Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VIII GC 135/18

UZASADNIENIE

Powódka A. T. wytoczyła powództwo o ustalenie nieistnienia uchwały, ewentualnie o stwierdzenie nieważności uchwały ewentualnie o uchylenie uchwały nr (...) Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż. w przedmiocie zobowiązania wspólników spółki do wniesienia dopłat w wysokości stanowiącej równowartość 5 – krotnej wartości nominalnej objętych przez nich udziałów w kapitale zakładowym oraz wniosła o zasądzenie od pozwanej spółki na jej rzecz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu podała, że powódka i jej małoletnie dzieci K. T. (1), K. T. (2) i W. T. nabyli udziały w spółce w drodze dziedziczenia po zmarłym M. T. w łącznej wysokości (...) udziałów. Wskazała, iż otrzymała zaproszenie na Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż. zaplanowane na dzień 27 października 2017 roku w miejscu siedziby spółki. Podniosła, że Zgromadzenie nie mogło odbyć się w siedzibie spółki albowiem była ona zamknięta, a ona nie wyraziła zgody na odbycie Zgromadzenia poza siedzibą spółki. Pomimo tego Zgromadzenie odbyło się poza siedzibą spółki - w K., na którym została podjęta między innymi zaskarżona uchwała. Dodatkowo powódka wskazała, iż nie była ona wspólnikiem spółki, a ponadto nie była skutecznie ustanowionym przedstawicielem osób współuprawnionych z udziałów (tj. małoletnich dzieci). Podała, iż małoletnie dzieci podobnie jak i ona nie są wspólnikami pozwanej spółki. Powyższe zdaniem powódki uzasadniało przedmiotowe powództwo.

W odpowiedzi na pozew pozwana spółka wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów procesu.

W uzasadnieniu podała, że powódka uczestniczyła w całych obradach Zgromadzenia, a ponadto wyraziła zgodę na odbycie obrad poza siedzibą spółki. Dodatkowo wskazano, że powódka przedstawiła siebie jako przedstawiciela małoletnich dzieci, a zatem dzieci były prawidłowo reprezentowane.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka i jej małoletnie dzieci K. T. (1), K. T. (2) i W. T. nabyli udziały w spółce (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż. w drodze dziedziczenia po zmarłym M. T. w łącznej wysokości (...) udziałów. O powyższym powódka zawiadomiła spółkę. Kapitał zakładowy spółki wynosi 367 000 złotych i dzieli się na 7340 udziałów.

(okoliczność niesporna, a nadto dowód: akt dziedziczenia k. 15 – 16)

W dniu 12 października 2017 roku powódka otrzymała zaproszenie na Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż. zaplanowane na dzień 27 października 2017 roku na godz. 11.00 w miejscu siedziby spółki w Ż.. Zaproszenie było skierowane tylko do powódki (nie dotyczyło małoletnich). W dniu Zgromadzenia przed siedzibą spółki stawiła się powódka oraz wspólnicy D. R. i D. G.. Powódce towarzyszył M. M., który był jej doradcą w sprawach spółki. Do siedziby spółki nikt nie został wpuszczony. Drzwi były zamknięte. Spółka pozostawała w sporze z wynajmującym lokal, z uwagi na fakt, iż nie płaciła czynszu najmu umowa została jej wypowiedziana. W celu rozwiązania tej sytuacji D. R. zaproponował, aby zgromadzenie odbyło się w pobliskim lokalu gastronomicznym. Powódka nie wyraziła zgody na powyższe. Następnie D. R. zaproponował, aby wszyscy udali się do K. do lokalu biurowego jego znajomego w celu porozmawiania o przyszłości spółki. Wszyscy obecni wyrazili zgodę na taką propozycję.

(dowód: zaproszenie z dnia 12.10.2017 roku k. 17, częściowo zeznania świadka D. R. k. 119 – 121, przesłuchanie świadka marka M. k. 130 – 131, przesłuchanie powódki A. T. k. 132 – 133);

W K., w lokalu biurowym D. G. otworzył Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż.. Powódka zaprotestowała przeciwko temu, nie zgodziła się na zgromadzenie poza siedzibą spółki. Powódka chciała mieć na bieżąco dostęp do dokumentów spółki. Pomimo tego D. G. odczytał porządek obrad i rozpoczęto zgodnie z nim obrady. Powódka nie wyraziła na to zgody jednak opuściła lokalu, cały czas towarzyszył jej M. M..

Przystąpiono do głosowania nad uchwałą nr (...) Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ż. w przedmiocie zobowiązania wspólników spółki do wniesienia dopłat w wysokości stanowiącej równowartość 5 – krotnej wartości nominalnej objętych przez nich udziałów w kapitale zakładowym. Dopłaty miały być przeznaczone na pokrycie straty wyniku finansowego Spółki oraz na działalność inwestycyjną. Dopłaty mogły być wniesione gotówką jak również poprzez kompensatę czy też potrącenie. Wspólnicy D. G. i D. R. uzasadniali konieczność podjęcia tej uchwały tym, że zmierza to do restrukturyzacji spółki i spłaty zasłużenia spółki. Nie przestawiono jednak żadnego planu restrukturyzacji pomimo pytań powódki w tym temacie. Nie zapoznano powódki szczegółowo z sytuacją finansową spółki. Przedstawiono jedynie bilans i rachunek wyników spółki za ostatnie siedem miesięcy roku 2017. W protokole zgromadzenia odnotowano, iż udziałowiec A. T. i reprezentowani przez nią spadkobiercy M. T. sprzeciwiają się poddaniu pod głosowanie uchwały. Odnotowano również, że w głosowaniu jawnym oddano głosów: za – (...), przeciw - (...), wstrzymano się – 0.

(dowód: protokół z posiedzenia NZW z dnia 27.10.2017 roku k. 19 – 20, lista obecności k. 22, rachunek zysków i strat k. 23, bilans k. 24- 31, umowa spółki k. 32 – 35, częściowo zeznania świadka D. R. k. 119 – 121, przesłuchanie świadka marka M. k. 130 – 131, przesłuchanie powódki A. T. k. 132 – 133);

Powódka A. T. nie wystąpiła do sądu rodzinnego o zgodę na reprezentowanie małoletnich dzieci w zakresie dopłat, nie miała też konkretnych informacji w zakresie uchwały, aby o taką zgodę wystąpić. Zgoda sądu rodzinnego nie została wyrażona.

( dowód: przesłuchanie powódki A. T. k. 132 – 133)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się uzasadnione.

Główne żądanie pozwu znajduje swoją podstawę prawną w treści art. 189 kpc, zgodnie, z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W myśl powyższego przepisu powód ma obowiązek wykazania interesu prawnego w dochodzeniu żądania ustalenia nieistnienia uchwały. W świetle utrwalonego orzecznictwa i poglądów nauki powód posiada interes prawny wówczas, gdy powództwo o ustalenie jest jedynym i niezbędnym środkiem ochrony praw. W przypadku, gdy ochrona ta może być w całości zapewniona przez innego rodzaju środki prawne, interes prawny nie istnieje (por. np. wyrok SN z 9 lutego 2012, III CSK 181/11, LEX nr 1133807 i tam cytowane wcześniejsze wypowiedzi orzecznicze). Interes prawny ma się również wyrażać w tym, że strona powodowa przez to powództwo może osiągnąć skutek w postaci ochrony prawnie strzeżonych interesów, a nie może poszukiwać tej ochrony w drodze powództwa o świadczenie (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1965, II CR 266/64, OSP 1966/6-8/166). Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc istnieje także, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Zasada ta nie powinna jednak być pojmowana abstrakcyjnie, w celu zawężającej interpretacji tej przesłanki do wytoczenia powództwa o ustalenie, lecz ze względu na konstytucyjnie gwarantowane prawo do sądu zawsze konieczna jest ocena istnienia interesu prawnego do wytoczenia tego powództwa na tle okoliczności faktycznych konkretnych spraw. Wobec tego istnienie interesu prawnego powinno być przyjmowane zawsze, „gdy istnieje niepewność stanu prawnego" lub „gdy stronie nie stoi otworem droga procesu o świadczenie, a strona przeciwna kwestionuje jej prawo lub stosunek prawny” (zob. P. Telenga, Komentarz aktualizowany do art.189 Kodeksu postępowania cywilnego, LEX/el., 2013). Kryterium interesu prawnego stanowiące konieczną przesłankę materialnoprawną powództwa o ustalenie wyjaśnił także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 marca 2012 r. (III CSK 252/11, LEX nr 1168726) wskazując: „interes prawny, o którym mowa w art. 189 kpc, należy pojmować jako interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych, który z reguły występuje w sytuacjach, w których zachodzi obiektywna niepewność co do prawa lub stosunku prawnego z przyczyn natury faktycznej lub prawnej. Interes prawny wyraża się wówczas w usunięciu stanu niepewności. Z reguły interes taki nie zachodzi, jeżeli zainteresowany może uzyskać ochronę prawną w drodze powództwa o świadczenie”.

W ocenie sądu orzekającego stan faktyczny i prawny w niniejszej sprawie przemawia za uznaniem, że powódka posiada interes prawny w wytoczeniu powództwa przeciwko pozwanej spółce w oparciu o art. 189 kpc. Uzasadnia to fakt, że ochrona prawa powódki nie może być zapewniona w inny sposób. Wskazać należy, iż powódka nie jest podmiotem wymienionym w art. 250 ksh, który ma uprawnienia do zaskarżania uchwał organów spółki. W art. 194 ksh ustawodawca wyróżnił zupełnie odrębną kategorię podmiotów od wspólników spółki – są to współuprawnieni z udziałów. Do tych właśnie podmiotów należy powódka i jako nie wymieniona w kręgu podmiotów z art. 250 ksh posiada legitymację do wytoczenia powództwa opartego o dyspozycję art. 189 kpc. W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, że jedynie osoba trzecia – nie będąca podmiotem, o którym mowa w art. 250 ksh - może pod warunkiem wykazania interesu prawnego, na podstawie art. 189 kpc, żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, co do którego uchwała miała wywrzeć skutek prawny (por. stanowisko SN z wyroku z 25 lutego 2010 r., I CSK 397/09, niepubl.).

Odnosząc się do kwestii interesu prawnego powódki wskazać należy, iż wyraża się on w tym, że zachodzi potrzeba usunięcia stanu niepewności co do obowiązku wniesienia dopłat szczególnie, że powódka nie była skutecznie ustanowionym przedstawicielem współuprawnionych z udziałów małoletnich dzieci K. T. (1), K. T. (2) i W. T.. Tym samym nie była ona legitymowana w sposób formalny do uczestnictwa w zgromadzeniu w dniu 27 października 2017 roku w charakterze przedstawiciela współuprawnionych z udziałów małoletnich dzieci.

Powódka na gruncie niniejszej sprawy nieistnienie zaskarżonej uchwały wiąże przede wszystkim z faktem, że uchwała ta została podjęta mimo braku decyzji sądu rodzinnego, co do zgody na zaciąganie zobowiązań majątkowych przez powódkę w imieniu małoletnich dzieci (art. 102 § 3 KRiO).

Pierwszą kwestia jaką trzeba wyjaśnić przy dziedziczeniu tytułów uczestnictwa w spółkach jest prawo do rozporządzania nimi. Doktryna i orzecznictwo prawa handlowego dopuszcza, by w przypadku nabycia przez małżonka udziałów (akcji) ze środków pochodzących nawet z majątku wspólnego, udziałowcem (akcjonariuszem) w spółce stawał się wyłącznie małżonek uczestniczący w tej czynności prawnej (wyrok SN z dnia 20 maja 1999r., I CKN 1146/97, OSNC 1999/12/556). Współmałżonkowi, który nie jest udziałowcem (akcjonariuszem) nie przysługują wtedy żadne uprawnienia udziałowe, zatem dokonywanie czynności rozporządzających i zobowiązujących prawami udziałowymi stanowi wyłączne uprawnienie małżonka będącego udziałowcem (akcjonariuszem). Oznacza to, że spadkobierca może w sposób dowolny zadysponować należącymi do niego udziałami (akcjami), a dokonane przez niego rozporządzenia pozostają w tym zakresie w pełni skuteczne. Jeżeli w testamencie nie zadecydowano inaczej (bądź testamentu w ogóle nie sporządzono), do chwili przeprowadzenia postępowania w przedmiocie działu spadku pomiędzy spadkobiercami zachodzi wspólność majątku spadkowego. Akcje lub udziały spadkodawcy do momentu ich wydania małoletnim wchodzą w skład masy spadkowej, przez co do wykonywania wszelkich wynikających z nich praw korporacyjnych w spółce zastosowanie znajdują regulacje zawarte w art. 197 i nast. k.c. Jako, że współuprawnionym jest osoba małoletnia – co ma miejsce w niniejszej sprawie - stosuje się także przepisy ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy. Z tego względu należy pamiętać, iż sprawowanie zarządu majątkiem dziecka (odmiennie niż sprawowanie władzy rodzicielskiej) podlega z mocy prawa nadzorowi sądu opiekuńczego. Wszyscy spadkobiercy jako współuprawnieni z tytułów uczestnictwa powinni, zgodnie z art. 333 § 2 k.s.h., wykonywać swoje uprawnienia korporacyjne poprzez wspólnego przedstawiciela. Jego ustanowienie, jako czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 199 k.c., wymaga zgody wszystkich współuprawnionych. W przypadku, gdy wśród osób współuprawnionych z akcji pozostaje małoletni, w wyznaczeniu wspólnego przedstawiciela powinien wziąć udział także sąd opiekuńczy. Jak wynika z materiału dowodowego taka decyzja sądu rodzinnego nie została wydana w przedmiotowej sprawie. Spółce powinna następnie zostać przedstawiona decyzja tego sądu rodzinnego, co do wyznaczenia wspólnego przedstawiciela, nadto w przypadku rodzica sprawującego samodzielnie zarząd majątkiem dzieci, także zezwolenie sądu na podejmowanie uchwał stanowiących czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Brak przedłożenia spółce powyższych dokumentów powoduje wadliwość formalną związaną z odbywaniem Walnych Zgromadzeń oraz podejmowaniem uchwał, co rzutować może także na sytuację prawną i majątkową małoletnich, jako udziałowców i akcjonariuszy w spółkach.

Tym samym - na co wskazuje w swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy - czynności prawne dotyczące majątku małoletnich, dokonane przez ich przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia władzy opiekuńczej (sądu opiekuńczego) wymaganego przez przepisy kodeksu rodzinnego (aktualnie art. 101 § 3 w zw. z art. 156 k.r.o.) są nieważne i nie mogą być konwalidowane (uchwała całej Izby Cywilnej SN z dnia 24.06.1961r., ICO 16/61, OSNCP 1963/9/187). Wymagana zgoda sądu opiekuńczego na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu jest bowiem konieczna dla skuteczności tej czynności i nie może być udzielona ex post. Podejmując zatem samodzielnie decyzję o głosowaniu na zgromadzeniu wspólników, np. w zakresie przeznaczenia zysku i ewentualnej wypłaty dywidendy przypadającej także dzieciom, czy w przedmiocie sposobu pokrycia straty powstałej w spółce, czy też w przedmiocie dopłat przedstawiciel ustawowy wykonuje bezsprzecznie czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem dziecka, na co, w myśl art. 101 § 3 k.r.o. wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego. Działania przedstawiciela ustawowego powinny bowiem zostać poddane kontroli sądu pod względem celowości gospodarczej oraz korzyści osiąganej dla dobra dzieci, co uniemożliwia podejmowanie czynności w sposób całkowicie dowolny i podyktowany realizacją własnych celów. Sprawowanie przez przedstawiciela ustawowego w sposób nieprawidłowy zarządu akcjami lub udziałami wchodzącymi w skład spadku stanowiącymi własność małoletnich obecnie spadkobierców, skutkować może naruszeniem interesu tych ostatnich, a brak objęcia kontrolą sądu opiekuńczego spraw majątkowych narażać może małoletnich na różnego rodzaju szkody, niejednokrotnie nawet nieodwracalne.

Mając na uwadze powyższe wskazać należy, iż czynność prawna dotycząca majątku małoletnich, dokonana przez ich przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia władzy opiekuńczej (sądu opiekuńczego) wymaganego przez przepisy kodeksu rodzinnego jest nieważna i nie może być konwalidowana. Powyższe skutkuje uznaniem, że czynność ta nie wywołuje skutków prawnych, jakie wiąże się z prawidłowo podjętą uchwałą. Powyższe nakazuje przyjąć, że zaskarżona uchwała musi być uznana za nieistniejącą.

Powyższe czyniło zbędnym analizowanie pozostałych zarzutów zgłoszonych przez powódkę w kontekście zgłoszonych roszczeń ewentualnych.

Stan faktyczny sprawy Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów złożonych do akt sprawy oraz na podstawie zeznań świadków i strony powodowej.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu zostało wydane na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc. Pozwana przegrała sprawę w zatem zobowiązana jest do zwrotu powódce poniesionych kosztów procesu. Koszty te zamykają się w kwotą 3097 zł (na co składa się opłata od pozwu w kwocie 2000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 1080 zł oraz opłata od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł).

Sygn. akt VIII GC 135/18

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)