzeczenia o niepełnosprawności z 6 marca 2001 r., na podstawie którego zaliczono go do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, z przyczyną niepełnosprawności oznaczoną symbolem „P” i wskazaniem, że niepełnosprawność datuje się od dzieciństwa, a orzeczony stopień niepełnosprawności ma charakter trwały. Świadczenie z tytułu renty socjalnej wypłacone J. B. przez ZUS O/S. w lutym 2016 r. wyniosło 739,58 zł, zaś w sierpniu, październiku i grudniu 2016 r. - po 741,35 zł. Ponadto ubezpieczonemu wypłacono w roku 2016 jednorazowy dodatek pieniężny w wysokości 400 zł, przyznany zgodnie z ustawą z 15 stycznia 2016 r. o jednorazowym dodatku pieniężnym dla niektórych emerytów, rencistów (…).

J. B. w 2016 roku pracował jako ochroniarz. Wykonywał faktycznie przez cały ten rok pracę tego samego rodzaju, w tym samym miejscu (budynku S. (...)). Według jego wiedzy pracę wykonywał dla firmy (...). Podpisywał przy tym wszystkie dokumenty, które przywoził do podpisu szef; wiedział, że są wśród nich umowy z różnymi podmiotami, w tym umowy zlecenia. Nie przywiązywał jednak to tego wagi, gdyż pensję zawsze otrzymywał na czas, przy czym część wynagrodzenia była mu płacona do 10-go, a część do 15-go dnia każdego miesiąca. Formalnie podpisywane przez J. B. umowy zlecenia miały charakter blankietowy; nie wynikała z nich jakakolwiek kwota wynagrodzenia należnego J. B. z tytułu ich wykonywania.

Spółka (...) z siedzibą we W. formalnie zatrudniała J. B. w oparciu o umowę zlecenia w okresie od 2 lipca do 31 grudnia 2016 r. W tym czasie wypłaciła mu wynagrodzenia w następującej wysokości i za następujące okresy: 38,85 zł – za okres od 2 do 31 lipca 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 5 sierpnia 2016 r.; 1689,39 zł – za okres od 1 do 31 sierpnia 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 31 sierpnia 2016r.; 421,19 zł – za okres od 1 do 30 września 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 15 października 2016 r.; 2000,59 zł – za okres od 1 do 31 października 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 31 października 2016 r.; 385,62 zł – za okres od 1 do 30 listopada 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 6 grudnia 2016r.; 2.285,12 zł – za okres od 1 do 31 grudnia 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 31 grudnia 2016r.

Spółka (...) z siedzibą we W. w roku 2016 formalnie zatrudniała J. B. w oparciu o umowę zlecenia w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2016 r. W tym czasie wypłaciła mu wynagrodzenia w następującej wysokości i za następujące okresy: 1843,87 zł – za okres od 1 do 31 stycznia 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 15 lutego 2016r.; 6,13 zł – za okres od 1 do 29 lutego 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 25 lutego 2016 r.; 50 zł – za okres od 1 do 3 marca 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 15 marca 2016 r.; 1736,49 zł – za okres od 1 do 31 marca 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 4 kwietnia 2016 r.; 113,51 zł – za okres od 1 do 30 kwietnia 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 28 kwietnia 2016r.; 213,76 zł – także za okres od 1 do 30 kwietnia 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 15 maja 2016 r.; 243,19 zł – za okres od 1 do 31 maja 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 2 czerwca 2016 r.; 982,10 zł – za okres od 1 do 30 czerwca 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 29 czerwca 2016r.; 1850 zł – za okres od 1 do 31 lipca 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 4 sierpnia 2016 r.; 1327,99 zł - za okres od 1 do 3 sierpnia 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 15 sierpnia 2016r.; 50 zł – za okres od 1 do 4 września 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 15 września 2016 r.; 1813,71 zł – za okres od 5 do 30 września 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 4 października 2016 r.; 1850 zł – za okres od 1 do 3 października 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 15 października 2016 r.; 1850 zł – za okres od 1 do 30 listopada 2016 r.; wypłata nastąpiła w dniu 5 grudnia 2016 r. Ponadto spółka ta wypłaciła J. B. w dniu 25 lutego 2016 r. wynagrodzenie w kwocie 6,13 zł, przysługujące mu za okres od 1 do 29 lutego 2016 r.

W dniu 17 lutego 2017 r. do organu rentowego wpłynął dokument wystawiony przez (...) (...) sp. z o.o. we W., zatytułowany „informacja o przychodach w 2016 od umów zleceń”. W dokumencie tym wskazano, iż J. B. osiągnął w tej spółce w roku 2016 następujące przychody: za luty 2016 r. – w kwocie 1579,85 zł, za kwiecień – w kwocie 754,17 zł. Z kolei w dniu 3 marca 2017 r. organ rentowy otrzymał trzy inne informacje o przychodach J. B.: ze spółki (...), w którym wskazano, iż przychody J. B. wyniosły: za luty 2016 – 1850 zł, za marzec 2016 – 50 zł, za kwiecień 2016 – 1850 zł, za maj 2016 – 213,76 zł, za czerwiec 2016 – 1225,29 zł; ze spółki (...) we W., w którym wskazano, iż J. B. osiągnął przychód wyłącznie w lutym 2016 r., w kwocie 16 zł. Jednocześnie w treści tego zaświadczenia wskazano, że chodzi o przychód z tytułu umowy zlecenia łączącej spółkę z J. B. w okresie od 2 października do 31 grudnia 2015 r.; ze spółki (...), w którym wskazano, że chodzi o przychód z tytułu umowy zlecenia łączącej spółkę z J. B. w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2016 r. Podano, że z tytułu tej umowy J. B. osiągnął przychód: w sierpniu 2016 – w kwocie 3177,99 zł, w październiku – 3663,71 zł oraz w grudniu – 1850 zł. Po otrzymaniu powyższych informacji organ rentowy nie zwracał się o udzielenie dodatkowych wyjaśnień.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa ZUS z 16 maja 2016 r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za I kwartał 2016 r. ogłoszonego do celów emerytalnych stosowanej przy zawieszaniu renty socjalnej (Monitor Polski z 2016 r., poz. 461), od dnia 1 czerwca 2016 r. kwota przychodu odpowiadająca 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za I kwartał 2016 r. ogłoszonego do celów emerytalnych wynosiła 2927,10 zł. Z kolei we wcześniejszym okresie (w lutym 2016 r.) kwota ta wynosiła 2726,80 zł, zaś w późniejszym – 2813,40 zł.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołania i wskazał na treść art. 10 ust. 1-3 oraz 6, 7 i 9 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 982 ze zm.) oraz art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z 12 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383). Sąd wyjaśnił pojęcie przychodu odwołując się do art. 4 pkt 9 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz do treści art. 11 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 2032 ze zm.). Za błędne sąd uznał stanowisko organu rentowego, iż przychód ubezpieczonego w miesiącach objętych zaskarżoną decyzją z 14 czerwca 2017 r. stanowiły wypłacone mu w tym miesiącu kwoty, bowiem metoda kasowa nie ma zastosowania w przypadku ubezpieczenia społecznego. W ocenie sądu dokonane przez ustawodawcę w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych odesłanie do ustawy podatkowej, jest wyłącznie odesłaniem na użytek pojęcia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, nie uzasadnia natomiast przejęcia na grunt ubezpieczeń społecznych całej metodologii rozliczania podatku. Przeczy temu przede wszystkim okoliczność, iż składki na ubezpieczenie społeczne zgodnie z art. 47 i nast. ustawy systemowej są rozliczane w systemie miesięcznym. Konsekwencją tego jest opłacenie należnej składki w całości za dany miesiąc. W odniesieniu do podatku dochodowego następuje rozliczenie roczne, a płatnik odprowadza tylko comiesięczne zaliczki na ten podatek (art. 87 ust. 1 Kodeksu pracy). Już ta różnica nie pozwala na stosowanie i utożsamianie metod rozliczeń podatkowych na gruncie ubezpieczeń społecznych. Zdaniem Sądu, w tej sytuacji odesłanie w art. 18 ust. 1 ustawy systemowej do pojęcia przychodu na użytek podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, ogranicza się do pojęcia przychodu w znaczeniu rodzajowego oznaczenia składników tego pojęcia w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie ma natomiast podstaw do rozszerzania tego pojęcia przez dalsze elementy dotyczące momentu realizacji tego przychodu w znaczeniu art. 11 ust. 1 ustawy, jako faktyczna data wypłaty, czy postawienia do dyspozycji osoby uprawnionej, ale w skali roku. Również brzmienie art. 10 ust. 5 ustawy o rencie socjalnej, w którym wskazano, że prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu innego niż wymieniony w ust. 1-4, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, wskazuje że na gruncie ubezpieczeń społecznych zamiarem ustawodawcy było odesłanie do ustawy podatkowej tylko w zakresie pojęcia przychodu w znaczeniu rodzajowo wyodrębnionych składników, czy źródeł przychodów, co w ocenie sądu nie dotyczy kwestii pochodnej, którą jest odrębna metoda rozliczania: miesięczna, co do przychodów w rozumieniu ustawy o rencie socjalnej i ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych i roczna w stosunku do podatku. Te odrębne zasady wyliczeń wynikają wprost w odrębnych ustaw, nie ma więc żadnych podstaw do ich utożsamiania.

Mając na uwadze powyższe Sąd I instancji przyjął, że organ rentowy rozliczając należną J. B. rentę socjalną powinien był przyjąć przychód w wysokości wypracowanej w poszczególnych miesiącach, tj. przypisać przychód do tych miesięcy, za które przysługiwał, a nie do tych, w których został faktycznie wypłacony. Powyższe koresponduje z celem ubezpieczeń, skoro realizacja świadczeń jest ściśle powiązana z okresami za które dane wynagrodzenie przysługuje. Przyjęta przez organ rentowy literalna wykładnia tych przepisów prowadzi do wypaczenia ich znaczenia oraz do pozbawienia osoby pobierającej rentę socjalną jakiegokolwiek wpływu na to, czy świadczenie rentowe za dany miesiąc będzie jej przysługiwało czy też nie.

W ocenie Sądu w czterech miesiącach objętych decyzją J. B. uzyskał faktycznie następujący przychód: w lutym 2016 r. – 1602,58 zł, w tym: 1579,85 zł z tytułu wypłaty zrealizowanej na jego rzecz przez spółkę (...); 16,60 zł z tytułu wypłaty zrealizowanej na jego rzecz przez spółkę (...) oraz 6,13 zł zrealizowanej na jego rzecz przez spółkę (...). ZUS O/S. przyjął tymczasem błędnie, iż przychód J. B. z tytułu wypłaty zrealizowanej na jego rzecz w tym miesiącu przez spółkę (...) wyniósł 1850 zł, nie biorąc pod uwagę, że faktyczny przychód za luty stanowiła wyłącznie wyżej wskazana kwota 6,13 zł. Ustalenie poczynione przez sąd oznaczało więc w praktyce, że J. B. w lutym 2016 r. nie przekroczył granicznej kwoty przychodu, wynoszącej wówczas 2726,80 zł. Co za tym idzie, w przypadku tego miesiąca nie można było w ogóle mówić o nienależnie pobranym przez niego świadczeniu. W sierpniu 2016 r. – 3017,38 zł, w tym 1689,39 zł z tytułu wypłaty zrealizowanej na jego rzecz przez spółkę (...) oraz 1327,99 zł z tytułu wypłaty zrealizowanej na jego rzecz przez spółkę (...). Organ rentowy przyjął tymczasem błędnie, że przychód J. B. w tym miesiącu wyniósł 4906,23 zł. Niezależnie od tego, że ustalenie to było błędne, nie miało to jednak praktycznego znaczenia, gdyż także z ustaleń poczynionych przez sąd wynika, że w tym miesiącu J. B. przekroczył graniczną kwotę przychodu, wynosiła ona wówczas 2927,10 zł. W październiku 2016 r. – 3850,59 zł, w tym 2000,59 zł z tytułu wypłaty zrealizowanej na jego rzecz przez spółkę (...) oraz 1850 zł z tytułu wypłaty zrealizowanej na jego rzecz przez spółkę (...). Organ rentowy przyjął tymczasem błędnie, że przychód J. B. w tym miesiącu wyniósł 6085,49 zł. Niezależnie od tego, że ustalenie to było błędne, nie miało to jednak praktycznego znaczenia, gdyż także z ustaleń poczynionych przez sąd wynika, że w tym miesiącu J. B. przekroczył graniczną kwotę przychodu, wynosiła ona wówczas 2813,40 zł. W grudniu 2016 r. – 2.285,12 zł – wyłącznie z tytułu wypłaty dokonanej na jego rzecz przez spółkę (...). Organ rentowy przyjął tymczasem błędnie, iż przychód J. B. w tym miesiącu wyniósł 4520,74 zł, gdyż doliczył do uzyskanego przez niego przychodu także wypłatę zrealizowaną w grudniu 2016 r. przez spółkę (...), która jednak została dokonana z tytułu realizacji świadczenia należnego za listopad 2016 r. Co za tym idzie, skoro graniczna kwota przychodu w tym miesiącu wynosiła 2838,60 zł, nie można było przyjąć, iż J. B. ją przekroczył, a więc że pobrał nienależnie świadczenie z tytułu renty socjalnej.

Mając powyższe na uwadze, zamieszczone w decyzji z 14 czerwca 2017 r. żądanie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za luty i grudzień 2016 r. Sąd uznał za błędne.

Konsekwencją powyższego stała się także konieczność zmiany decyzji z 16 czerwca 2017 r. Sąd Okręgowy powołał treść przepisów art. 2 ust. 1 pkt 10, art. 2 ust. 4 ustawy z 15 stycznia 2016 r. o jednorazowym dodatku pieniężnym dla niektórych emerytów, rencistów i osób pobierających świadczenia przedemerytalne, zasiłki przedemerytalne, emerytury pomostowe albo nauczycielskie świadczenia kompensacyjne w 2016 r. (Dz.U. z 2016 r., poz. 188). Z poczynionych ustaleń wynika, że J. B. miał 29 lutego 2016 r. prawo do renty socjalnej, gdyż wypłata świadczenia w tym miesiącu przysługiwała, miał także pełne prawo do uzyskania wskazanego dodatku. Co za tym idzie, także decyzja z 16 czerwca 2017 r. została zmieniona.

Sąd Okręgowy oceniając, czy zostały spełnione przesłanki do domagania się przez organ rentowy zwrotu kwot wypłaconych J. B. z tytułu renty socjalnej za sierpień i październik 2016 r. wskazał na treść art. 138 ust 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ocenie Sądu ubezpieczony nie został prawidłowo pouczony o braku prawa do pobierania tego świadczenia rentowego w przypadku przekroczenia wysokości przychodu, która uprawnia do wypłaty tego świadczenia. W przekazanych do sądu aktach nie ma ani jednej decyzji przyznającej prawo do renty socjalnej, a to na organie rentowym spoczywała powinność wykazania, że J. B. został przez niego należycie pouczony. Sąd zatem ocenił standardowe pouczenie zamieszczone na odwrocie decyzji z 14 marca 2011 r., w którym wskazano, iż „prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu za miesiąc, w którym uzyskano przychód w łącznej kwocie wyższej niż 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS-u dla celów emerytalnych” (pkt VII.1 pouczenia). Sąd zaakcentował, że J. B. jest upośledzony umysłowo, który właśnie z tego powodu został uznany za osobę trwale niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym. Organ rentowy, przyznając prawo do świadczenia, dysponował tą wiedzą, mógł więc z łatwością zorientować się w poziomie intelektualnym ubezpieczonego i podjąć działania dostosowane faktycznych możliwości percepcyjnych ubezpieczonego. Zdaniem sądu stopień upośledzenia umysłowego ubezpieczonego uniemożliwiał mu należyte zrozumienie pouczenia zamieszczonego na odwrocie przywołanej wyżej decyzji z 2011 roku.

Apelację od wyroku złożył organ rentowy zarzucając rozstrzygnięciu:

1. Błąd w ustaleniach faktycznych przez uznanie, że: a) zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwalał na ustalenie, że ubezpieczony nie został prawidłowo przez organ rentowy pouczony o zasadach zawieszania prawa do renty socjalnej i obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, podczas gdy organ rentowy stosownie i zgodnie z obowiązującymi przepisami pouczył ubezpieczonego,

b) standardowe pouczenie organu rentowego zamieszczone w decyzjach kierowanych do ubezpieczonego było niewystarczające w tej konkretnej sytuacji, albowiem zdaniem Sądu stopień upośledzenia umysłowego ubezpieczonego uniemożliwił mu należyte zrozumienie pouczenia zamieszczonego na odwrocie decyzji ZUS z 14.03.2011 r. - podczas gdy z kierowanych przez ubezpieczonego pism, przykładowo: odwołania z 17.07.2017 r., czy też odwołania z 25.08.2017 r. wynika, że ubezpieczony posiada należyte i dostateczne rozeznanie w sprawach, które w swoim imieniu z powodzeniem prowadzi, poza tym wykonuje zawód ochroniarza, a takiego zawodu nie mogłaby z pewnością wykonywać osoba o takim stopniu upośledzenia, na jaki wskazuje Sąd orzekający,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: a) art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2017.1383) w zw. z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 982 ze. zm.) przez uznanie, że ubezpieczony nie ma obowiązku zwrotu organowi rentowemu nienależnie pobranych świadczeń za okresy: sierpień i październik 2016 r., pomimo ustalonego w stanie faktycznym sprawy dokonania przez organ rentowy właściwych obliczeń przychodu ubezpieczonego w ww. okresach oraz właściwych pouczeń kierowanych w decyzjach do wnioskodawcy.

b) art. 10 ust. 1-3 oraz ust. 6, 7 i 9 ustawy o rencie socjalnej w związku z art. art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 2016.2032 t.j.) - poprzez nieprawidłowe uznanie, że organ rentowy rozliczając należną ubezpieczonemu rentę socjalną za miesiące luty, sierpień, październik i grudzień 2016 r. powinien był przyjąć przychód w wysokości faktycznie przez niego w poszczególnych miesiącach wypracowanej, tj. przypisać przychód do tych miesięcy, za które on przysługiwał, a nie w których został faktycznie wypłacony,

c) art. 2 ust. 1 pkt 10 w zw. z art. 2 ust. 4 ustawy z dnia 15.01.2016 r. o jednorazowym dodatku pieniężnym dla niektórych emerytów, rencistów i osób pobierających świadczenia przedemerytalne, zasiłki przedemerytalne, emerytury pomostowe albo nauczycielskie świadczenia kompensacyjne w 2016 r. (Dz.U. z 2016 r., poz. 188) - przez niezasadne uznanie, że ubezpieczony miał 29.02.2016 r. prawo do renty socjalnej, gdyż przysługiwała wypłata w tym miesiącu, a zatem - miał także pełne prawo do uzyskania ww. dodatku - w sytuacji, gdy ubezpieczony w miesiącach: luty, sierpień, październik i grudzień 2016 r. pobrał nienależnie świadczenie rentowe w łącznej kwocie 2.963,63 zł z uwagi na przekroczenie granicznej wysokości dopuszczalnego przychodu, a zatem za ww. okresy renta socjalna nie przysługiwała.

3. Naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. przez niezgodność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, polegające na dowolnym uznaniu, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwalał na ustalenie, że ubezpieczony nie został prawidłowo przez organ rentowy pouczony o zasadach zawieszania prawa do renty socjalnej i obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, podczas gdy organ rentowy stosownie i zgodnie z obowiązującymi przepisami pouczył ubezpieczonego o powyższym.

Organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości. W uzasadnieniu apelujący podniósł między innymi, że pouczenie zawarte w decyzji z dnia 14 marca 2011 r. w dostatecznie jasny i precyzyjny sposób wskazywało, jakie okoliczności powodują ustanie i zawieszenie świadczenia rentowego. Nadto organ rentowy prawidłowo ustalił wysokość przychodu ubezpieczonego w poszczególnych miesiącach, przypisując przychód do tych miesięcy, w których został faktycznie wypłacony. Rozliczenie dodatkowych przychodów uzyskiwanych w czasie pobierania renty socjalnej następuje w miesiącu uzyskiwania przychodu. Z sentencji wyroku wnika, że za luty i grudzień 2016 r. wysokość przychodu obliczona przez organ rentowy była prawidłowa. Wobec czego renta socjalna w tych okresach mu nie przysługiwała.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w zakresie przychodu osiągniętego przez ubezpieczonego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i prawidłowo zinterpretował prawo materialne. W szczególności brak było podstaw do kwestionowania przez organ rentowy przyjętego przez Sąd Okręgowy sposobu liczenia przychodu, uzyskiwanego przez J. B. za poszczególne miesiące.

Apelujący organ wywodził, że rozliczenie dodatkowych przychodów uzyskiwanych w czasie pobierania renty socjalnej następuje w miesiącu uzyskiwania przychodu - przychód jest bowiem uzyskany w tym miesiącu, w którym przysługująca należność została wypłacona. Jednocześnie w sprawie bezsporne było, że w poszczególnych miesiącach ubezpieczonemu wypłacano wynagrodzenie za pracę z poprzednich miesięcy.

Sąd Apelacyjny rozważył, że istotny dla rozstrzygnięcia sprawy przepis regulujący zawieszenie prawa do renty, zamieszczony w ustawie o rencie socjalnej z dnia 27 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 135, poz. 1268) stanowi:

Art. 10. 1. Prawo do renty socjalnej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

2. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej.

3. Za przychód, o którym mowa w ust. 1, w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1778, z późn. zm. 3)), zwanej dalej "ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych".

4. Za przychód, o którym mowa w ust. 1, uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

5. Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu innego niż wymieniony w ust. 1-4, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 200, z późn. zm. 4)), z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1 i 2, lub osiągania przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

5a. Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu również w razie osiągania przychodu za granicą z tytułów wymienionych w ust. 1, 2, 4 i 5.

5b. Do celów stosowania przepisu ust. 5a przy ustalaniu równowartości w polskich złotych kwoty przychodu wyrażonej w walucie obcej zastosowanie ma średni kurs złotego do waluty obcej, ogłoszony przez Narodowy Bank Polski, z ostatniego dnia roboczego miesiąca, w którym przychód został osiągnięty.

6. Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1-5a, w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych.

7. Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu.

7a. Oświadczenia, o których mowa w ust. 7, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

8. Organ wypłacający rentę socjalną może wystąpić do urzędu skarbowego o przekazanie informacji o wysokości przychodów objętych podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub zryczałtowanym podatkiem dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne lub informacji o opodatkowaniu działalności na zasadzie karty podatkowej w celu dokonania weryfikacji oświadczenia złożonego przez osobę pobierającą rentę.

9. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w terminie do 14. dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego, kwotę przychodu, o której mowa w ust. 6, z zaokrągleniem w górę do pełnych dziesiątek groszy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy w analizowanej kwestii dokonał prawidłowej interpretacji przepisu prawa art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej, w myśl której organ rentowy winien przypisać przychód do tych miesięcy, za które rzeczywiście przysługiwał, a nie do tych, w których został faktycznie wypłacony. Przyjęta interpretacja celowościowa, jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy jest zgodna z założeniami systemu ubezpieczeń społecznych, a nadto realizuje zasadę prawdy obiektywnej, którą organ ma obowiązek uwzględnić w prowadzonym postępowaniu administracyjnym, zgodnie z art. 7 k.p.a., w myśl której organy administracji publicznej podejmują wszelkie czynności niezbędne do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Przy tym nie należy też zapominać o obowiązku organu rozstrzygania na korzyść strony wątpliwości interpretacyjnych, nałożonym przez ustawodawcę nowelizacją procedury administracyjnej od 1.06.2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 935 zm.); zgodnie art. 7a §1 k.p.a. jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony, chyba że sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ.

Należy podkreślić, że renta socjalna jest świadczeniem realizowanym comiesięcznie. Skoro więc przepisy uzależniają wstrzymanie wypłaty świadczenia od osiągnięcia w poszczególnych miesiącach dochodu wyższego, niż kwota ustalona przez ustawodawcę, to przyjęcie argumentacji organu rentowego pozbawiłoby ubezpieczonego jakiegokolwiek wpływu na okoliczności determinujące prawo lub wysokość świadczenia w danym miesiącu. W realiach rynku pracy ubezpieczony bowiem nie ma żadnego wpływu na termin wypłaty wynagrodzenia, natomiast ma wpływ na ustalenie w danym miesiącu wysokości wynagrodzenia za umówiony rodzaj pracy. Jaskrawym przykładem nieracjonalności przyjętego przez organa sposobu rozliczania należności za pracę, oczywiście sprzecznym z interesem ubezpieczonych, jest sytuacja gdy w danym miesiącu zatrudniony otrzymuje faktyczną wypłatę za dwa lub trzy przepracowane miesiące. W takim stanie faktycznym zaliczenie przychodu jako należnego wyłącznie za jeden miesiąc rażąco narusza interes ubezpieczonego. Sąd Apelacyjny w całości podziela więc wykładnię prawa dokonaną przez Sąd Okręgowy na tle art. 10 ustawy o rencie socjalnej.

Mając na uwadze powyższe, Sąd I instancji prawidłowo ustalił osiągane przez ubezpieczonego wartości przychodu w poszczególnych miesiącach, w tym także za miesiące luty i grudzień 2016 r. W miesiącach tych ubezpieczony osiągnął przychód w wysokości nieprzekraczającej granicznej kwoty. Prawidłowe były także kwotowe ustalenia Sądu Okręgowego, że w miesiącach sierpień i październik 2016 roku przychód osiągany przez ubezpieczonego przekraczał graniczną kwotę. W sierpniu 2016 roku ubezpieczony osiągnął przychód w wysokości 3017,38 zł, przy kwocie granicznej przychodu wynoszącej 2927,10 zł. Natomiast w październiku 2016 roku przychód ubezpieczonego wyniósł kwotę 3859,59 zł, przy kwocie granicznej przychodu wynoszącej 2813,40 zł. Wobec czego organ rentowy w zaskarżonej decyzji prawidłowo uznał (mimo błędnie przyjętych kwot przychodu osiągniętego przez ubezpieczonego), że w tych miesiącach (tj. sierpień i październik 2016 r.) ubezpieczony pobrał nienależnie świadczenie z tytułu renty socjalnej.

Sąd Apelacyjny natomiast zgodził się z organem rentowym, że ubezpieczony został prawidłowo pouczony o skutkach przekroczenia w danym miesiącu granicznej kwoty przychodu. Należy bowiem zauważyć, że w decyzji z 14 czerwca 2017 r. zamieszczone zostało pouczenie: prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 30% przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych. Niewątpliwie w miesiącach sierpniu i październiku 2016 r. ubezpieczony przekroczył kwoty dopuszczalnego przychodu, a zatem wypłacone w tych miesiącach świadczenie było nienależnym w rozumieniu przepisu art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych mającym zastosowanie w sprawie z mocy art. 15 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej. Stosownie do treści art. 138 ust. 1 tej ustawy osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu, przy czym ust. 2 pkt 1 zawiera definicję nienależnie pobranych świadczeń. Są to świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

W tym kontekście wskazać należy, że Sąd Najwyższy w wyroku z 14 marca 2006r., I UK 161/0 5, OSNP 2007/5-6/78 wyjaśnił, iż pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczeń nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności przewidzianych w licznych przepisach wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. Pouczenie to musi być jednak na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Pouczenie - zgodnie z intuicją językową - zawiera element wyjaśnienia, jednakże nie można pouczeniu przypisywać cech uzasadnienia (prawnego i faktycznego) decyzji, w którym organ rentowy dokonuje wykładni stosownych przepisów. Celem pouczenia, o którym mowa, nie jest więc wyczerpujące wyjaśnienie sytuacji prawnej i faktycznej ubezpieczonego, lecz pouczenie o konsekwencjach prawnych niezastosowania się ubezpieczonego do dyspozycji normy prawnej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego z treści pouczeń kierowanych do ubezpieczonego dostatecznie jasno wynikało, że w sytuacji osiągnięcia przychodu w kwocie wyższej niż dopuszczalna przepisami prawa, prawo do renty socjalnej ulegnie zawieszeniu. Z pouczenia jasno też wynikały konsekwencje związane z osiąganiem przychodu w wyższej kwocie. Ubezpieczony niewątpliwie podjął pracę w celu poprawy swojej sytuacji finansowej i życiowej. Jednak decydując się na podjęcie zatrudnienia w sytuacji, w której pobiera również rentę socjalną, winien dochować należytej staranności i kontrolować wysokość uzyskiwanego przychodu z dodatkowych źródeł tak, aby nie przekraczać granicznych kwot przewidzianych przez ustawodawcę. Jak wynika z wyjaśnień złożonych przez ubezpieczonego na rozprawie apelacyjnej, jest to osoba bardzo dobrze zorientowana w przysługujących jej prawach, jak też obowiązkach związanych z realizacją prawa. Sprawnie obsługuje komputer, potrafi poruszać się w Internecie i na bieżąco monitoruje komunikaty organu. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w przypadku ubezpieczonego absolutnie nie można było uznać, że jest to osoba wymagająca szczególnego traktowania przez wzgląd na swoje cechy psychofizyczne. Organ zatem dochował obowiązku należytego pouczenia co do możliwości dotyczących osiągania dodatkowego przychodu przez osobę pobierającą rentę.

Konsekwencją uznania, że Sąd Okręgowy prawidłowo wyliczył wysokość osiąganego przez ubezpieczonego przychodu w lutym i grudniu 2016 r. było oddalenie apelacji organu rentowego również co do rozstrzygnięcia w zakresie przesądzenia przez Sąd I instancji, że J. B. przysługiwało w roku 2016 prawo do dodatku jednorazowego w kwocie 400 zł; zatem ubezpieczony nie jest obciążony obowiązkiem zwrotu tej kwoty. Dodatek jednorazowy przysługiwał osobom, które na dzień 29 lutego 2016 r. miały przyznane prawo do renty socjalnej. Skoro ubezpieczonemu w lutym 2016 r. przysługiwało prawo do renty socjalnej, to był również uprawniony do otrzymania dodatku specjalnego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., orzekając co do istoty sprawy zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I oraz poprzedzającą go decyzję z 14 czerwca 2017 r. w ten sposób, że ubezpieczony nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za luty 2016 r. i grudzień 2016 r., zaś w pozostałym zakresie oddalił odwołanie. W pozostałym zakresie apelacja organu rentowego na podstawie art. 385 k.p.c. została oddalona. O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Analiza akt sprawy prowadzi do wniosku, że w sprawie zaistniały wypracowane w doktrynie przesłanki stosowania art. 102 k.p.c., a związane z charakterem żądania, przebiegiem procesu, jak również sytuacją życiową ubezpieczonego. Sprawa była skomplikowana prawnie. Ubezpieczony mógł być przeświadczony o zasadności swojego roszczenia, a jego zasadność została potwierdzona przez Sąd Okręgowy, który wydał wyrok korzystny dla ubezpieczonego. Co więcej, częściowo roszczenia ubezpieczonego okazały się zasadne.

SSA Urszula Iwanowska SSA Barbara Białecka SSA Jolanta Hawryszko