Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 września 2018 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Cezary Klepacz

Sędziowie: SSO Małgorzata Klesyk

SSO Mariusz Broda (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Nawrot

po rozpoznaniu w dniu 28 września 2018 r. w Kielcach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. w B.

przeciwko M. K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Busku - Zdroju

z dnia 7 czerwca 2018 r. sygn. I C 253/17 upr.

oddala apelację.

Sygn. akt IICa 1109/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem Sąd Rejonowy w Busku – Zdroju oddalił powództwo (...) S.A. w B. o zapłatę kwoty 3002,83 zł, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28.09.2016r. do dnia zapłaty. Podstawy faktyczne i prawne tej treści rozstrzygnięcia przedstawił w pisemnym uzasadnieniu (k.116-117). Z jego treści wynika, że zgłoszone w pozwie żądanie powód wywodził z łączącego go z pozwaną zobowiązania wekslowego, które w ocenie Sądu Rejonowego nie mogło być podstawą do uwzględnienia powództwa, a to wobec tego, że pozwana w dacie jego zaciągnięcia – na zabezpieczenie udzielonej jej pożyczki, a także w dacie tej czynności prawnej pozostawała w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, co z kolei uzasadniała istniejąca u niej od lat choroba psychiczna. Ta sytuacja zdaniem Sądu pierwszej instancji skutkowała nieważnością czynności prawnej, a niezależnie od tego brak podstaw do uwzględnienia powództwa na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, gdyż kwota pożyczki była niewielka i pozwana wydała ja leczenie, a wobec tego nie jest już wzbogacona.

Powyższy wyrok, w części w jakiej powództwo o zapłatę kwoty 1060 zł, zostało oddalone oraz w zakresie kosztów procesu, zaskarżył powód. W wywiedzionej apelacji zarzucił: naruszenie art. 405 kc w zw. z art. 410 § 2 kc poprzez jego niezastosowanie albowiem pozwanej została wypłacona kwota 2000 zł, a tym samym w świetle przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji postępowania świadczenie spełnione przez powoda na rzecz pozwanej należy uznać za nienależne pozwanej. Wobec tego skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i zasądzenie od pozwanej kwoty 1060 zł wraz z ustawowymi odsetkami od daty doręczenia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa od całości żądania zgłoszonego w pozwie, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i jako taka podlegała oddaleniu.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wyjaśnia, że skoro Sąd Rejonowy nie przeprowadził postępowania dowodowego, ani nie zmienił ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji, jednocześnie w apelacji brak było zarzutów dotyczących prawidłowości ustalenia podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, to niniejsze uzasadnienie zostaje sporządzone, także z uwzględnieniem wymogów opisanych w art. 387 § 2 ¹kpc.

Sąd Okręgowy, wobec braku jakichkolwiek ku temu przeszkód, w całości przyjął za własne ustaloną przez Sąd Rejonowy podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku. Nie była ona także zwalczana przez skarżącego. W szczególności aktualność zachowało ustalenie braku u pozwanej w dacie zawierania umowy pożyczki jak i wystawiania weksla zabezpieczającego obowiązek jej spłaty, stanu świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli, a także ustalenie także braku stanu wzbogacenia wobec wydatkowania na leczenie środków pieniężnych otrzymanych od pozwanego z tytułu wykonania umowy pożyczki. To wszystko doprowadziło Sąd Rejonowy do trafnej, chociaż nie wyrażonej wprost w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku konkluzji, że powód nie może skutecznie domagać się zasądzenia dochodzonej pozwem kwoty, na podstawie stosunku zobowiązaniowego wynikającego zarówno z weksla jak i z samej czynności prawnej (umowy pożyczki).

Treść apelacji wskazuje, że skarżący nie neguje poprawności efektu tej dokonanej przez Sąd pierwszej instancji prawnomaterialnej oceny, o ile ta doprowadziła do takiego wniosku.

Nie mniej jednak ujawniona w uzasadnieniu zaskarżanego wyroku argumentacja wyprowadzonej przez Sąd Rejonowy konkluzji, obliguje do jej uzupełnienia przez Sąd Okręgowy, po to, by dalszy wniosek – co do konieczności rozpoznania powództwa na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu miał właściwy fundament. Nie ulega bowiem żadnej wątpliwości to, że subsydiarny charakter przyjęcia odpowiedzialności na podstawie art. 405 i następnych kc, wymaga w pierwszej kolejności definitywnego wykluczenia jej podstawy ze stosunku prawnego o innym źródle.

Pomimo tego, że powód wywodził roszczenie z weksla, to kierunek rozumowania Sądu Rejonowego, co do konieczności „zejścia” na poziom badania także stosunku podstawowego – z tytułu umowy pożyczki, a to wobec zakwestionowania przez pozwaną istnienia obowiązku zwrotu jej przedmiotu (z odwołaniem się do nieważności tej czynności prawnej) oraz gwarancyjnego charakteru weksla, był oczywiście prawidłowy. Nie ulega wątpliwości i to, że czynność prawna – w postaci umowy pożyczki (zabezpieczonej wekslem) była bezwzględnie nieważna, a tym samym nie wywoływała jakichkolwiek skutków prawnych, w tym także w zakresie obowiązku zwrotu przez pozwaną powodowi przedmiotu pożyczki wynikającego z treści tej umowy. Skoro zatem nieważność umowy pożyczki, eliminowała byt prawny stosunku podstawowego, to nie mogło powstać także zobowiązanie wekslowe z weksla wystawionego na zabezpieczenie wykonania zobowiązania wynikającego ze stosunku podstawowego.

Tej treści konkluzja znajduje dwutorowe uzasadnienie.

W literaturze przedmiotu ( tak m.in. M. Ś. w artykule „Charakter prawny zobowiązania wekslowego w związku ze skutecznością zarzutów opartych na wadach oświadczenia woli” - (...)-51) podkreśla się, że zobowiązanie wekslowe jest niewątpliwie zobowiązaniem cywilnoprawnym, do którego – w kwestiach nieuregulowanych – należy stosować przepisy prawa cywilnego, a zatem prawo wekslowe nie może być interpretowane w oderwaniu od regulacji kodeksu cywilnego, bowiem stanowi integralną część prawa cywilnego. A. S. rozpropagował – wzorem doktryny niemieckiej – tzw. teorię umowną, której sedno sprowadza się do twierdzenia, że zobowiązanie wekslowe powstaje na podstawie umowy między wystawcą, a odbiorcą (czyli remitentem) weksla. Także Sąd Najwyższy przyjął w wielu orzeczeniach teorię kontraktową, tj. umowną. Trzeba więc z góry założyć, że nie można wyłączać zastosowania wobec stosunków wekslowych przepisów o wadach oświadczenia woli. Można – jak się wydaje – dopuścić pogląd (choć jest on rzadko rozważany), że podpisanie weksla w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli powoduje, iż zobowiązanie wekslowe konkretnej osoby (nie cały weksel, który, o czym ciągle trzeba pamiętać, jest formalnie ważny) działającej w takim stanie jest bezwzględnie nieważne z mocy prawa, co otwiera drogę do zgłoszenia zarzutu obiektywnego. Podmiot, który go podnosi musi jednak wykazać, że rzeczywiście w chwili zaciągnięcia zobowiązania był w stanie wyłączającym świadomość bądź swobodę działania.

Odnosząc pogląd o kontraktowym charakterze powstania zobowiązania wekslowego do realiów faktycznych niniejszej sprawy, nie ulega wątpliwości, że skoro, w dacie wystawienia weksla pozwana pozostawała w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, to jej zobowiązanie z weksla jest nieważne.

Drugi nurt poglądów znajduje potwierdzenie w orzecznictwie, a jego istota sprowadza się do tego, że w przypadku weksla gwarancyjnego, dla udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy rodzi on zobowiązanie wekslowe, trzeba badać stosunek podstawowy, a więc ten wynikający z czynności prawnej, której wykonanie przez dłużnika miał zabezpieczać. Chodzi o to, że zobowiązanie wekslowe nie powstanie, jeżeli nie istnieje pierwotne roszczenie cywilnoprawne, a pozwany może w tym przypadku podnieść skuteczny zarzut oparty na powyższym stosunku prawnym. To stosunek prawa cywilnego rozstrzyga bowiem o tym, czy i w jakim zakresie istnieje po stronie dłużnika zobowiązanie wekslowe, zaciągnięte wobec wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności cywilnej. (p. m.in. wyrok

Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 maja 2015 r. I ACa 253/15 LEX nr 1754187; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 września 2017 r. I ACa 917/16 LEX nr 2381495). Podzielając te poglądy, jako utrwalone w orzecznictwie i z tej perspektywy wniosek o braku zobowiązania wekslowego - w realiach faktycznych niniejszej sprawy – w kontekście uprzedniego wykluczenia istnienia zobowiązania ze stosunku podstawowego, nie budzi żadnych wątpliwości.

Wobec powyższego pozostaje już tylko kwestia wyjaśnienia niezasadności zgłoszonych w apelacji zarzutów. Nie znajdują one usprawiedliwienia. Skoro z niekwestionowanych (także na etapie postępowania apelacyjnego) ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że pozwana wobec wydatkowania środków pieniężnych pochodzących z udzielonej jej pożyczki, nie jest już wzbogacona w rozumieniu art. 409 kc, to biorąc pod uwagę tą podstawę prawną w zw. z zostaje 410 § 2 kc wz. z art. 410 § 1 kc, w zw. z art. 405 kc , nie ma obowiązku zwrotu przekazanej jej przez pożyczkodawcę (na poczet wykonania przez tego ostatniego umowy pożyczki) kwoty, a więc i tej będącej przedmiotem żądania zgłoszonego w niniejszym postępowaniu. Analiza treści zgłoszonego w apelacji zarzutu naruszenia art. 410 § 2 kc, zdaje się sugerować, że zdaniem skarżącego, do nienależnego świadczenia (w rozumieniu tego przepisu) nie mają zastosowania przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, a więc i art. 409 kc, co jest konstatacją oczywiście nieprawidłową, a to wobec jednoznacznej treści art. 410 par. 1 kc. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wprawdzie nie wynika, by Sąd Rejonowy wprost powołał wyżej wskazane przez Sąd Okręgowy podstawy prawa materialnego, chociaż jednocześnie nie można wyprowadzać wniosku, że ich nie zastosował, skoro ostatecznie przedstawił prawidłową konkluzję dokonanej subsumpcji.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 kpc.

SSO Mariusz Broda SSO Cezary Klepacz SSO Małgorzata Klesyk

Z: odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć zgodnie z wnioskiem.