Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2018 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Barbara Bojakowska (spr.)

Sędziowie SSO Joanna Składowska

SSR del. Mirosław Chojnacki

Protokolant sekr. sąd. Justyna Raj

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2018 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w Ł.

przeciwko J. G. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 24 maja 2018 roku, sygnatura akt I C 67/17

I.  zmienia w całości zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1. punktowi 1 nadaje brzmienie: "uznaje za bezskuteczną w stosunku do Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w Ł. umowę darowizny dokonaną przez J. i B. G. przed Notariuszem E. Z. w kancelarii notarialnej w Ł., w dniu 14 lipca 2014 roku (Repertorium (...) w części udziału w prawie własności nieruchomości zabudowanej działki nr (...) położonej w miejscowości B., gmina B., powiat (...), województwo (...), przysługującego J. G. (2) ";

2. punktowi 2 nadaje brzmienie: "odstępuje od obciążania J. G. (1) obowiązkiem zwrotu kosztów procesu";

II. nie obciąża pozwanego J. G. (1) obowiązkiem zwrotu powodowi Skarbowi Państwa - Naczelnikowi Urzędu Skarbowego w Ł. kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 404/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 maja 2018 roku Sąd Rejonowy w Łasku oddalił powództwo Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w Ł. o uznanie darowizny dokonanej przez J. i B. G. na rzecz małoletniego J. G. (1) za bezskuteczną. Sąd zasądził również od powoda Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w Ł. kwotę 5.400,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na ustaleniach i wnioskach, które Sąd Okręgowy w całości podziela i przyjmuje za własne, a z których istotne elementy przedstawiały się następująco:

Naczelnik Urzędu Skarbowego w Ł. posiada wobec J. G. (2) - wierzytelności stwierdzone tytułami wykonawczymi wymienionymi w uzasadnieniu Sądu Rejonowego (k. 171v-172 w zw. z k. 12-57).

Na mocy umowy darowizny z dnia 14 lipca 2014 roku zawartej przed notariuszem E. Z. J. G. (2) i B. G. – małżonkowie - darowali swojemu małoletniemu wnukowi J. G. (1) zabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 47 arów, położoną w miejscowości B., gmina B., objętą księgą wieczystą Kw nr (...). W księdze wieczystej w dziale III wpisane było ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji w sprawie Km 2442/11 przeciwko J. G. (2). Innych wpisów w dziale III nie było. Dział IV( hipoteki) wolny był od wpisów. Notariuszowi zostało przedstawione postanowienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Łasku z K. S. z dnia 1 lipca 2014 r. o umorzeniu postępowania egzekucyjnego w sprawie Km 2442/11.

Postanowieniem z dnia 25 maja 2016 r., wydanym w sprawie Km 1386/15 z wniosku wierzyciela Naczelnika Urzędu Skarbowego w Ł. - Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Łasku K. S. umorzył postępowanie egzekucyjne wobec J. G. (2) z powodu bezskuteczności egzekucji.

Naczelnik Urzędu Skarbowego w Ł. postanowieniem z dnia 13 czerwca 2016 r. nr (...) umorzył postępowanie egzekucyjne w stosunku do J. G. (2) z uwagi na jego częściową bezskuteczność. Z uzasadnienia wynika m.in., że koszty egzekucji byłyby wyższe od kwot możliwych do wyegzekwowania. Dłużnik J. G. (2) zmarł w toku niniejszego postępowania prowadzonego przed Sądem Rejonowym.

Dokonując ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie Sąd oparł się na powołanych wyżej dokumentach przedstawionych przez stronę powodową i stronę pozwaną. Jednocześnie Sąd pominął dowód z przesłuchania przedstawiciela ustawowego małoletniego powoda – wobec złożenia takiego wniosku przez pełnomocników obu stron.

Sąd Rejonowy powołując się na treść art. 527 § 1 k.c. i dokonując jego wykładni doszedł do wniosku, że postępowanie dowodowe nie wykazało, że na dzień zawarcia umowy dłużnik J. G. (2) był niewypłacalny, gdyż powód nie przedstawił na tę okoliczność dostatecznych dowodów, wykazało natomiast, że wówczas dysponował co najmniej udziałem w wysokości ½ części w nieruchomości położonej w O., składającej się z działki nr (...) o powierzchni 0, 34 ha. Na datę zamknięcia rozprawy (10 maja 2018 r.) przesłanka ta również nie została spełniona. Dłużnik J. G. (2) już nie żył. Powód nie wskazał kto jest spadkobiercą dłużnika ani okoliczności, że nie może zaspokoić zgłaszanych pretensji z majątku następcy prawnego dłużnika. Powód nie wykazał, aby wierzyciel na podstawie przedstawionych tytułów wykonawczych nosił się z zamiarem egzekwowania roszczenia z nieruchomości będącej przedmiotem darowizny. Postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Łasku K. S. pod sygn. akt Km 2442/11 zostało umorzone przed dokonaniem umowy darowizny, a w księdze wieczystej nie było ówcześnie żadnych innych wpisów w dziale III i IV w tym na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w Ł..

W ocenie sądu pierwszej instancji wierzyciel nie poczynił też działań zmierzających do prowadzenia egzekucji z udziału dłużnika w przedmiotowej nieruchomości, zatem po stronie dłużnika nie występowała w dacie dokonania darowizny świadomość pokrzywdzenia wierzycieli. Zaś przedstawiciel ustawowy małoletniego obdarowanego w ocenie Sądu pozostawał w dobrej wierze przyjmując darowiznę - jak wynikało z zapisów księgi oraz przedstawionego postanowienia o umorzeniu egzekucji - nie obciążoną. W innym wypadku powinien uzyskać zgodę Sądu Rodzinnego na dokonanie takiej czynności.

Z uwagi na powyższe Sąd Rejonowy powództwo zostało oddalone.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 3 k.p.c. zasadzając od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył powód, zarzucając wydanemu orzeczeniu naruszenie art. 527 k.c. poprzez przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie ma on zastosowania, z uwagi na fakt, że zdaniem Sądu I instancji powód nie udowodnił, że na dzień zawarcia umowy oraz na datę zamknięcia rozprawy dłużnik J. G. (2) był niewypłacalny.

Mając na względzie powyższe powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik strony pozwanej wniósł o oddalenie apelacji w całości, podnosząc w uzasadnieniu pisma procesowego, iż Sąd Rejonowy dokonał właściwych ustaleń faktycznych oraz oceny prawnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zarzuty i argumenty apelacji były częściowo zasadne, a nadto Sąd dopatrzył się innych naruszeń prawa materialnego, które skutkowały zmianą zaskarżonego orzeczenia.

Sąd Okręgowy przyjął za własne ustalenia faktyczne co do przebiegu zdarzeń poczynione przez Sąd Rejonowy, nie podzielając jednak ich oceny prawnej i nie przychylając się do stwierdzenia, iż strona powodowa nie wykazała niewypłacalności dłużnika J. G. (2).

Zdaniem Sądu Okręgowego na gruncie niniejszej sprawy brak było podstaw aby przyjąć, że w chwili dokonania darowizny dłużnik był wypłacalny. Sąd Rejonowy prawidłowo uwzględnił, że w dniu 1 lipca 2014 roku, a więc dwa tygodnie przed dokonaniem darowizny, Komornik Sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko J. G. (2) z uwagi na jego bezskuteczność. Sąd Rejonowy z powyższego wywiódł jednak niewłaściwy wniosek, przyjmując, że umorzenie postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność nie jest podstawą przyjęcia niewypłacalności dłużnika. W pierwszej kolejności wskazać należy, że umorzenie postępowania egzekucyjnego nie pozbawia wierzyciela możności wszczęcia ponownej egzekucji (art. 826 k.p.c.), choćby dlatego czynności prawne dokonywane przez dłużnika w okresie po umorzeniu postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność, a które noszą znamiona czynności fraudacyjnych nie mogą być usankcjonowane i uznawane za zgodne z prawem, gdyż wierzycielowi w dalszym ciągu przysługuje uprawnienie do ponownego wszczęcia egzekucji. Koncepcja odmienna prowadziłaby do sytuacji, w której zastosowanie instytucji umorzenia postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność godziłoby w interesy wierzyciela. Należy w tym miejscu oceniać funkcję i cel tej instytucji, która pozwala na wszczęcie ponownej egzekucji w przypadku zmiany sytuacji materialnej osoby zadłużonej. Wydane w dniu 1 lipca 2014 roku postanowienie Komornika Sądowego o umorzenie postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność było niczym innym jak stwierdzeniem niewypłacalności dłużnika i w ramach tej niewypłacalności w dniu 14 lipca 2014 roku dłużnik dokonał wraz z małżonką darowizny, która sprawiła, iż dłużnik stał się niewypłacalny w stopniu wyższym, niż przed jej dokonaniem. Dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów. Niewypłacalność w wyższym stopniu oznacza, że w zasadzie każde istotne, bez względu na jego rozmiar, powiększenie niewypłacalności stanowi pokrzywdzenie wierzycieli; niewypłacalność nie musi ulec powiększeniu o całą wartość przedmiotu czynności prawnej dokonanej przez dłużnika. Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu i wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Inaczej stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i opóźnienie zaspokojenia. Powyższe okoliczności zostały w sposób rzetelny przez stronę powodową wykazane, przedłożono stosowne dokumenty: postanowienia o umorzeniu egzekucji, akt notarialny, tytuły wykonawcze, z których w sposób jasny wynikało, iż nieruchomość darowana była jedną z dwóch nieruchomości, do której dłużnik miał prawo rzeczowe. Sam fakt, iż przed dokonaniem darowizny nie była prowadzona egzekucja z tejże nieruchomości nie przesądza o tym, iż taka egzekucja nie mogła być prowadzona w przyszłości - choćby przy okazji zmiany ustroju majątkowego J. i B. G.. Dlatego też nie przekonuje Sądu II instancji argumentacja Sądu Rejonowego, który wskazał, że wierzyciel nie poczynił działań zmierzających do prowadzenia egzekucji z udziału dłużnika w przedmiotowej nieruchomości.

Postępowanie apelacyjne będące postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego. Powyższe oznacza pełną swobodę jurysdykcyjną sądu drugiej instancji, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 roku, sygn. akt III CZP 62/02 (OSNC 2004, nr 1, poz. 7). W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że sąd drugiej instancji winien wziąć pod rozwagę, granicach zaskarżenia, wszystkie naruszenia prawa materialnego, które zostały popełnione przez sąd pierwszej instancji, niezależnie od tego czy zostały wskazane w apelacji. Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, w ocenie Sądu Okręgowego doszło do naruszenia prawa materialnego, które to naruszenie przez żadną ze stron nie zostało wskazane. Sąd Rejonowy niezasadnie w swoich rozważaniach pominął art. 529 k.c. zgodnie, z którym jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Mając na względzie brzmienie przywołanego przepisu stwierdzić należało, iż w związku z zawartym w nim domniemaniem doszło do odwrócenia ciężaru dowodzenia i to na stronie pozwanej spoczywał ciężar jego obalenia i udowodnienia, iż dłużnik nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Upada więc lakonicznie uzasadniona koncepcja przyjęta przez Sąd Rejonowy jakoby dłużnik w dacie dokonania darowizny nie miał świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, albowiem okoliczność ta gruncie niniejszej sprawy wymagała udowodnienia, czego strona pozwana nie uczyniła. Aktualne pozostaje więc domniemanie określone w art. 529 k.c.

Powyższa argumentacja uzasadnia konieczność zmiany, w myśl art. 386 § 1 k.p.c., wydanego w pierwszej instancji orzeczenia.

Wyjaśnienia jednakże wymaga sposób zmiany orzeczenia poprzez uznanie za bezskuteczną w stosunku do Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w Ł. umowy darowizny dokonanej przez J. i B. G. jedynie w części udziału (1/2) w prawie własności nieruchomości darowanej działki. Poza sporem pozostaje, iż dłużnikiem Skarbu Państwa był jedynie J. G. (2), zaś do ustania wspólności ustawowej małżeńskiej doszło po dokonaniu darowizny albowiem J. G. (2) zmarł w trakcie postępowania przed Sądem. Sąd jednak jest zobowiązany wziąć pod uwagę stan sprawy z daty orzekania ( art. 316 k.p.c.). W tym wypadku nie ma możliwości stwierdzenie bezskuteczności całej czynności prawnej, a tylko udziału małżonka będącego dłużnikiem. W tym miejscu podkreślenia wymaga, iż na gruncie niniejszej sprawy nie znajduje zastosowania uchwała Sądu Najwyższego z 12 maja 2011 roku, sygn. akt III CZP 19/11 ponieważ między stronami nie istniała na dzień orzekania wspólność ustawowa małżeńska, a zatem brak było podstaw do ubezskuteczniania całej czynności darowizny. Dodatkowo należy również wskazać, że orzeczenie z zakreśleniem ograniczenia do udziału spełnia cel skargi pauliańskiej, bowiem bez kolejnych procedur oraz dodatkowych środków powód może uzyskać należne mu zaspokojenie.

W związku ze zmianą współwłasności łącznej na udziałową zbywców nieruchomości bezprzedmiotowe stają się rozważania, co do możliwości stwierdzenia bezskuteczności czynności prawej dokonanej z udziałem dłużnika, w stosunku do prawa objętego wspólnością ustawową małżeńską., co kwestionował powód w odpowiedzi na apelację. Wypada tylko stwierdzić, że co do zasady możliwe jest stwierdzanie bezskuteczności całej czynności prawej, nawet gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, co potwierdza wyżej przywołana uchwała Sądu Najwyższego.

Ubocznie należy tylko zauważyć, że gdyby w dacie orzekania istniała wspólności ustawowa małżeńska, to mając na uwadze treść pozwu oraz art. 321 k.p.c. niemożliwe byłoby ubezskutecznienie tylko części czynności prawnej, jak tego żądał powód.

O kosztach procesu za obie instancje Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., odstępując od obowiązku obciążenia kosztami pozwanego, mimo przegania sprawy.

Zgodnie z brzmieniem art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może nie obciążać strony przegrywającej kosztami. W ocenie Sądu Okręgowego na gruncie niniejszej sprawy zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek wskazany w przepisach, albowiem pozwany jest osobą małoletnią. Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego małoletni nie posiada środków finansowych, nie osiąga też dochodów, z których mógłby zaspokoić żądanie zwrotu kosztów postępowania, nadto względy słuszności przemawiają za odstąpieniem od obciążenia małoletniego zwrotem kosztów procesu, względy te przejawiają się w samej konstrukcji czynności prawnej (umowa darowizny, małoletni był osobą obdarowaną, sam osobiście nie miał wpływu na kształt tej umowy, a nadto nie zdawał sobie sprawy z przyczyn, które legły u podstaw tej decyzji) dokonanej przez dłużnika i jego małżonkę, a która była przedmiotem oceny w niniejszej sprawie.