Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2018 roku

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący - SSO Joanna Świerczakowska

Sędziowie SO Jarosław Pejta (spr.)

SO Renata Wanecka

Protokolant: Katarzyna Lewandowska

po rozpoznaniu na rozprawie 28 listopada 2018r. w P.

sprawy z powództwa Ł. P.

przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Płocku z dnia 30 stycznia 2018 r.

sygn. akt I C 538/17

oddala apelację.

IV Ca 439/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 30 stycznia 2018 r. Sąd Rejonowy w Płocku zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Zakładu Karnego w P. na rzecz powoda Ł. s. A. P. kwotę 2 000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 30.01.2018 r. do dnia zapłaty (punkt 1), w pozostałej części powództwo oddalił (punkt 2), nie obciążył powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu (punkt 3), stwierdził, że nieuiszczone koszty sądowe poniesie Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Płocku (punkt 4).

Powyższe rozstrzygniecie zostało oparte na następującym stanie faktycznym i rozważaniach prawnych:

Powód Ł. P. przebywał w Zakładzie Karnym w P. jako osadzony od dnia 26 marca 2014 r. do 14 maja 2014 r. Każda cela w pozwanym zakładzie jest wyposażona w kącik sanitarny. Cele są kontrolowane pod względem sanitarnym. Wszystkie cele zawierają wyposażenie zgodne z § 28 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25.08.2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności. Za czystość i porządek w celi odpowiadają sami osadzeni.

Powód napisał skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich i pismem z dnia 3 lutego 2015 r. Rzecznik, po przeprowadzeniu czynności wyjaśniających uznał ją za zasadną. Z treści pisma wynika, że w toku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego zainicjowanego skargą powoda ustalono, że od momentu przyjęcia do jednostki penitencjarnej do maja 2012 r. powód był osobą palącą. W maju 2012 r. w Zakładzie Karnym w Ł. złożył oświadczenie o zaprzestaniu palenia. Później nie zmieniał treści deklaracji w przedmiotowym zakresie. Tymczasem administracja Zakładu Karnego w P. umieściła powoda w celi wyznaczonej dla osób palących.

Z kolei według pozwanego, ustalenia dokonane przez Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Ł. wskazują, że w dniu przetransportowania do Zakład Karnego w P., tj. 26 marca 2014 r. powód deklarował się jako osoba niepaląca, czyli zgodnie ze złożonym w Zakładzie Karnym w Ł. oświadczeniem. W dniu 2 kwietnia 2014 r. powód zmienił jednak deklarację odnośnie używania wyrobów tytoniowych i do dnia zwolnienia z zakładu karnego był osobą palącą.

Okoliczności zmiany deklaracji w dniu 2 kwietnia 2014 r. nie potwierdzają jednak żadne dokumenty. Ostatnie oświadczenie powoda znajdujące się w aktach osobopoznawczych, z dnia 31 maja 2012 r., ma treść następującą: „Oświadczam, że aktualnie nie palę papierosów i chcę przebywać z celi z osobami niepalącymi".

Sąd Rejonowy przyjął ustalenia przedstawione przez Rzecznika za własne. Sąd I instancji stwierdził, że z treści pisma wynika, iż w bardzo rzetelny sposób dokonano ustaleń faktycznych.

Sąd I instancji stwierdził, iż powództwo zasługuje na uwzględnienie jedynie w części. Uznał, że twierdzenia powoda co do warunków bytowych zawarte w pozwie nie znajdują potwierdzenia w żadnych konkretnych dowodach. To na powodzie spoczywał ciężar wykazania wszystkich faktów uzasadniających żądanie. Samo niezadowolenie powoda ze standardów pomieszczeń mieszkalnych nie daje jeszcze podstaw do przyjęcia istnienia uchybienia w funkcjonowaniu Zakładu Karnego.

W ocenie Sądu Rejonowego samo twierdzenie powoda zawarte w uzasadnieniu pozwu, że karę w Zakładzie Karnym w P. odbywał w warunkach niehumanitarnych– jest niewystarczające. Z akt sprawy nie wynika, aby powód składał w przeszłości jakieś skargi na złe warunki bytowe i sanitarne w celach, aby w tym przedmiocie występował o rozmowy z sędzią penitencjarnym, aby wnosił o przeniesienie do innej celi z uwagi na przeludnienie.

Sąd I instancji stwierdził, że jeżeli chodzi o zarzut osadzenia powoda jako osoby niepalącej z osobami palącymi to znalazł on potwierdzenie w materiale dowodowym. W ocenie Sądu Rejonowego należy zgodzić się z tezą, że zmiana deklaracji w zakresie używania wyrobów tytoniowych jest istotną informacją osobopoznawczą, w rozumieniu § 22 ust. 3 Zarządzenia Nr 2/04 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 24 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia i organizacji pracy penitencjarnej oraz zakresów czynności funkcjonariuszy i pracowników działów penitencjarnych i terapeutycznych, której powzięcie wychowawca powinien udokumentować w aktach osobowych osadzonego, np. poprzez zamieszczenie notatki z rozmowy z osadzonym lub w drodze odebrania oświadczenia od osadzonego. Takich zapisów lub dokumentów nie ma w aktach osobowych powoda. Zatem brak było jakichkolwiek podstaw do wprowadzenia przez wychowawcę zmian w tym zakresie w systemie elektronicznym N.. (...), z którego korzysta Służba Więzienna. Reasumując przez cały okres pobytu w Zakładzie Karnym w P. powód Ł. P. deklarował się jako osoba niepaląca, a mimo to został osadzony w celi przeznaczonej dla osób palących.

W ocenie Sądu Rejonowego - działania administracji Zakładu Karnego w P. naruszyły obowiązujące przepisy. Okoliczności sprawy wskazują, że administracja jednostki nie dołożyła należytej staranności przy podejmowaniu decyzji o rozmieszczeniu osadzonego w celi mieszkalnej, skutkiem czego prawo powoda do przebywania w środowisku wolnym od dymu tytoniowego zostało naruszone. Sąd I instancji stwierdził, że każdy, kto nie pali, bądź dużym wysiłkiem rzucił palenie, wie jak dolegliwe jest przebywanie w sposób ciągły w zadymionym pomieszczeniu. Jest oczywistym, że wpływa to negatywnie na zdrowie biernego palacza, na jego samopoczucie, na poczucie bezradności wobec ignorowania jego próśb. Powód trzykrotnie zgłaszał się do lekarza (w dniach: 26 marca, 16 kwietnia i 6 maja 2014 r.) skarżąc się na bóle głowy. Mało tego powód został dyscyplinarnie ukarany za niewykonanie polecenia przejścia do nowo wyznaczonej celi, która – jak wynika z zeznań powoda – również była celą dla palących, a w dodatku było tam więcej osadzonych.

Sąd Rejonowy na podstawie art. 448 k.c. i art. 24 k.c. miarkując wysokość zadośćuczynienia uznał, że kwota 2.000 zł stanowić będzie adekwatne zadośćuczynienie dla powoda. Stanowi ona odczuwalną wartość ekonomiczną w sytuacji, gdy nie ma on majątku i dochodów, co wynika ze złożonego oświadczenia majątkowego. Sąd I instancji kwotę tę zasądził z ustawowymi odsetkami za opóźnienie – od dnia wyrokowania, zgodnie z żądaniem powoda zawartym w pozwie.

Sąd I instancji przyjął, iż mimo że powód w znacznej części przegrał proces nie obciąży go kosztami, z których był on zwolniony w całości (od kilku lat przebywa on w Zakładzie Karnym, a z akt sprawy nie wynika, aby tam pracował). Pozwany zaś to jednostka Skarbu Państwa, zatem nie ma obowiązku uiszczania opłaty sądowej.

Od powyższego wyroku pozwany wniósł apelację zaskarżając go w części zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda kwotę w wysokości 2.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30.01.2018 r. do dnia zapłaty oraz w części nie obciążającej powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 23, 24 i 448 k.c. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że odbywanie kary pozbawienia wolności z osobami palącymi, naruszyło dobra osobiste powoda i spowodowało jego dyskomfort psychiczny, co winno skutkować zasądzeniem zadośćuczynienia,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 6 k.c. poprzez uznanie przez Sąd zarzutów powoda dotyczących osadzenia z osobami palącymi - za udowodnione, podczas gdy powód nie udowodnił jakie jego dobra osobiste i w jaki sposób zostały naruszone,

3.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda jako osoby niepalącej na skutek osadzenia z osobami palącymi, a ujemne doznania psychiczne powoda były tak silne, iż skutkowały naruszeniem godności skazanego i uzasadniały zasądzenie zadośćuczynienia, podczas gdy powód sam nie wskazał i nie udowodnił swojej krzywdy i jej rozmiaru,

4.  naruszenie przepisów prawa procesowego w postaci art. 100 k.p.c. poprzez nie uwzględnienie zapisu o stosunkowym rozdzieleniu kosztów procesu w razie częściowego uwzględnienia żądań powoda i nie obciążenie tym samym powoda jakimikolwiek kosztami oraz art. 108 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych poprzez uznanie, że zwolnienie od kosztów sądowych zwalnia również stronę od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.

Mając powyższe na uwadze wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz przyznanie kosztów zastępstwa procesowego pozwanemu za I i II instancję, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Sąd II instancji podziela ustalenia faktyczne i rozważania prawne poczynione przez Sąd Rejonowy i wbrew twierdzeniom przedstawionym przez skarżącego nie dostrzega błędów w ustaleniach faktycznych, czy też podstaw do stwierdzenia naruszenia przytoczonych przez apelującego przepisów.

Stosownie do art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, iż ciężar dowodu, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych, spoczywa na pozwanym (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06). Z ustalonego w tej sprawie stanu faktycznego wnika, że mimo oświadczenia powoda z maja 2012 r., że obecnie nie używa wyrobów tytoniowych, został on umieszczony w celi przeznaczonej dla osób palących. Pozwany zaś nie przedstawił żadnego dowodu potwierdzającego tezę, że 2 kwietnia 2014 r. deklaracja ta została zmieniona, a to na nim, w ocenie Sądu II instancji spoczywał obowiązek wykazania, iż jego działania nie skutkowały naruszeniem dóbr osobistych powoda, czego jednak nie uczynił.

W tej sytuacji zdaniem Sądu Okręgowego nie doszło do naruszenia przez Sąd Rejonowy przytoczonego przez skarżącego przepisu art. 6 k.c. Powód wykazał, że deklarował, iż jest osobą niepalącą, pozwany nie przeprowadził dowodu przeciwnego w związku z czym umieszczenie go w nieodpowiedniej celi doprowadziło do naruszenia jego dobra osobistego w postaci zdrowia (art. 24 k.c. w zw. z art. 23 k.c.).

Umieszczenie powoda w celi z osobami palącymi naruszało bowiem art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, który stanowi, że ochrona zdrowia przed następstwami używania tytoniu realizowana jest przez kształtowanie polityki zdrowotnej, ekonomicznej i społecznej, do której należy ochrona prawa osób niepalących do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego, pary z papierosów elektronicznych i substancji uwalnianych za pomocą nowatorskich wyrobów tytoniowych. Należy podkreślić, że powszechnie znane są negatywne skutki biernego palenia. Powód nie miał żadnego wpływu na dobór osób, z którymi przebywał w jednej celi, wobec czego na pozwanym ciążył obowiązek zapewnienia mu właściwych warunków osadzenia, obejmujących również kryterium stosunku do palenia tytoniu.

W tych okolicznościach zasadne było na podstawie art. 448 k.c. zasądzenie na rzecz strony powodowej odpowiedniego zadośćuczynienia. Wprawdzie przyznanie zadośćuczynienia za naruszenie dób osobistych ma fakultatywny charakter. Jednak błędna byłaby taka interpretacja tego przepisu, która prowadziłaby do oddalenia powództwa w wypadkach, w których zadośćuczynienie jest najbardziej adekwatnym środkiem złagodzenia skutków naruszenia dobra. Sąd Okręgowy nie dopatrzył się w rozpoznawanej sprawie żadnych okoliczności, które przemawiałyby przeciwko udzieleniu powodowi ochrony wynikającej z art. 448 k.c., co z kolei uzasadniało konieczność badania prawidłowości wysokości zasądzonej kwoty. Należy jednak wskazać, że modyfikacja kwoty zadośćuczynienia przez sąd odwoławczy może mieć miejsce jedynie w tych wypadkach, w których jest ona niewspółmierna do doznanej krzywdy i to w stopniu rażącym. Sytuacja tego rodzaju nie wystąpiła w przedmiotowej sprawie. Mając na uwadze zarówno charakter naruszonego dobra (zdrowie, prawo do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego), czas trwania naruszenia (dwa miesiące osadzenia w celi z osobami palącymi) i jego intensywność, Sąd Okręgowy uznał, że zadośćuczynienie w wysokości 2.000 zł jest sumą właściwą, która z jednej strony jest wartością odczuwalną i rekompensuje doznaną krzywdę, a z drugiej nie stanowi źródła wzbogacenia.

Sąd Okręgowy nie dostrzega również naruszenia art. 100 k.p.c. w zaskarżonym wyroku. Sąd Rejonowy nie obciążył powoda kosztami procesu stosując art. 102 k.p.c. Sąd II instancji stoi na stanowisku, iż ocena sądu czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w tym przepisie, ma charakter dyskrecjonalny i jest oparta na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym może być podważona przez sąd odwoławczy tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa. Ingerencja w to uprawnienie jurysdykcyjne, w ramach rozpoznawania środka zaskarżenia, może być usprawiedliwiona jedynie w razie stwierdzenia, że dokonana w zaskarżonym postanowieniu ocena jest dowolna i oczywiście pozbawiona uzasadnionych podstaw.

W ocenie Sądu II instancji w okolicznościach niniejszej sprawy istniały podstawy do zastosowania tej regulacji i nieobciążania powoda powstałymi kosztami. Powód był przeświadczony o słuszności dochodzonego roszczenia. Wskutek przebywania w zakładach karnych od kilku lat nie uzyskuje żadnego dochodu, zaś jego roszczenie choć w niewielkiej części ale jednak okazało się zasadne. Patrząc na powyższe okoliczności w ocenie Sądu Okręgowego, brak było podstaw do zakwestionowania słuszności zastosowania przez Sąd Rejonowy powyższej regulacji.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy stosownie do treści art. 385 k.p.c. oddalił apelację.