Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 6 listopada 2018 roku

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2018 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z wniosku J. S. (1)

z udziałem J. S. (2) i I. F.

o dział spadku

na skutek apelacji uczestnika J. S. (2) i uczestniczki I. F. od postanowienia Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 2 lipca 2018 r. w sprawie I Ns 268/09

p o s t a n a w i a:

I. obie apelacje oddalić,

II. stwierdzi, że zainteresowani ponoszoną koszty postępowania apelacyjnego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Elżbieta Cembrowicz SSO Miroslaw Krzysztof Derda SSO Alicja Wiśniewska

Sygn. akt I Ca 380/18

UZASADNIENIE

Wnioskodawca J. S. (1) wystąpił z wnioskiem o dokonanie działu spadku po S. S. (1) oraz M. S., w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne składające się z działek oznaczonych numerami (...) o pow. 3,31 ha, (...) o pow. 12,68 ha, położonych w S. oraz działki nr (...) o pow. 1,46 ha położonej w miejscowości D., dla których to nieruchomości prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w Augustowie IV Wydziale Ksiąg Wieczystych księga wieczysta nr (...), przez podział w naturze, stosownie do wielkości udziałów. Domagał się również zasądzenia kosztów postępowania.

Uzasadniając swój wniosek wskazał, iż S. S. (1) zmarł 1 sierpnia 1994 r., zaś jego matka M. S. zmarła dnia 22 października 2002 r. Spadek po M. S. nabyły jej dzieci I. F., J. S. (1) i J. S. (2), wszyscy w częściach równych. Spadek po S. S. (1) na zasadach ogólnych odziedziczyła M. S., I. F. i J. S. (2), natomiast gospodarstwo rolne odziedziczył J. S. (1) w 5/8 części i M. S. w 3/8 części. W efekcie udział wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym wynosi 3/4, zaś uczestników postępowania po 1/8 części. W spadku po obojgu spadkodawcach pozostało jedynie w/w opisane gospodarstwo rolne. Zdaniem wnioskodawcy, dom i budynki gospodarcze są praktycznie bez wartości, a budynek mieszkalny w stanie surowym, który wybudował S. S. (1), posiada niewielką wartość z uwagi na zniszczenia spowodowane upływem czasu i złym wykonawstwem. Z uwagi na wielkość gospodarstwa, możliwy jest jego podział w naturze, stosowanie do wielkości udziałów. W toku postępowania sądowego wnioskodawca ponadto podnosił okoliczność, iż uczestniczka postępowania ze spadku po M. S., pobierała pieniądze z konta dolarowego spadkodawczyni, mające odpowiednik kwoty 40.000 zł oraz wycofała pieniądze z konta złotówkowego M. S..

Ostatecznie wnioskodawca wniósł o dokonanie działu spadku poprzez podział w naturze, wydzielenie uczestnikom postępowania działek od nr (...) do (...) znajdujących się bezpośrednio przy siedlisku, zgodnie z opinią biegłej sądowej K. T. z dopłatami na jego rzecz ( k. 714 i k. 874). Ponadto wnioskodawca zrezygnował z dzielenia ruchomości, oprócz przyczepki i wniósł o przyznanie ich na swoją rzecz ze spłatą na rzecz uczestników postępowania.

W odpowiedzi na powyższy wniosek, uczestnik postępowania J. S. (2), wniósł o ustalenie, że w skład masy spadkowej po zmarłych S. S. (1) oraz M. S., niezależnie od składników wymienionych we wniosku o dział spadku, wchodzą nakłady w postaci budynków mieszkalnych i gospodarczych znajdujących się na terenie nieruchomości; ruchomości wchodzące w skład masy spadkowej, co do których toczyło się postępowanie przed tut. Sądem w sprawie I Ns 481/02; korzyści uzyskane przez wnioskodawcę w wyniku dokonanej wycinki lasu oraz w wyniku wynajmowanej części nieruchomości. Ponadto uczestnik wniósł o wydzielenie udziału uczestnika w odniesieniu do nieruchomości – w naturze, dokonanie podziału nieruchomości po ustaleniu składników o wartości pozostałych elementów spadku, powiększenie udziału uczestnika w nieruchomości w części odpowiadającej wartości spłaty należnej mu z podziału pozostałych składników majątku spadkowego. Ostatecznie uczestnik postępowania domagał się przyznania na jego rzecz działek nr (...) bez spłat i dopłat.

Uczestniczka postępowania I. F. ustosunkowując się do przedmiotowego wniosku o dział spadku przychyliła się w całości do stanowiska uczestnika postępowania J. S. (2), a ponadto wniosła o ustalenie, że w skład masy spadkowej dodatkowo wchodzą korzyści uzyskane z dopłat unijnych z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Ostatecznie uczestniczka postępowania domagała się przyznania na jej rzecz nieruchomości (...) oraz (...) i (...), bez spłat i dopłat.

Postanowieniem z dnia 2 lipca 2018 r. w sprawie sygn. akt: I Ns 268/09 Sąd Rejonowy w Augustowie dokonał działu spadku po S. S. (1) zmarłym dnia 01.08.1994r. oraz po M. S. zmarłej dnia 22.10.2002 r., ustalając, że w skład majątku spadkowego wchodzą:

1. Nieruchomość rolna składająca się z działek oznaczonych nr geodezyjnymi (...) o pow. 3,3100 ha i (...) o pow. 12,4060 ha, o łącznej powierzchni 15,7160 ha, położona w obrębie (...) S., gmina P. oraz z działki oznaczonej nr geodezyjnym (...) o pow. 1,4600 ha, położonej w obrębie (...) D., gmina S., cała nieruchomość o wartości 1.489.900,00 zł, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Augustowie prowadzi księgę wieczystą (...);

2. Ruchomości o łącznej wartości 12.460,00 zł, w tym: jednoosiowa przyczepa samochodowa marki SAM, rok produkcji 1992, nr rej. (...) o wartości 1.000 zł, przyczepy ciągnikowe z 1985r. 2 sztuki o wartości 1.200 zł, (...) z 1950r. o wartości 100,00 zł, opakowanie szkła okiennego z 1990 r. (około 1 m3) o wartości 6.000,00 zł, sprzęt AGD, zakupiony w 1990r., tj. pralka duża, suszarka duża o wartości łącznej 400,00 zł oraz kuchnia gazowa duża o wartości 200,00 zł, betoniarka z 1984r. o wartości 100,00 zł, szafa pancerna z wyposażeniem narzędzi ślusarskich z 1991r. o wartości 300,00 zł, fotele duże – 7 sztuk z 1992r. o wartości 210,00 zł, drzwi zewnętrzne dębowe z 1989r. o wartości 150,00 zł, okna luzem drewniane, oszklone z 1989r., 18 sztuk o wartości 2.700 zł, drzwi luzem białe pokojowe, 5 sztuk, o wartości 20,00 zł każde, łącznie o wartości 100,00 zł,

w ten sposób, że na wyłączną własność:

a) wnioskodawcy J. S. (1) przyznał działki oznaczone nr geodezyjnymi: (...) o pow. 2,8660 ha, o wartości 81.900 zł, powstałą z podziału działki oznaczonej nr geodezyjnym (...), szczegółowo opisanej wyżej, zgodnie z opinią oraz mapą - projektem podziału biegłego sądowego z zakresu geodezji J. K., która to opinia wraz z mapą – projektem podziału (k. 1282 – 1284 akt) stanowią integralną część orzeczenia oraz (...) o pow. 0,5034 ha, o wartości 157.700,00 zł, (...) o pow. 0,1294 ha, o wartości 50.900,00 zł, (...) o pow. 0,1368 ha, o wartości 53.800,00 zł, (...) o pow. 0,1520 ha, o wartości 59.800,00 zł, (...) o pow. 0,0993 ha, o wartości 39.000,00 zł, (...) o pow. 0,1520 ha, o wartości 59.800,00 zł, (...) o pow. 0,1468 ha, o wartości 57.700,00 zł, (...) o pow. 0,3680 ha, o wartości 215.400,00 zł, (...) o pow. 9,9387 ha, o wartości 327.500,00 zł, powstałe z podziału działki oznaczonej nr geodezyjnym (...), szczegółowo opisanej wyżej, zgodnie z opinią oraz mapą - projektem podziału biegłego sądowego z zakresu geodezji J. K., która to opinia wraz z mapą – projektem podziału (k. 1282 – 1284 akt) stanowią integralną część orzeczenia oraz działkę oznaczoną nr geod. (...), szczegółowo opisaną wyżej, o wartości 23.500,00 zł, a także ruchomości wymienione w pkt I.2.,

b) uczestnika postępowania J. S. (2) przyznał działki oznaczone nr geodezyjnymi: (...) o pow. 0,6395 ha, o wartości 137.700,00 zł oraz (...) o pow. 0,1401 ha, o wartości 55.100,00 zł, o łącznej wartości 192.800,00 zł, powstałe z podziału działki oznaczonej nr geodezyjnym (...), szczegółowo opisanej wyżej, zgodnie z opinią oraz mapą - projektem podziału biegłego sądowego z zakresu geodezji J. K., która to opinia wraz z mapą – projektem podziału (k. 1282 – 1284 akt) stanowią integralną część orzeczenia;

c) uczestniczki postępowania I. F. przyznał działki oznaczone nr geodezyjnymi: (...) (...) o pow. 0,1611 ha, o wartości 61.700 zł, (...) (...) o pow. 0,1480 ha, o wartości 56.700 zł i (...) (...) o pow. 0,1349 ha, o wartości 51.700,00 zł, o łącznej wartości 170.100,00 zł, powstałe z podziału działki oznaczonej nr geodezyjnym (...), szczegółowo opisanej wyżej, zgodnie z opinią oraz mapą - projektem podziału biegłego sądowego z zakresu geodezji J. K., która to opinia wraz z mapą – projektem podziału (k. 1282 – 1284 akt) stanowią integralną część orzeczenia.

Wartość przedmiotu postępowania określił na kwotę 1.502.360,00 zł.

Tytułem dopłaty zasądził od wnioskodawcy J. S. (1) na rzecz uczestniczki postępowania I. F. kwotę 17.695,00 zł płatną w terminie 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wypadku zwłoki w płatności do dnia zapłaty.

Tytułem spłaty zasądził od uczestnika postępowania J. S. (2) na rzecz wnioskodawcy J. S. (1) kwotę 5.005,00 zł płatną w terminie 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wypadku zwłoki w płatności do dnia zapłaty.

Zasądził od wnioskodawcy J. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa kwotę 13.096,68 zł tytułem brakujących kosztów opinii biegłych sądowych oraz stwierdził, że zainteresowani ponoszą koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił, iż właścicielem nieruchomości w postaci działek oznaczonych nr geod. (...) o pow. 3,3100 ha i (...) o pow. 12,6800 ha, położonych w obrębie (...) S., gmina P. oraz działki oznaczonej nr geod. (...) o pow. 1.4600 ha, położonej w obrębie (...) D., gmina S. był S. S. (1).

Postanowieniem z dnia 01.02.2008 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 481/02 Sąd Rejonowy w Augustowie stwierdził, że spadek po S. S. (1) zmarłym dnia 1 sierpnia 1994r. w S., ostatnio stale zamieszkałym w S., na podstawie ustawy nabyli matka M. S. w 3/8 części oraz rodzeństwo J. S. (1), J. S. (2) i I. F. po 5/24 części każde z rodzeństwa, w tym wszyscy w takich samych udziałach wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne położone w S. i m. Długie oraz stwierdził, że spadek po M. S. zmarłej dnia 22 października 2002r. w A., ostatnio stale zamieszkałej w S., na podstawie ustawy nabyły dzieci: J. S. (1), J. S. (2) i I. F. po 1/3 części każde z dzieci, w tym wszyscy w takich samych udziałach wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne położone w S. i m. Długie.

Na skutek apelacji wnioskodawcy J. S. (1) na w/w postanowienie, Sąd Okręgowy w Suwałkach prawomocnym postanowieniem z dnia 27.06.2008 r. w sprawie o sygn. akt I Ca 59/08 zmienił zaskarżone postanowienie w pkt. 1 w ten sposób, że: stwierdził, iż spadek po S. S. (1) zmarłym 1 sierpnia 1994 roku w S. ostatnio stale zamieszkałym w S. na podstawie ustawy nabyli matka M. S. w 3/8 części oraz rodzeństwo: J. S. (1), J. S. (2) i I. F. po 5/24 części każde z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne nabyli matka M. S. w 3/8 części i brat J. S. (1) w 5/8 części.

W efekcie powyżej wskazanego orzeczenia udział wnioskodawcy J. S. (1) w majątku spadkowym, którym jest gospodarstwo rolne, wynosi 6/8 części, zaś uczestników postępowania J. S. (2) i I. F. wynosi 1/8 części.

W toku postępowania sądowego okazało się, że na działce (...) posadowione są siedliska osób trzecich, niebędących uczestnikami przedmiotowego postępowania sądowego. Z uwagi na fakt, iż zainteresowani początkowo wnosili o dział spadku po S. S. (1) oraz M. S., w skład którego wchodziło gospodarstwo rolne składające się z działek oznaczonych numerami geodezyjnymi (...), a przed tamtejszym Sądem zawisły sprawy z wniosku R. i B. małżonków C. sygn. akt I Ns 461/14 oraz z wniosku E. S. (1) sygn. akt I Ns 456/14 o zasiedzenie określonych części nieruchomości oznaczonej nr geodezyjnym (...), położonej w (...) S., przedmiotowe postępowanie zostało zawieszone postanowieniem z dnia 04.12.2014 r., bowiem bezspornie nieruchomość o nr geod. (...) stanowiła przedmiot działu spadku po S. S. (1). Powyższe wnioski o zasiedzenia zostały przez Sąd Rejonowy w Augustowie uwzględnione, a ustalenia poczynione na podstawie prawomocnych orzeczeń w sprawach o sygn. akt I Ns 461/14 i I Ns 456/14 miały wpływ na ustalenie składu i wartości spadku ulegającego podziałowi w niniejszym postępowaniu. Nieruchomość oznaczona nr geod. (...) uległa podziałowi na działki (...). Zatem działkę o nr geod. (...) (...) zasiedzieli R. i B. małż. C., natomiast działkę (...) zasiedział E. S. (2). W tych okolicznościach działki te nie były uwzględnione przy ustaleniu składu masy spadkowej.

Na okoliczność ustalenia wartości majątku spadkowego, a w szczególności ustalenia wartości nieruchomości zabudowanej składającej się z działek oznaczonych nr geod. (...), (...) oraz (...) dopuszczono dowód z opinii biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości K. T.. Natomiast na okoliczność ustalenia wartości ruchomości dopuszczono dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości D. W.. Na okoliczność sporządzenia projektu podziału działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...) położonej w S. poprzez wyodrębnienie trzech działek budowlanych (budownictwo jednorodzinne) oraz działki oznaczonej nr geodezyjnym (...) położonej w S. przez wyodrębnienie działki siedliskowej zabudowanej domem drewnianym oraz działki zabudowanej domem w stanie surowym oraz możliwych działek budowlanych z wyodrębnieniem działek rolnych/leśnych pozostałych po dokonanym podziale według powyższych wskazań, dopuszczono dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji i kartografii J. K..

Z uwagi na fakt, iż przedmiotowe postępowanie rozpoczęło się w 2009 r., przy jednoczesnej konstatacji, iż wartość masy spadkowej wraz z upływem czasu ulegała zmianie, niezbędne było dopuszczenie dowodu z uaktualnionych opinii biegłych sądowych.

I tak w uaktualnionej opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji i kartografii J. K., dopuszczonej przez Sąd w toku postępowania sądowego, na okoliczność sporządzenia projektu podziału działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...) położonej w S. poprzez wydzielenie drogi od działki (...) bezpośrednio do drogi publicznej, wzdłuż działki (...) i sąsiedniej nieruchomości oznaczonej nr geod. (...) (...) – zgodnie z wnioskiem pełnomocnika wnioskodawcy z pisma z dnia 07.06.2017r., biegły przedłożył szczegółową mapę w skali 1:1000 z wyznaczonymi działkami nr (...) do (...), wyznaczoną działkę (...) oraz sąsiednią działkę nr (...). Biegły stwierdził, że projekt podziału działki (...) załączony do opinii z dnia 26.05.2017r. jest zgodny z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Kompleks działek budowlanych graniczy z działką (...) w punkcie 29 wyznaczonym na mapie, który został wyznaczony i okazany na gruncie stronom postępowania. Grunt przeznaczony w planie pod zabudowę zagrodową w sporządzonym projekcie biegły włączył do działki nr (...). Ponadto biegły stwierdził, iż wydzielanie drogi zgodnie z wnioskiem pełnomocnika wnioskodawcy jest sprzeczne z prawomocnym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, dlatego odstąpił od sporządzenia projektu podziału zaproponowanego przez pełnomocnika wnioskodawcy.

W opinii uzupełniającej w/w biegły sądowy podtrzymał wnioski płynące z powyższej opinii jednakże, biorąc pod uwagę stanowisko wnioskodawcy, sporządził nowy projekt podziału przedmiotowej nieruchomości – wariant 2. Projekt podziału wg zasad obowiązujących przy oznaczaniu nieruchomości w księgach wieczystych biegły przedłożył na kopii mapy ewidencyjnej w skali 1:5000, wraz z wykazem zmian danych ewidencyjnych dotyczących działek (...) na odwrocie mapy. W projekcie podziału wg wariantu 2 oprócz działek (...), pozostałe nie uległy zmianie. Biegły wykonał nową mapę w skali 1:2500, na której wyznaczył granicę wydzielonych działek oraz drogi koniecznej.

Z opinii biegłego sądowego z zakresu rolnictwa J. B., dopuszczonej przez Sąd w toku postępowania sądowego, wynikało, iż proponowany podział gospodarstwa rolnego zgodnie z opinią biegłego sądowego J. K. oraz wniosek uczestnika postępowania J. S. (2) i I. F. odnośnie podziału działki (...) jest możliwy i zasadny zgodnie z prawidłową gospodarką rolną. W wyniku podziału sporządzonego przez biegłego sądowego geodetę każdemu ze spadkobierców da się przyznać powierzchnię gruntów rolnych powyżej jednego hektara, w związku z tym brak jest sprzeciwu co do podziału tego gospodarstwa rolnego. Po podziale powstaną trzy gospodarstwa rolne.

W opinii uzupełniającej w/w podtrzymał wszystkie wnioski płynące z opinii podstawowej.

Biegła sądowa z zakresu szacowania nieruchomości K. T., w uaktualnionej opinii, dopuszczonej przez Sąd w toku niniejszego postępowania, określiła wartość rynkową nieruchomości, tj. działek (...), zgodnie z podziałem z opinii biegłego geodety na łączną kwotę 1.466.400 zł.

W opinii uzupełniającej w/w biegła określiła wartość rynkową nieruchomości rolnej niezabudowanej oznaczonej nr (...) położonej we wsi D. gmina S. na kwotę 23.500,00 zł.

Na skutek zarzutów do opinii biegłego J. B. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego ds. rolnictwa K. Z. (1) na okoliczność ustalenia możliwości, jak i zasadności (zgodnie z prawidłową gospodarką rolną) podziału gospodarstwa rolnego oraz wypowiedzenia się, co do wniosku uczestników postępowania J. S. (2) i I. F. odnośnie możliwości i zasadności zgodnie z prawidłową gospodarką rolną, podziału działki (...) stanowiącej lasy oraz odniesienia się do stanowiska pełnomocnika wnioskodawcy z pism z k. 1350-1351 akt oraz 1380- (...) akt, w tym odniesienia się do zarzutów zasadności podziału gruntów leśnych oraz zasadności utworzenia trzech gospodarstw rolnych na rzecz każdego z zainteresowanych, czy też wydzielenia jednego gospodarstwa rolnego na rzecz wnioskodawcy, przy jednoczesnym wydzieleniu w naturze (podział nieruchomości) określonych działek na rzecz uczestników postępowania zgodnie z ich udziałami w nieruchomości podlegającej podziałowi.

Biegły K. Z. (1) w złożonej opinii wskazał, iż podział zaproponowany przez biegłego geodetę w ostatniej opinii, nie narusza zasad prawidłowej gospodarki rolnej, gdyż likwiduje niewielkie enklawy gruntów, na których wykonywanie zabiegów agrotechnicznych ciągnikiem zagregatowanym z maszynami rolniczymi byłoby niemożliwe, lub dołącza całe powierzchnie niewielkich enklaw lasu, zaś wydzielone nowe działki (...) mogą być dzielone pomiędzy współwłaścicieli według ich osobistej woli, a podział ten nie może podlegać ocenie w świetle prawidłowej gospodarki rolnej z uwagi, że zgodnie z uchwałą Rady Gminy P., przeznaczono pod różną formę zabudowy mieszkalnej, takie jak: (...). Biegły podniósł również, że z działki (...) nie można utworzyć trzech autonomicznych gospodarstw rolnych.

Sąd uznał złożone opinie biegłego geodety J. K. oraz biegłej ds. (...) za pełne i jasne, podzielił również wnioski zawarte w opinii biegłych ds. rolnictwa J. B. i K. Z. (1), jednakże przyjął, iż to opinia K. Z. (1) była decydującą w sprawie, jako wyczerpująca, w której biegły w sposób obiektywny, a zarazem nie budzący wątpliwości, wypowiedział się odnośnie możliwości podziału działek, utworzenia oddzielnych gospodarstw rolnych, jak też zgodności podziału z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Sąd Rejonowy wskazał, iż zgodnie z art. 1035 kc w sytuacji gdy spadek przypada kilku spadkobiercom do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów tytułu VIII kc. Do zniesienia tego typu współwłasności konieczne jest zastosowanie przepisów o dziale spadku, w szczególności art. 1035 i następne kc, art. 1070 i następne kc oraz art. 680 kpc (orz. SN z dnia 05.06.1991r., III CRN 125/91, Biuletyn SN z 1991r. Nr 8, s. 13). Z art. 1037 kc wynika, iż możliwe jest dokonanie działu spadku umowne na podstawie umowy między wszystkimi spadkobiercami bądź sądowe na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Stosownie do art. 684 kpc skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. Zgodnie z art. 688 kpc do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 §2 i 3 kpc. Stosownie do art. 622 kpc pierwszeństwo ma dokonanie podziału w oparciu o zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, jeżeli nie sprzeciwia się prawu, zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych. W przypadku braku podstaw do zniesienia współwłasności na skutek zgodnego wniosku współwłaścicieli wchodzi w grę zniesienie współwłasności przez podział w naturze na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno–gospodarczym. Różnice wartości wyrównuje się w tej sytuacji przez dopłaty pieniężne (art. 623 kpc).

Podstawowym, wyraźnie preferowanym przez kodeks cywilny sposobem zniesienia współwłasności jest podział fizyczny (tak Sąd Najwyższy w niepublikowanych orzeczeniach: z dnia 30 października 1978 r., I CRN 214/78 i z dnia 16 listopada 1993 r., I CRN 176/93). Jeśli zaś brać natomiast pod uwagę problematykę procesową omawianego zagadnienia, to należy w pierwszym rzędzie zauważyć, że w postępowaniu o dział spadku – podobnie jak w postępowaniu o zniesienie współwłasności (vide: 688 k.p.c. w zw. z art. 618 i następne k.p.c.) – na plan pierwszy wysuwa się idea obowiązku uwzględniania przez sąd woli uczestników postępowania, prezentowanej w zakresie wyboru sposobu tego działu (zniesienia) – gdy zainteresowani złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania z art. 621 k.p.c., a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 § 2 k.p.c.). Przy braku porozumienia zainteresowanych, co do sposobu zniesienia współwłasności i jednoczesnym zajściu warunków do dokonania podziału w naturze, sąd dokonuje zniesienia współwłasności przez podział fizyczny rzeczy na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym; różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne (art. 623 k.p.c.). Ów interes może, na przykład, spowodować dokonanie niezbędnych korekt, polegających na niezachowaniu przez sąd ścisłych proporcji pomiędzy wartością udziału a wartością wydzielonych części (różnice wartości są wtedy wyrównywane odpowiednimi dopłatami – art. 623 k.p.c.); dopuszczalny jest także podział w naturze na mniejszą liczbę części niż liczba współwłaścicieli i przyznanie ich tylko niektórym z nich jednoczesnym zasądzeniem spłat pozostałym; dopuszczalne jest wreszcie dokonanie podziału częściowego w naturze i zarządzenie sprzedaży pozostałej części, chyba że wszyscy współwłaściciele żądają zniesienia współwłasności przez sprzedaż rzeczy (tak St. Rudnicki w: „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga – własność i inne prawa rzeczowe”, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1966, s. 231-232).

Tak więc w granicach uprawnień wynikających z art. 212 k.c. sąd jest władny, nawet bez zgody uczestników postępowania, dokonać samodzielnie wyboru sposobu zniesienia współwłasności, stosownego do okoliczności rozpoznawanej sprawy (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 23 lipca 1982 r., III CRN 161/82, OSNPG 1983, Nr 1, poz. 2).

Zgodnie z art. 213 k.c. jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.

Zgodnie z art. 214 § l k.c. w razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Zgodnie z § 2 tego przepisu, jeżeli warunki przewidziane w paragrafie poprzedzającym spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia. W myśl § 3 tego przepisu na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z § 4 tego przepisu sprzedaż gospodarstwa rolnego sąd zarządzi również w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa.

Brak w niniejszej sprawie porozumienia zainteresowanych – wnioskodawcy i uczestników postępowania – co do sposobu działu spadku pozostałego po S. S. (1) i M. S. obligował Sąd do zbadania zajścia warunków do dokonania podziału w naturze, a zatem do poczynienia ustalenia, czy możliwe jest dokonanie działu spadku (zniesienia współwłasności wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego) przez podział fizyczny rzeczy na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli, z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Ustalając, iż podział taki jest możliwy, stosownie do opinii biegłego sądowego K. Z. (1), omówionej wyżej, Sąd dokonał podziału nieruchomości rolnej na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli w wariancie jak najmniej angażującym konieczność czynienia dopłat tytułem wyrównania udziałów.

Sąd Rejonowy wskazał, iż w skład spadku wchodziła nieruchomość rolna składająca się z działek oznaczonych nr geodezyjnymi (...) (...), (...) (...), (...) (...), (...), (...), (...), (...), (...) (...) (...) (...), (...) (...), (...) (...), (...),0 (...), (...) (...), (...) (...) położonych w S., gmina P. o wartości 1.466.400,00 zł oraz działka oznaczona nr geodezyjnym nr (...) położona we wsi D. gmina S. na kwotę 23.500,00 zł – cała nieruchomość o wartości 1.489.900,00 zł oraz ruchomości szczegółowo wymienione w postanowieniu o łącznej wartości 12.460,00 zł. Ruchomości te zostały okazane do wyceny biegłemu sądowemu D. W.. Sąd podzielił opinie biegłego D. W., jako pełne i jasne, po wydaniu opinii uzupełniającej, nie były one kwestionowane, w tym co do przyjętych wartości, przez zainteresowane strony.

Co do pozostałych ruchomości, na istnienie których wskazywali zainteresowani, w tym: jacht typu BEZ – 4, przyczepa samochodowa marki N. do przewozu łodzi, ciągnik, rok 1975, autobus (...), deski (około 3 m3), spawarka z 1990 r., sprężarka z 1990 r., szlifierka elektryczna z 1985r., piły motorowe do ścinania drzewa z 1990r., 2 sztuki, sprzęt do nurkowania z butlą gazową, oświetlenie elektryczne ogrodowe, 18 sztuk, glazura z 1991r., około 1 m3 Sąd Rejonowy przyjął, że wobec braku udowodnienia i wykazania (art. 6 kc), iż ruchomości te wchodziły w skład masy spadkowej, należy je pominąć przy niniejszym dziale. Za takim rozwiązaniem przemawia prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w Augustowie sygn. akt II K 826/07 zgodnie z którym, J. S. (1) został uniewinniony od zarzutu przywłaszczenia w okresie od 25.10.02r. do 05.02.03r. jachtu typu (...) o wartości około 30.000,00 zł. W uzasadnieniu wyroków Sądów znalazło się stwierdzenie, iż brak jest dowodów jednoznacznie potwierdzających, iż spadkodawca S. S. (1) był właścicielem jachtu żaglowego typu (...).

Sąd nie zaliczył również do masy spadkowej drewna uzyskanego przez wnioskodawcę, w tym zgodnie ze świadectwem legalności pozyskania drewna nr (...). W ocenie Sądu, iż były to cięcia sanitarne z możliwością uzyskania drewna o znikomej wartości, a zazwyczaj o wartości niższej od wartości zabiegów cięcia i wywożenia drewna, z lasu położonego na działce (...) w S. (vide kopia postanowienia Prokuratury Rejonowej w Augustowie z dnia 26.11.2007r. w sprawie (...)555/07 odmawiającego wszczęcia dochodzenia z zawiadomienia I. F. w sprawie złożenia przez J. S. (1) fałszywego oświadczenia dot. pozyskania drewna wniesionego do Starostwa Powiatowego w A.).

Sąd nie podzielił również stanowiska wnioskodawcy, który wnioskował o zaliczenie kwoty 40.000 zł pobranej za życia spadkodawczyni M. S. przez uczestniczkę postępowania I. F., na poczet udziału przysługującego w/w uczestniczce postępowania. Wskazał, iż w przedmiocie przywłaszczenia powierzonych pieniędzy w kwocie 40.000 zł na szkodę J. S. (1), toczyło się przeciwko I. F. postępowanie w Prokuraturze Rejonowej w Augustowie. Zakończyło się ono prawomocnym postanowieniem o umorzeniu dochodzenia. Podstawą powyższego rozstrzygnięcia były ustalenia poczynione również w toku niniejszej sprawy, a mianowicie uczestniczka postępowania I. F. posiadała stosowne upoważnienia do kont osobistych M. S., zaś ostatnie wypłaty z rachunków zarejestrowane były w dniu 26.08.2002r., czyli za życia M. S.. Ze stanowiska uczestniczki postępowania I. F. wynikało, iż pobrane pieniądze przeznaczała na utrzymanie i opiekę nad matką M. S., zaś wnioskodawca nie obalił skutecznie powyższych twierdzeń (art. 6 kc) składając nie budzących wątpliwości dowodów na okoliczność, iż I. F. uzyskała przysporzenie kosztem majątku M. S. za jej życia, które to przysporzenie mogłoby podlegać zaliczeniu na zasadach zaliczenia darowizny na przysługujący w/w uczestniczce udział w spadku.

Sąd nie rozstrzygał również w sentencji postanowienia o dziale spadku w przedmiocie roszczenia zgłoszonego przez uczestniczkę postępowania I. F. z tytułu posiadania przez wnioskodawcę rzeczy należącej do spadku i pobierania z niej pożytków, a mianowicie żądania rozliczenia w niniejszym postępowaniu pobranych dopłat unijnych, jak też roszczenia zgłoszonego przez uczestnika postępowania J. S. (2) odnośnie rozliczenia uzyskanych przez wnioskodawcę korzyści z tytułu pozyskiwania czynszu najmu z nieruchomości spadkowych od osób trzecich.

Sąd wskazał, iż zgodnie z art. 686 kpc w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.

Roszczenie to ma charakter procesowy i tylko na zasadzie wyjątku jest rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym o dział spadku. Wobec powyższego wskazania wymaga, iż ciężar wykazania uzyskanych przez wnioskodawcę korzyści obciążał uczestników postępowania. Zgodnie z zaświadczeniem z k. 1383 akt płatności w ramach wsparcia bezpośredniego zostały przyznane wnioskodawcy decyzjami Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dni: 07.10.2004r., 20.01.2006r. i 27.10.2006r. na łączną kwotę 6.284,21 zł – informacja z dnia 27.11.2017r. Bezsprzecznie na skutek nieporozumień współwłaścicieli na przestrzeni ostatnich lat nieruchomości wchodzące w skład spadku nie są użytkowane rolniczo, wobec czego żadna ze stron nie czerpie pożytków i zgodnie ze wskazaniami biegłego sądowego ds. rolnictwa K. Z. (1) łamane są zasady prawidłowej gospodarki rolnej rozumianej nie tylko w aspekcie ekonomicznym, ale i poprzez powolną sukcesywną utratę ich przydatności do produkcji rolniczej, z uwagi na samoistne zasiedlanie roślinami wg. naturalnego prawa przyrody. W takiej sytuacji wobec braku udowodnienia uzyskanych korzyści przekraczających nakład na prowadzoną w latach gospodarowania przez wnioskodawcę produkcję rolniczą, jak też nieudowodnienie w żaden sposób uzyskiwania korzyści z tytułu najmu nieruchomości spadkowych na rzecz osób trzecich – rozliczenia opisane wyżej pominięto przy niniejszym dziale spadku.

Sąd Rejonowy przyjął, iż wartość majątku spadkowego podlegającego podziałowi wynosi 1.502.360,00 zł, stąd też udział wnioskodawcy J. S. (1) odpowiada kwocie 1.126.770,00 zł (6/8 części), zaś uczestników postępowania I. F. i J. S. (2) po 187.795 zł (1/8 części).

Stosownie do zgodnego wniosku zainteresowanych ruchomości zostały przyznane na rzecz wnioskodawcy J. S. (1), jako że od wielu lat znajdują się w jego władaniu, zaś od daty otwarcia spadków po S. S. (1) i M. S. upłynął znaczny okres czasu.

Odnośnie podziału nieruchomości rolnej określonej wyżej Sąd opierając się na opiniach biegłych ds. geodezji, wyceny nieruchomości oraz rolnictwa, zmierzał do uwzględnienia w jak największym możliwym zakresie wniosków zainteresowanych. Ograniczeniem wyznaczającym ramy podziału nieruchomości między zainteresowanych stanowiła wysokość przysługujących im udziałów w majątku spadkowym, przy jednoczesnej konstatacji, iż każdy z zainteresowanych wnosił o nie obciążanie go spłatą na rzecz pozostałych.

Formułując ostateczne wnioski wnioskodawca wnosił o wydzielenie uczestnikom postępowania działek od nr (...) do (...) położonych w S., zgadzał się również na wariant przyznający uczestnikom postępowania działki (...), nie zgadzał się na przyznanie uczestnikom działki (...), wskazując, iż jest to jedyna działka rolnicza, wobec czego winna być przyznana na rzecz wnioskodawcy.

Uczestniczka postępowania I. F. wnosiła o przyznanie na jej rzecz działek (...), nie godząc się jednocześnie na żadne spłaty na rzecz wnioskodawcy.

Uczestnik postępowania J. S. (2) wnosił o przyznanie na swoją rzecz działek (...), wskazywał, iż nie jest gotowy do spłaty.

Sąd Rejonowy wskazał, iż uczestnicy postępowania I. F. i J. S. (2) niezmiennie wskazywali, iż dział spadku po bracie S. S. (1) i M. S. powinien zostać przeprowadzony w oparciu o równy podział po 1/3 części na rzecz wnioskodawcy i uczestników postępowania, negując tym samym prawomocne orzeczenie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku po S. S. (1) (postanowienie Sądu Rejonowego w Augustowie I Ns 481/02 i postanowienie Sądu Okręgowego w Suwałkach I Ca 59/08), na mocy którego wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne nabyli matka M. S. w 3/8 części i brat J. S. (1) w 5/8 części, zaś po M. S. spadek nabyły dzieci J. S. (1), J. S. (2) i I. F. po 1/3 części każde z nich, w tym w takich samych udziałach wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne. Stanowisko pozostające w opozycji do prawomocnych rozstrzygnięć nie mogło się ostać, stąd też, Sąd Rejonowy dokonał działu spadku mając na względzie udziały przysługujące zainteresowanym zgodnie z ułamkami spadkowymi określonymi w prawomocnych postanowieniach o stwierdzeniu nabycia praw do spadku.

Mając powyższe na względzie na rzecz uczestniczki postępowania I. F. Sąd Rejonowy przyznał działki oznaczone nr geod. (...) (...) o pow. 0,1611 ha, o wartości 61.700 zł, (...) (...) o pow. 0,1480 ha, o wartości 56.700 zł, i (...) (...) o pow. 0,1349 ha, o wartości 51.700,00 zł, o łącznej wartości 170.100,00 zł. Sąd nie uwzględnił przy tym wniosku uczestniczki o przyznanie na jej rzecz działki (...) o wartości o wartości 81.900 zł, jest to działka rolna, o powierzchni 2,8660 ha, zaś w sytuacji uwzględnienia wniosku na rzecz uczestniczki postępowania przyznana by została nieruchomość o łącznej wartości 252.000,00 zł, co znacznie przekracza jej udział spadkowy, przy jednoczesnym przyjęciu, iż uczestniczka nie dopuszczała możliwości spłaty wartości na rzecz wnioskodawcy, podnosząc swoją sytuację finansową i rodzinną, nie pozwalającą jej na powyższe. Działki przyznane na rzecz uczestniczki postępowania I. F. położone są obok siebie, są działkami przeznaczonymi w planie zagospodarowania przestrzennego pod zabudowę jednorodzinną (MN-1). Jednocześnie z mocy art. 623 kpc zasądzono dopłatę na rzecz uczestniczki od wnioskodawcy J. S. (1) w kwocie 17.695,00 zł tytułem wyrównania udziałów.

Na rzecz uczestnika postępowania J. S. (2), uwzględniając jego stanowisko, iż chciałby on przyznania na swoją rzecz nieruchomości w części składającej się z lasu, przyznano działki oznaczone nr geod. (...) o pow. 0,6395 ha, o wartości 137.700,00 zł oraz (...) (...) o pow. 0,1401 ha, o wartości 55.100,00 zł, o łącznej wartości 192.800,00 zł. Sąd wskazał, że uwzględnienie wniosku tegoż uczestnika w większym zakresie stałoby w sprzeczności z ustalonym udziałem spadkowym tegoż uczestnika. Mając na względzie powyższe, na podstawie art. 623 kpc, od uczestnika postępowania J. S. (2) zasądzono na rzecz wnioskodawcy J. S. (1) kwotę 5.005,00 zł tytułem spłaty dążąc do wyrównania należnych udziałów.

Pozostałe nieruchomości wchodzące w skład spadku przyznano na rzecz wnioskodawcy J. S. (1) zgodnie z przysługującym mu udziałem spadkowym w wysokości 6/8.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał przepisy art. art. 207 k.c. art. 1035 k.c., 1037 § 1 k.c., 1070 k.c. w zw. z art. art. 210 k.c., 211 k.c. i 212 § 1, 2 i 3 k.c., a także art. art. 688 w zw. z art. 623 k.p.c., art. art. 682, 684 i 686 k.p.c.

Sąd zaznaczył, że zainteresowani pozostają w konflikcie w konfiguracji uczestnicy postępowania w opozycji do wnioskodawcy, zaś podział nieruchomości spadkowych określony w postanowieniu zapewnia minimalną styczność zainteresowanych sytuując przyznane na rzecz uczestników postępowania grunty w bliskiej odległości, bez konieczności przejazdu i przechodu przez grunty wnioskodawcy.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach wskazano przepis art. 520 § 1 kpc, statuujący zasadę, że każdy z zainteresowanych ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie, rozliczając je stosownie do wielkości udziałów w majątku spadkowym.

Uczestnik postępowania J. S. (2) zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 2 lipca 2018 r. w sprawie I Ns. 268/09 w ust. I pkt 1, w ust. 1 pdpkt lit. a], lit. b], ust. II, III i IV zarzucając postanowieniu w tej części:

1/ odnośnie ust. I pkt 1 niewszechstronne wyjaśnienie okoliczności związanych z wyceną przedmiotowych nieruchomości tym samym naruszenie art.233 kpc oraz 619 w zw. z art. 688 kpc poprzez przyjęcie przez Sąd, za opinią biegłej do spraw szacowania nieruchomości, wartości nieruchomości, bez szczegółowego podania kryteriów podanej wyceny, zaś podanie ogólnych kryteriów, wymienionych w ustawie o gospodarce nieruchomościami /dalej ugn./ uniemożliwia weryfikację takiej wyceny,

2/ naruszenie prawa procesowego poprzez niewszechstronne wyjaśnienie sprawy /art. 233 kpc/ i naruszenie uchwały nr XII/67/04 z dnia 08-06-2004 w zw. z uchwałą nr XIV/80/12 Rady Gminy P. dotyczącej zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i orzeczenie o podziale nieruchomości nr (...) z dokonaniem odstępstwa lokalizacyjnego drogi wewnętrznej, sprzecznie z w/w uchwałą Rady Gminy, co równoznaczne jest z obrazą prawa materialnego tj. prawa miejscowego, którym jest ta uchwała.

3/ naruszenie art. 622 kpc poprzez nieuwzględnienie stanowiska wnioskodawcy, wyrażonego przez jego pełnomocnika na ostatnim posiedzeniu Sądu z dnia 18 czerwca br., w którym wniósł on by na rzecz uczestników postępowania Sąd przyznał działki od numeru (...) do numeru (...). /str. 1553 akt/, co pokrywa się w znacznej części ze stanowiskiem uczestnika postępowania J. S. (2) /vide str. 1553 odwr./

4/ poczynienie błędnych ustaleń, sprzecznych z materiałem dowodowym sprawy przez przyjęcie, iż biegły z zakresu rolnictwa K. Z. (1) w swej opinii /k.1476- 1489/ przyjął, iż nie jest możliwy podział działki nr (...), podczas gdy na stronie 12 opinii wprost wskazał, iż”.. .można .. wydzielić z działki (...) grunt bezpośrednio przylegający do wydzielonych działek pod zabudowę, wg granicy schematycznie zaznaczonej wykropkowanym kolorem żółtym na fot. 8 .., a nadto stwierdzając, iż”.. .wyżej wydzielona działkę można przekazać J. S. (2), co spełni jego żądanie wyrażone przed wysokim Sądem -k. 1305...”

5/ naruszenie art. 211 kc w zw. z art. 623 kpc poprzez dokonanie działu spadku bez uwzględnienia interesu społeczno- gospodarczego, oparcie się na pseudoteorii i fikcji przyjmując, iż przedmiot działu jest gospodarstwem rolnym, podczas gdy są to grunty w zdecydowanej większości klasy VI, i od wielu lat nie są rolniczo uprawiane i wykorzystywane, co winno skutkować, zgodnie z opinią biegłego J. B. i K. Z. (1) możliwościami ich podziału zgodnie, w wielu miejscach ze zgodną wolą zarówno wnioskodawcy jak i uczestników postępowania.

Mając na uwadze powyższe wniósł:

1/ o uchylenie zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie

2/ podjęcie inicjatywy dowodowej poprzez dopuszczenie dowodów z uzupełniających opinii:

a/ biegłej z zakresu szacowania nieruchomości na okoliczność aktualnej wartości szacowanego spadku/nieruchomości/ z uwzględnieniem szczegółowych cech wycenianych działek jak m in. faktu przebiegu przez nie linii energetycznej wysokiego napięcia, istnienia w ich obrębie obszarów wyłączonych z jakiegokolwiek korzystania/ tzw. bajorów/ i innych, co dotyczy m in. działki (...),

b/ biegłych J. B. i K. Z. (1) celem wypowiedzenia się na okoliczność czy po wieloletnim nieużytkowaniu gruntów /nominalnie rolniczych/, przy ich strukturze, degradacji uprawowej, złej jakości /VI klasa/, przy braku instrumentów do uprawy, których nie posiada wnioskodawca, dotychczasowego też braku zainteresowania z jego strony prowadzeniem gospodarstwa, a także tendencji w budowaniu na tym terenie obiektów turystycznych i wypoczynkowych - istnieje realna szansa rolniczego efektywnego ich wykorzystywania,

c/także dopuszczenie dowodu z zaświadczenia /oświadczenia/ S. S. (2), siostry ojca wnioskodawcy i uczestników postępowania, z dnia 23- stycznia 2003 roku, na okoliczność, iż wnioskodawcy J. S. (1), z uwagi na nadużywanie i trwonienie majątku zostało odebrane gospodarstwo rolne, które posiadał we wsi R., gmina P..

d/ załączonych kopii /oryginał był złożony do akt/ zaświadczenia z dnia 07-06- 2017 r. wydanego z upoważnienia Wójta Gminy P., na okoliczność pracy uczestnika postępowania J. S. (2) na przedmiotowym gospodarstwie a tym samym jego silnych emocjonalnych, rodzinnych z nim związków,

e/ dopuszczenie też dowodu z uzupełniającej opinii biegłego geodety, inż. K., celem sporządzenia podziału działki (...) zgodnie z opinią biegłego z zakresu (...) K. Z. / str. 12 w zw. ze str. 11 opinii/,

3/ W efekcie też wnoszę o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez: 

a/ przyznanie uczestnikowi postępowania J. S. (2) działek oznaczonych na projekcie podziału biegłego K. numerami:

(...),(...)/(...) (...),(...) (...),(...) (...),(...) (...),(...),(...)

ewentualnie

b/ wydzielenie z działki (...) / pasa gruntu bezpośrednio przylegającego do wydzielonej przez Sąd uczestnikowi postępowania J. S. (2) działki (...), według granicy schematycznie zaznaczonej wykropkowanym kolorem żółtym na fot. Nr 8 opinii biegłego Z. z jednoczesnym wydzieleniem drogi koniecznej o szerokości 5m ./str.10-11 opinii/.

W uzupełnieniu apelacji wskazywał, iż w części dotyczącej wydzielenia uczestnikowi postępowania działki nr (...) zgodnie z opinią uzupełniającą biegłego geodety inż. J. K. z dnia 28-08-2017 r. (karta 1282- 1284 akt sprawy), pominięta została okoliczność, iż na pasie gruntu, który według opinii miałby być drogą łączącą działkę (...) z drogą publiczną, po środku tego pasa gruntu, jest posadowiony słup trakcji elektrycznej, z podwójną podstawą w kształcie odwróconej litery V, co połączenie to praktycznie czyni niemożliwym, a co obrazuje też projekt podziału i część opisowa zarówno opinii uzupełniającej z dnia 26-07-2017 r. /k. 1243/jak i opinii drugiej uzupełniającej z dnia 28- 08- 2017 r. z karty 1282-84, która jest integralną częścią postanowienia Sądu.

Nadto zaskarżonemu postanowieniu zarzucił, iż przyznanie uczestnikowi działek (...) nie skomunikowanych ze sobą jest rozwiązaniem nie racjonalnym naruszającym uzasadniony interes uczestnika postępowania, co jest także z naruszeniem art. 233kpc.

Uczestniczka postępowania I. F. zaskarżyła postanowienie Sądu Rejonowego w Augustowie I Wydział Cywilny z dnia 2 lipca 2018 r. w części - tj. w zakresie punktów I a i c oraz III;

Skarżonemu postanowieniu zarzuciła:

1. sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią materiału dowodowego zgromadzonego w przedmiotowej sprawie polegającą na uznaniu, iż wartość udziału spadkowego uczestniczki postępowania I. F. w masie spadkowej wynosi łącznie 187.795 zł, co odpowiada udziałowi 1/8, podczas gdy udział spadkowy uczestniczki postępowania w ruchomościach stanowi 1/3, co odpowiada kwocie 4.153,33 zł, a tym samym właściwa analiza zgromadzonego materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż wartość udziału spadkowego I. F. wynosi łącznie 190.390,83 zł

2. naruszenie przepisów postępowania tj. art. 688 kpc w zw. z art. 623 kpc mające istotny wpływ na treść skarżonego postanowienia, poprzez dokonanie działu spadku bez należytego uwzględnienia wszystkich okoliczności przedmiotowej sprawy oraz interesu społeczno- gospodarczego współwłaścicieli oraz dotychczasowego stanu, wykorzystania i przeznaczenia dzielonych nieruchomości, w tym:

- dokonania działu niezgodnie z wnioskiem uczestniczki postępowania i z pominięciem, iż w pierwszej kolejności wnosiła ona o przyznanie na jej rzecz działki o nr geodezyjnym (...), w dalszej zaś kolejności o przyznanie jej pozostałych działek,

- przy nienależytym uwzględnieniu, iż brak jest jakichkolwiek przeciwwskazań do przyznania na rzecz I. F. działki o nr geod. (...), w szczególności istnieniu okoliczności przemawiających za przyznaniem jej tej działki w pierwszej kolejności (w tym: posiadania przez w/w odpowiednich kwalifikacji, uiszczania stosownych podatków za przedmiotową nieruchomość);

- przy pominięciu przez Sąd innych możliwości dokonania podziału w sposób jak najmniej uciążliwy dla uczestników postępowania, w tym maksymalnie ograniczający konieczność dokonania stosownych dopłat, chociażby tak jak zostało to wskazane we wniosku końcowym niniejszej apelacji;

Nadto, w dalszej kolejności, w przypadku nie uwzględnienia zmienionej wartości udziałów spadkowych wskazała na:

1. sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią materiału dowodowego zgromadzonego w przedmiotowej sprawie poprzez uznanie, iż uczestniczka postępowania nie ma możliwości uiszczenia dopłaty w jakiejkolwiek kwocie z tytułu wyrównania udziału na rzecz wnioskodawcy w ramach dokonywanego działu spadku, w tym iż uzasadnia to jej sytuacja rodzono - majątkowa, oraz rzekomo jej jednoznaczne stanowisko, podczas gdy właściwa analiza okoliczności przedmiotowej sprawy prowadzi do przyjęcia wniosków przeciwnych, w tym:

- (a contrario) pomimo sprzeciwu wnioskodawcy do dokonania dopłat, został on nimi przez sąd obciążany co wskazuje na różne traktowanie uczestników przez sąd;

- analiza dokonana przez sąd, co do uczestniczki postępowania, w zakresie możliwych dopłat powinna być dokonana również przy uwzględnieniu, iż nabędzie ona na wyłączną własność określone działki i będzie miała swobodę obciążania tych nieruchomości i zabezpieczenia na nich ewentualnych należności na rzecz osób 3, co pozwoli w pełni zrealizować jej wniosek co do nabycia poszczególnych działek, w szczególności działki o nr geod. (...);

- uczestniczą postępowania na rozprawie w dniu 18.0.2018 r. wprost przyznała, że jest w stanie dokonać dopłaty na rzecz uczestnika postępowania w zakresie do kwoty 10.000 zł. (vide nagranie rozprawy 47:25 i nast.)

2. naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 1035 kc w zw. z art. 212 § 3 kc poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i odroczenie arbitralnie na okres 3 miesięcy płatności z tytułu dopłaty przez wnioskodawcę na rzecz uczestniczki postępowania, w kwocie 17.695 zł, bez wysłuchania w tym zakresie stanowiska uczestników postępowania, a w tym przy braku stosownego wniosku wnioskodawcy o odroczenie terminu płatności tej należności na taki okres, oraz przy braku przedstawienia przez wnioskodawcę stosownych argumentów za powyższym okresem, co tym samym zostało dokonane przez sąd przy niedostatecznym uwzględnieniu całokształtu okoliczności przedmiotowej sprawy, a w tym zwłaszcza uzasadnionego interesu osoby uprawnionej i możliwości majątkowych zobowiązanego, co jednoznacznie wskazuje, iż termin ten winien być krótszy, zaś terminowość płatności tej należności w przypadku jej odroczenia (mając na uwadze równe traktowanie stron) winna być zabezpieczona hipoteką przymusową.

Mając na uwadze powyższe wniosła o zmianę skarżonego postanowienia, w ten sposób że:

1. na wyłączną własność uczestniczki postępowania I. F. zostaną przyznane działki oznaczone nr geodezyjnymi: (...) o pow. 2,8660 ha o wartości 81.900 zł oraz (...) (...) o pow. 0,1480 ha o wartości 56.700 zł oraz (...) (...) o pow. 0,1349 ha o wartości 51.700 zł - o łącznej wartości 190.300 zł - powstałe z podziału działki oznaczonej nr geodezyjnym (...), szczegółowo opisane zgodnie z opinią oraz mapą - projektem podziału biegłego sądowego z zakresu geodezji J. K., która to opinia wraz z mapą - projektem podziału będzie stanowiła integralną część niniejszego orzeczenia - bez dopłat.

względnie, w przypadku niepodzielenie zarzutów pierwotnych, wniosła o:

2. zasądzenia na rzecz I. F. od J. S. (1) tytułem dopłaty kwoty 20.290,5 zł płatnej w terminie miesiąca od daty uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wypadku zwłoki w płatności do dnia zapłaty;

3. udzielenie zabezpieczenia roszczeń z tytułu dopłaty przez wnioskodawcę na rzecz uczestniczki postępowania poprzez ustanowienie na rzecz I. F. hipoteki przymusowej do kwoty 20.290,5 zł na nieruchomości gruntowej należącej do J. S. (1) dla której to Sąd Rejonowy w Augustowie prowadzi księgę wieczystą o nr (...),

Wnioskodawca domagał się:

1/oddalenia obu apelacji,

2/zasądzenie od każdego z uczestników kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Obie apelacje są niezasadne.

Złożone (dołączone do apelacji) przez uczestnika postępowania J. S. (2) dokumenty, z których ostatecznie dowód został przeprowadzony w postępowaniu apelacyjnym, nic istotnego do sprawy nie wniosły, bowiem nie są to nowe dowody. Zarówno zaświadczenie z dnia 7.06.2017 r., jak i „oświadczenie złożone przez S. S. (2)” zostały zaoferowane wcześniej Sądowi I instancji i złożone do akt sprawy (k. 1550-1552).

Ponadto praca uczestnika postępowania J. S. (2) na jakimkolwiek gospodarstwie rolnym była przedmiotem dociekań Sądu Rejonowego w Augustowie i Sądu Okręgowego w Suwałkach w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku I Ns 481/02 i I Ca 59/08. Sąd Okręgowy w Suwałkach uznał, iż uczestnik postępowania nie spełniał wymogów do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Przy tej ocenie Sąd Okręgowy w Suwałkach uwzględniał również okres od 28.05.1964 r. do 2.01.1973 r., a więc wykazany w zaświadczeniu, złożonym do akt sprawy niniejszej k. 1628.

Wspomniane zaświadczenie miało posłużyć do wykazania silnych emocjonalnych związków uczestnika z gospodarstwem rolnym. Pamiętać należy, że od kilkudziesięciu lat uczestnik postępowania przebywa w USA, zatem jego związek z gospodarstwem był iluzoryczny. Poza tym związek emocjonalny z gospodarstwem to kryterium brane pod uwagę w zdecydowanie dalszej kolejności niż kryteria przewidziane w art. 214 § l i 2 k.c.

Zdaniem uczestnika postępowania, wnioskodawca nie może legitymować się 25 letnim stażem w prowadzeniu przedmiotowego gospodarstwa rolnego, a tym samym nie daje on gwarancji o których mowa w art. 214 § 1 kc. Twierdzenie, że wnioskodawca posiadał w przeszłości gospodarstwo i doszło do rozwiązania umowy przekazania nie może stanowić podstawy do uznania, że nie ma on kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa. Okoliczność ta nie wpływa na porządek dziedziczenia gospodarstwa, określony w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, bowiem kwalifikacje wnioskodawcy w tamtej sprawie zostały wykazane świadectwem ukończenia stosownego kursu. Wnioskodawca wskazywał w niniejszej sprawie, że posiada maszyny rolnicze, w tym dwa ciągniki, ale nie prowadzi od kilku lat spadkowego gospodarstwa, ze względu na działania uczestników postępowania. Nie powoływał się na okoliczność (posiadania innego gospodarstwa), którą chciał uczestnik podważyć.

Niewątpliwie spór między zainteresowanymi doprowadził do tego, że przedmiotowe gospodarstwo nie jest od kilku lat wykorzystywane do produkcji rolnej. Okoliczność tę dostrzegł Sąd Rejonowy i należycie ocenił. Co więcej powyższa okoliczność stała się też podstawą do uznania, że rozliczenie dopłat bezpośrednich nie może nastąpić, ponieważ nikt z nich nie korzysta.

Mimo tego wnioskodawca jest w dalszym ciągu jedyną, spośród spadkobierców, osobą która ma stosowne przygotowanie zawodowe do prowadzenia gospodarstwa rolnego i daje rękojmię należytego prowadzenia gospodarstwa.

Odnosząc się do podnoszonych zarzutów naruszenia przepisów prawa procesowego, które skierowane są przeciwko ustaleniom faktycznym, zauważyć trzeba, że w świetle art. 233 § 1 k.p.c. sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału zachodzi jedynie wtedy, gdy powstaje dysharmonia pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie, a konkluzją, do jakiej dochodzi sąd na jego podstawie. Jeżeli natomiast sąd z określonego materiału dowodowego wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać. Do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby skarżący wykazał uchybienie podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. zasadom logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów. Sam zarzut błędnych ustaleń faktycznych nie może zaś polegać jedynie na zaprezentowaniu przez skarżącego stanu faktycznego, ustalonego przez niego na podstawie własnej oceny dowodów, choćby ocena ta również była logiczna i zgodna z doświadczeniem życiowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2005 r., sygn. akt IV CK 387/04, LEX nr 177263).

Mając to na uwadze, Sąd Okręgowy uznał, że dokonana przez Sąd I instancji ocena zgromadzonych w tej sprawie dowodów mieści się w granicach wynikających z art. 233 § 1 k.p.c., zaś skarżący w wywodach zawartych w apelacjach oceny tej skutecznie nie podważyli.

Ustalenia, jak i zaprezentowaną ocenę dowodów, Sąd Okręgowy akceptuje w całości i przyjmuje za własną.

Uczestnik postępowania nie kwestionował ostatniej opinii uzupełniającej biegłej K. T. (k. 1515-1527), nie zgłaszał do niej zarzutów (zgłosił zarzuty do opinii biegłego Z. -k. 1549) i nie wnosił o jej uzupełnienie w wyznaczonym terminie. Zarzuty zgłaszała jedynie uczestniczka I. F. (k. 1546).

Kwestionowanie opinii na etapie postępowania apelacyjnego jest działaniem ewidentnie spóźnionym. Poza tym, zarzuty do opinii sformułowano w sposób bardzo ogólny „przyjęcie przez Sąd wyceny bez szczegółowego podania kryteriów podanej wyceny, zaś podanie ogólnych kryteriów, wymienionych w ustawie o gospodarce nieruchomościami /dalej ugn./ uniemożliwia weryfikację takiej wyceny” i dlatego precyzyjne odniesienie się do nich jest niemożliwe.

Wbrew twierdzeniom skarżącego biegła wyraźnie wskazała przyjętą metodę szacowania nieruchomości „metoda porównania parami na podstawie transakcji podanych w tabeli w opinii z lutego 2108 r.”

Ponadto biegła wyjaśniła (k. 1520) czym jest podobieństwo nieruchomości oraz wskazała, że ceny podlegały korektom. Przyjęta przez biegłą metoda ustalania ceny rynkowej została określona w przepisie art. 153 ust. 1 u.g.n.

Podstawowym podejściem do wyceny jest podejście porównawcze, które opiera się na założeniu, iż wartość odpowiada cenom. Jest to najbardziej właściwe podejście w ujęciu ekonomicznym właśnie dzięki oparciu się na zasadzie, że pewne dobro warte jest tyle, ile ktoś trzeci jest w stanie za nie zapłacić. Warunkiem zastosowania tego podejścia jest znajomość cen i cech nieruchomości podobnych, tak aby mając materiał porównawczy, móc dokonać właściwej korekty ze względu na cechy różniące lub zmiany w poziomie cen -Art. 153 Gospodarka nieruchomościami (...) 2017, wyd. 5/ (...).

Art. 154 u.g.n przewiduje, iż wyboru właściwego podejścia oraz metody i techniki szacowania nieruchomości dokonuje rzeczoznawca majątkowy, uwzględniając w szczególności cel wyceny, rodzaj i położenie nieruchomości, przeznaczenie w planie miejscowym, stan nieruchomości oraz dostępne dane o cenach, dochodach i cechach nieruchomości podobnych.

Tak więc zastosowana metoda, zarówno w opinii uzupełniającej, jak i wcześniejszych opiniach, była metodą prawidłową. Formułowanie zarzutu, że biegła powołała ogólne przepisy cytowanej wyżej ustawy wydaje się niezrozumiałe, skoro odnalezienie tego przepisu w ustawie nie powinno zawodowemu pełnomocnikowi nastręczać trudności.

Drugi z zarzutów apelacji uczestnika był również niezasadny.

Podział nieruchomości gruntowej jest niedopuszczalny, jeżeli projektowane do wydzielenia działki gruntu nie mają dostępu do drogi publicznej. W razie braku dostępu do drogi publicznej dopuszcza się możliwość wydzielenia drogi wewnętrznej wraz z ustanowieniem na niej odpowiednich służebności dla wydzielonych działek gruntu. Nie jest ono potrzebne, jeśli dokonuje się sprzedaży wydzielonych działek gruntu wraz ze sprzedażą udziału w prawie do działki gruntu stanowiącej drogę wewnętrzną. Jeżeli nie ma możliwości wydzielenia drogi wewnętrznej z nieruchomości objętej podziałem, jest on dopuszczalny pod warunkiem ustanowienia dla nowo powstałych działek odpowiednich służebności drogowych.

Przyznana uczestnikowi działka (...) ma bezpośredni dostęp do drogi publicznej na szerokości 4 m, zatem nie istniała podstawa do ustanawiania drogi wewnętrznej i ustanawiania służebności drogowej.

Kwestia możliwości budowy na przyznanej działce utwardzonej drogi wewnętrznej nie stanowi o dopuszczalności podziału.

Na działce tej istotnie znajduje się słup energetyczny, który oznaczony został na mapie biegłego punktami 1e i 2e, jednak kształt działki umożliwia omijanie tej przeszkody z obu stron.

Pamiętać należy, że uczestnikowi przypadła też działka oznaczona numerem (...), która przylega do działki (...), zatem uczestnik (nawet w przypadku zamiaru wjazdu sprzętem o szerokości przekraczającej 4 m) może to uczynić po własnej sąsiedniej nieruchomości.

Pamiętać należy, że wykonywanie przejazdów po własnej działce nie wymaga zgłaszania tego żadnym organom. Nawet przejazdy po działce rolnej nie kolidują z jakimkolwiek planem zagospodarowania przestrzennego.

Czym innym jest natomiast zamiar budowy wewnętrznej drogi utwardzonej po przydzielonej działce.

Warto jednocześnie wskazać za komentatorami [tak m.in. Z. Niewiadomski (red.), Prawo budowlane. Komentarz, Warszawa 2011], że wykonywanie tego rodzaju robót na gruncie niebędącym działką budowlaną wymaga pozwolenia na budowę. Jeżeli zatem droga leży na działkach budowlanych, to jej utwardzenie rodzi jedynie obowiązek zgłoszenia prac. Gdyby zaś działka nie była budowlaną, to inwestycja taka wymagałabym uzyskania pozwolenia na budowę. Tak uznał też Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 17 maja 2016 r. (II OSK 1678/15), (II SA/Po 1273/14).

Przedmiotowa działka leży w strefie zabudowy zagrodowej i takie obostrzenia nie występują, tym niemniej zagadnienie urządzenia utwardzonej drogi wewnętrznej po działce przyznanej uczestnikowi przekracza ramy niniejszego postępowania, bowiem ewentualne działania winny podejmować właściwe organy administracyjne (w przypadku zamiaru utwardzenia drogi wewnętrznej może dojść do konieczności wystąpienia o zezwolenie budowlane do właściwych organów).

Zarzut naruszenia art. 622 kpc poprzez nieuwzględnienie stanowiska wnioskodawcy wyrażonego przez jego pełnomocnika na ostatnim posiedzeniu Sądu, z dnia 18 czerwca br., w którym wniósł on by na rzecz uczestników postępowania Sąd przyznał działki od numeru (...) do numeru (...). /str. 1553 akt/, co pokrywa się w znacznej części ze stanowiskiem uczestnika postępowania J. S. (2) /vide str. 1553 odwr./ był również nietrafny.

Wnioskodawca dążył do przydzielenia uczestnikom nieruchomości odpowiadających wartością ich udziałom w majątku spadkowym. Uczestnicy kategorycznie wykluczali możliwość jakichkolwiek dopłat na rzecz wnioskodawcy.

Wnioskodawca ostatecznie (k. 874) nie godził się na przyznanie na rzecz uczestników nieruchomości o wartościach przekraczających ich udziały bez dopłat wyrównujących. Sąd Rejonowy prawidłowo zatem rozdysponował działki starając się aby ich wartość była najbardziej zbliżona do wartości udziałów zainteresowanych w dzielonym majątku.

Zgłoszona przez pełnomocnika uczestnika postępowania deklaracja o gotowości zapłaty dopłaty, w przypadku przyznania mu nieruchomości o wartości przekraczającej wartość udziału, jest ewidentnie spóźniona.

Kolejny zarzut to „poczynienie błędnych ustaleń, sprzecznych z materiałem dowodowym sprawy przez przyjęcie, iż biegły z zakresu rolnictwa K. Z. (1) w swej opinii / k.1476- 1489/ przyjął, iż nie jest możliwy podział działki nr (...), podczas gdy na stronie 12 opinii wprost wskazał ,iż”.. .można .. wydzielić z działki (...) grunt bezpośrednio przylegający do wydzielonych działek pod zabudowę wg granicy schematycznie zaznaczonej wykropkowanym kolorem żółtym na fot. 8 .., a nadto stwierdzając, iż”.. .wyżej wydzielona działkę można przekazać J. S. (2), co spełni jego żądanie wyrażone przed wysokim Sądem -k. 1305...” jest również nietrafny.

Biegły wyraźnie wskazywał, jakie warunki musiałyby być spełnione aby dokonać fizycznego podziału działki (...), a mianowicie gdyby współwłaściciele posiadali gospodarstwa rolne przylegające do dzielonej nieruchomości, a taki wymóg przecież nie jest spełniony.

Biegły bardzo szczegółowo analizował jakie są przeszkody do przydzielenia działki (...) uczestnikowi J. S. (2) i należycie to umotywował. Wbrew twierdzeniom uczestnika w opinii nie ma wewnętrznych sprzeczności, bowiem biegły wskazywał jakie warunki musiałyby zaistnieć aby taki sposób podziału zaakceptować. Sąd Rejonowy zinterpretował dowód z opinii biegłego w sposób prawidłowy, zgodnie z literalnym brzmieniem tej opinii oraz odwołał się do obowiązujących w tej materii regulacji prawnych.

Nietrafny był też zarzut naruszenia art. 211 kc w zw. z art. 623 kpc „poprzez dokonanie działu spadku bez uwzględnienia interesu społeczno-gospodarczego, oparcie się na pseudoteorii i fikcji przyjmując, iż przedmiot działu jest gospodarstwem rolnym, podczas gdy są to grunty w zdecydowanej większości klasy VI, i od wielu lat nie są rolniczo uprawiane i wykorzystywane, co winno skutkować, zgodnie z opinią biegłego J. B. i K. Z. (1) możliwościami ich podziału zgodnie, w wielu miejscach ze zgodną wolą zarówno wnioskodawcy jak i uczestników postępowania”.

Sąd Rejonowy prawidłowo wskazał, iż pomimo tego, że w sprawie wydano dwie rozbieżne opinie sporządzone przez biegłych z zakresu rolnictwa, zasadnicze znaczenie ma opinia biegłego K. Z. (1).

Zwrócić przy tym należało uwagę, że specyfika dowodu z opinii biegłego wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych, w istocie tylko do zgodności z zasadami doświadczenia życiowego, wiedzy powszechnej oraz logicznego myślenia. Opinia biegłego podlega więc tak jak inne dowody ocenie według art. 233 § 1 k.p.c., lecz co odróżnia ją pod tym względem, to szczególne dla tego dowodu kryteria oceny, które stanowią: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 listopada 2002r. I CKN 1354/00 Lex nr 77046).

Dlatego też, w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy czyniąc ustalenia odnośnie możliwości podziału działki (...), słusznie posłużył się wnioskami płynącymi z opinii K. Z. (1), a nie biegłego J. B..

Opinia biegłego J. B. ma ogólnikowy charakter, nie posiada uzasadnienia i pomija szereg istotnych zagadnień, m.in. istnienie enklaw leśnych na działce, które analizował drugi biegły.

Nie sposób przyjąć za skarżącym, że podział działki na trzy samodzielne działki doprowadziłby do utworzenia trzech autonomicznych gospodarstw. Przeciwko takiemu rozwiązaniu przemawia szereg okoliczności, które biegły precyzyjnie w opinii przedstawił, m.in. na każdej z wydzielonych części pogorszyłyby się warunki gospodarowania i wykonywania zabiegów agrotechnicznych, a to w konsekwencji doprowadziłoby do naruszenia zasad prawidłowej gospodarki rolnej.

Twierdzenie, że dzielona nieruchomość nie stanowi gospodarstwa rolnego i nie będzie możliwe, po zakończeniu sprawy sądowej, przywrócenie na niej produkcji rolnej jest nieuzasadnione. Biegły K. Z. (1) analizował skutki wieloletniego odłogowania gruntów, jednak wyraźnie wskazał, że to nadal grunty rolne, w wyniku czego ich podział może być dokonywany zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (k. 1482).

Również apelacja uczestniczki postępowania jest niezasadna.

Pierwszy z zarzutów apelacyjnych to sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią materiału dowodowego zgromadzonego w przedmiotowej sprawie polegającą na uznaniu, iż wartość udziału spadkowego uczestniczki postępowania I. F. w masie spadkowej wynosi łącznie 187.795 zł, co odpowiada udziałowi 1/8, podczas gdy udział spadkowy uczestniczki postępowania w ruchomościach stanowi 1/3 co odpowiada kwocie 4.153,33 zł, a tym samym właściwa analiza zgromadzonego materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż wartość udziału spadkowego I. F. wynosi łącznie 190.390,83 zł.

Błędnie twierdzi uczestniczka, iż dzielone ruchomości nie były funkcjonalnie powiązane z gospodarstwem rolnym, skoro ruchomości znajdowały się na terenie gospodarstwa rolnego, a ich rodzaj wskazuje, że mogły być wykorzystywane na gospodarstwie rolnym. Dotyczy to również materiałów, które miały posłużyć do nielegalnej budowy pensjonatu na tej nieruchomości oraz wyposażenia domu mieszkalnego.

Gospodarstwo rolne jest zespołem produkcyjnym i majątkowym. Ustawodawca nie sprowadza rolniczej jednostki wytwórczej tylko do jednego składnika, tj. do gruntów rolnych. W jej skład wchodzą składniki materialne i niematerialne. Te pierwsze są wyliczone, obejmują grunty rolne, grunty leśne, budynki lub ich części, urządzenia oraz inwentarz. Do tych drugich zalicza się prawa związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Inne składniki materialne (grunty leśne, budynki lub ich części, urządzenia i inwentarz) wchodzą w skład gospodarstwa rolnego, o ile stanowią lub mogą stanowić z gruntami rolnymi zorganizowaną całość gospodarczą. Wyliczając je, ustawodawca wyszedł z założenia (uwzględnił realia ekonomiczno-produkcyjne), że ich jednoczesne występowanie zapewnia optymalne warunki do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie. Zdarza się, że w skład gospodarstwa rolnego wchodzą grunty leśne. Podstawową przesłanką zaliczenia ich do tego gospodarstwa jest wspomniany związek organizacyjno-funkcjonalny z gruntami rolnymi (por. post. SN z 14.7.1999 r., II CKN 433/98, Legalis). Jak się wydaje, określając pojęcie gruntów leśnych, należy sięgnąć do § 68 ust. 2 EwidGrR (tak S. Rudnicki, aktualizacja R. Trzaskowski, w: Gudowski, Komentarz KC, Ks. I, 2014, s. 304).

Oczywistym jest, że podstawowe wyposażenie domu czy materiały budowlane, które miały posłużyć do budowy lub remontów budynków na gospodarstwie są funkcjonalnie powiązane z tym gospodarstwem i stanowią jego cześć. Również przyczepy ciągnikowe i przyczepka samochodowa ewidentnie mogły być wykorzystywane do pracy w gospodarstwie rolnym. Nawet maszyna do szycia, znajdująca się na gospodarstwie, jest z nim funkcjonalnie powiązana, gdyż mogła być wykorzystywana np. do zaszycia ubrań roboczych.

Zastosowany sposób podziału ruchomości (ułamkiem określonym do podziału gospodarstwa) był zatem właściwy.

Nie było podstaw do twierdzenia, że wartość udziału uczestniczki uległa zmniejszeniu o ponad 4000 zł, a tym samym do twierdzenia, że należna jej dopłata winna być wyższa.

Nietrafny był też zarzut naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 688 kpc w zw. z art. 623 kpc.

Według skarżącej dokonano działu spadku bez należytego uwzględnienia wszystkich okoliczności przedmiotowej sprawy oraz interesu społeczno- gospodarczego współwłaścicieli oraz dotychczasowego stanu, wykorzystania i przeznaczenia dzielonych nieruchomości, w tym: dokonania działu niezgodnie z wnioskiem uczestniczki postępowania i z pominięciem, iż w pierwszej kolejności wnosiła ona o przyznanie na jej rzecz działki o nr geodezyjnym (...), w dalszej zaś kolejności o przyznanie jej pozostałych działek, przy nienależytym uwzględnieniu, iż brak jest jakichkolwiek przeciwwskazań do przyznania na rzecz I. F. działki o nr geod. (...), w szczególności istnieniu okoliczności przemawiających za przyznaniem jej tej działki w pierwszej kolejności (w tym: posiadania przez w/w odpowiednich kwalifikacji, uiszczania stosownych podatków za przedmiotową nieruchomość); przy pominięciu przez Sąd innych możliwości dokonania podziału w sposób jak najmniej uciążliwy dla uczestników postępowania, w tym maksymalnie ograniczający konieczność dokonania stosownych dopłat, chociażby tak jak zostało to wskazane we wniosku końcowym niniejszej apelacji.

Sąd dokonał podziału w naturze dostosowując, w sposób najbardziej zbliżony, wartość składników przyznanych do wartości udziałów w dzielonym majątku. Przypomnieć należy, że uczestniczka postępowania I. F. kategorycznie wykluczała możliwość wyrównania udziałów przez dopłatę na rzecz wnioskodawcy. Przedstawiane przez nią warianty podziału prowadzą do przyznania na jej rzecz składników przekraczających jej udział w dzielonym majątku.

Argumentacja dotycząca nieuwzględniania społeczno-gospodarczego przeznaczenia rzeczy i nieuwzględnienia posiadanych przez uczestniczkę kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego jest zbliżona do tej, jaką zaprezentowano przy analizie zarzutów zgłoszonych przez uczestnika J. S. (2), dlatego nie zachodzi potrzeba jej powielania.

Uczestniczka I. F., w przypadku nieuwzględnienia zmienionej wartości udziałów spadkowych, wskazywała na sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią materiału dowodowego zgromadzonego w przedmiotowej sprawie poprzez uznanie, iż uczestniczka postępowania nie ma możliwości uiszczenia dopłaty w jakiejkolwiek kwocie z tytułu wyrównania udziału na rzecz wnioskodawcy w ramach dokonywanego działu spadku, w tym iż uzasadnia to jej sytuacja rodzono - majątkowa, oraz rzekomo jej jednoznaczne stanowisko, podczas gdy właściwa analiza okoliczności przedmiotowej sprawy prowadzi do przyjęcia wniosków przeciwnych, w tym (a contrario) pomimo sprzeciwu wnioskodawcy do dokonania dopłat, został on nimi przez sąd obciążany co wskazuje na różne traktowanie uczestników przez sąd.

Zauważyć, należy, iż wnioskodawca domagał się podziału w naturze w sposób najbardziej zbliżony do udziałów zainteresowanych w majątku. Na rozprawie w dniu 18.06.2018 r. (k. 1554) nie godził się na „spłaty” jednak wcześniej nie wykluczył w sposób tak kategoryczny, jak uczynili to uczestnicy, możliwości wyrównania udziałów przez zasądzenie od niego na rzecz uczestników dopłat – patrz pismo k. 1351.

Uczestniczka postępowania korzystała ze zwolnienia od kosztów sądowych, udzielonego postanowieniem z dnia 14 listopada 2017 r. Swoją kondycję finansową opisała w piśmie z dnia 25.09.2017 r. (k. 1317 -1318) i w „oświadczeniu o stanie rodzinnym i majątkowym” (k. 1275-1277). Wówczas wskazywała, że nie ma środków na pokrycie kosztów sądowych.

Składana deklaracja o posiadaniu środków w wysokości 10 000 zł na ewentualną dopłatę, bez wyjaśnienia pochodzenia środków (w kontekście złożonego wcześniej oświadczenia majątkowego), jawi się jako deklaracja bez pokrycia.

Wskazywała ona, co prawda, że analiza dokonana przez sąd co do uczestniczki postępowania w zakresie możliwych dopłat powinna być dokonana również przy uwzględnieniu, iż nabędzie ona na wyłączną własność określone działki i będzie miała swobodę obciążania tych nieruchomości i zabezpieczenia na nich ewentualnych należności na rzecz osób 3, co pozwoli w pełni zrealizować jej wniosek co do nabycia poszczególnych działek, w szczególności działki o nr geod. (...).

Tu jednak pojawiła się niekonsekwencja jej wywodu. Pamiętać trzeba, że uczestniczka oponowała odroczeniu terminu realizacji dopłaty określonego w orzeczeniu (na 3 miesiące od uprawomocnienia się orzeczenia) i wniosła o równe traktowanie stron, a więc zobligowanie do natychmiastowej zapłaty zasądzonej kwoty. Nie wyjaśniła w jaki sposób, przy takim rozwiązaniu, byłaby w stanie uzyskać środki na spłatę wnioskodawcy.

Kompetencje sądu w zakresie wyrównywania wartości udziałów nie ograniczają się do prostego zasądzenia dopłat lub spłat. Co oczywiste, sąd obowiązany jest oznaczyć termin i sposób ich uiszczenia, również w ten sposób, że rozłoży ich płatność na raty. W tym przypadku termin uiszczenia dopłat lub spłat nie może jednak przekraczać łącznie 10 lat. Terminy spłat lub dopłat ustalone przez sąd nie mogą przypadać na okres przed uprawomocnieniem się orzeczenia znoszącego współwłasność (tak post. SN z 19.9.2002 r., II CK 21/02, Legalis; post. SN z 4.4.2012 r., I CSK 326/11, Legalis).

W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd może odraczać płatność rat już wymagalnych (art. 212 § 3 zd. 3 KC), a także rozłożyć zasądzoną jednorazową spłatę na raty (tak uchw. SN z 21.11.1977 r., III CZP 79/77, OSNCP 1978, Nr 8, poz. 132).

Władza dyskrecjonalna sądu w kształtowaniu sposobu zapłaty dopłat lub spłat jest bardzo szeroka. Artykuł 212 KC nie stwarza jednak sądowi możliwości zaniechania zasądzenia spłaty ani obniżenia jej wysokości wynikającej z wartości udziałów (por. post. SN z 25.5.1998 r., I CKN 684/97, Legalis). Ponadto, jak wywiódł SN w post. z 12.4.2001 r. (II CKN 658/00, OSNC 2001, Nr 12, poz. 179), konstytucyjna zasada równej dla wszystkich współwłaścicieli ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji RP) wyłącza oznaczenie terminu i sposobu uiszczenia spłaty bez uwzględnienia uzasadnionego interesu dotychczasowego współwłaściciela uprawnionego do tej spłaty. Jest oczywiste, że termin spłaty nie może przypadać przed datą uprawomocnienia się postanowienia o zniesieniu współwłasności, dopiero bowiem z chwilą zniesienia współwłasności poprzez przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu ze współwłaścicieli aktualizuje się obowiązek dokonania spłaty wartości udziałów pozostałych współwłaścicieli (por. post. SN z 4.4.2012 r., I CSK 326/11, Legalis).

Przenosząc te rozważania na grunt sprawy niemniejszej należy uznać, iż działania Sądu I instancji nie naruszały powyższej regulacji prawnej.

Wnioskodawca wprost nie domagał się odroczenie terminu płatności dopłaty, jednak Sąd I instancji trafnie zauważył, że obciążono go kosztami sądowymi w wysokości ponad 13 090 zł, których termin płatności przypada przed terminem płatności dopłat.

Ponadto Sąd analizował sytuację majątkową wnioskodawcy, bowiem on również domagał się (k. 875) zwolnienia go od kosztów sądowych i takie zwolnienie uzyskał (k. 891).

Skoro Sąd zdecydował się na pobranie kosztów sądowych (tymczasowo kredytowanych przez Skarb Państwa) od wnioskodawcy słusznie uznał, że jest to okoliczność istotna przy określaniu terminu dopłaty.

Nie doszło zatem do arbitralnego odroczenia terminu płatności bez wysłuchania zainteresowanych i w konsekwencji naruszenia uzasadnionego interesu uczestniczki postępowania.

Co się zaś tyczy zabezpieczenia płatności przez ustanowienie hipoteki przymusowej należy wskazać, że wniosek taki jest niezasadny, co więcej nie był formułowany przed Sądem I instancji.

Sąd może postanowić o zabezpieczeniu roszczeń z tytułu zasądzonych dopłat lub spłat. Może to przybrać postać hipoteki przymusowej, której podstawą wpisu będzie postanowienie sądu rozstrzygające sprawę o zniesienie współwłasności (K. Górska, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC, 2017, s. 459; K. Krziskowska, w: Habdas, Fras, Komentarz KC, t. II, 2018, s. 341; G. Rudnicki, J. Rudnicka, S. Rudnicki, w: Gudowski, Komentarz KC, Ks. 2, 2016, s. 486).

Pamiętać należy, że w razie potrzeby, np. jeśli kwota spłaty lub dopłaty jest duża albo okres rat jest długi albo gdy wysokość spłaty pozostaje w znacznej dysproporcji w stosunku do dochodów uzyskiwanych przez współwłaściciela zobowiązanego do spłaty oraz do posiadanego przez niego majątku (tak w post. SN z 10.1.2013 r., IV CSK 677/12, Legalis), sąd może ustalić sposób ich zabezpieczenia. Przykładem może być obciążenie nieruchomości hipoteką albo ustalenie, że wydanie rzeczy nastąpi dopiero po dokonaniu pełnej spłaty.

W przedmiotowej sprawie wartość dopłaty, w odniesieniu do wartości dzielonego majątku, nie jest wysoka, a termin zapłaty nie jest szczególnie długi, zatem nie zachodziła potrzeba zabezpieczania spłaty przez wpis hipoteki przymusowej.

Z powyższych względów złożone apelacje oddalono na podstawie przepisu art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie przepisu art. 520 § 1 kpc.

SSO Elżbieta Cembrowicz SSO Alicja Wiśniewska SSO Miroslaw Krzysztof Derda