Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2012 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa P. M.

przeciwkoT. U. E. Spółce Akcyjnej we W.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie

z dnia 8 czerwca 2012 r., sygn. akt I C 96/11

oraz zażalenia pozwanej na postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 8 czerwca 2012 r., sygn. akt I C 96/11 w przedmiocie kosztów procesu

I.  oddala apelację;

II.  oddala zażalenie;

III.  odstępuje od obciążania powoda kosztami zastępstwa procesowego pozwanego w postępowaniu apelacyjnym.

SSO del. T. Żelazowski SSA E. Skotarczak SSA M. Gołuńska

Sygn. akt I A Ca 616/ 12

UZASADNIENIE

Powód P. M. wniósł pozew przeciwko pozwanemu T. Spółce Akcyjnej we W. o:

1. stwierdzenie istnienia po stronie pozwanego obowiązku spłaty zobowiązań kredytowych wynikających z umowy pożyczki nr (...) z dnia 01.06.2006r. zawartej przez powoda z (...) S.A.;

2. wydanie orzeczenia nakazującego zapłatę przez pozwanego na rzecz (...) Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, jako nabywcy istniejącego zobowiązania od (...) S.A. kwoty całkowitej 56.192,71 zł wynikającej z pisma (...) z dnia 18.02.2011r.;

3. zasądzenia zadośćuczynienia w wysokości 50.000 zł z tytułu bezustannego dręczenia powoda i nagabywania telefonicznego przez wierzycieli, w sytuacji zagrażającej jego życiu, a tym samym przyczynienie się do znacznego pogorszeniu jego stanu zdrowia.

W odpowiedzi na pozew pozwane T.S.A. we W. wniosło o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 8 czerwca 2012 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie oddalił powództwo oraz postanowił nie obciążać powoda kosztami procesu.

Orzeczenie tej treści zostało oparte na następujących ustaleniach:

w dniu 1 czerwca 2006r. P. M. zawarł z (...) S.A. w W. umowę kredytu gotówkowego nr (...)na łączną sumę 50.000 złotych. Bank był wówczas związany z T.S.A. umową z 9 listopada 2005 roku o grupowym ubezpieczeniu na wypadek utraty stałego źródła dochodu, czasowej niezdolności do pracy i następstwa nieszczęśliwych wypadków. W dniu 26 maja 2006 roku , jeszcze przed zawarciem umowy z Bankiem , P. M. zawarł umowę ubezpieczenia przyszłej umowy kredytowej w T.S.A. W ramach tej umowy podpisał deklarację zgody na objęcie go grupowym ubezpieczeniem przez to (...)oświadczając, że otrzymał i zapoznał się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia, a także wskazał (...) S.A. jako uprawnionego do odbioru świadczenia w razie zajścia zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Przedmiotem ubezpieczenia, stosownie do treści § 2 pkt 2 i 3 warunków ubezpieczenia, było m.in. stałe źródło dochodów kredytobiorcy oraz jego zdrowie . Z brzmienia §1 warunków ubezpieczenia wynika ,że przez utratę stałego źródła dochodu - w przypadku osób fizycznych uzyskujących dochody na podstawie stosunku pracy - utratę zatrudnienia wskutek rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy lub stosunku służbowego z Ubezpieczonym lub wskutek porozumienia zawartego przez pracodawcę i Ubezpieczonego z przyczyn niedotyczących pracownika w rozumienia właściwych przepisów prawa, w wyniku którego Ubezpieczony zyskuje status bezrobotnego i uprawnienia do pobierania zasiłku dla bezrobotnych w rozumieniu odpowiednich przepisów prawa . W § 8 ust. 1 pkt. 5 uregulowano wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, gdy utrata stałego źródła dochodu nastąpiła na skutek rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy lub stosunku służbowego z Ubezpieczonym bez wypowiedzenia, w rozumieniu kodeksu pracy.

Ustalił dalej Sąd ,że z dniem 11 kwietnia 2008r. powód utracił zatrudnienie, co było wynikiem długotrwałej jego absencji związanej ze stanem zdrowia. Pracodawca w świadectwie pracy wydanym 10 kwietnia 2008r., jako przyczynę rozwiązania z nim stosunku pracy wskazał art. 53 §1 pkt l b kodeksu pracy. Powód w okresie od 16 kwietnia do 31 października 2007 roku przebywał na zwolnieniu lekarskim, a od 1 listopada 2007 roku do 11 kwietnia 2008 roku pobierał świadczenie rehabilitacyjne w związku z ujawnioną u niego chorobą nadciśnienia tętniczego i zaburzeniami rytmu serca. Lekarz Orzecznik ZUS K. wydał w dniu 18 sierpnia 2009 roku decyzję stwierdzającą, że częściowa niezdolność do pracy istnieje od 8 kwietnia 2009 r. do 8 kwietnia 2010 roku.

Początkowo powód spłacał raty pożyczki ,gdy stracił pracę zaprzestał regulowania zobowiązania. 14 grudnia 2010 roku (...) S.A. sprzedał wierzytelność wobec P. M. z tytułu zaległości w spłacie pożyczki K. , który w dniu 18 lutego 2011 roku wezwała P. M. do spłaty zadłużenia wyliczonego na 56.192,71 złotych. P. M. pracuje zawodowo od 1993 roku - do czasu utraty pracy z przyczyn zdrowotnych pracował jako magazynier, kierowca magazynier, przedstawiciel handlowy , a ostatnio jako funkcję regionalnego kierownika sprzedaży w firmie Grupa (...) S.A. w W.. Łącznie pracował w około dziesięciu zakładach pracy , umowy o pracę rozwiązywał za porozumieniem, za wyjątkiem sytuacji gdy jego pracodawca uległ likwidacji. Teraz jest na rencie , która wynosi 760 złotych , z przyczyn zdrowotnych nie jest w stanie podjąć zatrudnienia . Mieszka z konkubiną i ich 14-letnią córką.

W ocenie Sądu Okręgowego kwalifikacja prawna tak ustalonego stanu faktycznego uprawniała do wniosku , że wszystkie roszczenia powoda są nieuzasadnione.

Co do dwóch pierwszych roszczeń powoda Sąd stwierdził ,że podlegają one ocenie po pierwsze w kontekście zasadności zastosowania w sprawie art. 189 k.p.c. ,który to przepis stanowi ,że strona może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny dokonując szerszego omówienia na czym ów interes prawny polega . I tak w zakresie pierwszego żądania Sąd ocenił , że powód ma interes prawny w ustalenia obowiązku pozwanego spłaty zobowiązań kredytowych wynikających z umowy pożyczki nr (...)z dnia 01.06.2006r. zawartej z (...) S.A. Zgłoszone żądanie dotyczy bezpośrednio jego interesów, sposób interpretacji przez niego warunków ubezpieczenia, ma konsekwencji doprowadzić niniejszym powództwem, do zwolnienie go z obowiązku spłaty zobowiązań kredytowych i obciążenie tym obowiązkiem strony pozwanej. Powód, jako osoba która z przyczyn niezawinionych utraciła pracę oczekiwał , że zawarta umowa ubezpieczeniowa na wypadek utraty źródła dochodów, zwolni go z obciążenia kredytowego . Roszczenie P. M. Sąd rozpatrywał pod kątem zapisów spornej umowy , z uwzględnieniem zgłoszonych przez niego zarzutów do ich rozumienia i ostatecznie uznała ,że jest bezzasadne .Powód zanim podpisała umowę pożyczki zawarł umowę jej ubezpieczenia z pozwanym ubezpieczycielem . W ramach tej umowy podpisał deklarację zgody w której oświadczył, że otrzymał i zapoznał się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia, w których między innymi określono przypadki wyłączające odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń. Nawet jeśli, jak obecnie twierdzi, w chwili podpisywania deklaracji zgody nie zapoznał się z doręczonymi mu (co sam przyznał) warunkami ubezpieczenia, to między 26 maja a 1 czerwca czas by się z nimi zapoznać , wyjaśnić wątpliwości, ewentualnie zrezygnować z takiego ubezpieczenia kredytu. Skoro tego nie uczynił to obecnie nie może skutecznie powoływać się na nieznajomość postanowień ubezpieczeniowych .W ocenie Sądu powód nie został w żaden sposób wprowadzony w błąd.

Co do wykładni §8 ust. 1 pkt. 5 warunków ubezpieczenia Sąd uznał ,że rozumienie tego przepisu , w powiązaniu z przepisami kodeksu pracy dotyczącymi rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia , jest jednoznaczne . Z uwagi na sposób zakończenia z powodem stosunku pracy zaistniała sytuacja ,iż ubezpieczyciel nie ponosił odpowiedzialności za utratę przez powoda stałego źródła dochodu . Sąd nie badał prawidłowości określenia wysokości składek ubezpieczeniowych, czy innych zapisów uznając iż nie dotyczą istoty sprawy .Ostatecznie uznał Sąd , że brak było podstaw do uwzględnienia roszczenia powoda co do ustalenia po stronie pozwanego obowiązku spłaty zobowiązań z umowy pożyczki z dnia 1 czerwca 2006r. skoro ( niekwestionowany ) sposób zakończenia stosunku pracy powoda wyłączał odpowiedzialność ubezpieczyciela. Pozwany nie odpowiadał wobec powoda również ani z tytułu częściowej niezdolność do pracy (przez czasową niezdolność do pracy rozumie się będącą następstwem wystąpienia nieszczęśliwego wypadku, który zaistniał w okresie odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń i potwierdzona zaświadczeniem lekarskim wystawionym zgodnie z właściwymi przepisami o czasowej niezdolności do pracy niemożność świadczenia lub wykonywania przez ubezpieczonego pracy wskutek pobytu w szpitalu -§1 pkt. 1 , gdy przez nieszczęśliwy wypadek rozumie się nagłe i niezależne od woli ubezpieczonego zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, niezależne od jakiejkolwiek choroby, będące bezpośrednią i wyłączną przyczyną zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego; za nieszczęśliwy wypadek nie uważa się zdarzeń wywołanych procesami zachodzącymi wewnątrz organizmu ludzkiego, szczególnie takimi, jak zawał, krwotok, udar mózgu -§1 pkt. 6). Powód aczkolwiek był częściowo niezdolny do pracy to nie było to spowodowane nieszczęśliwym wypadkiem .Powód nie wykazał też by został uznany za osobę trwale i całkowicie niezdolną do pracy . Ustalenie ,że pierwsze roszczenie powoda jest nieuzasadnione skutkowało niejako automatycznym wnioskiem Sądu ,że bezzasadne były też pozostałe dwa roszczenia tj. o ustalenie i zapłatę zadośćuczynienia szerzej takie swoje przekonanie uzasadniając .

W konsekwencji Sąd powództwo w całości oddalił jako nieuzasadnione .O kosztach procesu orzekł Sąd uwzględniając regulację z art. 102 k.p.c. zgodnie z zasadą słuszności.

Powód zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w Koszalinie w części , a mianowicie w zakresie oddalającym jego roszczenie o stwierdzenie istnienia po stronie pozwanego obowiązku wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego ze względu na utratę stałego źródła dochodu przez powoda. Precyzując zakres zaskarżenia roszczenia podał powód ,że dochodzi apelacją stwierdzenia przez Sąd Apelacyjny istnienia po stronie pozwanej obowiązku wypłaty na jego rzecz świadczeń ubezpieczeniowych , z uwagi na utratę przez niego stałego źródła dochodu za okres 12 miesięcy co dało 12 852 zł ( 12 x 1071 zł ) .Na taką też kwotą określił wartość przedmiotu zaskarżenia ( k.272 i 295) .

W toku rozprawy apelacyjnej powód potwierdził ,że domaga się zapłaty na jego rzecz przez pozwanego wskazanej kwoty z należnymi odsetkami .

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 65 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie i błędne dokonanie interpretacji warunków ubezpieczenia wyłącznie w oparciu o ich dosłowne brzmienie, podczas gdy przy interpretacji warunków ubezpieczenia należy badać zgodny zamiar stron i cel umowy ;

2. naruszenie prawa procesowego, w szczególności art. 233 §1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i nierozważenie całości materiału dowodowego oraz wszystkich okoliczności sprawy, ograniczając się wyłącznie do przeprowadzenia dowodu z dokumentu i dokonania interpretacji w oparciu o literalne brzmienie § 8 ust. 1 pkt. 5 warunków, podczas gdy do dokonania prawidłowej interpretacji warunków ubezpieczenie, niezbędne było przeanalizowanie całości ww. dokumentu oraz okoliczność zawarcia umowy ubezpieczenia.

W konsekwencji takich zarzutów powód wnosił o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w zaskarżonej części i zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu , ewentualnie uchylenie zaskarżonego w części wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie jako nieuzasadnionej wnosząc nadto o zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego .

Pozwany złożył też w sprawie zażalenie na postanowienie o kosztach procesu zawarte w punkcie drugim skarżonego wyroku . Zostało ono przez Sąd Odwoławczy oddalone ,a uzasadnienie takiego rozstrzygnięcia zostało przedstawione odrębnie od uzasadnienia samego wyroku .

Sąd Apelacyjny zważył , co następuje :

apelacja wywiedziona w przedmiotowej sprawie przez powoda okazała nieuzasadniona.

Przed przejściem do oceny sformułowanych w niej zarzutów Sąd przypomina , że zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jedynie z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Sąd odwoławczy jednak bez względu na stanowisko stron oraz zakres zarzutów musi zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji. W tej sprawie skarżący nieważności postępowania nie zarzucał, a Sąd Apelacyjny z urzędu jej nie stwierdzi.

Powód zawarł w apelacji zarzuty naruszenia zarówno prawa materialnego, jak i procesowego. Przed przejściem do ich oceny należy jednak w pierwszej kolejności odnieść się do zakresu zaskarżenia wyroku Sądu Okręgowego oraz sformułowanych w apelacji zarzutów apelacyjnych. W sprawie jest niesporne ,iż powód nie skarżył w żadnym przypadku oddalenia jego roszczeń zawartych w punkcie pierwszym i drugim pozwu tj. żądania ustalenia oraz żądania zapłaty zadośćuczynienia . Wezwany do uzupełnienia braków formalnych apelacji , jak i w toku rozprawy apelacyjnej oświadczył ,że domaga się zapłaty przez pozwanego na jego rzecz kwoty 12 852 zł, z należnymi odsetkami ustawowymi .

W postępowaniu apelacyjnym sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę - w granicach apelacji, jednak punktem wyjścia są dla niego skonkretyzowane już wcześniej żądania oraz twierdzenia obronne stron. Strony w postępowaniu apelacyjnym mogą podejmować akty dyspozycyjne takie jak cofnięcie lub ograniczenie powództwa, a także uznanie pozwu i zawarcie ugod, w takich sytuacjach dochodzi bowiem do ograniczenia zakresu kognicji sądu drugiej instancji w stosunku do tego, co było przedmiotem postępowania przed sądem pierwszej instancji, stąd też uwzględnienie wymienionych czynności nie koliduje z charakterem postępowania apelacyjnego. Inaczej wygląda kwestia rozszerzania żądania pozwu czy też występowanie z nowymi roszczeniami. Art. 383 zd. 1 k.c. stanowi bowiem jako zasadę ,że w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jest to możliwe wyjątkowo , mianowicie jedynie w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu (niejako zmiana surogacyjna , gdyż strona powodowa - w związku ze zmianą okoliczności - nie żąda czegoś, co nie było objęte przedmiotem sporu w pierwszej instancji, ale żąda wartości pierwotnego przedmiotu sporu lub innego nawet przedmiotu , przy niezmienionej podstawie faktycznej ) , a nadto w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy ( alimenty, renta, czynsz) - art. 383 zd. drugie k.c. Ustawodawca w ten sposób wyznaczył stosunkowo wąski zakres dopuszczalności zmiany powództwa. W rozpoznawanej sprawie nie nastąpiła żadna z opisanych wyżej cytowaną normą dwóch sytuacji . Oznaczać to musi ,że przedmiotem rozpoznania apelacyjnego w przedmiotowej sprawie mogło być tylko jedno z trzech roszczeń ,które było zawarte w pozwie powoda i następnie było przedmiotem rozpoznania Sądu Okręgowego w Koszalinie. Powód tymczasem na etapie postępowania apelacyjnego sformułował jedynie roszczenie zbliżone do zawartego w punkcie drugim pozwu ;choć kwotowo je ograniczył to jednak ostatecznie w sposób jednoznaczny wskazał, że wnosi o zasądzenie na jego rzecz kwoty 12. 852 zł ( jako iloczynu 12 miesięcznych świadczeń ubezpieczeniowych ).

W orzecznictwie sądowym nie ma zgodności co do konsekwencji procesowych naruszenia zakazu zgłoszenia w postępowaniu apelacyjnym nowego roszczenia , a mianowicie czy apelacja zawierająca nowe roszczenia powinna podlegać oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c., czy też odrzuceniu na podstawie art. 373 k.p.c. . Sąd Najwyższy w wyroku z 19 listopada 1998 r., III CKN 32/98 (OSNC 1999/5/96) oraz w postanowieniu z 22 czerwca 2001 r., I PZ 22/01 (OSNP 2003/10/255) uznał, że w razie dokonania w postępowaniu apelacyjnym zmiany powództwa apelacja zawierająca taką zmianę powinna być oddalona. W uzasadnieniu tego ostatniego orzeczenia wyrażono pogląd, zgodnie z którym niedopuszczalność zmiany żądania w postępowaniu apelacyjnym (art. 383 KPC) nie uzasadnia odrzucenia apelacji, w sytuacji gdy zaskarżony został wyrok oddalający powództwo. W innych orzeczeniach jak np. postanowienia z 30 sierpnia 2000 r., V CKN 1046/00 i z 17 czerwca 1999 r., I PZ 24/99 (OSNP 2000/21/791) Sąd Najwyższy przyjął, że zgłoszenie w postępowaniu odwoławczym nowego roszczenia powinno w świetle art. 383 k.p.c. skutkować odrzuceniem apelacji.

W zaistniałej w sprawie sytuacji Sąd Apelacyjny już tylko marginalnie stwierdza ,że w jego ocenie Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił ,że nie nastąpiło zdarzenie uruchamiające odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego z przyczyny utraty przez powoda stałego źródła dochodu ( a o takim wyłącznie zdarzeniu powód pisze w apelacji ) zważywszy na sposób rozwiązania z powodem umowy o pracę przez jego ostatniego pracodawcę. Ogólne warunki ubezpieczenia w tej części są jednoznaczne.

W takim stanie faktycznym i prawnym sprawy Sąd Odwoławczy apelację powoda oddalił - art. 385 k.p.c .

Sąd jednocześnie postanowił nie obciążać powoda kosztami postępowania apelacyjnego na które składało się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanego uznając ,że w sprawie również na etapie postępowania przed Sądem II instancji jest zastosowanie art. 102 k.p.c. Sąd w istocie opiera się tu na argumentacji przytoczonej na poparcie oddalenia zażalenia pozwanego uważając za zbędne jej powtarzanie. Sytuacja powoda uległa dalszemu pogorszeniu w zakresie jego stanu zdrowia , przebywa on nadal na rencie. Powód występuje w sprawie bez udziału fachowego pełnomocnika procesowego, nie jest z wykształcenia prawnikiem , a kwestia sprzedaży długoterminowych polis ubezpieczeniowych do dużej części oferowanych przez banki pożyczek i kredytów , szczególnie łączących się z obowiązkiem uiszczania składek przez okres kilku lat , od lat budzi pewne wątpliwości - polisy często mają skomplikowaną konstrukcję ( tak zresztą jak oceniane w sprawie OWU ) , a przyszły klient banku staje przed wyborem albo uzyska kredyt z polisą albo żaden. To wszystko oznacza ,iż powód mógł mieć trudności z prawidłową oceną swojej sytuacji prawnej ( płacąc przez szereg lat składki ubezpieczenia ) , stąd uzasadnione w ocenie Sądu Apelacyjnego było w zakresie kosztów zastosowanie art. 102 k.p.c.

Mirosława Gołuńska Eugeniusz Skotarczak Tomasz Żelazowski