Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 stycznia 2019 r.

Sąd Rejonowy w Szczytnie, I Wydział Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: (...) Marcin Borodziuk

Protokolant: sekr. H. T.

po rozpoznaniu w dniu 9 stycznia 2019 r. na rozprawie

sprawy z powództwa M. O.

przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście (...)

o ustalenie istnienia stosunku prawnego

I.  oddala powództwo w całości;

II.  nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony pozwanej.

Sygn. akt I C 1423/18

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 9 stycznia 2019 roku

Powódka M. O. pozwem przeciwko Skarbowi Państwa – Staroście (...) wniosła o ustalenie, że jest właścicielem ciągnika rolniczego MF-URSUS MT-255 o numerze identyfikacyjnym podwozia (...), rok produkcji 1987, którego własność nabyła od nieistniejącego już Zrzeszenia (...) z siedzibą w W..

W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, że w dniu 15 grudnia 1987 r. zakupiła w Zrzeszeniu (...) ciągnik wskazany w treści żądania. W chwili zakupu otrzymała dokumenty w postaci rachunku potwierdzającego fakt nabycia własności, książkę gwarancyjną nr (...) oraz świadectwo kontroli technicznej nr (...). Powódka nie dokonała rejestracji przedmiotowego pojazdu, a po latach zagubiła rachunek oraz świadectwo kontroli technicznej. Jedynym dokumentem dotyczącym ciągnika, jaki posiada obecnie powódka, jest książeczka gwarancyjna. Starosta (...) decyzją z dnia 11 czerwca 2018 r. odmówił powódce rejestracji spornego ciągnika. W tej sytuacji powódka posiada interes prawny w ustaleniu, że przysługuje jej prawo własności.

Pozwany Skarb Państwa – Starosta (...) w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów procesu.

Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, że nie jest podmiotem legitymowanym biernie, zważywszy na to, że Starosta (...) pełni jedynie funkcje rejestracyjne jako organ administracji publicznej, nie jest natomiast stroną stosunku cywilnoprawnego. Podniósł, że proces w niniejszej sprawie nie dotyczy mienia Skarbu Państwa, które pozostawałoby w zarządzie jego jednostki organizacyjnej, wykonującej co do danej rzeczy czynności zarządu mieniem.

Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia:

M. O. w 1987 r. w O. wspólnie z mężem nabyła od Zrzeszenia (...) w W. ciągnik marki M. (...) MT-255, który zakupiła za gotówkę.

(dowody: zeznania J. N., protokół rozprawy z 9 stycznia 2019 r., 00:04:00-00:15:00, zeznania T. N., protokół rozprawy z 9 stycznia 2019 r., 00:15:01-00:24:34, zeznania powódki, protokół rozprawy z 9stycznia 2019 r., 00:25:53-00:34:09)

Pojazdu tego M. O. nie rejestrowała, gdyż dotychczas korzystała z niego jedynie na polu przyległym do jej nieruchomości. Obecnie przy nieruchomości, którą zamieszkuje, przebiega droga. Wymieniona musi przez nią przejeżdżać, aby wjechać ciągnikiem na pole.

(dowód: zeznania T. N., protokół rozprawy z 9 stycznia 2019 r., 00:15:01-00:24:34, zeznania powódki, protokół rozprawy z 9stycznia 2019 r., 00:25:53-00:34:09)

M. O. nie może zarejestrować pojazdu, z uwagi na stanowisko Starosty (...), który decyzją z 11 czerwca 2018 r. odmówił rejestracji pojazdu, z uwagi na brak złożenia przez nią dokumentów wykazujących przysługiwanie jej prawa własności. Następnie decyzją z dnia 10 sierpnia 2018 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w O. utrzymało decyzję Starosty (...) w mocy.

(bezsporne)

Powyższe ustalenia Sąd poczynił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, na który składały się m. in. dokumenty przedstawione przez powódkę. Ich autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron, a Sąd nie znalazł ku temu podstaw z urzędu.

W oparciu o zeznania świadków T. N. i J. N. Sąd ustalił, że wiarygodne jest twierdzenie powódki, że nabyła ciągnik w drodze umowy sprzedaży. Świadkowie ci opisali okoliczności nabycia identycznego ciągnika na potrzeby własnego gospodarstwa domowego. Wskazali, że kilka miesięcy później taki sam ciągnik kupiła powódka, przy czym w roku 1987 r. był to pojazd nowy, świeżo wyprodukowany. Wejście przez powódkę w posiadanie takiego ciągnika w sposób inny, niż zawarcie umowy sprzedaży, nie było w ocenie Sądu w tamtym czasie możliwe.

Jako bezsporne należało uznać twierdzenia powódki co do niemożności zarejestrowania go w chwili obecnej na podstawie książeczki gwarancyjnej pojazdu. Fakt ten został bowiem potwierdzony przez pozwanego.

Wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu pozostawała ocena, czy powódka nabyła ciągnik marki M. (...) MT-255, jak i sporne było ustalenie legitymacji biernej w procesie, po stronie pozwanych, jako że strona pozwana zaprzeczyła, aby taką legitymację w tym procesie posiadała.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W ocenie Sądu powódka wykazała fakt nabycia pojazdu w drodze umowy sprzedaży zawartej w 1987 r. Nie budzi wątpliwości istnienie po jej stronie interesu prawnego w uzyskaniu orzeczenia Sądu potwierdzającego przysługiwanie jej prawa własności. W związku z zaginięciem dokumentów wymieniona nie ma bowiem możliwości zarejestrowania pojazdu, co uniemożliwia korzystanie z niego zgodnie z przeznaczeniem.

W tym miejscu wskazać należy, iż wytaczając powództwo z art. 189 k.p.c. powód musi wykazać, że ma w stosunku do konkretnego pozwanego interes prawny w ustaleniu istnienia bądź nieistnienia danego stosunku prawnego lub prawa. Pamiętać przy tym trzeba, że proces o ustalenie jest sprawą cywilną pomiędzy równorzędnymi podmiotami o określonej legitymacji. Jeżeli nawet toczy się on nie pomiędzy podmiotami spornego stosunku prawnego lub nie pomiędzy podmiotem prawa a osobą, która swoim zachowaniem bezpośrednio zagraża temu prawu, to w każdym razie powoda legitymuje interes prawny jako stan rzeczy, do którego strona przeciwna ma określony stosunek ze względu na zainteresowanie niepewnością prawną, której usunięciu służy proces o ustalenie. Można zatem skutecznie pozywać tylko podmiot, który jest prawnie zainteresowany wynikiem postępowania.

Podmiotem takim nie jest natomiast organ władczy, do którego obowiązków należy wydanie decyzji rozstrzygającej o spełnieniu przez osobę składającą wniosek w postępowaniu administracyjnym np. rejestracyjnym, lub mającym na celu dokonanie w stosownych rejestrach zmiany zapisu w odniesieniu do właściciela zarejestrowanego już pojazdu wymagań ustawowych. Organ taki – w zależności od przedmiotu postępowania – administracji rządowej lub samorządowej, zachowuje bowiem neutralność w takim sporze dotyczącym ustalenia prawa własności, gdyż nie jest on w żaden sposób zainteresowany rzeczywistym rozstrzygnięciem sporu o własność rzeczy lecz wykazaniem merytorycznej przesłanki administracyjnego rozstrzygnięcia.

Uznanie legitymacji biernej takiego organu w procesie o ustalenie własności pojazdu prowadzić by musiało do występowania tego organu w podwójnym charakterze - raz w charakterze organu decyzyjnego, a drugi – w charakterze przedstawiciela podmiotu, którego udział w procesie ustalającym jako strony pozwanej miałby służyć usunięciu braku wniosku zgłoszonego w postępowaniu administracyjnym albo pozbawienia tego wniosku możliwości pozytywnego załatwienia, a zatem stworzeniu merytorycznej przesłanki administracyjnego rozstrzygnięcia. Uczestniczenie organu rejestrującego w procesie o ustalenie własności pojazdu byłoby więc czystą formalnością, przyczyniającą się do jego fikcyjności, służącą wynikowi postępowania administracyjnego, nie zaś rzeczywistemu rozstrzygnięciu sporu o własność rzeczy (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 1995 r., III CZP 176/94, OSNC 1995/5/74).

W tym kontekście należy odnieść się do stanowiska powódki, która twierdziła, że z uwagi na art. 128 k.c., który został zmieniony z dniem 1 lutego 1989 r., a zatem obowiązywał jeszcze w dacie zakupienia przez nią ciągnika, ciągnik stanowił własność państwową. Przepis ten w § 1 stanowił, że socjalistyczna własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje niepodzielnie Państwu. Stosownie do § 2 tego przepisu w granicach swej zdolności prawnej państwowe osoby prawne wykonywają w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej.

W myśl zmienionego art. 128 k.c., obowiązującego od dnia 1 lutego 1989 r., własność państwowa przysługiwała Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym (art. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 3, poz. 11). Prawną konsekwencją zmiany art. 128 k.c. była wyraźna polaryzacja podmiotowa i majątkowa samodzielnych uczestników obrotu cywilno - prawnego, mianowicie Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych. W stosunkach cywilnoprawnych sytuacja przedsiębiorstwa państwowego stała się porównywalna z sytuacją innych podmiotów prawa cywilnego. Przedsiębiorstwo państwowe uzyskało zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność.

Na mocy ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U.1990.55.321 z dnia 1990.08.18), art. 34 k.c. uzyskał brzmienie, zgodnie z którym Skarb Państwa jest w stosunkach cywilno-prawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych.

W ocenie Sądu dokonane z mocy przywołanych ustaw „uwłaszczenie” osób prawnych wbrew stanowisku powódki nie może być traktowane jako niemające wpływu na określenie, czy Skarb Państwa pozostaje legitymowany do występowania w procesie o ustalenie prawa własności po stronie pozwanej. Po dniu 1 lutego 1989 roku Zrzeszenie (...), będące państwową osobą prawną, od której powódka nabyła przedmiotowy ciągnik, nadal istniało. Tym samym ogół praw majątkowych, które dotychczas w oparciu o art. 128 § 2 k.c. znajdowały się w zarządzie tego przedsiębiorstwa, przeszedł na jego własność. Gdyby powódka nie nabyła skutecznie prawa własności przedmiotowego ciągnika, stanowiłby wówczas własność wskazanego przedsiębiorstwa państwowego.

W ocenie Sądu jedynie podmiot będący następcą prawnym Zrzeszenia (...) mógłby być legitymowany biernie w procesie o ustalenie prawa własności ciągnika, który został nabyty od tego przedsiębiorstwa państwowego. Następca prawny sprzedawcy miałby bowiem interes prawny w kwestionowaniu żądania powódki, bądź mógłby to żądanie uznać (art. 213 § 2 k.p.c.). Takiej możliwości nie ma w odniesieniu do Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę (...), który nie kwestionuje prawa własności powódki w ujęciu norm cywilnoprawnych, a jedynie twierdzi, że powódka nie złożyła dokumentów wymaganych w świetle przepisów prawa administracyjnego.

Ubocznie stwierdzić należy, że brak przy tym podstaw prawnych do twierdzenia, aby następcą prawnym Zrzeszenia (...) został Skarb Państwa. Liczne przekształcenia podmiotowe, jakim od 1991 roku uległo Zrzeszenie (...), na które wskazywała strona pozwana, nie prowadziły bowiem do nabycia mienia tego przedsiębiorstwa przez Skarb Państwa i wejścia tego mienia w zarząd jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa.

Z uwagi na powyższe powództwo podlegało oddaleniu.

W pkt II Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony pozwanej, uznając że zachodzi szczególny wypadek uzasadniający odstąpienie od ogólnej reguły ponoszenia kosztów procesu przez stronę przegrywającą w procesie. Należało mieć bowiem na uwadze obiektywne trudności, jakie wiążą się ze wskazaniem podmiotu będącego obecnie następcą prawnym Zrzeszenia (...), oraz skomplikowaną sytuację prawną powódki, która wskazując na fakt nabycia przedmiotowego ciągnika w drodze umowy sprzedaży, nie ma innych środków do dochodzenia swoich praw, niż wystąpienie z powództwem o ustalenie prawa własności.

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować;

2.  odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć powódce;

3.  przedłożyć za 14 dni lub z wpływem.

S., 17 stycznia 2019 r.