Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 grudnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: starszy protokolant sądowy Paulina Florkowska

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2017 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku C. N.

przy uczestnictwie J. G. (1), M. N. (1), P. G., T. G., A. P., Z. G., A. T.

o dział spadku

na skutek apelacji uczestników M. N. (1), P. G., T. G., C. N., Z. G., A. T.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieliczce

z dnia 28 listopada 2016 r., sygnatura akt I Ns 1487/15

postanawia:

I. zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

a) punktowi 4. nadać brzmienie:

4. dokonać zniesienia współwłasności nieruchomości i działu spadku w ten sposób, że przyznać na rzecz:

- uczestnika J. G. (1) prawo własności nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej numer (...) o wartości 93 928 zł, udział w wysokości 1/2 części we współwłasności nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 53 761 zł oraz udział w wysokości 1/3 części we współwłasności nieruchomości składającej się działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 3 236 zł;

- uczestniczki A. P. prawo własności nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 108 214 zł, udział w wysokości 1/2 części we współwłasności nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 53 761 zł oraz udział w wysokości 1/3 części we współwłasności nieruchomości składającej się działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 3 236 zł;

- wnioskodawcy C. N. prawo własności nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 120 099 zł oraz działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 533 637 zł, udział w wysokości 1/3 części we współwłasności nieruchomości składającej się działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 3 236 zł;

- uczestnikowi M. N. (1) prawo własności nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 215 315 zł,

- uczestnikom Z. G., P. G., A. T., T. G. na współwłasność w udziałach po ¼ części, prawo własności nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) o wartości 345 839 zł ( bez nakładów 257 263 zł);

b) punktowi 5 nadać brzmienie:

5. ustanowić na rzecz każdoczesnych właścicieli nieruchomości składającej się z działki numer (...) objętej księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce, po nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej (...) objętej księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wieliczce służebność drogi koniecznej pasem oznaczonym kolorem żółtym na mapie sporządzonej przez inż. geodetę J. H. (1) z dnia 29 kwietnia 2016 roku l.ks. robót 38/10;

c) dotychczasowemu punktowi 6. nadać oznaczenie 11. oraz dodać punkty 6 do 10 o brzmieniu:

6. zasądzić od uczestnika M. N. (1) solidarnie na rzecz uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. kwotę 23 295 zł (dwadzieścia trzy tysiące dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności niniejszego postanowienia do dnia zapłaty tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej;

7. zasądzić od wnioskodawcy C. N. solidarnie na rzecz uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. kwotę 115 058 zł (sto piętnaście tysięcy pięćdziesiąt osiem złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności niniejszego postanowienia do dnia zapłaty tytułem dopłaty;

8. zasądzić solidarnie od uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. na rzecz uczestnika J. G. (1) kwotę 35 321,75 zł (trzydzieści pięć tysięcy trzysta dwadzieścia jeden złotych siedemdziesiąt pięć groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności niniejszego postanowienia do dnia zapłaty tytułem dopłaty;

9. zasądzić solidarnie od uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. na rzecz uczestniczki A. P. kwotę 21 035,75 zł (dwadzieścia jeden tysięcy trzydzieści pięć złotych siedemdziesiąt pięć groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności niniejszego postanowienia do dnia zapłaty tytułem dopłaty;

10. zasądzić solidarnie od uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. na rzecz M. N. (1) kwotę 20 974 zł (dwadzieścia tysięcy dziewięćset siedemdziesiąt cztery złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności niniejszego postanowienia do dnia zapłaty tytułem dopłaty;

II. odrzucić apelację uczestnika M. N. (1) i wnioskodawcy C. N. w części dotyczącej odszkodowania za bezumowne korzystanie ponad udział;

III. oddalić obie apelacje w pozostałej części;

IV. stwierdzić, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie;

V. przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wieliczce na rzecz adwokata P. S. kwotę 4 428 zł (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem złotych) brutto tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną uczestniczce A. T. z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

VI. nakazać ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie od C. N., J. G. (1), M. N. (1), P. G., T. G., A. P., Z. G., A. T. kwoty po 582,66 zł (pięćset osiemdziesiąt dwa złote sześćdziesiąt sześć groszy) tytułem nieuiszczonych wydatków w postępowaniu odwoławczym.

SSO Magdalena Meroń-Pomarańska SSO Anna Nowak SSO Beata Tabaka

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 18 grudnia 2017 roku.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd I instancji ujawnił podział nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) położonej w K., szczegółowo opisanej w postanowieniu częściowym i wstępnym z 10 marca 2014 roku, na działki nr (...) o pow. 0,3281ha i nr 558/2 o pow. 0,5451 ha, zgodnie z projektem podziału sporządzonym przez geodetę J. H. (1), przyjętym do Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego prowadzonego przez Starostę (...) w dniu 12 września 2016 roku nr P. (...).2016. (...), podział nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) położonej w K. szczegółowo opisanej w postanowieniu częściowym i wstępnym z 10 marca 2014 roku, na działki nr (...) o pow. 0,0947ha, nr 511/2 o pow. 0,0948ha, nr 511/3 o pow. 0,0948ha, nr 511/4 o pow. 0,0948ha, nr 511/5 o pow. 0,0130ha, zgodnie z projektem podziału sporządzonym przez geodetę J. H. (1), przyjętym do Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego prowadzonego przez Starostę (...) w dniu 12 września 2016 roku nr P. (...).2016. (...). Następnie ustalił, że przedmiotem zniesienia współwłasności i działu spadku po E. G. synu J. i A., zmarłym 17 grudnia 1993 roku, ostatnio zam. w K. są nieruchomości szczegółowo opisane w pkt.3 postanowienia częściowego i wstępnego z 10 marca 2014 roku oraz w pkt. 1 i 2 niniejszego postanowienia i zniósł współwłasność oraz dokonał działu spadku w ten sposób, że przyznał na własność J. G. (1) działkę ewidencyjną nr (...), udział 1/2 części we własności działki ewidencyjnej nr (...) oraz udział 1/3 części we własności działki ewidencyjnej nr (...); przyznał na własność A. P. działkę ewidencyjną nr (...), udział 1/2 części we własności działki ewidencyjnej nr (...) i udział 1/3 części we własności działki ewidencyjnej nr (...); przyznał na własność C. N. działkę ewidencyjną nr (...) oraz udział 1/2 części we własności działek ewidencyjnych nr (...) w działce (...); przyznał na własność M. N. (1) udział 1/2 części we własności działek ewidencyjnych nr (...); przyznał na własność Z. G., P. G., A. T., T. G. udziały po 1/4 części we własności działki ewidencyjnej nr (...), Następnie zasądził od C. N. na rzecz J. G. (1) kwotę 37.245 zł a na rzecz A. P. kwotę 23.272 zł tytułem dopłaty, zasądził na rzecz C. N. od Z. G., P. G., A. T., T. G. kwoty po 1.654 zł (tysiąc sześćset pięćdziesiąt cztery złote) tytułem zwrotu nakładów na nieruchomość. Sąd ustalił, że strony ponoszą w równych częściach koszty postępowania z tym, że za strony zwolnione od kosztów, koszty te ponosi Skarb Państwa, przy czym szczegółowe rozliczenie tych kosztów oraz rozstrzygnięcie o kosztach wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu pozostawić referendarzowi sądowemu.

Ponad stan faktyczny ustalony w uzasadnieniu postanowienia częściowego i wstępnego z dnia 10 marca 2014 roku Sąd ustalił, co następuje:

Spadek po zmarłym w dniu 17 grudnia 1993 roku E. G. synu J. i A. nabyli na podstawie ustawy wraz z wchodzącym w skład spadku gospodarstwem rolnym żona J. G. (2), córka A. N. i syn W. G. – w udziałach po ¼ części, oraz wnuki J. G. (1) i A. G. – w udziałach po 1/8 części.

Spadek po zmarłej w dniu 20 kwietnia 2005 roku J. G. (2) córce S. i S. nabyła w całości córka A. N..

Z podziału położonej w K. działki nr (...) powstały działki o nr (...). Wartość nieruchomości w postaci działki nr (...) wynosi 117.419 złotych. Wartość nieruchomości w postaci działki nr (...) wynosi 105.124 złotych. Wartość nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) wynosi 105.806 złotych. Wartość nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) wynosi 91.833 złotych. Wartość nieruchomości w postaci działki nr (...) wynosi 9.493 złotych. Z podziału położonej w K. działki nr (...) powstały działki o nr (...). Wartość nieruchomości w postaci działki nr (...) wynosi 323.252 złotych, a wartość nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) – 203.809 złotych. Wartość prawa własności nieruchomości położonej w O. stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) wynosi 521.703 złotych.

Wartość nakładów dokonanych przez E. G. i J. G. (2) z ich majątku wspólnego na budowę budynku mieszkalnego oznaczonego numerem porządkowym 102 oraz budynków gospodarczych tj. stajni i stodoły na nieruchomości położonej w K. oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) o powierzchni 0,86 ha, dla której urządzono księgę wieczystą (...), wynosi 84.754 złotych.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie został ustalony na podstawie dokumentów urzędowych sporządzonych przez uprawnione organy w przepisanej formie, jak również na podstawie opinii biegłych sądowych z zakresu geodezji i rzeczoznawstwa majątkowego – odpowiednio J. H. (1) i M. W. (1). Wobec opinii uczestnicy przedstawiali zarzuty, jednak wszystkie wątpliwości biegli wyjaśniali bądź to pisemnie, bądź też ustnie na rozprawie. Wykonane przez biegłych opinie Sąd ocenił zatem jako rzetelne, w pełni odpowiadające treściom poleceń danych im przez Sąd. Na taką ocenę opinii miało także wpływ legitymowanie się przez biegłych odpowiednimi kwalifikacjami i doświadczeniem, potwierdzonymi wpisami na listę biegłych sądowych prowadzoną przez Prezesa Sądu Okręgowego w Krakowie.

W tych okolicznościach wskazał, że przedmiotem postępowania było w pierwszej kolejności dokonanie działu spadku pozostałego po zmarłym w dniu 17 grudnia 1993 roku E. G. oraz zniesienie współwłasności nieruchomości wchodzących w skład tego spadku. Zgodnie z art. 1035 k.c. w sytuacji, gdy spadek przypada kilku spadkobiercom, do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Odsyła zatem ustawodawca w ten sposób do przepisów art. 210 – 212 k.c. Skoro zaś w niniejszej sprawie uczestnicy nie byli w stanie przedstawić zgodnego wniosku co do sposobu dokonania działu, to odpowiednie zastosowanie musiały znaleźć także, na podstawie odesłania wynikającego z art. 688 k.p.c., przepisy procesowe dotyczące zniesienia współwłasności (art. 617 – 625 k.p.c.). Skład spadku po E. G. został prawomocnie ustalony postanowieniem częściowym i wstępnym z 10 marca 2014 roku. Kwestią sporną był natomiast sposób dokonania działu i zniesienia współwłasności nieruchomości, jako że w toku postępowania uczestnicy przedstawiali w tym zakresie rozbieżne propozycje. Ostatecznie dopiero na rozprawie w dniu 14 listopada 2016 roku uczestnicy w sposób w zasadzie nie budzący wzajemnych sprzeciwów przedstawili propozycje tego, w jaki sposób dokonać podziału.Wyżej wspomniane przepisy Kodeksu cywilnego przewidują trzy sposoby zniesienia współwłasności, a mianowicie: fizyczny podział rzeczy, przyznanie całej rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, sprzedaż rzeczy i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży. Redakcja przepisów nakazuje dać pierwszeństwo podziałowi w naturze, albowiem dopiero wtedy, gdy rzecz nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Niemożność dokonania podziału w naturze wynikać może przy tym także z tego, że projektowany podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo też pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości (art. 211 k.c.). Przyznanie przedmiotu spadkowego jednemu ze spadkobierców uzależnione jest od wyrażenia przez niego zgody. Dopiero gdyby żaden ze współspadkobierców nie wyraził zgody na przyznanie mu przedmiotu spadkowego, możliwe i w pełni uzasadnione stałoby się zarządzenie jego sprzedaży. W niniejszej sprawie nie zachodziły jakiekolwiek okoliczności, które by stanowiły o niemożności dokonania podziału w naturze nieruchomości wchodzących w skład spadku po E. G.. Biegły sądowy z zakresu geodezji wyrysował możliwe warianty projektu podziału nieruchomości położonych w K., stanowiących działki ewidencyjne nr (...). Dokonując działu spadku i zniesienia współwłasności Sąd zmierzał do dokonania takiego podziału, który w jak największym stopniu odpowiadałby wielkości udziałów przysługujących uczestnikom, a także przedstawianym przez nich propozycjom podziału. W związku z tym Sąd dokonał działu spadku i zniesienia współwłasności w sposób przedstawiony przez uczestników na rozprawie w dniu 14 listopada 2016 roku, akceptując wypracowane przez nich zgodne ostatecznie stanowisko. Dodatkowo nieruchomość w postaci działki nr (...) w K., stanowiącą drogę dojazdową do pozostałych nieruchomości powstałych w wyniku podziału działki nr (...), przyznano w udziałach po 1/3 części tym uczestnikom, którym na własność przyznano te pozostałe nieruchomości – a więc C. N., J. G. (1) i A. P.. Na podstawie opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości ustalono wartość przysługujących uczestnikom udziałów w majątku spadkowym oraz rzeczywistą wartość przyznanych im wydzielonych części nieruchomości. Łączna wartość nieruchomości wchodzących w skład spadku (w tym nieruchomości powstałych po podziale działek nr (...) w K.) wynosi 1.478.439 złotych. Wartość udziału przysługującego J. G. (1) wynosiła 184.804,87 złotych (1/8), a w wyniku działu spadku i zniesienia współwłasności przyznano mu składniki majątkowe łącznej wartości 149.141,50 złotych. Wartość udziału przysługującego A. P. to kwota 184.804,87 złotych (1/8), zaś przyznane jej składniki majątkowe mają wartość 163.114,50 złotych. C. N. przysługiwał udział wartości 369.609,75 złotych (1/4), zaś w wyniku działu spadku i zniesienia współwłasności otrzymał składniki majątkowe o wartości 480.175 złotych. Podobnie M. N. (1) przysługiwał udział o wartości 369.609,75 złotych, zaś otrzymał on składniki majątkowe o wartości 362.756 złotych. Uczestnikom Z. G., P. G., A. T. i T. G. przysługiwały udziały o wartości 92.402,44 złotych na rzecz każdego z nich (po 1/16); otrzymali zaś udziały po ¼ części w nieruchomości, której wartość wynosi 323.252 złotych.Zachodziła zatem konieczność wyrównania udziałów J. G. (1), A. P., Z. G., P. G., A. T. i T. G.. Konieczność taka nie dotyczy M. N. (1), bowiem zrzekł się on dochodzenia dopłaty od C. N., a tylko od niego mógłby się takiej dopłaty domagać, w związku z nadwyżką wartości składników majątkowych przyznanych C. N. ponad przysługujący mu udział. Odpowiednie dopłaty zasądzono na rzecz J. G. (1) i A. P. właśnie od C. N.. Co do dopłat na rzecz Z. G., P. G., A. T. i T. G. należało przypomnieć w pierwszej kolejności, że w skład spadku po J. G. (2) zmarłej 20 kwietnia 2005 roku wchodzi udział 5/8 części w roszczeniu o zwrot wartości nakładów dokonanych przez E. G. i J. G. (2) z ich majątku wspólnego na budowę budynku mieszkalnego oznaczonego numerem porządkowym 102 oraz budynków gospodarczych tj. stajni i stodoły na nieruchomości położonej w K. oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) o powierzchni 0,86 ha, dla której urządzono księgę wieczystą (...). Spadek po J. G. (2) nabyła w całości A. N., która zainicjowała niniejsze postępowanie, a zmarła w jego toku. Spadek po niej nabył zaś w całości C. N.. Wynika z tego, że to on obecnie może dochodzić roszczenia o zwrot przedmiotowych nakładów w 5/8 części, którego wartość ustalona została na kwotę 52.971,25 złotych. Dochodzić tego roszczenia może zaś od Z. G., P. G., A. T. i T. G., którzy na własność otrzymali w wyniku działu spadku i zniesienia współwłasności nieruchomość, na którą nakładów dokonali z majątku wspólnego E. i J. małżonkowie G.. Każdy z tych uczestników winien z tego tytułu zapłacić C. N. kwotę 13.242,80 złotych. Z kolei tytułem dopłaty C. N. powinien zapłacić każdemu z nich kwotę 11.589,44 złotych. Po dokonaniu potrąceń wzajemnych wierzytelności i zaokrągleniu różnicy uzyskano kwotę 1.654 złotych, jaką każdy z uczestników: Z. G., P. G., A. T. i T. G. powinien zapłacić na rzecz C. N. tytułem zwrotu nakładów na nieruchomość. ie mógł zostać uwzględniony wniosek Z. G. o ustalenie, że poczyniła nakłady na nieruchomość w K. stanowiącą działkę nr (...), oraz o „zarachowanie tych nakładów do rozliczeń pomiędzy uczestnikami tego postępowania”. Uczestniczka poprzestała jedynie na powołaniu się na takie okoliczności, jednak nie przedstawiła żadnych dowodów dla ich wykazania. Niezależnie od tego należy zauważyć, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż współwłaściciel, który dokonał nakładów koniecznych na nieruchomość będącą przedmiotem współwłasności, nie może żądać zwrotu wartości tych nakładów, odpowiadających udziałowi pozostałych współwłaścicieli w całości nieruchomości, jeżeli w drodze podziału nie korzystają oni z tej części nieruchomości, na którą zostały te nakłady dokonane (tak m. in. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 stycznia 1980 roku, sygn. III CZP 80/79). Działka nr (...), na którą wedle twierdzeń Z. G. miały zostać przez nią dokonane pewne nakłady, została w wyniku działu spadku i zniesienia współwłasności przyznana jej na własność w udziale ¼ części, stąd też co do zasady i tak niemożliwe byłoby obciążenie pozostałych uczestników obowiązkiem zwrotu wartości tych nakładów. Podobnie nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek uczestników Z. G., P. G., A. T. i T. G. o „uwzględnienie potrącenia wierzytelności”, jakie mają względem A. N. wynikających z zasądzonych na ich rzecz kwot pieniężnych tytułem zachowków. Aby takie potrącenie zostało uwzględnione przez Sąd, konieczne byłoby złożenie w toku postępowania drugiej stronie będącej jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem precyzyjnego oświadczenia co do tego, jaka wierzytelność z jaką wierzytelnością drugiej strony jest potrącana. Jako że uznanie skuteczności potrącenia wpływałoby w istotny sposób na treść rozstrzygnięcia Sądu, to uzasadnione jest oczekiwanie, że składający oświadczenie o potrąceniu wierzytelności wykaże, że przysługuje mu wierzytelność określonej wysokości względem adresata oświadczenia. Tymczasem w niniejszej sprawie uczestnicy zasygnalizowali jedynie, że A. N. została na mocy orzeczenia Sądu zobowiązana do zapłaty na ich rzecz oznaczonych kwot pieniężnych. Sygnalizowano też w toku postępowania, że przeciwko A. N. wszczęto egzekucję tych jej zobowiązań. Z. G., P. G., A. T. i T. G. nie wykazali jednak, czy, a jeśli tak, to w jakiej wysokości przysługują im obecnie wierzytelności wobec C. N. (spadkobiercy A. N.), przez co ich niesprecyzowane twierdzenia o potrąceniu nie mogły wpłynąć na treść orzeczenia końcowego. Nie stoi to rzecz jasna na przeszkodzie, aby uczestnicy złożyli C. N. oświadczenia o potrąceniu wierzytelności poza postępowaniem sądowym.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie ogólnej zasady ponoszenia kosztów postępowania nieprocesowego, wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c

Apelacje od powyższego orzeczenia złożyli uczestnicy: A. T., P. G., T. G. i Z. G. zaskarżając postanowienie w punkcie 6 i zarzucając, że Sąd I instancji błędnie wyliczył spłaty , a w szczególności błędnie rozliczył nakłady błędnie zaliczył nakłady, nie uwzględnił obciążenia nieruchomości służebnością i nie orzekł o wynagrodzeniu za ustanowioną służebność.

Apelujący C. N. i M. N. (1) zaskarżyli postanowienie w całości wskazując na następujące zarzuty:

- podział działki numer (...) w taki sposób, że część tej działki została pozbawiona dostępu do drogi i nie ustanowienie służebności drogi koniecznej

-pominięcie dowodu z opinii biegłego dla oszacowania garażu na działce (...)

- brak precyzyjnego ustalenia terenu podmokłego na działce numer (...)

- brak wyrzeczenie w przedmiocie bezumownego korzystania ponad udział z działek (...)

- złe rozliczenie spłat i dopłat

Uczestnicy A. P. i J. G. (1) wnieśli o oddalenie obu apelacji.

Sąd Okręgowy przyjmuje za własny stan faktyczny ustalony przez Sąd I instancji, a nadto ustalił:

Wydzielona część nieruchomości składająca z działki numer (...) objętej księgą wieczystą (...) prowadzona przez Sąd Rejonowy w Wieliczce po podziale działki numer (...) nie ma dostępu do drogi publicznej (fakt bezsporny). Dostęp do drogi publicznej może zostać zapewniony po nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej (...) objętej księgą wieczystą (...) prowadzona przez Sąd Rejonowy w Wieliczce służebność drogi koniecznej pasem oznaczonym kolorem żółtym na mapie sporządzonej przez inż. Geodetę J. H. (1) z dnia 29 kwietnia 2016 roku l.ks. robót 38/10

Dowód:

Opinia biegłego geodety J. H. k. 879

Wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej na rzecz każdoczesnych właścicieli nieruchomości składającej się z działki numer (...) objętej księgą wieczystą (...) prowadzona przez Sąd Rejonowy w Wieliczce po nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej (...) objętej księgą wieczystą (...) prowadzona przez Sąd Rejonowy w Wieliczce służebność drogi koniecznej pasem oznaczonym kolorem żółtym na mapie sporządzonej przez inż. Geodetę J. H. (1) z dnia 29 kwietnia 2016 roku l.ks. robót 38/10 wynosi 23295 zł.

Dowód:

Opinia biegłego M. W., k. 1047

Wartość prawa własności nieruchomości składającej się z działki ewidencyjnej numer:

- 511/4 wynosi 93 928 zł,

- 511/2 wynosi 107 552 zł

- 511/5 wynosi 9 708 zł;

- 511/3 wynosi 108 214 zł,

- 511/1 wynosi 120 099 zł

- 116 wynosi 533 637 zł,

- 558/2 wynosi 215 315,

- 558/1 wynosi 345 839 zł, a bez nakładów w postaci stajni i stodoły 257 263 zł.

Nakład w postaci stajni i stodoły to kwota 88 576zł.

Dowód: opinia biegłego M. W., k. 1047

Powyższe ustalenia Sąd poczynił na podstawie opinii biegłego J. H., która nie była kwestionowana oraz biegłego M. W.. Wskazać należy, że opinia biegłego M. W. stała się podstawą ustaleń jako sporządzona w oparciu o wiedzę specjalistyczną. Jest jasna i poddaje się kontroli. Nie były zasadne zarzuty nieprawidłowego wyliczenia wartości działki numer (...) albowiem kwestie podmokłości działek zostały uwzględnione we współczynnikach korygujących ( co wyjaśniono m.in. na karcie 768). Odnośnie garażu położonego na działce (...) to jak twierdzili sami wnioskodawca i uczestnik M. N. jest to budynek trwale z gruntem związany, a zatem stanowi część składową nieruchomości i brak było podstaw do jego odrębnej wyceny. W tym zakresie składający zarzuty do opinii nie zgłaszali żądania ustalenia, że stanowi on nakład, a zatem wycenie podlegała tylko nieruchomość zabudowana i tak została wyceniona albowiem biegły w swej opinii wskazywał tylko stodołę i stajnię jako elementy zabudowy, które w związku z ustaleniem przez Sąd postanowieniem wstępnym i końcowym stanowiły nakład z majątku wspólnego małżonków na nieruchomość spadkową. W postanowieniu tym zaś Sąd nie ustalał, aby przedmiotowy garaż stanowił nakład na nieruchomość spadkową z majątku wspólnego małżonków E. G. i J. G. (2), który to majątek został ustalony prawomocnym postanowieniem z dnia 10 marca 2014 roku. Także apelujący nie żądali w apelacji ustalenia, że garaż stanowił czyjkolwiek nakład, a jedynie kwestionowali że Sąd pominął dowód z opinii biegłego na „okoliczność oszacowania garażu”. Sąd czyni ustalenia faktów, które są konieczne do rozstrzygnięcia, a skoro nie zostało ustalone, aby garaż stanowił nakład z majątku wspólnego i takich wniosków apelacji także nie zawierała to brak jest podstaw do uznania tegoż zarzutu apelacji za uzasadniony. Odnośnie zarzutów dotyczących sformułowania zawartego w opinii z dnia 29 maja 2015 roku na karcie 6 to biegły jedynie wskazuje, że wobec odezwy nie wycenia odrębnie budynku garażu, co jest prawidłowe ze względu na wcześniejsze wywody.

Skarżący nie kwestionowali zaś wyceny działki numer (...) i w tym zakresie brak było jakichkolwiek zarzutów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje okazały się częściowo uzasadnione. Biorąc pod uwagę zasadę integralności postanowień działowych, konieczność dokonania zmian w zakresie wyliczenia dopłat, zaskarżenie postanowienia w całości, brak działania zasady reformationis in peius w tego typu sytuacjach a nadto konieczności wzięcia pod uwagę naruszenia prawa materialnego z urzędu w ustalonych powyżej okolicznościach faktycznych należało dokonać zmiany zaskarżonego postanowienia.

Postanowienie wstępne i częściowe wydane w postępowaniu nieprocesowym, wywołuje skutki orzeczenia formalnie prawomocnego, o jakich mowa w art. 365 § 1 k.p.c. (por. postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 21 października 1999 r., sygn. akt I CKN 169/08). Zatem Sąd był związany postanowieniem z dnia 10 marca 2014 roku co do ustalenia składu majątku wspólnego małżonków E. G. i J. G. (2), składu majątku spadkowego po E. G. i J. G. (2), sposobem podziału majątku wspólnego a także oddaleniem wniosków o uwłaszczenie i przeniesienie prawa własności i wniosków co do innego składników majątku wspólnego i spadkowego, o ile nie zmieniły się okoliczności faktyczne. W tym zakresie (oddalającym) po wydaniu postanowienia z dnia 10 marca 2014 roku nie zgłaszano żadnych wniosków o zmianę postanowienia, nie powoływano się na nowe okoliczności i nie składano żadnych nowych dowodów. Zatem uznać należy, że postanowienie to przesadziło skład spadku i majątku wspólnego małżonków oraz dokonało podziału majątku wspólnego.

Kwestie zarzutów dotyczących przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego została omówiona powyżej, a zatem należało rozstrzygnąć o zarzutach dotyczących prawidłowości dokonania działu i zniesienia bez ustanowienia służebności i prawidłowości rozliczenia spłat i dopłat.

Zasadne były zarzuty apelacji dotyczące braku ustanowienia służebności drogi koniecznej dla wydzielanej działki numer (...). Zgodnie z art. 212 k.c. przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi. W niniejszej sprawie nikt nie kwestionował potrzeby ustanowienia takiej służebności, nie był także kwestionowany szlak wyznaczony przez biegłego. Zatem zgodnie z art. 145§1 i 2 k.c. należało orzec o ustanowieniu służebności drogi koniecznej za stosownym wynagrodzeniem dla właścicieli nieruchomości obciążonej.

Wobec konieczności zmiany postanowienia działowego w zakresie ustanowienia służebności ze względu na integralność postanowień -podkreślić bowiem trzeba, że postanowienie działowe stanowi jedną całość w tym sensie, że wszystkie dyspozycje orzeczenia o dziale spadku są wzajemnie od siebie zależne - należało ocenić prawidłowość zastosowania prawa materialnego przez Sąd Rejonowy w zakresie zniesienia współwłasności i działu spadku. W tym zakresie należało zauważyć, że uczestnik M. N. (1) nie był spadkobiercą ani E. G. ani J. G. (2), a jedynie w drodze darowizny nabył udział w wysokości ½ w nieruchomości składającej się z działki numer (...). Zatem nie mógł on uczestniczyć w dziale spadku, a jedynie w zniesieniu współwłasności nieruchomości, w której nabył udział. Dokonując zniesienia współwłasności nieruchomości składającej się z działki należało wziąć pod uwagę zgodne wnioski stron, co do podziału tejże działki i ustanowienia służebności. Wartość tejże nieruchomości to kwota 472578 zł. Udział uczestnika M. N. (1) w tejże nieruchomości w pieniądzu to kwota 236289 zł, a otrzymana nieruchomość to wartość 215 315 zł. Zatem ma on niedopłatę w kwocie 20 974 zł. Wartość udziałów Z. G., P. G., A. T., T. G. należało wyliczyć dzieląc wartość całej nieruchomości przez ¼ co daje im kwotowo udział w wysokości 118144,50 zł. Wartość nieruchomości, którą otrzymali to suma 257 263 zł. Od kwoty 257 263 zł należało odjąć kwotę 118 144,50 zł co daje kwotę spłaty pozostałych współwłaścicieli 139 118,50 zł. Po odjęciu kwoty 20 974 zł tytułem dopłaty dla uczestnika M. N. (1) to pozostaje kwota 118 144,50 zł na rzecz pozostałych współwłaścicieli i jednocześnie spadkobierców a to J. G. (1) i A. P..

Przechodząc do działu spadku i pozostałych nieruchomości wskazać należy, że wartość pozostałego majątku spadkowego ( z wyłączeniem działki (...) i nakładu w kwocie 88576 zł) to kwota 973 108 zł. Udział C. N. wynosi ½ co daje wartość 486 554 zł. Następcom prawnym po W. G., którzy do czasu działu spadku po W. G. odpowiadają zgodnie z art. 1034 k.c. solidarnie przypada wartość odpowiadająca ¼ czyli 243 277 zł. Natomiast J. G. (1) i A. G. winni otrzymać wartość odpowiadającą udziałom po 1/8 czyli 121 638,50 zł.

C. N. otrzymał nieruchomości i udziały w nieruchomościach o wartości 656 972 (120 099+533 637+3235). Po porównaniu przypadającej mu z działu wartości w pieniądzu w kwocie 486 554 zł daje to konieczność spłaty pozostałych spadkobierców kwotą 170 418 zł.

J. G. (1) otrzymał nieruchomości i udziały w nieruchomościach o wartości 150 925 zł (93 925+53 761+3236), a przypadająca mu wartość udziału w spadku (bez działki (...)) to kwota 121638,50 zł co daje kwotę 29 286,50 zł tytułem dopłaty dla pozostałych spadkobierców.

A. G. otrzymała nieruchomości i udziały w nieruchomościach o wartości 165 211 zł (108 214+53 761+3236), a przypadająca jej wartość udziału w spadku (bez działki (...)) to kwota 121638,50 zł co daje kwotę 43 572,50 zł tytułem dopłaty dla pozostałych spadkobierców.

Spadkobiercy W. G., a to Z. G., P. G., A. T. i T. G. otrzymali tylko część nieruchomości składającej się z działki (...), czyli działkę (...) a zatem powinni zostać spłaceni z pozostałych spadkowych nieruchomości (poza działką (...)) kwotą 243 277 zł. (1/4 z 973 108).

Dokonując rozliczenia nakładu z majątku wspólnego ustalonego i podzielonego prawomocnie postanowieniem z dnia 10 marca 2014 roku Sąd wziął pod uwagę, że C. N. jako następca prawny J. G. (2) (poprzez dziedziczenie po A. N.) w związku z punktem 4 prawomocnego postanowienia z dnia 10 marca 2014 roku ma roszczenie o zapłatę 5/8 wartości nakładu do osób, które otrzymują ten nakład w naturze ( Z. G., P. G., A. T., T. G.), a zatem 88 576 x 5/8 daje roszczenie o zwrot kwoty 55 360 zł. Zatem kwota 170 418 po potrąceniu kwoty 55 360 zł daje kwotę 115 058 zł, którą jeszcze C. N. musi spłacić pozostałych spadkobierców. Pozostali spadkobiercy: J. G. (1) i A. G. z tytułu dziedziczenia po E. G. mają roszczenie o zapłatę kwot po 5536 zł. Natomiast Spadkobiercy W. G. zaś otrzymują nakład w naturze w całości, zaś na nich przypada 11 072 złote z tytułu dziedziczenia tego nakładu.

Zatem obliczenia ostateczne dotyczące dopłat wyglądają następująco. Odnośnie J. G. (1) powinien on zapłacić na rzecz Z. G., P. G., A. T., T. G. kwotę 29 286,50 zł, natomiast uczestnicy Z. G., P. G., A. T., T. G. powinni zapłacić solidarnie uczestnikowi J. G. (1) kwotę 59 072,25 zł (spłata z działki (...)) plus kwotę 5536zł (zwrot nakładu) a zatem ostatecznie po wzajemnych potrąceniach należało zasądzić solidarnie od uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. na rzecz uczestnika J. G. (1) kwotę 35321,75 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności nin. postanowienia do dnia zapłaty tytułem dopłaty. Odpowiedzialność solidarna spadkobierców W. G. wynikała z art. 1034 k.c.

Odnośnie A. P. powinna on zapłacić na rzecz Z. G., P. G., A. T., T. G. kwotę 43 572,50 zł, natomiast uczestnicy Z. G., P. G., A. T., T. G. powinni zapłacić solidarnie uczestnikowi J. G. (1) kwotę 59 072,25 zł (spłata z działki (...)) plus kwotę 5536zł (zwrot nakładu) a zatem ostatecznie po wzajemnych potrąceniach należało zasądzić solidarnie od uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. na rzecz uczestniczki kwotę 21035,75 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności nin. postanowienia do dnia zapłaty tytułem dopłaty. Odpowiedzialność solidarna spadkobierców W. G. wynikała z art.1034 k.c.

Odnośnie uczestnika M. N. (1) to nie dziedziczył on roszczenia o zwrot nakładów na nieruchomości składającej się z działki (...), a zatem należna mu była jedynie spłata wynikająca już z wcześniejszych wyliczeń, co doprowadziło do zasądzenia solidarnie od uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. na rzecz M. N. (1) kwoty 20 974 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności nin. postanowienia do dnia zapłaty tytułem dopłaty.

Odnośnie uczestnika C. N. to zgodnie z wcześniejszymi wyliczeniami (wyliczenie spłaty po potrąceniu kwoty nakładów) zasądzono od wnioskodawcy C. N. solidarnie na rzecz uczestników Z. G., P. G., A. T., T. G. kwotę 115058 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności nin. postanowienia do dnia zapłaty tytułem dopłaty

Sąd odrzucił apelację uczestnika M. N. (1) i wnioskodawcy C. N. w części dotyczącej odszkodowania za bezumowne korzystanie ponad udział albowiem dotyczyła ona orzeczenia nieistniejącego. W pierwszej kolejności należy wskazać, że o roszczeniach z tytułu posiadania sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu w pierwszej instancji, a nie z urzędu. Zatem domagający się ich zwrotu zobowiązany jest dokładnie określić te żądania, zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i żądaniami tymi sąd jest związany (art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1997r., II CKN 395/97). W tym zakresie zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie nie ma rozbieżności, tak samo jak nie ma rozbieżności, co do tego, że rozstrzygnięcie o wynagrodzeniu z tytułu posiadania, następuje w ramach postępowania nieprocesowego o zniesienie współwłasności lub działa spadku i powinno zostać wyrażone w sentencji poprzez zasądzenie dochodzonej kwoty bądź jej oddalenie w całości lub części. Sam więc fakt rozpoznawania roszczeń z tytułu poczynionych nakładów na majątek objęty wspólnością w postępowaniu nieprocesowym nie uzasadnia stosowania do reguł rządzących rozstrzyganiem tych roszczeń zasad odmiennych od tych, jakie rządzą rozstrzyganiem tych roszczeń w procesie. Rozbieżności w orzecznictwie natomiast dotyczą kwestii przysługującego instrumentu prawnoprocesowego w sytuacji, gdy Sąd I instancji nie wyrzeknie o zgłoszonym roszczeniu pozytywnie lub negatywnie. Wówczas zarysowały się dwa nurty orzecznictwa. Pierwszy, iż w takiej sytuacji przysługuje apelacja (rewizja) i drugi, że brak wyrzeczenia oznacza, że orzeczenie w tym zakresie nie istnieje, apelacja jest niedopuszczalna, a stronie przysługuje wniosek o uzupełnienie postanowienia. Ten drugi nurt został zaprezentowany w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2011r., sygn. akt I CSK 78/11 oraz z dnia 14 grudnia 2011r., I CSK 138/11. Sąd Okręgowy w nin. składzie prezentuje pogląd, że przepisy proceduralne są normami, które należy stosować ściśle i nie ma potrzeby prowadzić wykładni celowościowej jeżeli istnieją środki ochrony prawnej dla strony, która jest niezadowolona z zapadłego orzeczenia. Kwestie związane z tym co powinno znaleźć się w sentencji orzeczenia, a co w jego uzasadnieniu w sposób jasny i konkretny zostały unormowane. Treść przepisu art. 325 k.p.c. w zw. z art.13§2 k.p.c. oraz 567 k.p.c. jest jasna w sentencji rozstrzyga się o żądaniach stron. Skoro istniało w sprawie żądanie zasądzenia kwoty pieniężnej tytułem rozliczenia w zakresie posiadania, to należało je rozstrzygnąć. Rozstrzygnięcie o żądaniu strony może być przy tym pozytywne albo negatywne, sąd bowiem może uwzględnić lub oddalić żądanie strony. Rozstrzygnięcie o żądaniach stron musi być jednak zamieszczone w sentencji orzeczenia, a nie w jego uzasadnieniu. Tylko bowiem sentencja orzeczenia rozstrzyga o żądaniach stron. Uzasadnienie orzeczenia natomiast przeznaczone jest dla podania przez sąd powodów rozstrzygnięcia zawartego w sentencji. Orzeczenie nie zawiera rozstrzygnięcia, jeżeli sąd ustosunkuje się wprawdzie do żądania strony w uzasadnieniu orzeczenia, ale pominie je w sentencji orzeczenia (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 15 lutego 1967 r., II CZ 144/66, OSNCP 1967, nr 7-8, poz. 144 oraz postanowienie z dnia 14 grudnia 2011r., I CSK 138/11 ). Natomiast uzasadnienie nie jest tą częścią orzeczenia, gdzie rozstrzyga się o żądaniu ale wskazuje się podstawę faktyczną rozstrzygnięcia i wyjaśnia podstawę prawną (art. 328 k.p.c. w zw. z art.13§2 k.p.c.). Kodeks postępowania cywilnego przewiduje także instytucję, którą strona może wykorzystać, gdyby Sąd nie rozstrzygnął o całości jej żądań, a mianowicie - wniosek o uzupełnienie postanowienia (art.351 k.p.c. w zw. z art.13§2 k.p.c.). W takiej sytuacji proceduralnej brak jest podstaw do przyjęcia, że apelacja może służyć od uzasadnienia orzeczenia, w zakresie w jakim Sąd w sentencji nie rozstrzygnął o roszczeniach stron. Przy obecnych założeniach proceduralnych, opartych na dość konsekwentnym przestrzeganiu zasady dyspozycyjności i kontradyktoryjności procesu cywilnego niepodobna zaś przyjąć, aby tylko wzgląd na usprawiedliwiony interes osób uprawnionych, który zresztą jest chroniony możliwością zgłoszenia wniosku o uzupełnienie, przemawiał za przyznaniem stronie prawa do określonego środka procesowego w razie wydania przez sąd orzeczenia nie zawierającego rozstrzygnięcia o całości bądź części ich żądań. Uznać należy, iż interes, o którym mowa, w wystarczający sposób chroniony jest uprawnieniem do złożenia wniosku o uzupełnienie orzeczenia, a nie apelacją (tak Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 1 grudnia 2011r., sygn. akt I CSK 78/11 oraz z dnia 14 grudnia 2011r., I CSK 138/11).

W rozpoznawanej sprawie Sąd I Instancji w sentencji wydanego postanowienia nie zawarł punktu, w którym rozstrzygnąłby o tym żądaniu wnioskodawcy i uczestnika. Pominięcie w sentencji orzeczenia kończącego sprawę w instancji rozstrzygnięcia o całości żądania stwarza stronie uprawnienie do domagania się uzupełnienia orzeczenia. Nie daje jej natomiast podstawy do zaskarżenia z tej przyczyny orzeczenia. Nie można bowiem zaskarżyć orzeczenia, które nie istnieje. Substrat zaskarżenia jest nieodzowny. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie nie ulega także wątpliwości, że sąd w postępowaniu o zniesienie współwłasności jest bezwzględnie związany roszczeniem zgłoszonym na podstawie art. 618 § 1 k.p.c. Nie wolno mu orzekać ponad żądanie (art. 321 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), a samo rozstrzygnięcie sądu o roszczeniu określonym w art. 618 § 1 k.p.c. powinno zostać zamieszczone w sentencji postanowienia (art. 325 w zw. z 13 § 2 k.p.c.). Wszystko to prowadzi do wniosku, że skoro roszczenia przewidziane w art. 618 § 1 k.p.c. są rozpoznawane według zasad ogólnych i stosownie do tych zasad należy o nich orzekać, to dla zapewnienia postanowieniu pełnej jednoznaczności pożądane jest nie tylko ujmować poszczególne rozstrzygnięcia, zamieszczone w jego sentencji, w odrębnie oznaczone punkty, lecz także w razie uwzględnienia danego roszczenia jedynie w pewnym zakresie, dokładnie wskazywać, iż sąd żądanie (wniosek) częściowo oddala. Taka praktyka stwarza jasność co do dalszych środków prawnych przysługujących zainteresowanym uczestnikom postępowania: postanowienie podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych, w wypadku zaś niepełnego rozstrzygnięcia co do omawianego roszczenia - postanowienie, na podstawie art. 351 w zw. z 13 § 2 k.p.c., może zostać uzupełnione. Nie można więc aprobować koncepcji zastępowania sentencji, chociażby tylko częściowo, uzasadnieniem. W kodeksie postępowania cywilnego istotne elementy sentencji wyroku i uzasadnienia wyroku (postanowienia co do istoty sprawy) zostały zróżnicowane i ustawowo wyraźnie wskazane. Przepis art. 325 k.p.c. określa co powinna zawierać sentencja, art. 328 § 2 k.p.c. natomiast wymienia elementy uzasadnienia. Rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron wymienione jest tylko w art. 325 k.p.c. jako obligatoryjny element sentencji wyroku, a nie jego uzasadnienia, które aczkolwiek ma ścisły związek z jego wydaniem, gdyż stanowi odzwierciedlenie procesu myślowego i decyzyjnego sądu, to jednak nie może być surogatem sentencji ( tak SN w cyt. postanowieniu dnia 14 grudnia 2011r., I CSK 138/11).

Wobec konieczności aktualizacji wartości nieruchomości oraz wzięcia pod rozwagę w zakresie zaskarżenia naruszenia prawa materialnego i dokonania ponownego rozliczenia dopłat zarzuty dotyczące błędnego rozliczenia nie miały znaczenia dla uwzględnienia apelacji.

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 386§1 k.p.c. w zw. z art.13§2 k.p.c. częściowo uwzględniono apelacje, a na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art.13§2 k.p.c. w części oddalono apelację.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 391§1 k.p.c. w zw. z art. 520§1 k.p.c. uwzględniając specyfikę spraw tzw. działowych. W tego rodzaju sprawach nie występuje sprzeczność interesów, o której mowa w art. 520 § 2 i 3 k.p.c., niezależnie od stanowiska stron i zgłaszanych przez nie twierdzeń i wniosków w przedmiocie składu, wartości i sposobu podziału majątku wspólnego. W postępowaniu tym strony są także w równym stopniu zainteresowane rozstrzygnięciem i ich interesy są wspólne o tyle, że celem postępowania jest wyjście ze wspólności majątkowej i uregulowanie wzajemnych stosunków majątkowych (por. niepubl. postanowienia SN z dnia 6 czerwca 2012 r., IV CZ 13/12 i z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CZ 30/12).

O wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu A. T. orzeczono zgodnie z §16 ust.1 w zw. z §12 pkt3 i §8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

O ściągnięciu wydatków orzeczono na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

SSR Beata Tabaka SSO Anna Nowak SSO Magdalena Meroń - Pomarańska