Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 kwietnia 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeliczył emeryturę L. Ś. od dnia 1 marca 2015 roku, za okres 3 lat.

Decyzja została wydana na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 roku, poz.1383 ze zm.).

Zakład ustalił wysokość emerytury w kwocie 2.212,11 zł, a należność za okres od 1 marca 2015 roku do 31 marca 2018 roku w kwocie 4.858,72 zł. Wysokość świadczenia za kwiecień 2018 roku wynosi 2.427,95 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył ubezpieczony L. Ś..

Ubezpieczony podał, że Zakład na skutek jego wniosku przyznał deputat węglowy za okres 3 lat – od 1 marca 2015 roku. Zdaniem ubezpieczonego prawo do ekwiwalentu powinien mieć od 15 września 2003 roku, od dnia przyznania emerytury, co wynika wprost z przepisów ustawy. Składając wniosek o emeryturę przedstawił zaświadczenie o wynagrodzeniu, z którego wynika, że otrzymywał deputat węglowy w wysokości 100%. Deputat ten nie został uwzględniony przez ZUS.

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania.

W piśmie procesowym z dnia 18 lipca 2018 roku pełnomocnik ubezpieczonego wniosła o zobowiązanie Zakładu do wypłaty ubezpieczonemu deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego za okres od 15 września 2003 roku do 28 lutego 2018 roku wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od poszczególnych kwot ekwiwalentu za okres od 21 września 2003 roku do dnia zapłaty, odsetek ustawowych za nieterminową wypłatę ekwiwalentu za deputat węglowy za okres od 1 marca 2015 roku do czerwca 2018 roku. Nadto wniosła o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, oświadczając że koszty te nie zostały opłacone w całości ani w części.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony L. Ś. urodził się (...).

W dniu 12 sierpnia 2003 roku ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę.

(wniosek – akta ZUS)

W okresie od 11 października 1961 roku do 30 września 1991 roku ubezpieczony był zatrudniony w (...) Państwowych spółce akcyjnej w W. jako pomocnik maszynisty pojazdu trakcyjnego elektrycznego w pełnym wymiarze czasu pracy.

W latach 1962 – 1963, 1965-1991 ubezpieczony otrzymywał 100% ekwiwalentu za deputat węglowy.

(zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu – akta ZUS)

Decyzją z dnia 20 sierpnia 2003 roku Zakład przyznał ubezpieczonemu emeryturę od dnia 15 września 2003 roku – od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego.

(decyzja – k.21 akt ZUS)

W dniu 16 marca 2018 roku ubezpieczony zwrócił się do Zakładu o wyjaśnienie dlaczego nie otrzymuje deputatu węglowego.

(wniosek – k.53 akt ZUS)

W dniu 10 kwietnia 2018 roku Zakład ujawnił niedopłatę deputatu węglowego za okres od 1 marca 2015 roku do 31 marca 2018 roku w wysokości 4.858,72 zł. W ocenie Zakładu przyczyną niedopłaty była obowiązująca w 2003 roku interpretacja przepisów.

(notatka – k.59 akt ZUS)

Decyzją z dnia 10 kwietnia 2018 roku Zakład ponownie ustalił wysokość emerytury ubezpieczonego, z uwzględnieniem deputatu węglowego i dodatku pielęgnacyjnego.

(decyzja – k.60 akt ZUS)

Powyższy stan faktyczny jest bezsporny między stronami. Istotne w sprawie okoliczności zostały ustalone na podstawie ww. dowodów z dokumentów, które nie były kwestionowane w toku postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie jest niezasadne.

Przedmiotem sporu był okres, za który przyznano ubezpieczonemu L. Ś. prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy kolejowy. Ubezpieczony żądał przyznania tego świadczenia od dnia przyznania emerytury – od dnia 15 września 2003 roku, argumentując, że organ rentowy dysponował wówczas stosownymi dokumentami uzasadniającymi przyznanie tego dodatku.

Zgodnie z treścią art.74 ust 1, 3, 4 i 10 ustawy z dnia 8 września 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. z 2018 roku poz. 1311), byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 roku o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Świadczenie to przysługuje również emerytowi lub renciście, który pobiera emeryturę lub rentę z tytułu zatrudnienia w okresach równorzędnych z okresami zatrudnienia na kolei, oraz osobie, której przyznano kolejową emeryturę lub rentę w drodze wyjątku (ust.3). Prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty (ust.4 ). Emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty (ust.10).

Jak wynika z treści powyższych przepisów, przesłankami niezbędnymi do przyznania emerytowi prawa do deputatu węglowego są fakt zatrudnienia na kolei oraz pobieranie w okresie zatrudnienia na kolei deputatu węglowego.

Przedmiotowe deputaty i ekwiwalenty nie są świadczeniami z ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, gdyż nie zostały wymienione w art.3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2018 roku poz.1270). Jednakże realizacja ich przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na rzecz określonej kategorii emerytów następuje w oparciu o odrębną regulację ustawową jako zadanie przewidziane w art.71 ust.1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2017 roku poz. 1778).

Ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy zgodnie art.74 ust.5 ww. ustawy o komercjalizacji przyznaje i wypłaca się w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury: w marcu - za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku i Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznaje to świadczenie z dotacji celowej z budżetu państwa. Co istotne, w myśl artykułu 74 ust. 10 i ust 11 ustawy o komercjalizacji emeryci nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury.

Kwestia, czy do przyznania deputatu węglowego konieczny jest wniosek uprawnionego, nie należy do sfery oceny dowodów i ustaleń faktycznych, lecz odnosi się do sfery stosowania prawa.

Prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy jest uprawnieniem o charakterze wyjątkowym o ustawowej podstawie. Jak wyżej wskazano świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa. W swych początkach było to prawo pracownika kolejowego do bezpłatnego przydziału węgla, co skutkowało zrównoważeniem jego utraty kwotą pieniężną (parytet towaru i pieniądza). Przydzielanie węgla pracownikom i rencistom lub emerytom (...) stanowiło przywilej, mający łagodzić trudności w nabywaniu węgla na wolnym rynku, należny oprócz i niezależnie od wynagrodzenia za pracę oraz od emerytury i renty. Stanowiło także swego rodzaju tradycję wywodzącą się z tego, że węgiel składowany był na terenach kolejowych. Z tych przyczyn deputat węglowy ustanowiony został jako bezpłatny przydział węgla, co realizowało cel wyposażenia pracowników w dobro reglamentowane także po ich przejściu na emeryturę lub rentę, spełniane w pieniądzu tylko wówczas, gdy przydział węgla był zbędny (uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2000 roku, III ZP 9/00).

W ww. ustawie o komercjalizacji brak jest przepisu regulującego kwestię, od kiedy należy przyznać ekwiwalent pieniężny, o którym mowa w art. 74 ust. 1 ustawy o komercjalizacji. Przywołane wyżej przepisy ustawy o komercjalizacji wskazują, iż prawo do spornego świadczenia powstaje z dniem przyznania emerytury, czy renty, jednak (odmiennie niż regulacje ustawy z dnia 24 stycznia 1991 roku o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. z 2014 r. poz. 496) - w zakresie dodatku kompensacyjnego) nie nakazują organowi emerytalnemu działania z urzędu, co jest uzasadnione tym, że prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla uzależnione jest od spełnienia kilku przesłanek (praca na kolei, przysługiwanie deputatu podczas zatrudnienia). Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 20 czerwca 2013 roku (III AUa 424/13) wskazał, iż wypłata tego ekwiwalentu nie jest w ogóle uzależniona od złożenia uprzedniego wniosku przez świadczeniobiorcę a organ rentowy jeżeli ma informację o tym, że dany świadczeniobiorca legitymuje się co najmniej 15-letnim okresem pracy na kolei i z tego tytułu ma tak zwaną emeryturę kolejową, powinien na podstawie tej dokumentacji z urzędu wypłacić wraz z emeryturą deputat węglowy.

W ocenie Sądu, z uwagi na to, że deputat węglowy wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako dodatek do emerytury w zakresie wypłaty tego świadczenia zastosowanie znajdują przepisy art.129 ust.1 w zw. z art.100 ust.1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (tak tez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 27 października 2015 roku, III AUa 794/15).

W konsekwencji zasadne jest przyjęcie, że wprawdzie prawo do ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art.74 ust.1 ustawy o komercjalizacji, powstało z mocy przepisów ustawy o komercjalizacji (ex lege) już z momentem spełnienia przesłanek wynikających z treści jej przepisów (art.100 ust. 1 ustawy emerytalnej), lecz w świetle treści art.129 ust.1 ustawy emerytalnej jego przyznanie nie może nastąpić wcześniej, niż od miesiąca, w którym ubezpieczony zgłosił wniosek o to świadczenie.

Ubezpieczony nabył prawo do emerytury z dniem 15 września 2003 roku, a wiec pod rządem ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2018 roku, poz. 1270), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 roku, uchylając ustawę z dnia 28 kwietnia 1983 roku o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz.U. nr 23, poz. 99 ze zm.). Już ustawa z dnia 28 kwietnia 1983 roku regulowała w art.18 ust.2, że emerytowi lub renciście, pobierającemu kolejową emeryturę lub rentę, przysługuje prawo do kolejowej opieki lekarskiej i deputatu węglowego oraz do bezpłatnego i ulgowego przejazdu kolejami, na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Prawo do deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego dla pracowników kolejowych pobierających emeryturę lub rentę przewidywał także art. 46a ustawy z dnia 6 lipca 1995 roku o przedsiębiorstwie państwowym (...) (Dz.U. nr 95, poz. 474 ze zm.), dodany do tej właśnie ustawy przez art.164 punkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przepis ten obowiązywał od 1 stycznia 1999 roku, ale wraz całą ustawą z dnia 6 lipca 1995 roku uchylony został z dniem 1 stycznia 2001 roku przez ww. ustawę o komercjalizacji (art.82 ust.1).

Stosownie do treści §10 ust.1 punkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku (Dz.U. z 2011 roku, nr 237 poz.1412) zainteresowany zgłaszając wniosek o emeryturę (…) powinien dołączyć do wniosku dokumenty stwierdzające okresy uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokość.

W rozpoznawanej sprawie, prawo do emerytury kolejowej wynikało z dokumentów złożonych przez ubezpieczonego, a mianowicie z załączonych świadectw pracy, zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, z kwestionariusza dołączonego do wniosku o wypłatę emerytury w którym były wskazane okresy pracy na kolei.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wypłacił ubezpieczonemu ekwiwalentu za deputat węglowy, mimo że z dołączonych przez niego dokumentów wynikało, że spełnił warunki do wypłaty deputatu węglowego.

W ocenie Sądu kluczowa dla rozstrzygnięcia sprawy jest treść art.129 ust.1 ww. ustawy o emeryturach i rentach, zgodnie z którym świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2. Jak wskazuje judykatura, mimo, że nie budzi wątpliwości stanowisko, że prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego powstaje z urzędu, a decyzja organu rentowego ma charakter deklaratoryjny, samo spełnienie się przesłanek warunkujących prawo do świadczenia in abstracto nie stanowi podstawy do wypłaty świadczenia. Podstawę taką stanowi wniosek o przyznanie, a następnie wypłacenie świadczenia, tak więc niewątpliwie ustawodawca przypisał decydującą rolę woli uprawnionego, który nawet jeżeli spełnia przesłanki nabycia prawa do świadczenia nie musi z niego korzystać. Konsekwencją tego jest to, że dopiero złożenie wniosku o świadczenie powoduje obowiązek jego wypłaty, a ustawodawca nie przewidział możliwości wyrównywania świadczenia osobom, które wystąpiły z wnioskiem o nie później niż nabyły do niego prawo, jeżeli zwłoka spowodowana została brakiem staranności w prowadzeniu własnych spraw (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2012 roku, II UK 146/11; podobnie wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 czerwca 2013 roku, III AUa 1748/12).

O nabyciu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi art.100 ww. ustawy o emeryturach i rentach, przewidujący powstanie prawa do świadczeń z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, natomiast o wypłacie - art.129 ust.1 ustawy, nakazujący wypłacanie świadczenia od dnia powstania prawa, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Wynika stąd, że istnienia prawa do świadczeń, wiążące się ze spełnieniem warunków nabycia tego prawa nie można utożsamiać z przyznaniem świadczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 lutego 2013 roku, III AUa 902/12).

Na podstawie przepisu art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Ubezpieczony złożył w dniu 16 marca 2018 roku wniosek o wypłatę deputatu węglowego, żądając wyjaśnienia dlaczego nie otrzymuje tego świadczenia.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przed wydaniem decyzji o przyznaniu emerytury dysponował dokumentami, z których wynikało prawo ubezpieczonego do deputatu węglowego. Zakład nie przyznał tego świadczenia z urzędu, zaś ubezpieczony nie zaskarżył decyzji.

Zgodnie z treścią art.133 ust. l punkt 2 ww. ustawy o emeryturach i rentach w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż za okres 3 lat poprzedzający bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w punkcie l jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Zaskarżoną decyzją organ rentowy wypłacił ubezpieczonemu za okres wsteczny (3 lat) deputat węglowy, to znaczy że uznał, że popełnił błąd, w przeciwnym razie nie wypłacałby świadczeń za okres wsteczny, tylko jak stanowi przepis art.129§1 ww. ustawy o emeryturach i rentach, od daty wniosku o wypłatę świadczenia.

W ocenie Sądu, z uwagi na treść art.133 ust.1 punkt 2 ww. ustawy o emeryturach i rentach brak jest podstaw prawnych do wypłaty deputatu węglowego za okres dłuższy niż 3 lata.

Sąd nie podziela stanowiska wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 7 marca 2018 roku (III AUa 1256/17), iż „nie ma normatywnej podstawy do zastosowania w sprawie o wyrównanie deputatu węglowego, przepisu art.133 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.”, gdyż ww. ustawa o komercjalizacji nie odsyła do przepisów ustawy o emeryturach i rentach. W uzasadnieniu tego judykatu Sąd Apelacyjny wskazał, iż podstawy do nabycia prawa i wypłaty deputatu węglowego w formie ekwiwalentu pieniężnego normuje wyczerpująco ustawa o komercjalizacji w rozdziale 11 pt. „przepisy przejściowe i końcowe”. (…) ustawa ta nie zawiera przepisu analogicznego do art.133 ust.1 pkt 2 ustawy. Nie zawiera też odesłania do tego przepisu, uprawniającego do ograniczenia wypłaty deputatu do 3 lat wstecz, w sytuacji błędu organu rentowego. Ekwiwalent pieniężny jest wypłacany przez Zakład z dotacji celowej z budżetu państwa (art.74 ust.5 ustawy o komercjalizacji). Jest zatem świadczeniem przyznawanym z budżetu państwa, tak jak renta socjalna (art.14 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, Dz.U. z 2013 r. poz. 982). W ustawie o rencie socjalnej ustawodawca, w art.15 pkt 1, zawarł wyraźne odesłanie do przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w tym m.in. do art.133. Podobne odesłanie zawarł w ustawie o świadczeniach przedemerytalnych (finansowanych z Funduszu Pracy). Brak takiego odesłania do art.133 ustawy w przepisach rozdziału 11 ustawy o komercjalizacji normujących prawo do deputatu i jego wypłaty, wskazuje jednoznacznie, na brak woli ustawodawcy do stosowania w sprawach o deputat węglowy przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.”

Należy wskazać, iż wypłata deputatu węglowego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wynika z atr.71 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zakład wypłaca świadczenie ubezpieczonym uprawnionym do emerytury, jeżeli prawo do deputatu przysługiwało w okresie zatrudnienia z którego powstało prawo do emerytury lub renty (art.74 ust.1 i ust.4 ww. ustawy o komercjalizacji). Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaca świadczenia wraz z emeryturą, a świadczenie to stanowi dodatek do emerytury, co pozwala przyjąć iż do wypłaty deputatu mają zastosowanie przepisy ww. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pomimo braku wyraźnego odesłania w ww. ustawie o komercjalizacji. Nadto określony w art.133 ust.1 punkt 2 ww. ustawy o emeryturach i rentach okres trzyletni nawiązuje do okresów przedawnienia roszczeń o świadczenia powtarzające się (art. 118 k.c.) i roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych (art. 442 § 1 k.c.), które to okresy są także trzyletnie.

Reasumując żądanie ubezpieczonego przyznania podwyższonych świadczeń za okres wcześniejszy niż 3 lata przed zgłoszeniem wniosku o te świadczenia nie znajduje podstaw w treści art.133 ust.1 punkt 2 ww. ustawy o emeryturach i rentach.

Mając na uwadze powyższe ustalenia oraz rozważania prawne Sąd na podstawie art.477 ¹⁴§1 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Na podstawie art.464§1 k.p.c. Sąd przekazał do rozpoznania wniosek ubezpieczonego przyznanie odsetek od niewypłaconego w terminie świadczenia, albowiem żądanie odsetek nie było objęte zaskarżoną decyzją.

W toku postępowania ubezpieczony był reprezentowany przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, który złożył wniosek o zwrot kosztów pomocy prawnej, oświadczając, że koszty te nie zostały opłacone ani w całości ani w części.

Zgodnie z treścią art.29 ust.1 ustawy z 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze (teksy jednolity Dz.U. z 2018 roku, poz.1182) koszty zastępstwa procesowego ponosi Skarb Państwa.

Sąd przyznał pełnomocnikowi ubezpieczonego koszty nieopłaconej pomocy prawnej w wysokości 90 zł, których wysokość ustalił na podstawie §15 ust.2 i §4 ust.3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 roku, poz.1714). Wynagrodzenie należy podwyższyć o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług, czyli o 23%.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi ubezpieczonego.

5 listopada 2018 roku