Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2018 roku

Sąd Rejonowy w Człuchowie I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2018 roku w Człuchowie

na rozprawie

sprawy

z powództwa (...) Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą w W.

przeciwko K. K.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego K. K. na rzecz (...) Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą w W. kwotę 2.088,30 zł ( słownie: dwa tysiące osiemdziesiąt osiem złotych trzydzieści groszy) wraz z:

a)  odsetkami umownymi liczonymi od kwoty 1.935,19 zł ( słownie: jeden tysiąc dziewięćset trzydzieści pięć złotych dziewiętnaście groszy)w wysokości 10% w stosunku rocznym od dnia 24 sierpnia 2018 roku do dnia zapłaty, a w razie zmiany wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego – z odsetkami stanowiącymi czterokrotność wysokości tych odsetek, nie więcej jednak niż w wysokości ustawowych odsetek maksymalnych za opóźnienie,

b)  odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 153,11 zł ( słownie: sto pięćdziesiąt trzy złotych jedenaście groszy) od dnia 24 sierpnia 2018 roku do dnia zapłaty, a w razie zmiany odsetek ustawowych za opóźnienie – z tymi odsetkami,

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

3.  zasądza od pozwanego K. K. na rzecz (...) Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą w W. kwotę 487,56 zł ( słownie: czterysta osiemdziesiąt siedem złotych pięćdziesiąt sześć groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Pobrano opłatę kancelaryjną

w kwocie zł – w znakach

opłaty sądowej naklejonych

na wniosku.

Sygn. akt I C 871/18

UZASADNIENIE

Powód – (...) Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą w W., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego wniósł pozew w elektronicznym postępowaniu upominawczym przeciwko K. K. o zapłatę kwoty 3.062,37 złotych wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP rocznie, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty od dnia 1.935,19 złotych i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty od kwoty 1.127,18 złotych oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniósł, że wierzytelność dochodzona przez powoda od pozwanego wynika z umowy pożyczki ratalnej zawartej w dniu 16 marca 2017 roku pomiędzy pozwanym a (...) Sp. z o.o. Pozwany nie wywiązał się z warunków umowy albowiem nie zwrócił pobranych środków pieniężnych. Powód podkreślił, że wierzytelność wobec pozwanego nabył od poprzedniego wierzyciela w dniu 30 października 2017 roku na podstawie umowy o przelew wierzytelność. Na podstawie tej umowy powód miał możliwość prawo naliczania odsetek.

Na wierzytelność dochodzoną pozwem w wysokości 3.062,37 złotych składa się kwota 1.935,19 złotych tytułem niespłaconego kapitału wymagalna od dnia 6 października 2017 roku, kwota 35,83 złotych tytułem odsetek karnych naliczonych przez poprzedniego wierzyciela od kwoty niespłaconego kapitału za okres od dnia występowania zaległości w spłacie do dnia 10 października 2017 roku, kwota 910,00 złotych tytułem niespłaconej kwoty prowizji – wymagalna od dnia 6 października 2017 roku, kwota 64,07 złotych tytułem odsetek umownych naliczonych przez poprzedniego wierzyciela za okres od dnia zawarcia umowy do dnia jej rozwiązania wg stopy odsetek określonej w umowie nie wyżej niż stopa odsetek maksymalnych – data wymagalności 6 października 2017 roku oraz kwota 117,28 złotych tytułem odsetek naliczonych przez powoda od kwoty niespłaconego kapitału za okres od dnia 11 października 2017 roku do dnia poprzedzającego dzień wniesienia pozwu w niniejszej sprawie wg stopy odsetek ustawowych za opóźnienie – data wymagalności 24 sierpnia 2018 roku.

Postanowieniem z dnia 20 września 2019 roku, wydanym w sprawie VI Nc-e (...), Sąd Rejonowy L. stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty i przekazał sprawę do tutejszego Sądu.

Pozwany – K. K. nie kwestionował zarówno zasadności, jak i wysokości dochodzonego roszczenia. Przyznał, że zawarł z powodem umowę pożyczki na podstawie, której otrzymał do dyspozycji kwotę 2.000,00 złotych. Wyjaśnił również, że spłacił prawdopodobnie 3 raty na poczet zobowiązania. Pozwany oświadczył nadto, że nie pamięta czy powód uzgadniał z nim postanowienia umowy, w szczególności w przedmiocie prowizji. Przyznał jednak, że wiedział o prowizji.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany K. K. w dniu 16 marca 2017 roku zawarł z (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. umowę pożyczki nr (...), na mocy której otrzymał od pożyczkodawcy kwotę 2.000,00 złotych, zobowiązując się do jej spłaty w 12 miesięcznych ratach, każda w wysokości 267,17 złotych, płatnych do 22 każdego miesiąca. Całkowita kwota pożyczki wynosił kwotę 3.205,94 zł i obejmowała prowizję za udzielenie pożyczki w wysokości 1.092,00 złotych, łączną kwotę odsetek w wysokości 113,94 zł oraz wypłaconą pożyczkę w wysokości 2.000,00 złotych.

Prowizja płatna miała być w równych, miesięcznych ratach, w każdym terminie spłaty raty pożyczki. Kwota każdej raty prowizji wynosiła 91,00 złotych.

dowód: umowa pożyczki z dnia 16 marca 2017 roku k. 44 – 46v, harmonogram k. 48, formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego k. 49 – 51v, potwierdzenie wykonania transakcji płatniczej k. 52 – 53.

(...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. pismem z dnia 31 sierpnia 2017 roku wypowiedział powodowi umowę pożyczki i jednocześnie wezwał do dobrowolnego uregulowania zobowiązania.

dowód: wypowiedzenie umowy k. 54.

W dniu 30 października 2017 roku powód zawarł z (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. umowę przelewu wierzytelności, na podstawie której powód nabył, między innymi, wierzytelność wobec pozwanego.

bezsporne, nadto dowód: umowa przelewu wierzytelności z dnia 30 października 2017 roku k. 20 – 27.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części, mimo że strona pozwana K. K. nie kwestionował stanu faktycznego zarówno co do zasady, jak i wysokości roszczenia.

Zgodnie z treścią art. 213 § 2 k.p.c. Sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa.

Uznanie powództwa jest aktem dyspozycyjności materialnej pozwanego, który za zasadne uznaje zarówno roszczenie powoda, jak i przyznaje uzasadniające je przytoczone przez powoda okoliczności faktyczne, a w konsekwencji godzi się na wydanie wyroku uwzględniającego żądanie pozwu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 września 1983 roku, III CRN 188/83, OSNC 1984, nr 4, poz. 60). Istotnym jest przy tym, iż mimo, że Sąd jest związany uznaniem powództwa, to obowiązany jest jednak dokonać oceny, czy czynność ta nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. W doktrynie zauważono, że ocena, czy zachodzi niedopuszczalność uznania powództwa, powinna nastąpić w zasadzie wyłącznie w świetle materiału procesowego znajdującego się w aktach sprawy. Wskutek uznania przewodniczący zamyka rozprawę (art. 224 § 1 kpc) i wydaje tzw. wyrok z uznania, uwzględniający powództwo w zakresie objętym uznaniem.

Mając na uwadze wskazany przez powoda stan faktyczny i wysokość dochodzonego roszczenia, Sąd stwierdził, że uznanie powództwa było sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i zmierzało do obejścia prawa w zakresie wysokości prowizji z tytułu udzielonej pożyczki w wysokości 1.092,00 złotych, doliczana do poszczególnych rat.

Na podstawie zaoferowanego materiału dowodowego Sąd nie miał bowiem możliwości ustalenia w jaki sposób wysokość prowizji została ustalona przez stronę powodową, w szczególności czy nie obejmowała ona dodatkowych kosztów i opłat, które wskazywałyby na to, że umowę pożyczki w tym zakresie należałoby uznać za sprzeczną z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zgodnie zaś z treścią art. 720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem. W myśl natomiast art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2014 roku, poz. 1497 ze zm.) przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 złotych albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, przy czym za umowę o kredyt konsumencki uważa się między innymi umowę pożyczki.

Przy umowie pożyczki, głównymi świadczeniami stron są: po stronie pożyczkodawcy udostępnienie określonych środków finansowych do korzystania na określony okres czasu, a ze strony pożyczkobiorcy, zwrot tych środków (tak zwany depozyt nieprawidłowy). Umowa pożyczki została przy tym ukształtowania w kodeksie cywilnym w taki sposób, że co do zasady może być zarówno umową odpłatną, jak i nieodpłatną. W przypadku zawarcia przez strony odpłatnej umowy pożyczki, wynagrodzenie pożyczkodawcy winno być wyraźnie określone w umowie. Zwyczajowo formę wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału stanowią odsetki, ewentualnie zapłata prowizji. Ustawodawca aby przeciwdziałać ocenianemu negatywnie w świetle zasad współżycia społecznego zjawisku lichwy oraz aby chronić interesy słabszych uczestników obrotu gospodarczego, jakimi zazwyczaj są konsumenci, wprowadził przy tym do kodeksu cywilnego instytucję odsetek maksymalnych, których wysokość winna stanowić podstawowe odniesienie do oceny ekwiwalentności wysokości wynagrodzenia pożyczkodawcy ustalonego w umowie. Stopa tych odsetek ustalana jest w odniesieniu do aktualnej stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego i odzwierciedla bieżący układ stosunków gospodarczych, „cenę” pieniądza w obrocie międzybankowym i poziom inflacji, zapewnia więc pożyczkodawcom godziwy zysk. Z drugiej strony jej wprowadzenie nie pozwala podmiotom uprzywilejowanym, jakim zwykle w obrocie z konsumentami znajdującymi się w trudnej sytuacji materialnej, niewykształconymi lub mającymi trudności intelektualne z rozeznaniem konsekwencji swojego działania, są pożyczkodawcy, na wykorzystywanie przymusowego położenia słabszej strony umowy. Odsetki, obok prowizji za udzielenie pożyczki, stanowią wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych. Trzeba też podkreślić, że umowa pożyczki, sformułowana zgodnie z zasadami uczciwego i rzetelnego obrotu na rynku kapitałowym, powinna jasno określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Te ostatnie powinny zostać przy tym określone w wysokości rzeczywiście ponoszonej przez pożyczkodawcę tak aby nie stawić ukrytego źródła zysku.

Z istotą pożyczki sprzeczne jest bowiem „przeniesienie” na rzecz biorącego pożyczkę sum pieniężnych, których w rzeczywistości nigdy on nie otrzymuje, a które automatycznie zostają zaliczone na poczet związanych z pożyczką kosztów i opłat lub umów dodatkowych. W wyniku tego pożyczkobiorca byłby bowiem zobowiązany do spłaty znacznego zobowiązania, nie otrzymując przy tym na własność żadnych środków pieniężnych. Taką konstrukcję umowy pożyczki należy więc uznać za sprzeczną z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

W przypadku umów zawieranych z konsumentem ustawodawca wprowadził jednak szereg dodatkowych regulacji gwarancyjnych, służących ochronie słabszej strony zobowiązania jaką niewątpliwie jest konsument. Wspomniane instrumenty prawne dotyczą m.in. kwestii związania konsumenta postanowieniami umowy, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, to jest takimi na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, w szczególności postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

I tak, w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne), przy czym powyższe nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Za sprzeczną z dobrymi obyczajami należy uznać klauzulę godzącą w równowagę kontraktową, natomiast „rażące naruszenie interesów konsumenta” polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku umownym (por. Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/2004, z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/2005 oraz z dnia 13 października 2010 r., I CSK 694/2009; J. Gudowski (red.) Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania Lexis Nexis 2013). Co istotne, zgodność klauzuli umownej z dobrymi obyczajami jest przedmiotem badania nie tylko Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w trybie tzw. kontroli abstrakcyjnej, lecz może być także oceniana przez sąd w toczącym się między przedsiębiorcą a konsumentem sporze, którego przedmiotem są skutki prawne określonego postanowienia zawartej umowy (kontrola konkretna, incydentalna).

W przedmiotowej sprawie niewątpliwie mamy do czynienia z roszczeniami wynikającymi z umowy zawartej pomiędzy profesjonalnym przedsiębiorcą a konsumentem. Obowiązkiem Sądu było więc skontrolowanie, czy umowa łącząca pozwanego z cedentem nie zawierała niedozwolonych postanowień umownych.

Sąd uznał, że postanowienia umowne kształtujące obowiązki strony pozwanej w zakresie poniesienia prowizji kształtują prawa i obowiązki pozwanego jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy. Biorąc pod uwagę klauzulę dobrych obyczajów Sąd ocenił wskazane powyżej postanowienia umowne w świetle norm pozaprawnych, tj. norm moralnych i obyczajowych, powszechnie akceptowanych i znajdujących szczególne uznanie w stosunkach między przedsiębiorcą a konsumentem. Sąd uznał, że wartościami, jakie powinny charakteryzować stosunek z konsumentem są w szczególności uczciwość, rzetelność, fachowość. Postanowienia umowy pożyczki w zakresie żądania kosztów prowizji w przedmiotowym stanie faktycznym nie pozwoliły na realizację tych wartości. Ponadto Sąd uznał, że postanowienia te zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie bowiem rozkładały uprawnienia i obowiązki między pożyczkodawcą i pozwanym. Brak równowagi kontraktowej w niniejszym stanie faktycznym niewątpliwie jest przejawem naruszenia dobrych obyczajów. W wyroku z dnia 13 lipca 2005 roku (I CK 832/04, Pr. Bank. 2006, nr 3, s. 8) Sąd Najwyższy stwierdził, że „działanie wbrew dobrym obyczajom" w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku.

W ocenie Sądu wysokość prowizji odpowiadająca ponad 50 % (prowizja 1.092,00 złotych) udzielonej pożyczki (pożyczka 2.000,00 złotych) znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron stosunku. Zgodnie z przyjętą linia orzecznictwa, którą Sąd w niniejszym składzie w pełni podziela, „rażące naruszenie interesów konsumenta" oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 roku, I CK 832/04, Pr. Bank. 2006, nr 3, s. 8). Dlatego też Sąd dokonał oceny naruszenia interesów konsumenta, uwzględniając status stron umowy pożyczki (przedsiębiorca-konsument), jak i dysproporcję wynikającą z porównania kosztów prowizji do kwoty pożyczki, jak i do rzeczywistych kosztów poniesionych przez powoda.

Z analizy przedłożonych przez powoda dokumentów w postaci umowy i harmonogramu spłat, w szczególność w zakresie porównania kwoty prowizji i kwoty udzielonej pożyczki jednoznacznie wynika, że postanowienia dotyczące naliczonej prowizji nie uwzględniają i nie zabezpieczają interesu konsumenta, jako słabszej strony umowy, w konsekwencji prowadząc do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny dla pozwanego. Skutkiem zastosowania klauzuli niedozwolonej jest brak mocy wiążącej tego postanowienia, stąd powództwo w zakresie żądania prowizji podlegało oddaleniu.

Niezależnie jednak od powyższego, strona powodowa nie wykazała również w toku niniejszego procesu, w jaki sposób wyliczyła kwotę prowizji. W konsekwencji Sąd nie miał możliwości zweryfikowania ani wysokości ani sposobu ustalenia tej kwoty. Niewątpliwym natomiast jest, że zgodnie z treścią art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c., to strona powodowa powinna wykazać wszelkie okoliczności związane z ustaleniem wysokości i zasadności prowizji we wskazanej w umowie kwocie, albowiem to powód wywodził z tej okoliczności swoje roszczenie.

Sąd nie uwzględnił roszczenia strony powodowej także w zakresie kwoty 64,07 złotych z uwagi na lakoniczność uzasadnienia. Powód, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, ograniczył się jedynie do wskazania, że są to odsetki umowne naliczone przez poprzedniego wierzyciela za okres od dnia zawarcia umowy do dnia jej rozwiązania według stopy określonej w umowie nie wyżej niż stopa odsetek maksymalnych, nie wskazując jednocześnie kwoty od której te odsetki były naliczane. W konsekwencji Sąd również w tym zakresie nie miał możliwości zweryfikowania tej kwoty.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Sąd uwzględnił roszczenie powoda w zakresie odsetek umownych w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP rocznie, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty od kwoty 1.935,19 złotych oraz odsetek ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty od kwoty 153,11 złotych.

O kosztach procesu Sąd orzekł na mocy art. 100 kpc, który stanowi, że w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

W przedmiotowej sprawie powód wygrał proces w 68%, natomiast koszty powstałe po stronie powodowej obejmują opłatę od pozwu w wysokości 100,00 złotych, wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w wysokości 600,00 złotych oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 złotych.

Wobec powyższego zasadnym było orzec jak w punkcie 1, 2 i 3 sentencji postanowienia.