Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XX Wydział Gospodarczy

w składzie:

po rozpoznaniu 8 maja 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółka jawna w S.

przeciwko (...) Bank (...) spółka akcyjna w W.

o zapłatę (...) złotych

I.  Zasądza od pozwanego (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. na rzecz powoda (...) spółka jawna w S. kwotę (...) zł (pięćset trzydzieści osiem tysięcy złotych) wraz z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od 28 stycznia 2012 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty.

II.  Oddala powództwo w pozostałej części.

III.  Zasądza od pozwanego (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. na rzecz powoda (...) spółka jawna w S. kwotę 36.117 zł (trzydzieści sześć tysięcy sto siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania.

IV.  Nakazuje pobrać od pozwanego (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. na rzecz Skarbu Państwa – kasa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 2467,52 zł (dwa tysiące czterysta sześćdziesiąt siedem złotych i 52/100) tytułem zwrotu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

SSO Agnieszka du Château

XX GC 235/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 14 marca 2015 r. (data stempla pocztowego) powódka (...) spółka jawna w S. wniosła o zapłatę od pozwanego (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. kwoty (...) zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty od dnia 8 grudnia 2008 r. do dnia zapłaty, ewentualnie zapłaty na rzecz powoda od pozwanego kwoty 136.768,68 Euro wraz z odsetkami ustawowymi od tej kwoty od dnia 8 grudnia 2008 r. do dnia zapłaty i zasądzenie na rzecz powódki od pozwanego kosztów procesu, kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, kosztów pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, iż strony łączyły umowy ramowe o współpracy w zakresie transakcji terminowych i pochodnych, umowa dodatkowa transakcji walutowych, które zabezpieczały powoda przed ryzykiem różnic kursowych. Działalność powódki świadczenie usług, rozliczanych w walucie Euro. Szczegółowe warunki zawierania transakcji określała umowa dodatkowa i regulamin transakcji terminowych i pochodnych. Pozwany udzielał powódce kredytów, prowadził bieżące rachunki bankowe i rachunki lokat. Umowa dodatkowa wskazywała osoby uprawnione do zawierania transakcji walutowych, sposób kontaktu i potwierdzenia ważności zawartych transakcji przez powódkę i pracownika Banku. Warunki niezbędne określone w regulaminie stanowiły m.in. rodzaj i typ opcji, walutę bazową i niebazową, rodzaj transakcji, kwotę transakcji, kurs i dzień realizacji, dzień rozliczenia, wysokość i walutę premii, dzień płatności premii, warunki zabezpieczenia. Postanowienia umów i regulaminu zostały ukształtowane przez Bank. Zawarcie ważne transakcji odbywało się przez upoważnione osoby na skutek przeprowadzonej rozmowy ustnej, telefonicznie o ukształtowaniu wszystkich warunków transakcji i ich potwierdzeniu.

Powódka przedmiotowym pozwem dochodzi należności powstałej jako suma kwot 232.000 zł (równowartość 59.669,24 Euro po kursie 3,8881 zł) i 306.000 zł (równowartość 77.099,14 Euro po kursie 3,9689 zł), łącznie 538.000 zł Kwoty były przedmiotem transakcji z dnia 15 maja 2008 r. obejmujących trzy opcje walutowe z datą realizacji 10 grudnia 2008 r., rozliczonej 12 grudnia 2008 r., mianowicie opcji Call na kwotę 600.000 Euro, po kursie 3,445 zł, gdzie powód był wystawcą opcji i dwóch opcji Put po 300.000 Euro. Bank wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji w dniu 9 czerwca 2008 r. Nadto transakcji z dnia 11 sierpnia 2008 r. obejmujących trzy opcje walutowe z datą realizacji 3 grudnia 2008 r., rozliczonej 5 grudnia 2008 r. mianowicie opcji Call na kwotę 400.000 Euro, po kursie 3,315 zł, gdzie powód był wystawcą opcji i dwóch opcji Put po 200.000 Euro. Bank wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji w dniu 12 sierpnia 2008 r. Kurs Euro od października 2008 r. znacząco wzrósł względem złotego. Pozwany Bank rozliczył transakcje 5 grudnia 2008 r. pobrał z rachunku powoda równowartość 400.000 Euro – 1.558.000 zł po kursie 3,895 zł, uznając rachunek powoda kwotą 400.000 Euro stanowiącej równowartość 1.326.000 zł po kursie 3,315 zł. Bank dokował odpowiednio transakcji na rachunku walutowym uznając rachunek powódki kwotą 1.558.000 zł – równowartość 400.000 Euro, obciążając kwotą 400.000 Euro za cenę 1.326.000 zł. Wartość 400.000 Euro Bank przeliczył po kursie 3,8881 zł. Ponadto Bank rozliczył transakcje 12 grudnia 2008 r. pobrał z rachunku powódki równowartość 600.000 Euro – 2.373.000 zł po kursie 3,955 zł, uznając rachunek powódki kwotą 600.000 Euro stanowiącej równowartość 2.067.000 zł po kursie 3,445 zł. Bank dokował także odpowiednio transakcji na rachunku walutowym, uznając rachunek powodowej spółki kwotą 2.067.000 zł – równowartość 600.000 Euro, obciążając kwotą 600.000 Euro za cenę 2.381.340 zł. Wartość 600.000 Euro Bank przeliczył po kursie 3,989 zł.

Powódka wywodziła w uzasadnieniu żądania, że na skutek przeprowadzonych rozmów telefonicznych, których forma została określona regulaminem i umową dodatkową, nie doszło do ważnego zawarcia transakcji opcji walutowych z powodu nieuzgodnienia wszystkich zawartych w regulaminie warunków transakcji z dnia zawarcia obu transakcji. Forma zawarcia umowy była zastrzeżona umownie jako forma szczególna, pod rygorem nieważności. Strony nie ustaliły zgodnie wszystkich warunków transakcji i powódka nie potwierdziła wszystkich parametrów umownych, czyli warunków rodzaju i typu opcji, waluty bazowej i niebazowej, rodzaju transakcji, kwoty transakcji, kursu i dnia realizacji, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii, warunków zabezpieczenia. W szczególności brak było ustaleń ustnych stron w zakresie typu i rodzaju opcji, kwestii zakupu czy sprzedaży, wysokości, waluty i dnia płatności premii, warunków zabezpieczenia, dnia realizacji opcji, dnia rozliczenia opcji, waluty bazowej i waluty niebazowej. Strony nie złożyły zgodnych oświadczeń woli co do istoty zawieranej transakcji, czyli zakupu bądź sprzedaży opcji Call albo Put i świadczenia wzajemnego drugiej strony. Dokonane przez Bank potwierdzenie transakcji w dniu 9 czerwca 2008 r. i 12 sierpnia 2008 r. nie sanowało nieważnie zawartych transakcji opcyjnych. Ważność transakcji z 15 maja 2008 r. i 11 sierpnia 2008 r. zgodnie z regulaminem nie zależała od wystawienia potwierdzenia transakcji przez Bank, ani złożenia przez powoda w umownym terminie zastrzeżeń co do treści czynności prawnej.

Powódka przyjęła, że sporne transakcje nie zostały zawarte w sposób ważny, podstawę prawną żądania stanowiło świadczenie nienależne (art. 410 k.c.). Dłużnikowi nie należne jest świadczenie, które otrzymał na skutek stwierdzenia nieważnej czynności prawnej. Spełnienie świadczenie nie nastąpiło w celu uniknięcia przymusu. Pozwany na podstawie zapisów regulaminu i umowy dodatkowej pobrał świadczenie z kont powódki na podstawie umownych upoważnień.

Pozwany otrzymał od powódki świadczenie 3.931.000 zł (1.558.000 zł 5 grudnia 2008 r. i 2.373.000 zł 12 grudnia 2008 r.), powódka otrzymała od pozwanego świadczenie 3.393.000 zł (1.326.000 zł 5 grudnia 2008 r. i 2.067.000 zł 12 grudnia 2008 r.)

Powódka w oparciu o treść art. 498 k.c. w zw. z art. 499 k.c. złożyła pozwanemu oświadczenie o potrąceniu przysługujących mu wierzytelności wzajemnych i wymagalnych, kwoty 1.558.000 zł i 1.326.000 zł oraz kwoty 232.000 zł z kwotą 2.067.000 zł Kwoty 2.373.000 zł z kwotą 1.835.000 zł. Kwota (...) zł stanowi roszczenie główne.

Powódka podniosła, iż dokonała przerwania biegu przedawnienia przedmiotowego roszczenia majątkowego, występując w dniu 9 grudnia 2011 r. do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z wnioskiem o zawezwanie pozwanego Banku do próby ugodowej, oznaczając całość świadczenie nienależnego z kilku spornych transakcji na 3.931.000 zł.

Powódka wykazywała naruszenie przez pozwanego zasad współżycia społecznego, poprzez nadużycie przez Bank stosunku zaufania. Bank rozliczył transakcje pomimo skutku nieważności i uzyskał bezpodstawnie korzyść majątkową. Uzyskanie korzyści nastąpiło na skutek przewagi informacyjnej pozwanego nad powodem na temat transakcji opcyjnych i stosowanych procedur zawierania umowy oraz jej rozliczenia. Bank nie zastosował nieimplementowanej do polskiego systemu prawnego dyrektywy PE i RE z dnia 21 kwietnia 2004 r. o nr 2004/39/WE w sprawie rynków instrumentów finansowych – dyrektywę MiFID. Dyrektywa została wprowadzona ustawą z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (…) i weszła w życie 21 października 2009 r.

(k. 2-15 pozew, oświadczenie pełnomocnika o sprostowaniu treści uzasadnienia pozwu k. 319)

Pozwany Bank (...) spółka akcyjna w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa, zasądzenie od przeciwnika na jego rzecz kosztów procesu, kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu stanowiska kwestionował wysokość roszczenia i jego zasadność. Powódka nie wykazała, że transakcje były nieważne. Powodowa spółka znała postanowienia regulaminu, umowy ramowej i dodatkowej. Przed zawarciem umów i zawarciem poszczególnych transakcji powodowa spółka była informowana o istocie, warunkach transakcji opcji walutowych, celach transakcji walutowych i towarzyszącym im ryzyku. Powódka mogła przed zawarciem transakcji korzystać z doradztwa inwestycyjnego. Reprezentant powódki w dniu 15 maja 2008 r. złożył ważne i skuteczne zlecenie zawarcia transakcji, o czym świadczy przebieg nagrań ujawniony na stenogramach. Wszystkie warunki transakcji zostały przez strony w trakcie rozmowy telefonicznej uzgodnione a następnie potwierdzone przez Bank. Powódka nie wniosła do nich zastrzeżeń. Skutki w postaci spadku wartości złotego do Euro nie były możliwe do przewidzenia przez żadną ze stron. Powódka była obowiązana umową do realizacji przyjętej w opcji sprzedaży waluty Euro po kursie ustalonym. Jako przedsiębiorca ponosił ryzyko własnych decyzji inwestycyjnych. Pozwany zaprzeczył stosowaniu dyrektywy MIFiD Rei PE z 21 kwietnia 2004 r. która nie została wprowadzona do polskiego systemu prawa bankowego. Normy dyrektyw są adresowane do państwa członkowskich, nie do indywidualnych podmiotów prawnych w państwach. Pozwany Bank podniósł zarzut przedawnienia roszczenia. Powódka miała wiedzę odnośnie nieważności czynności transakcyjnej opcji walutowej już w dniu 5 i 12 grudnia 2008 r., czyli dniach realizacji. Zawezwanie do próby ugodowej nie przerwało biegu przedawnienia, powódka nie sprecyzowała we wniosku roszczenia, które objęła pozwem z tej sprawie.

(odpowiedź na pozew k. 252a-256)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka jest przedsiębiorcą prowadzącą działalność w ramach usług budowy dróg i infrastruktury drogowej oraz sieci związanej z drogami. W listopadzie i grudniu 2007 r. uzyskała kontrakt finansowany ze środków UE dotycząca kanalizacji miejscowości w dorzeczu rzeki P., roszczenia kontraktowe były płatne przez zamawiającego w Euro.

(okoliczności bezsporne,

umowy k. 64-84, k. 85-87, k. 88-193, zeznania świadka B. O. k. 415-416, zeznania strony A. C. k. 451-452)

Na skutek podjętej inicjatywy Banku (...) spółka akcyjna w W., w celu zminimalizowania skutków wahania kursu Euro wobec złotego, po przeprowadzeniu rozmów handlowych, niezbędnych szkoleń z dziedziny produktów pochodnych, opcji walutowych przez pracownika Banku, w dniu 5 maja 2008 r. strony zawarły umowę ramową o współpracy w zakresie transakcji terminowych i pochodnych oraz umowę dodatkową transakcji walutowych. Umowa ramowa zastąpiła postanowienia pierwotnej umowy ramowej z dnia 7 marca 2008 r. Załącznikiem do umowy dodatkowej był regulamin transakcji terminowych i pochodnych z dnia 1 kwietnia 2008 r. Strona powodowa otrzymała katalog produktów walutowych ze schematem ich działania.

Ust. 1,2,5 umowy ramowej określał zamiar zawierania przez strony transakcji. Warunki zawarcia, zabezpieczenia, rozliczenia oraz potwierdzenia transakcji określa umowa dodatkowa i regulamin. Powódka upoważniła A. C., B. O. i G. D. do składania oświadczeń woli i wiedzy w mieniu własnym, określiła hasło identyfikacyjne, nr telefonów, adres email i adres spółki, na które pracownik pozwanego miał kontaktować się w celu zawarcia, potwierdzenia transakcji. Nr telefonu, adresy wskazał także pozwany.

W umowie ramowej w ust. 6 powódka oświadczyła, że otrzymała regulamin transakcji terminowych i pochodnych, znana jest jego treść, znane zasady i tryb dokonywania transakcji określony w regulaminie, pracownik Banku wyjaśnił powodowej spółce sposób zawierania transakcji i rozliczania. Powódka zobowiązała się do dokonywania transakcji na podstawie własnych, niezależnych decyzji i na własne ryzyko i odpowiedzialność, na podstawie analiz i oceny zasadności i celowości zawarcia i wyboru transakcji, rozważy ryzyka ekonomiczne, prawne i podatkowe oraz możliwość poniesienia straty.

Umowa dodatkowa regulowała warunki realizacji walutowych transakcji terminowych i transakcji opcji walutowych, do których szczegółowo odnosi się regulamin transakcji. (§ 1) Strony oznaczyły kwotę min. 1.000.000 zł jako wartość ujemną po stronie powódki, stanowiącą bieżącą wycenę rynkową wszystkich zawartych transakcji terminowych i opcji walutowych. Jej przekroczenie skutkowało prawem Banku do wcześniejszego rozwiązania w części lub całości wszystkich nierozliczonych transakcji i żądania zabezpieczenia określonych w regulaminie transakcji. Limit forward unsecured został ustanowiony dla należności wynikających z kontraktów w ramach Zintegrowanej Gospodarki Wodno- Ściekowej w dorzeczu rzeki P..

W § 2 umowa dodatkowa określiła walutowe transakcje terminowe, których przedmiotem jest kupno i sprzedaż walut wymienionych z rozliczeniem w przyszłości. Zawarcie transakcji terminowych następuje poprzez określenie warunków transakcji w postaci: waluty bazowej i waluty niebazowej, rodzaju transakcji w sensie zakupu lub sprzedaży, kwoty transakcji, dnia zakończenia transakcji, kursu terminowego, warunków udzielenia zabezpieczenia. Transakcje terminowe na kupno waluty bazowej wskazują na to, że klient zobowiązuje się do kupna od Banku a Bank do sprzedaży klientowi w dniu zakończenia transakcji kwoty transakcji za kwotę stanowiącą równowartość w walucie niebazowej, obliczonej zgodnie z kursem terminowym. Transakcje terminowe na sprzedaż waluty bazowej obejmowały sytuację, w której klient zobowiązuje się do sprzedaży Bankowi, który zobowiązuje się do zakupu od klienta w dniu zakończenia transakcji za kwotę stanowiącą jej równowartość w walucie niebazowej obliczonej zgodnie z kursem terminowym. W dniu zakończenia transakcji klient zobowiązał się do posiadania na swoim rachunku rozliczeniowym walutę sprzedawaną przez niego w ramach transakcji. Jeśli środków nie ma na rachunku w wymaganej wysokości, Bank ma prawo rozliczyć transakcję poprzez dokonanie transakcji odwrotnej po kursie bieżącym uzgodnionym z klientem. Jeśli nie dojdzie do uzgodnienia kursu bieżącego Bank rozlicza po kursie oznaczający kurs sprzedaży lub zakupu obowiązujący wg tabeli wymiany walut.

Za zgodą Banku klient może dokonać zmiany dnia zakończenia transakcji (§3 umowy dodatkowej)

Transakcje opcji walutowych są transakcjami których przedmiotem jest prawo do kupna bądź sprzedaży walut wymienialnych z rozliczeniem w przyszłości. Strony zawierając transakcje opcji walutowych uzgadniają następujące warunki transakcji: rodzaj opcji (put/call), typ opcji, rodzaj transakcji (kupno lub sprzedaż), walutę bazową, walutę niebazową, kwotę transakcji, kurs transakcji, dzień realizacji, dzień rozliczenia, wysokość i walutę premii, dzień płatności premii, warunki ustanowienia zabezpieczenia. W przypadku opcji kupna Call kupujący będzie miał prawo do nabycia w dniu realizacji od sprzedającego opcję, a sprzedający opcję, jeśli kupujący skorzysta ze swego prawa, będzie zobowiązany do sprzedaży w tym samym dniu kupującemu opcję, kwoty transakcji za kwotę stanowiącą jej równowartość w walucie niebazowej, obliczoną zgodnie z kursem realizacji. Kupujący opcję sprzedaży put będzie miał prawo do sprzedaży w dniu realizacji sprzedającemu opcję, a sprzedający opcję, jeżeli kupujący skorzysta ze swojego prawa, będzie zobowiązany do kupna w tym samym dniu od kupującego opcję, kwoty transakcji za kwotę stanowiącą jej równowartość w walucie niebazowej obliczoną zgodnie z kursem realizacji. W dniu płatności premii kupujący opcję zapłaci sprzedającemu opcję premię w wysokości uzgodnionej w § 4 ust. 3 pkt 10 umowy dodatkowej. Rozliczenie opcji polega na kupnie (dla opcji call) lub sprzedaży (dla opcji put) przez kupującego kwoty transakcji w walucie bazowej za walutę niebazową w dniu kursu realizacji w trybie: nie później niż do godz. 16:00 w dniu rozliczenia klient stawia do dyspozycji Banku na swoim rachunku rozliczeniowym w Banku kwotę sprzedawanej waluty, w dniu rozliczenia Bank obciąża rachunek rozliczeniowy klienta kwotę sprzedanej przez klienta waluty oraz uznaje rachunek rozliczeniowy klienta w Banku kwotę kupowanej przez niego waluty. W przypadku braku pokrycia na rachunku rozliczeniowym klienta w dniu rozliczenia, Bank dokonuje rozliczenia opcji poprzez zawarcie transakcji odwrotnej wg kursu rozliczeniowego dokonując obciążenia rachunku wskazanego w warunkach transakcji lub potwierdzeniu. (§ 4 umowy dodatkowej) Klient potwierdził, że pracownik Banku wyjaśnił mu sposób zawierania i rozliczania transakcji określony w umowie dodatkowej i znane mu są zasady i tryb dokonania transakcji określone w umowie, zobowiązał się do ich przestrzegania. (§ 5 umowy dodatkowej) Załącznikiem do umowy jest regulamin (§ 6 umowy) Warunkiem zawarcia transakcji przez klienta jest zawarcie umowy ramowej z Bankiem, podpisanie umowy dodatkowej oraz oświadczeń wymaganych przez Bank, w tym oświadczenia o poddaniu się egzekucji, uzgodnienie warunków transakcji w dniu jej zawarcia i posiadanie rachunków rozliczeniowych. (§ 4 ust. 3 regulaminu) Zawarcie transakcji następuje w dniu zawarcia transakcji z chwilą złożenia przez strony w sposób określony w regulaminie, w umowie ramowej, umowie dodatkowej, oświadczeń woli za pośrednictwem telefonu których przedmiotem jest uzgodnienie warunków transakcji. Formy zawierania transakcji stanowią zastrzeżone formy szczególne w rozumieniu art. 76 k.c. (§ 4 ust. 5,6) Wszelkie skutki prawne wynikające z zawarcia transakcji powstają dla stron z chwilą złożenia przez nie oświadczeń, o których mowa w § 4 ust. 5 regulaminu. Uzgodnienie warunków transakcji dokonuje klient lub osoba działając na jego rzecz i w jego imieniu, która poda hasło identyfikujące klienta określone w umowie ramowej, swoje imię i nazwisko nazwę i imię i nazwisko klienta, lub poinformowana przez pracownika Banku potwierdzi je. Osoby upoważnione klient wskazuje w umowie ramowej. (§ 4 ust. 7-9 regulaminu) Niezwłocznie po uzgodnieniu warunków transakcji, nie później niż w kolejnym dniu roboczym po dniu zawarcia transakcji, Bank sporządza potwierdzenie transakcji i przekazuje je klientowi za pośrednictwem poczty elektronicznej lub faxu, chyba że umowa dodatkowa wskazuje inną formę. Transakcję uznaje się za zawartą, niezależnie od tego, czy potwierdzenie jej zawarcia zostało sporządzone i wysłane klientowi lub potwierdzenie dokonane przez klienta. Potwierdzenie stanowi oświadczenie wiedzy Banku. Nie wymaga podpisu Banku i nie stanowi uzupełniania ani zmiany warunków transakcji. Klient w przypadku stwierdzenia niezgodności pomiędzy dokonaną transakcją a treścią transakcji uzgodnionej zobowiązany jest do godz. 16 następnego dnia roboczego złożyć zastrzeżenia dotyczące zawartej transakcji. Niezłożenie zastrzeżeń uznaje się za potwierdzenie warunków transakcji (§ 4 ust. 12,14,16,18 regulaminu)

(okoliczności bezsporne,

umowa ramowa k. 37-39, umowa dodatkowa k. 40-45, regulamin k. 46-57, umowa ramowa k. 58-63, katalog produktów pochodnych walutowych k. 258-265, zeznania świadka M. B. (1) k. 362v-363v, transkrypcja k. 378v-385, zeznania świadka B. O. k. 415-416, częściowe zeznania świadka M. W. k. 447-449, zeznania strony A. C. k. 451-452, opinia biegłego z dziedziny bankowości i analiz ekonomicznych k. 476-487)

Powodowa spółka poddała się egzekucji w ramach umowy ramowej do kwoty 7.050.000 zł wynikających z roszczeń z umowy ramowej.

(oświadczenie k. 194, zeznania świadka B. O. k. 415-416)

W dniach 15 maja 2008 r. i 11 sierpnia 2008 r. pracownik Banku (...) przeprowadził rozmowy telefoniczne z A. C., w trakcie których nie doszło do doprecyzowania warunków niezbędnych do zawarcia ważnej z punktu widzenia umowy dodatkowej i regulaminu transakcji opcji walutowej.

W dniu 15 maja 2008 r. strony zaakceptowały 4 z 12 warunków: kwotę transakcji 600.000 Euro, walutę bazową Euro, kursy realizacji 3,47 zł i 3,43 zł, maksymalną ilość transakcji (10). Czynność ta nie zawierała pozostałych niezbędnych warunków, mianowicie: rodzaju opcji (put/call), typu opcji, rodzaju transakcji (kupno lub sprzedaż), waluty niebazowej, dnia realizacji, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii, warunków ustanowienia zabezpieczenia.

W dniu 11 sierpnia 2008 r. strony zaakceptowały 2 z 12 warunków: kwotę transakcji 400.000 Euro, spadający kurs realizacji od 3,33 zł Nie określono rodzaju opcji (put/call), typu opcji, rodzaju transakcji (kupno lub sprzedaż), waluty bazowej, waluty niebazowej, dnia realizacji, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii, warunków ustanowienia zabezpieczenia.

(nagrania rozmów k. 257, ujawnione na rozprawie k. 513 i posiedzeniu niejawnym k. 522, stenogramy rozmów k. 338-358, w szczególności k. 343-344, 348,349, częściowe zeznania świadka A. Ż. (1) k. 363v-364, transkrypcja k. 386-387, zeznania strony A. C. k. 451-452, opinia biegłego z dziedziny bankowości i analiz ekonomicznych k. 476-487)

W dniu 9 czerwca 2008 r. Bank wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji nr (...) z dnia 15 maja 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 300.000, walutę bazową Euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 10 grudnia 2008 r., dzień rozliczenia 12 grudnia 2008 r., kurs realizacji 3,3850 Zł, wysokość premii 0 Euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego, bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank powódce.

W dniu 9 czerwca 2008 r. Bank wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji nr (...) z dnia 15 maja 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 300.000, walutę bazową Euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą kupno, dzień realizacji 10 grudnia 2008 r., dzień rozliczenia 12 grudnia 2008 r., kurs realizacji 3,4450 zł, wysokość premii 0 Euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego, bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank stronie powodowej.

W dniu 9 czerwca 2008 r. Bank wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji nr (...) z dnia 15 maja 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 600.000, walutę bazową Euro, walutę niebazową PLN, typ opcji call, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 10 grudnia 2008 r., dzień rozliczenia 12 grudnia 2008 r., kurs realizacji 3,4450 zł, wysokość premii 0 Euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego, bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank powódce.

(potwierdzenie zawarcia transakcji k. 195-196, 197-198,199-200, częściowe zeznania świadka A. Ż. (1) k. 363v-364, transkrypcja k. 386-387, zeznania strony A. C. k. 451-452, opinia biegłego z dziedziny bankowości i analiz ekonomicznych k. 476-487)

W dniu 12 sierpnia 2008 r. Bank wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji nr (...) z dnia 11 sierpnia 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 400.000, walutę bazową Euro, walutę niebazową PLN, typ opcji call, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 3 grudnia 2008 r., dzień rozliczenia 5 grudnia 2008 r., kurs realizacji 3,3150 zł, wysokość premii zero Euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego, bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank powódce.

W dniu 12 sierpnia 2008 r. Bank wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji nr (...) z dnia 11 sierpnia 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 200.000, walutę bazową Euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą kupno, dzień realizacji 3 grudnia 2008 r., dzień rozliczenia 5 grudnia 2008 r., kurs realizacji 3,3150 zł, wysokość premii 0 Euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego, bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank powódce.

W dniu 12 sierpnia 2008 r. Bank wystawił potwierdzenie zawarcia transakcji nr (...) z dnia 11 sierpnia 2008 r., wskazując w potwierdzeniu kwotę transakcji 200.000, walutę bazową Euro, walutę niebazową PLN, typ opcji put, obejmującą sprzedaż, dzień realizacji 3 grudnia 2008 r., dzień rozliczenia 5 grudnia 2008 r., kurs realizacji 3,260 zł, wysokość premii 0 Euro, dzień płatności premii na rzecz sprzedającego, bez warunków ustanowienia zabezpieczenia. Wskazano konto rozliczenia kontraktu i premii. Potwierdzenie zostało przesłane przez Bank powódce.

(potwierdzenie zawarcia transakcji k. 201-202, 203-204,205-206, częściowe zeznania świadka M. B. (1) k. 362v-363v, transkrypcja k. 378v-385, zeznania strony A. C. k. 451-452, opinia biegłego z dziedziny bankowości i analiz ekonomicznych k. 476-487)

Powodowa spółka nie odniosła się do tego.

(okoliczność bezsporna,

zeznania strony A. C. k. 451-452)

Następnie w dniu 5 grudnia 2008 r. Bank rozliczył transakcje dokonując sprzedaży 400.000 Euro po kursie 3,895 zł za Euro i powódka zapłaciła 1.558.000 zł. Powódka kupiła 400.000 Euro po kursie wymiany 3,315 zł za Euro, wartości 1.326.000 zł. Kompensując transakcje powódka poniosła stratę (...) zł.

(wyciąg bankowy k. 207-208,209, częściowe zeznania świadka M. B. (1) k. 362v-363v, transkrypcja k. 378v-385, częściowe zeznania świadka A. Ż. (1) k. 363v, transkrypcja k. 386-387, zeznania świadka B. O. k. 415-416, zeznania świadka M. W. k. 447-449, opinia biegłego z dziedziny bankowości i analiz ekonomicznych k. 476-487)

Średni kurs Euro (...) z 5 grudnia 2008 r. wynosił 3,8881 zł.

(tabela kursów k. 210)

W dniu 12 grudnia 2008 r. Bank rozliczył transakcje dokonując sprzedaży 600.000 Euro po kursie 3,955 zł za Euro i wartość zakupu powódki wyniosła 2.373.000 zł. Powódka kupiła 600.000 Euro po kursie wymiany 3,445 zł za Euro, wartości 2.067.000 zł. Kompensując transakcje powódka poniosła stratę (...) zł.

(wyciąg bankowy k. 211-212, zeznania świadka B. O. k. 415-416, częściowe zeznania świadka M. B. (1) k. 362v-363v, transkrypcja k. 378v-385, częściowe zeznania świadka A. Ż. (1) k. 363v, transkrypcja k. 386-387, zeznania świadka M. W. k. 447-449, zeznania strony A. C. k. 451-452, opinia biegłego z dziedziny bankowości i analiz ekonomicznych k. 476-487)

Średni kurs Euro (...) z 12 grudnia 2008 r. wynosił 3,9689 zł.

(tabela kursów k. 213)

Łączna strata powódki wyniosła (...) zł.

(opinia biegłego z dziedziny bankowości i analiz ekonomicznych k. 476-487)

Powódka wystosowała 22 stycznia 2009 r. pismo do Banku żądając rozpoczęcia rozmów ugodowych w celu restrukturyzacji zadłużenia.

(korespondencja k. 214-215)

Bank nie podjął rozmów mających na celu ugodowe zakończenie postępowania, uznając transakcje z dnia 15 maja 2008 r. i 11 sierpnia 2008 r. za ważnie zawarte.

(okoliczności bezsporne,

zeznania strony A. C. k. 451-452)

Wnioskiem z dnia 9 grudnia 2011 r. powodowa spółka wniosła do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy o zawezwanie Banku (...) S.A. w W. do próby ugodowej. Wartość przedmiotu sprawy spółka wskazała na 3.931.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 8 grudnia 2008 r. Podstawą roszczenia objętego wnioskiem było świadczenie nienależne w związku z zawarciem nieważnych transakcji opcji walutowych. Postępowanie przed Sądem ukończono 15 marca 2012 r.

(wniosek k. 216-222, korespondencja, protokół (...))

Powódka pozwem z dnia 12 lutego 2015 r. wystąpiła do Sądu Okręgowego w Warszawie z pozwem przeciwko (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. o zapłatę kwoty 195.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty od dnia 15 listopada 2008 r. do dnia zapłaty. Sprawie nadano sygnaturę XX GC 131/15.

Powódka pozwem z dnia 2 marca 2015 r. wystąpiła do Sądu Okręgowego w Warszawie z pozwem przeciwko (...) Bank (...) spółka akcyjna w W. o zapłatę kwoty 992.800 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty od dnia 15 stycznia 2009 r. do dnia zapłaty. Sprawie nadano sygnaturę XX GC 196/15.

Sprawy dotyczyły transakcji zawieranych 10 listopada 2008 r., 5 i 12 stycznia 2009 r.

Orzeczenia w ww. sprawach przed Sądem I instancji nie zapadły.

(okoliczności bezsporne,

pozew k. 524-537, 538-549)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o niezaprzeczone przez przeciwnika twierdzenia, dowody z dokumentów, którym Sąd nadał walor wiarygodności, dowód z oględzin nagrań audio zawieranych transakcji, które Sąd odsłuchał, dowód z transkrypcji nagrań, opinii biegłego z zakresu bankowości i zeznań świadków oraz zeznań w charakterze strony wspólnika powódki.

Dowodom z dokumentów, które posiadają przymiot dokumentów prywatnych (art. 245 § 1 k.p.c.) Sąd nadał w całości walor wiarygodności. Ich pochodzenie, treść nie była przez strony kwestionowana.

Dowody osobowe Sąd ocenił w części mierze jako wiarygodne. Świadkowie i strona zeznawali logicznie, dość szczegółowo, mimo upływu czasu pewnych okoliczności nie pamiętali. Powoływali się na wiedzę ogólną, znajomość procedur bankowych, stosowanych także w niniejszej sprawie. Ich wypowiedź była istotna dla Sądu ze względu na podane okoliczności związane z zawarciem umowy ramowej, dodatkowej, kontaktów i konsultacji przed podpisaniem umów, przebiegu transakcji, zeznania w części korespondowały z treścią tych umów i stenogramami nagrań. Kierowana do Sądu wypowiedź świadków bankowców w zakresie wiedzy powodowej spółki co do znajomości transakcji i oceny ryzyka, przebiegu zawarcia transakcji, nie zasługuje na wiarę. Rozmów z 15 maja i 11 sierpnia 2008 r. dokładnie nie pamiętał świadek A. Ż., zaś M. B. nie był przy nich obecny. A. Ż. nie był obecny przy negocjacjach handlowych kontraktów i szkoleniach dla strony powodowej. Wypowiedź świadków co do prawdopodobnego przebiegu transakcji jest sprzeczna z treścią nagranych rozmów obejmujących sporne transakcje. Sąd stwierdza, że w tym zakresie i z tego powodu zeznania byłych pracowników pozwanego Banku nie mogą być wiarygodne. Także opisywana przez przesłuchanych świadków, w tym pracowników powódki, ocena ważności umów stanowi ocenę, bądź przejaw przyjętego stanowiska w procesie przez stronę i w tej części zeznania nie są dla Sądu wiążące. Oceny ważności dokonuje Sąd po analizie treści stosunku prawnego.

Opinię biegłego z dziedziny bankowości i analiz ekonomicznych Sąd ocenił jako w pełni wiarygodną i dowód przydatny w sprawie. Opinia zawiera pełne, jasne wnioski, wywód jest logiczny, biegły odniósł się do wszelkich zagadnień objętych tezą dowodową Sądu. Opinia nie zawiera sprzeczności, została sporządzona w oparciu o całokształt materiału dowodowego, którego biegły nie potraktował w sposób wybiórczy, analizował nagrania rozmów. Odniósł się w opinii na jakiej podstawie i dlaczego wywodzi określone wnioski. Powyższe podnosi walor przydatności opinii w sprawie.

Sąd I instancji zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w zakresie należności głównej i częściowo odsetek ustawowych.

Sporne w niniejszej sprawie było: czy czynności prawne objęte poszczególnymi transakcjami zawierane w dniach 15 maja 2008 r. i 11 sierpnia 2008 r. wywołały zamierzony przez strony skutek prawny, czy dotknięte zostały nieważnością, czy możliwa była ich konwalidacja poprzez działanie stron, czy świadczenie strony pozwanej w swej naturze stanowi świadczenie nienależne, jaka jest jego wysokość.

Zgodnie z normą przepisu art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. ciężar dowodowy i inicjatywa dowodowa obciąża stronę, która wywodzi dla siebie z określonego faktu korzystne skutki prawne.

Ciężar dowodowy wykazania obowiązku świadczenia, jego wysokości, nieważności czynności prawnej, braku przesłanek z art. 411 k.c. obciąża stronę powodową.

Stosunkiem prawnym łączącym strony były zawarta w dniu 5 maja 2008 r. umowa ramowa o współpracy w zakresie transakcji terminowych i pochodnych oraz umowa dodatkowa transakcji walutowych. Załącznikiem do umowy dodatkowej był regulamin z dnia 1 kwietnia 2008 r. dotyczący transakcji terminowych i pochodnych.

Powódka wywodziła, że świadczenie wykonane na podstawie ww. umów zostało spełnione, jakkolwiek czynności prawne zobowiązujące stronę do świadczenia (dwie transakcje) były nieważne i nie stały się ważne po spełnieniu świadczenia na skutek potwierdzenia ich treści przez pozwany Bank. Sankcję nieważności powódka wywodziła z przepisów umów, regulaminu oraz postanowień części ogólnej Kodeksu cywilnego (art. 76 zd. 1 k.c.)

Stanowisko to, zdaniem Sądu Okręgowego, który dokonał analizy materiału dowodowego, twierdzeń stron i ich argumentacji merytorycznej, jest trafne.

Powódka wykazała dowodami z dokumentów wyciągu z rachunku kiedy i w jakiej wysokości świadczenie spełniła; z dokumentów umów i regulaminu podstawę świadczenia.

W myśl art. 410 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Nie można żądać zwrotu świadczenia (art. 411 k.c.):

1) jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;

2) jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;

3) jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;

4) jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Doktryna wyraziła stanowisko, w jakich sytuacjach i przy zastosowaniu jakich instytucji prawa cywilnego materialnego możliwe jest konwalidowanie skutku nieważności czynności prawnej. (zob. Pietrzykowski K. [w:] Kodeks cywilny. T. 1, Komentarz. Art. 1–449 ¹⁰, red. K.Pietrzykowski, Warszawa 2018, Legalis)

Condictio sine causa. Świadczenie jest nienależne, jeżeli zostało spełnione w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, która nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia ( condictio sine causa). Rozważana kondykcja odnosi się wyłącznie do sankcji bezwzględnej nieważności czynności prawnej (zob. E. Łętowska, Bezpodstawne wzbogacenie, s. 97).

Sankcję bezwzględnej nieważności czynności prawnej przewidują w szczególności następujące przepisy Kodeksu cywilnego: art. 14 § 1, art. 19, 58 § 1 i 2, art. 73 § 1 i 2, art. 82, 83, 94, 99 § 2, art. 104, 109 ² § 1, art. 117 § 2, art. 311, 387 § 1, art. 473 § 2, art. 518 § 1 pkt 3, art. 522, 599 § 2, art. 647 ¹ § 4 i 6, art. 709 ², 709 ⁸ § 1, art. 709 ¹³ § 2, art. 758 ², 760 ¹§ 2, art. 760 ² § 4, art. 761 ³ § 3, art. 761 ⁴, 761 ⁵ § 1 i 2, art. 764 ⁶ § 1, art. 764 ⁷, 806 § 1, art. 807 § 1, art. 855 § 2, art. 869 § 2, art. 876 § 2, art. 921 ¹⁰ § 1, art. 923 § 1, art. 945, 957, 958, 962, 964, 1018 § 1 oraz art. 1047. Bezwzględnie nieważna jest również czynność prawna dotknięta początkowo sankcją bezskuteczności zawieszonej (art. 18 § 1 k.c. i art. 103 § 1 k.c. oraz art. 37 § 1 KRO; od 20.1.2005 r. – art. 37 § 2 KRO), która nie zostanie następnie potwierdzona. W tym ostatnim wypadku można zresztą mówić nie tyle o "bezskuteczności zawieszonej" czynności prawnej, ile o jej " ważności zawieszonej"; (zob. J. Pietrzykowski, w: Komentarz KRO 2018, art. 37, Nb 20; K. Pietrzykowski, w: Komentarz KRO 2018, art. 73)

Bezwzględnie nieważna czynność prawna wyjątkowo może zostać konwalidowana (art. 14 § 2 k.c. i art. 890 § 1 k.c.), co wyłącza możliwość traktowania spełnionego w jej wykonaniu świadczenia jako nienależnego. Zgodnie bowiem z art. 410 § 2 in fine taka czynność prawna "stała się ważna po spełnieniu świadczenia" (a ściślej: w chwili spełnienia świadczenia).

Czynność prawna jest względnie nieważna przede wszystkim w wypadku niektórych wad oświadczenia woli (błędu i groźby) oraz wyzysku (zob. art. 388 k.c.). Spełnienie świadczenia w wykonaniu takiej czynności prawnej, jeżeli nie została ona konwalidowana, powoduje powstanie obowiązku zwrotu, co wyczerpuje sytuację, w której podstawa świadczenia odpadła ( condictio causa finita).

Umowa dodatkowa i regulamin, zaproponowane w całym kształcie przez Bank, zaaprobowane przez powodową spółkę, określiły warunki ważnego zawarcia transakcji w ust. 1 umowy ramowej, § 4 ust. 3-6 i nast. regulaminu, w § 1 ust. 2 umowy dodatkowej. Sąd I instancji wskazuje, że strony przedmiotowego procesu dbając o własne interesy, kierując się zasadami ogólnym kształtowania zobowiązań (art. 353 k.c.) i zasadą swobody umów (art. 353 ¹ k.c.), ustanowiły warunki współpracy, obowiązki i uprawnienia stron kontraktu, w tym formę zawarcia poszczególnych transakcji. Sankcja nieważności miała uzasadnienie w przepisie art. 76 zd. 1 k.c. wynika bezpośrednio z treści regulaminu.

Następstwem niezachowania umówionej formy szczególnej, innej niż zwykła forma pisemna, jest nieważność kontraktu. Wymaganie co do formy ma wówczas charakter konstytutywny, jego spełnienie stanowi niezbędną przesłankę oświadczeń woli kontrahentów. Kontrakt dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu umówionej formy. Natomiast strony zastrzegające zawarcie kontraktu w (zwykłej) formie pisemnej powinny określić skutki jej niezachowania (np. nieważność kontraktu zawartego bez zachowania tej formy). W braku tego rodzaju określenia ustawa nakazuje przyjąć w razie wątpliwości, że forma ta była zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych. Jest to zatem reguła interpretacyjna, która ma zastosowanie dopiero wówczas, gdy stosownie do ogólnych reguł wykładni oświadczeń woli kontrahentów (art. 65 k.c.) nie da się ustalić w sposób niebudzący wątpliwości, że określi ona inne skutki niezachowania umówionej formy.

(zob. Pietrzykowski K. [w:] Kodeks cywilny. T. 1, Komentarz. Art. 1–449 ¹⁰, red. K.Pietrzykowski, Warszawa 2018, Legalis)

Wykładnia oświadczeń woli stron procesu prowadzi Sąd do wniosku, że czynności prawne zawarte w dniu 15 maja 2008 r. i 11 sierpnia 2008 r. nie zostały zawarte w sposób ważny, nie zostały konwalidowane, co więcej, nie mogły być konwalidowane następczymi oświadczeniami wiedzy stron, jak złożone przez Bank potwierdzenia transakcji w dniu 9 czerwca 2008 r. i 12 sierpnia 2008 r., ani żadnym oświadczeniem woli, którego w zakresie formy żadna strona nie złożyła, gdyż treść i formę poszczególnych transakcji (czynności) określiły umowy i skutek ad solemnitatem nadały im postanowienia umów oraz regulaminu. Sąd ma w niniejszej sprawie do czynienia z bezwzględną nieważnością czynności prawnej. Odmiennego stanowiska pozwanego w tym względzie Sąd nie podziela.

Sąd podkreśla, że strony określiły warunki ważnego zawarcia transakcji w ust. 1 umowy ramowej, w § 1 ust. 2 umowy dodatkowej i w § 4 ust. 3-6 i nast. regulaminu. Strony winny były określić warunki poszczególnej transakcji w postaci: kwoty transakcji, kursu realizacji, rodzaju opcji (put/call), typu opcji, rodzaju transakcji (kupno lub sprzedaż), waluty bazowej, waluty niebazowej, dnia realizacji, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii, warunków ustanowienia zabezpieczenia.

Określenie wszystkich parametrów implikuje prawa i zobowiązania stron.

W przypadku opcji kupna Call kupujący będzie miał prawo do nabycia w dniu realizacji od sprzedającego opcję, a sprzedający opcję, jeśli kupujący skorzysta ze swego prawa, będzie zobowiązany do sprzedaży w tym samym dniu kupującemu opcję, kwoty transakcji za kwotę stanowiącą jej równowartość w walucie niebazowej, obliczoną zgodnie z kursem realizacji. Kupujący opcję sprzedaży put będzie miał prawo do sprzedaży w dniu realizacji sprzedającemu opcję, a sprzedający opcję, jeżeli kupujący skorzysta ze swojego prawa, będzie zobowiązany do kupna w tym samym dniu od kupującego opcję, kwoty transakcji za kwotę stanowiącą jej równowartość w walucie niebazowej obliczoną zgodnie z kursem realizacji. W dniu płatności premii kupujący opcję zapłaci sprzedającemu opcję premię.

Zawarcie transakcji następuje w dniu zawarcia transakcji z chwilą złożenia przez strony w sposób określony w regulaminie, w umowie ramowej, umowie dodatkowej, oświadczeń woli za pośrednictwem telefonu których przedmiotem jest uzgodnienie warunków transakcji i ich jednoznaczna akceptacja przez strony. Wszystkich umownych i regulaminowych warunków.

Analiza nagranych rozmów, również stenogramów rozmów, wywód i wnioski biegłego wyrażone w opinii, który określił, że Bank niestarannie przeprowadził rozmowę, nie egzekwował treści warunków umowy i regulaminu, prowadzi do wniosku, że w dniu 15 maja 2008 r. strony zaakceptowały tylko cztery niezbędne warunki, w tym kwotę transakcji 600.000 Euro, walutę bazową - Euro, kursy realizacji od 3,47 zł do 3,43 zł. Wstępnie ustalono ilość transakcji na dziesięć. Przebieg rozmowy pracownika Banku z A. C. wskazuje, że czynność zawierana przez telefon nie objęła pozostałych niezbędnych składników transakcji opcji walutowej, tj. rodzaju opcji (put/call), typu opcji, rodzaju transakcji (kupno lub sprzedaż), waluty niebazowej, dnia realizacji, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii, warunków ustanowienia zabezpieczenia. W dniu 11 sierpnia 2008 r. strony zaakceptowały tylko dwa warunki, tj. kwotę transakcji 400.000 Euro, kurs realizacji jako spadający od 3,33 zł o pół grosza w każdym miesiącu. Nie określono zatem rodzaju opcji (put/call), typu opcji, rodzaju transakcji (kupno lub sprzedaż), waluty bazowej, waluty niebazowej, dnia realizacji, dnia rozliczenia, wysokości i waluty premii, dnia płatności premii, warunków ustanowienia zabezpieczenia.

Analiza treści nagrań rozmów nie może prowadzić do innego wniosku.

Zdaniem Sądu zmaterializowała się odpowiedzialność pozwanego na podstawie art. 410 k.c. Świadczenie stało się nienależne, jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powód wykazał też brak przesłanek negatywnych wskazanych w art. 411 k.c. Bowiem nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli:

1) spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;

2) spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;

3) świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;

4) świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Żadna z tych przesłanek nie zaistniała. Pozwany nie podnosił istnienie jakiejkolwiek z nich.

Biegły w treści umowy podkreślał cel zawarcia umów i zawieranych w oparciu o nie w przyszłości transakcji, jako osiągnięcie korzyści majątkowej - dla obu stron, uchronienie przed ryzykiem spadku kursu Euro, obejmujących ryzyko ekonomiczne straty - dla strony powodowej. Jakkolwiek podkreślał, że strony, z uwagi na naturę stosunku prawnego, szczegółowo w regulaminie i umowie określiły parametry i sposób zawarcia transakcji, czego pozwany Bank nie przestrzegał w czasie komponowania warunków transakcji 15 maja i 11 sierpnia 2008 r. Biegły wskazał, że Bank nie wykazał, że dostatecznie poinformował stronę powodową o strategii zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym powoda, poza przedstawieniem Katalogu pochodnych produktów walutowych, zawierających informacje o produktach.

Naruszenie zasad współżycia społecznego, prowadzącego w świetle art. 58 § 3 k.c. do skutku nieważności czynności prawnej, w ocenie Sądu I instancji nie nastąpiło.

Artykuł 5 k.c. w stosunkach gospodarczych może znaleźć zastosowanie jedynie wyjątkowo, gdy uzasadniają to szczególne okoliczności sprawy (wyr. SN z 6.7.1999 r., III CKN 310/98, Legalis).

Norma zamieszczona w art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy, przy ocenie zaś, czy wykonywanie prawa nie narusza zasad współżycia społecznego, należy brać pod uwagę całokształt okoliczności konkretnego przypadku, a nie tylko jedną z tych okoliczności, choćby jej znaczenie było doniosłe (orz. SN z 11.9.1961 r., 1 CR 693/61, OSN 1963, Nr 2, poz. 31; uchw. SN z 20.5.1966 r., III PZP 6/66, OSN 1967, Nr 1, poz. 5; wyr. SN z 28.11.1967 r., I PR 415/67, OSP 1968, Nr 10, poz. 210; uchw. SN z 17.1.1974 r., III PZP 34/73, OSN 1975, Nr 1, poz. 4; uchw. SN(7) z 27.10.1983 r., III CZP 35/83, OSN 1984, Nr 6, poz. 86; wyr. SN z 26.6.1997 r., I CKN 131/97, Legalis; z 15.4.2011 r., II CSK 494/10, Legalis; z 20.10. 2011 r., IV CSK 16/11, Legalis; z 11.4.2013 r., II CSK 438/12, Legalis; wyr. SN z 8.4.2016 r., I CSK 285/15, Legalis, z glosą aprob. P. Mazura, Glosa 2017, Nr 4, s. 71]. Nie jest możliwe zastosowanie art. 5 k.c. bez ustalenia okoliczności faktycznych uzasadniających twierdzenie, że określona osoba nadużywa swojego prawa podmiotowego (zob. orz. SN z 3.2.1998 r., I CKN 459/97, Legalis).

Przez klauzule generalne rozumie się przepisy prawne, w których nie są dokładnie sprecyzowane wszystkie elementy składające się na hipotezę czy dyspozycję normy prawnej, a ocena konkretnego stanu faktycznego zostaje przerzucona na organ stosujący prawo (Wolter, Prawo cywilne 1986, s. 83). Istotą i funkcją klauzul generalnych w prawie cywilnym jest możliwość uwzględnienia w ocenie różnego rodzaju okoliczności faktycznych, które nie mogą – w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego – być według jakiegoś schematu mającego walor bezwzględny oceniane raz na zawsze i w sposób jednakowy (post. SN z 29.3.1979 r., III CRN 59/79, Legalis)

Klauzula generalna zasad współżycia społecznego zastąpiła w KC i w innych ustawach z zakresu prawa cywilnego dawne klauzule słuszności, dobrej wiary (w znaczeniu obiektywnym), porządku publicznego, dobrych obyczajów oraz zwyczajów uczciwego obrotu (zob. S. Grzybowski, Struktura i treść, s. 33, 48–49). Niektóre z tych klauzul znajdują się już obecnie w przepisach z zakresu prawa cywilnego:

1) klauzula słuszności – np. w art. 417 ², 761 ², 764 ³§ 1 i art. 764 ⁴ pkt 2 KC, art. 61 ⁴ § 3 KRO

2) klauzula porządku publicznego – np. w art. 153 § 1 KPC, art. 29 ust. 1 pkt 1, art. 69 ust. 1 pkt 2, art. 82 ust. 1 pkt 1, art. 93 ³ ust. 2, art. 106 ust. 1, art. 216 PrWłPrzem oraz w art. 1a ust. 1 pkt 1 i art. 2 ust. 1 pkt 2 NierCudzU; zob. też art. 7 PrPrywM; klauzula ta została zamieszczona ponadto w licznych umowach międzynarodowych oraz w aktach prawnych z zakresu prawa publicznego;

3) klauzula dobrych obyczajów – np. w art. 70 ⁵ § 1, art. 72 § 2, art. 385 ¹ § 1 i art. 385 ² KC, art. 249 § 1, art. 304 § 4 i art. 422 § 1 KSH, art. 17 SwobDziałGospU, art. 3 ust. 1, art. 16 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ZNKU, art. 200 PrUpad, art. 144 ust. 1 UbezpReasekU oraz art. 29 ust. 1 pkt 1, art. 93 ³ ust. 2, art. 106 ust. 1 i art. 115 pkt 3 PrWłPrzem.

W wyroku z 4.10.2001 r. (I CKN 458/00, Legalis) SN podkreślił, że zwroty użyte w treści art. 5, jako zwroty niedookreślone, nie oddają istoty nadużycia prawa, stąd też w tym przepisie następuje odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym, czy też zasad uczciwości obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych. W wyroku z 28.11.2001 r. (IV CKN 1756/00, Legalis) SN stwierdził, że treść zasad współżycia społecznego nie jest zdefiniowana. Z uwzględnieniem, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Rozważana klauzula jest kontynuacją idei słuszności w prawie, a jej celem jest osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa (zob. J. Wróblewski, Słuszność, s. 114). Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Według wyroku SN z 23.5.2013 r . (IV CSK 660/12, Legalis), w art. 5 k.c. następuje w istocie odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym czy też zasad uczciwości obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych. Zgodnie z uchwałą SN z 20.12.2012 r. (III CZP 84/12, OSN 2013, Nr 7–8, poz. 83), uchwała zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością sprzeczna z zasadami współżycia społecznego narusza dobre obyczaje w rozumieniu art. 249 § 1 KSH. Według wyroku SN z 23.2.2017 r. (V CSK 230/16, Legalis) zamieszczona w art. 249 § 1 KSH klauzula dobrych obyczajów – podobnie jak klauzula zasad współżycia społecznego (art. 5 i art. 58 § 2 KC) – wyraża ideę słuszności, odwołuje się do powszechnie uznawanych w kulturze społeczeństwa wartości, umożliwia dostosowanie ogólnych norm prawnych do konkretnego stanu faktycznego przy uwzględnieniu systemu ocen czy zasad postępowania o charakterze pozaprawnym oraz służy realizacji sprawiedliwości w znaczeniu materialnoprawnym, będącej wartością konstytucyjną (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).

Klauzula społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa została wprowadzona do przepisów polskiego prawa dopiero przez Kodeks cywilny. Miała ona wyraźnie podkreślać dominującą rolę interesu społecznego w polskim prawie cywilnym oraz wskazywać na funkcję, którą prawa podmiotowe spełniają w ustroju społeczno-gospodarczym (Wolter, Prawo cywilne 1986, s. 142–143).

Zasady współżycia społecznego powinny być traktowane jako immanentny czynnik wszelkiego zachowania się (uzasadnienie uchwały SN(7) z 7.6.1971 r., III CZP 87/70, OSN 1972, Nr 3, poz. 42). Treść art. 5 nie daje podstaw do czynienia jakichkolwiek wyłączeń w zakresie stosowania zawartej w nim normy, która powinna być wzięta pod uwagę przy rozstrzyganiu każdej sprawy (uzasadnienie uchwały SN z 20.4.1962 r., 4 CO 9/62, OSN 1963, Nr 1, poz. 7; wyr. SN z 16.1.2014 r., IV CSK 196/13, Legalis). Ocena w kwestii nadużycia prawa powinna być dokonana z uwzględnieniem obowiązku uczciwego postępowania także w stosunkach pomiędzy podmiotami niebędącymi osobami fizycznymi, w tym także podmiotami publicznymi. Pozwala to ocenić relacje pomiędzy takimi podmiotami prawa również w aspekcie zgodności z zasadami współżycia społecznego (wyrok SN z 4.10.2001 r., I CKN 458/00, Legalis; z 16.3.2012 r., IV CSK 322/11, Legalis; z 12.6.2013 r., II CSK 642/12, Legalis). Konstrukcja nadużycia prawa jest dopuszczalna również w stosunkach między przedsiębiorcami, jednakże z ograniczeniem do wyjątkowych sytuacji. Jest to uzasadnione specyfiką obrotu gospodarczego, w ramach którego zachodzi konieczność ciągłego i świadomego ponoszenia ryzyka, co profesjonaliści powinni umieć przewidywać. Przyznanie im nieograniczonej możliwości do powoływania się na art. 5 KC mogłoby prowadzić do praktycznego uchylenia zasady trwałości umów, z zagrożeniem dla pewności i bezpieczeństwa obrotu. W każdym wypadku rozstrzygające jest rozważenie całokształtu okoliczności rozpoznawanej sprawy (wyrok SN z 24.4.2014 r., III CSK 178/13, Legalis).

Zarzut nadużycia prawa podmiotowego odnosi się do sposobu wykonywania tego prawa. Z natury rzeczy należy więc przede wszystkim ocenić zachowanie się uprawnionego. Nie jest zatem dopuszczalne stosowanie art. 5 k.c. bez dokonania takiej oceny, lecz z uwzględnieniem wyłącznie sytuacji drugiej strony (zob. wyr. SN z 8.8.1997 r., II CKN 243/97, Legalis). Okoliczności dotyczące drugiej strony wszakże powinny być brane pod uwagę przy ocenie zasadności powództwa w świetle art. 5 (orz. SN z 13.8.1997 r., I CKN 213/97, niepubl.). Ujemne następstwa niestarannego działania strony, wobec której uprawniony wykonuje swoje prawo, nie mogą być usuwane przez zastosowanie art. 5 k.c. (wyr. SN z 24.4.1997 r., II CKN 118/97, OSP 1998, Nr 1, poz. 3, z glosą apr. A. Szpunara).

Ciężar dowodu w zakresie pozwalającym na zakwalifikowanie określonego zachowania się jako nadużycia prawa obciąża tego, kto zarzuca drugiemu naruszenie zasad współżycia społecznego. W tym sensie można mówić o obowiązywaniu w polskim prawie domniemania korzystania z prawa w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego (zob. uchw. SN(7) z 21.6.1948 r., C. Prez. 114/48, OSN 1948, Nr 3, poz. 61; wyr. SN z 7.12.1965 r., III CR 278/65, OSN 1966, Nr 7–8, poz. 130; z 26.10.2000 r., II CKN 956/99, MoP 2001, Nr 6, s. 352; z 23.8.2001 r., II CKN 103/99, Legalis; z 26.2.2002 r., I CKN 305/01, Legalis). Według wyr. SN z 23.5.2013 r. (IV CSK 660/12, Legalis) nie można jednak wykluczać dokonywania przez sąd z urzędu oceny sposobu wykonywania prawa podmiotowego.

Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego uzasadniająca zastosowanie art. 5 k.c. nie musi być zawiniona przez stronę (wyr. SN z 17.9.1971 r., III PRN 77/71, Legalis).

Zastosowanie art. 5 nie może prowadzić do nabycia bądź utraty prawa podmiotowego (orz. SN z 17.4.1951 r., C 603/50, OSN 1952, Nr 2, poz. 40; z 5.11.1958 r., 2 CR 789/58, RPE 1959, Nr 4, poz. 267; wyr. SN z 7.12.1965 r., III CR 278/65, OSN 1966, Nr 7–8, poz. 130; z 2.4.1969 r., I PR 60/69, BSN 1969, Nr 10, poz. 164; z 8.11.1985 r., III CRN 343/85, OSN 1986, Nr 10, poz. 161; orz. SN z 5.6.1997 r., I CKN 126/97, niepubl.; wyr. SN z 19.3.2002 r., IV CKN 892/00, Legalis; z 1.4.2011 r., III CSK 181/10, Legalis; z 11.7.2012 r., II CSK 677/11, Legalis)

Szerokie przytoczenie stanowiska doktryny i poglądów judykatury Sąd I instancji uznał za celowe, odmawiając jednocześnie powódce zasadności argumentacji naruszenia przepisu art. 5 k.c. Nie wykazała podstaw do jego zastosowania na podstawie przedstawionego Sądowi materiału dowodowego i twierdzeń.

Powódka podnosiła nadużycie przez Bank stosunku zaufania, jednocześnie wykorzystanie przewagi informacyjnej pozwanego nad powodem na temat transakcji opcyjnych i stosowanych procedur, zawierania umowy oraz jej rozliczenia. Na podstawie tego Bank rozliczył transakcje pomimo skutku nieważności i uzyskał bezpodstawnie korzyść majątkową.

Zdaniem Sądu powódka nie wykazała naruszenia określonych zasad współżycia społecznego oraz nie uzasadniła nadużycia prawa przez pozwanego. Naruszenie stosunku zaufania, przewagi informacyjnej w niniejszej sprawie nie miało miejsca. Strony podjęły współpracę w 2008 r. Powodowa spółka w zakresie niezbędnym była poinformowana o ryzyku podejmowanych decyzji w ramach zawartych umów.

Sąd nie podziela stanowiska powódki, że uzyskanie korzyści nastąpiło na skutek tego, iż Bank nie zastosował nieimplementowanej do polskiego systemu prawnego dyrektywy PE i RE z dnia 21 kwietnia 2004 r. o nr 2004/39/WE w sprawie rynków instrumentów finansowych – dyrektywę MiFID. Dyrektywa została wprowadzona ustawą z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (…) i weszła w życie 21 października 2009 r.

Podmiot prawa bankowego, jakim jest pozwany, nie jest obowiązany do zastosowania w umowie dyrektyw RE i PE niewprowadzonych do polskiego systemu prawa prywatnego. Trafnie wskazuje strona pozwana, że adresatem cyt. dyrektywy RE i PE jest państwo członkowskie, zaś jego obywatele i osoby prawne, po implementacji dyrektywy w ramach ustawy do polskiego porządku prawnego.

Podnoszony przez Bank zarzut przedawnienia jest nieskuteczny, bowiem przedawnienie roszczenia nie nastąpiło.

Pozew w niniejszej sprawie został wniesiony w polskiej placówce pocztowej w dniu 14 marca 2015 r. (k. 229 koperta)

Stosowanie do art. 118 k.c., art. 119 k.c. i art. 120 § 1 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

Art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wskazuje, że bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Przerwanie biegu przedawnienia (art. 123 § 1 k.c.) dotyczy tej części roszczenia w znaczeniu materialno-prawnym, która została zgłoszona w pozwie lub w piśmie rozszerzającym powództwo, zarówno co do samego żądania (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.), jak i jego podstawy faktycznej (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.) (por. post. SN z 9.3.2012 r., I PK 164/11, Legalis).

Powołując się na brzmienie przepisu art. 120 § 1 k.c., iż jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie, zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie bieg terminu przedawnienia roszczenia rozpoczął się od dnia wymagalności roszczenia majątkowego, czyli od dnia 28 stycznia 2012 r. W dniu 27 stycznia 2012 r. (wniosek wynikający z daty k. 224) pozwany Bank otrzymał odpis wniosku powodowej spółki o zawezwanie do próby ugodowej. Charakter świadczenia nienależnego, jako podstawa roszczenia objętego wnioskiem, ma charakter bezterminowy.

W doktrynie i w orzecznictwie wskazuje się, że zobowiązaniem bezterminowym jest zobowiązanie z tytułu nienależnego świadczenia. (zob. wyr. SN z 3.4.1998 r. (III CKN 436/97, OSNC 2001, Nr 3, poz. 36); wyr. SN 28.4.2004 r. (V CK 461/03, Legalis) uzasadnienie wyr. SN z 23.5.2013 r. (IV CSK 644/12, Legalis); uzasadnienie wyr. SN z 18.6.2014 r. (V CSK 421/13, Legalis); W. Dubis, E. Jaroń, Odsetki za opóźnienie, s. 94 i n.; W. Popiołek, w: Pietrzykowski, Komentarz, 2015, t. II, art. 455). Istnieje też stanowisko odmienne. SN uznał w wyroku z 22.3.2001 r . (V CKN 769/00, OSNC 2001, Nr 11, poz. 166), że roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia, mającego taki charakter już w chwili spełnienia, staje się wymagalne od tej chwili. Tak też przyjęto też w wyr. SN z 8.7.2010 r. (II CSK 126/10, Legalis); wyr. SA w Warszawie z 19.4.2011 r. (VI ACa 1168/10, niepubl.); wyr. SA w Gdańsku z 27.4.2013 r. (I ACa 414/13, Legalis); wyr. SA w Warszawie z 30.10.2013 r. (VI ACa 244/13, Legalis); wyr. SA w Katowicach z 30.12.2013 r. (I ACa 890/13, Legalis); wyr. SA w Gdańsku z 26.11.2015 r. (I ACa 596/15, Legalis). Sądy stwierdziły, że jeżeli świadczenie już w momencie spełniania ma charakter nienależny, gdyż od razu w chwili spełnienia świadczenia spełnione są wszystkie przesłanki zwrotu (co występuje w wypadkach condictio indebiti oraz condictio sine causa), to od tej chwili dłużnik jest do niego zobowiązany. Zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia, które miało taki charakter już w momencie jego spełnienia, powstaje więc już w tej chwili. Dlatego roszczenie o zwrot takiego nienależnego świadczenia należy traktować jako świadczenie terminowe, gdyż wynika to z jego właściwości (tak np. P. Drapała, Glosa do wyr. SN z 22.3.2001 r., V CKN 769/00, PPH 2003, Nr 2, s. 49–50; J. Jastrzębski, A. Koniewicz, Wymagalność roszczeń, s. 41; P. Księżak, Bezpodstawne wzbogacenie. Art. 405–414 KC. Komentarz, Warszawa 2007, s. 202). Na jego wysokość mogą jednak wpływać okoliczności mające miejsce już po nastąpieniu stanu wymagalności (np. bezproduktywne zużycie wzbogacenia).

Drugiego stanowiska SN, sądów powszechnych i doktryny Sąd Okręgowy nie podziela. Natura świadczenia nienależnego skłania do wniosku, iż jest to zobowiązanie bezterminowe. Stąd konieczność zastosowania instytucji z art. 455 k.c. W uchwale z dnia 26.11.2009 r. (III CZP 102/09, OSN 2010, Nr 5, poz. 75) SN wyjaśnił, że roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia staje się wymagalne w terminie, w którym powinno być spełnione zgodnie z art. 455 k.c. (zob. też wyr. SN z 8.7.2010 r. (II CSK 126/10, Legalis), z 18.6.2014 r. (V CSK 421/13, Legalis) i z 8.6.2017 r. (V CSK 577/16, Legalis).

Zdaniem Sądu Okręgowego, nawet gdyby przyjąć za SN i SA, iż roszczenie powódki stało się wymagalne w dniach realizacji transakcji, to na skutek zachowawczego działania powódki, zmierzającego do zachowania i egzekwowania prawa podmiotowego, doszło do przerwania trzyletniego terminu przedawnienia poprzez wniesienie sprawy do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie VIII GCo 794/11 wnioskiem z dnia 9 grudnia 2011 r. (k. 216-225) Bieg terminu przedawnienia nie biegł do dnia ukończenia tego postępowania 15 marca 2012 r. (art. 124 § 2 k.c.) i ponownie po tej dacie rozpoczął swój biegł na nowo. Pozew został złożony 14 marca 2015 r., ponownie przerywając bieg przedawnienia. Pamiętać jednak należy, że w dniach rozliczeń transakcji strony nie miały świadomości, iż czynności prawne obejmujące transakcje z dnia 15 maja i 11 sierpnia 2008 r. dotknięte są nieważnością bezwzględną. Wierzyciel i dłużnik nie wiedzieli o zaistnieniu podstaw do żądania zwrotu świadczenia jako nienależnego, ani jego wymagalności.

Powództwo w zakresie kwoty należności głównej 538.000 zł należało w całości uwzględnić. Wartość ta stanowi sumę kwot 232.000 zł i 306.000 zł.

Na skutek transakcji z 15 maja 2008 r. i 11 sierpnia 2008 r. rozliczonych przez Bank 5 i 12 grudnia 2008 r. doszło do pobrania z rachunku powodowej spółki kwoty 1.558.000 zł i świadczenia wzajemnego Banku 1.326.000 zł, kwoty 2.373.000 zł i świadczenia wzajemnego Banku 2.067.000 zł. Kwota 538.000 zł jako różnica w świadczeniach stanowi świadczenie nienależne, z uwagi na objęcie czynności prawnych sankcją nieważności.

Powód w oparciu o treść art. 498 k.c. i art. 499 k.c. złożył pozwanemu oświadczenie o potrąceniu przysługujących mu wierzytelności wzajemnych, tj. kwoty 1.558.000 zł z kwotą 1.326.000 zł, kwoty 232.000 zł z kwotą 2.067.000 zł i kwoty 2.373.000 zł z kwotą 1.835.000 zł.

W myśl art. 498 k.c. i art. 499 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Zarzut potrącenia dokonany przez powodową spółkę jest skuteczny. Oświadczenie woli dotarło do strony przeciwnej, nie było dotknięte nieważnością. Wierzytelności powodowej spółki z tytułu świadczenia były istniejące, wzajemne, wymagalne. Strona pozwana nie kwestionowała przesłanek dokonanego potrącenia wierzytelności i faktu umorzenia wierzytelności o niższym nominale. Pełnomocnik strony powodowej miał umocowanie do składania oświadczeń o charakterze formalnym dla celów postępowania przed sądem i oświadczeń materialno-prawnych, w tym o potrąceniu wierzytelności.

O odsetkach ustawowych Sąd rozstrzygnął zgodnie z treścią art. 481 § 1 i 2 k.c., który stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Zgodnie z art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Do wymagalności roszczenia z tytułu świadczenia nienależnego stosuje się przepis art. 455 k.c. W orzecznictwie wskazuje się, że zobowiązaniem bezterminowym jest zobowiązanie z tytułu nienależnego świadczenia. ( zob. wyr. SN z 3.4.1998 r. (III CKN 436/97, OSNC 2001, Nr 3, poz. 36); wyr. SN 28.4.2004 r. (V CK 461/03, Legalis); uzasadnienie wyr. SN z 23.5.2013 r. (IV CSK 644/12, Legalis); uzasadnienie wyr. SN z 18.6.2014 r. (V CSK 421/13, Legalis); W. Dubis, E. Jaroń, Odsetki za opóźnienie, s. 94 i n.; W. Popiołek, w: Pietrzykowski, Komentarz, 2015, t. II, art. 455, Nb 5. Odmiennie uznał SN w wyr. z 22.3.2001 r. (V CKN 769/00, OSNC 2001, Nr 11, poz. 166), w którym stwierdził, że roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia, mającego taki charakter już w chwili spełnienia, staje się wymagalne od tej chwili. Tak też przyjęto w wyr. SN z 8.7.2010 r. (II CSK 126/10, Legalis); wyr. SA w Warszawie z 19.4.2011 r. (VI ACa 1168/10, niepubl.); wyr. SA w Gdańsku z 27.4.2013 r. (I ACa 414/13, Legalis); wyr. SA w Warszawie z 30.10.2013 r. (VI ACa 244/13, Legalis); wyr. SA w Katowicach z 30.12.2013 r. (I ACa 890/13, Legalis); wyr. SA w Gdańsku z 26.11.2015 r. (I ACa 596/15, Legalis).

Rolę wezwania do zapłaty, o którym mowa w art. 455 k.c. można przypisać doręczeniu dłużnikowi odpisu pozwu, w którym – zgodnie z art. 187 § 1 KPC – zostaje dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe – dochodzona kwota pieniężna. Taką samą rolę spełnia pismo procesowe wskazujące takie żądanie. Określenie jako przedmiotu żądania kwoty pieniężnej powoduje ten skutek, że w razie niespełnienia tego świadczenia, dłużnik popada w opóźnienie, a z tym faktem art. 481 § 1 k.c. wiąże obowiązek zapłaty odsetek za czas opóźnienia (post. SN z 10.5.2012 r., II PK 24/12, Legalis).

Dłużnik, czyli pozwany Bank, nie otrzymał formalnego wezwania do zwrotu należności świadczenia nienależnego, na skutek nieważności czynności prawnej. Powodowej spółce należne są odsetki ustawowe do dnia wymagalności roszczenia, tj. od dnia 28 stycznia 2012 r. od dnia zapłaty. Data 27 stycznia 2012 r. to data otrzymania przez Bank odpisu wniosku w przedmiocie zawezwania do próby ugodowej (k. 224 koperta), które było pierwszym sprecyzowanym żądaniem zapłaty świadczenia nienależnego, określającego łączną wysokość świadczenia dłużnika (powód podzielił należność na trzy roszczenia w trzech sprawach przed Sądem), które Sąd potraktował jako wezwanie do natychmiastowego spełnienia świadczenia, spełniające skutek z art. 455 k.c. Sąd przyjął, iż podstawa żądania i wysokość należności dotarła do wiadomości pozwanego Banku w dniu 27 stycznia 2012 r. Spełnienie świadczenia winno nastąpić w dniu następnym.

W pozostałej części roszczenie uboczne o odsetki od dnia 8 grudnia 2008 r. do dnia 27 stycznia 2012 r. należało oddalić.

Roszczenie ewentualne, wskazane w petitum pozwu, materializuje się w sytuacji stwierdzenia przez Sąd niezasadności roszczenia głównego, skutkującego oddaleniem powództwa. Sąd orzeka o żądaniu ewentualnym tylko wtedy, gdy oddala żądanie zasadnicze. Jeżeli zaś sąd uwzględnia żądanie zasadnicze, nie orzeka o żądaniu ewentualnym (por. post. SN z 20.4.1966 r., I CZ 29/66, OSPiKA 1967, Nr 2, poz. 36, z notką J. Klimkowicza, tamże, s. 80–81; post. SN z 20.5.1987 r., I CZ 55/87, OSNCP 1988, Nr 11, poz. 160; wyr. SA w Lublinie z 19.2.1998 r., I ACA 42/98, OSA 2000, Nr 2, poz. 5; A. Góra-Błaszczykowska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1-729 Warszawa 2015; (zob. orz. SN z 7.9.1960 r., 2 CR 366/59, PUG 1961, Nr 12, s. 424; A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2017.)

Na marginesie Sąd wskazuje, że nie jest zobowiązany do zajęcia stanowiska w zakresie roszczenia ewentualnego. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd uzasadnia rozstrzygnięcia, które zawarł w wyroku, nie uzasadnia tych, które nie znalazły się w jego treści.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Strona powodowa nieznacznie uległa przeciwnikowi w żądaniu, jedynie w zakresie części odsetek ustawowych, Sąd powziął decyzję o obciążeniu strony pozwanej kosztami jakie poniósł przeciwnik, który proces wygrał niemal w całości. Zasądził od pozwanego Banku na rzecz powodowej spółki kwotę 36117 zł, w tym opłata od pozwu 26900 zł, wynagrodzenie pełnomocnika 7200 zł, opłata od dokumentu pełnomocnictwa 17 zł, zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłego 2000 zł. Wynagrodzenie pełnomocnika zasądzone przez Sąd zgodne jest z § 2 ust. 1, § 3 ust. 1, § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (…), czyni zasadnym skomplikowany charakter sprawy, zawiłość, wartość przedmiotu sporu. Sąd zastosował rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2002 r. obowiązujące w chwili wytoczenia powództwa przez powódkę.

O wydatkach Skarbu Państwa Sąd rozstrzygnął w oparciu o zasadę odpowiedzialności strony za wynik procesu, kierując się treścią art. 83 w zw. z art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Na kwotę 2467,52 zł zasądzoną od pozwanego Banku składa się należność 1963,52 zł i 504 zł wynagrodzenia biegłego, kosztów dojazdu świadka na rozprawę.

Stąd orzeczono jak na wstępie.

SSO Agnieszka du Château

ZARZĄDZENIE

(...)

SSO Agnieszka du Château