Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 600/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 listopada 2017 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział I Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący SSO Marzena Sznajderska

Protokolant Piotr Józwik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 listopada 2017 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa A. Ś.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą we W.

o zapłatę

I oddala powództwo

II zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 5400 zł kosztów postępowania

Sygn. akt I C 600/17

UZASADNIENIE

Powód A. Ś. wniósł o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. we W. kwoty 110 080 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 grudnia 2016 r. do dnia zapłaty, ewentualnie zasądzenie kwoty 54 905,02 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 grudnia 2016 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu powód podał, że w dniu 15 października 2010 r. przystąpił za pośrednictwem (...) Bank S.A. do umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym Klientów (...) Banku (...). W piśmie procesowym z dnia 8 czerwca 2017 r. powód rozszerzył żądanie ewentualne pozwu, w miejsce kwoty 54 905,02 zł zażądał kwoty 56 926,36 zł. Dodatkowo żądana kwota 2021,34 zł stanowi składkę administracyjną, która wynosiła 1,28 % w skali roku, a miesięcznie 0,11 % składki, co stanowiło 516 zł. Ponieważ powód zapłacił pięć składek bieżących, opłata administracyjna wynosiła 2 580 zł. Składki były obliczane od kwoty , która dopiero miała być zainwestowana, a nie od kwot, które powód wpłacał. Zdaniem powoda, opłata administracyjna, która winna być pobrana wynosi 558,66 zł. Powód zarzucił, że w jego przypadku doszło do nieprawidłowej inkorporacji wzorca umownego, którym posługiwał się pozwany jako przedsiębiorca wobec powoda jako konsumenta. Z tego względu, zdaniem powoda, zgodnie z sankcją wynikającą art. 353 1 kc w związku z art 58 kc należy przyjąć, że wzorzec umowny zastosowany przez pozwanego do zawarcia umowy nie wiąże go, a umowa jest bezwzględnie nieważna. Odpowiedzialność pozwanego powód wywodzi z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, a dokładnie art 405 kc w związku z art 410 § 1 kc z powodu nieważności jego oświadczenia woli o przystąpieniu do umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym Klientów (...) Banku (...), w wyniku którego stał się zobowiązany do świadczenia w postaci składek – pierwszej i bieżących.

Uzasadniając żądanie ewentualne powód zarzucił abuzywność postanowień dotyczących wysokości opłat likwidacyjnych zawartych w Tabeli Opłat i Limitów Składek do Umowy (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...). Powód podniósł, że w orzecznictwie sądowym wskazuje się, że rażąco narusza interesy konsumenta oraz dobre obyczaje postanowienie umowy ubezpieczenia na życie przewidujące dla ubezpieczonego swoistą sankcję za rezygnację z dalszego kontynuowania umowy w postaci opłaty likwidacyjnej, której wysokość jest ukształtowana w sposób uniwersalny i rażąco wysoki, bez powiązania jej z realnie poniesionymi przez ubezpieczyciela wydatkami.

Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana Towarzystwo (...) S.A. we W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany podał, że powód złożył deklarację przystąpienia, mocą której wyraził zgodę na objęcie go przez pozwanego ubezpieczeniem na podstawie Umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem (...) Bank S.A. (...) pomiędzy pozwanym Towarzystwem (...), a Ubezpieczającym ( (...) Bank S.A.). Powyższe okoliczności wynikają wprost z treści Deklaracji przystąpienia, Warunków (...) oraz Certyfikatu, które to dokumenty zostały przekazane powodowi. Na skutek złożenia Deklaracji przystąpienia oraz opłacenia składki pierwszej i pierwszej składki bieżącej pomiędzy stronami powstał stosunek ubezpieczenia na czas określony wynoszący 15 lat. Pozwany w zamian za zapłatę składki pierwszej i składek bieżących zobowiązał się do zapłaty trzech świadczeń na rzecz powoda: świadczenia z tytułu zgonu, świadczenie z tytułu dożycia oraz świadczenia z tytułu całkowitego wykupu ubezpieczenia. Wszystkie świadczenia zostały szczegółowo opisane w Warunkach ubezpieczenia oraz Regulaminie (...). Mając na względzie charakter tego ubezpieczenia, w którym istotną rolę odgrywa aspekt inwestycyjny, ten zakres ubezpieczenia ma bardzo istotne znaczenie. Pozwany wskazał, że alokuje środki pochodzące ze składki do Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego - zgodnie z zasadami określonymi w Warunkach (...) oraz Regulaminie (...). Celem Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego jest powiększanie wartości aktywów tego funduszu aby uzyskać jak najwyższą stopę zwrotu na koniec okresu ubezpieczenia - co wprost przekłada się na wysokość świadczenia z tytułu dożycia. Charakterystyka aktywów (...) (wskazanych w Regulaminie (...)) pozwala z jednej strony zapewnić wypłatę świadczenia w wysokości składki zainwestowanej, a z drugiej strony, w przypadku wzrostu wartości indeksu bazowego, pozwala na maksymalizacje zysku dzięki temu, że na koniec okresu odpowiedzialności stopa zwrotu jest określana od całej składki zainwestowanej i z uwzględnieniem wzrostu wartości indeksu bazowego pomiędzy pierwszym a ostatnim dniem okresu odpowiedzialności. Konstrukcja tego ubezpieczenia zakłada jednak to, że będzie ono trwać przez określony czas (okres ubezpieczenia wynosi 15 lat). Jednocześnie ubezpieczenie nie zapewnia stałego wzrostu wartości rachunku w trakcie trwania okresu ubezpieczenia. Pozwany wyjaśnił, że przepisy prawa wprost dopuszczają zawieranie umów ubezpieczenia na życie, w których wysokość sumy ubezpieczenia nie jest określona z góry i jest obarczona ryzykiem ponoszonym przez ubezpieczonego. Wskazuje na to między innymi treść art. 151 ust. 1 pkt 6 ustawy z 23 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, który wyodrębnia „rezerwę ubezpieczenia na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający”. Ponadto przyjęcie takiej konstrukcji mieści się w zakresie swobody umów. Taka konstrukcja nie tylko nie jest sprzeczna z naturą ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, lecz jest właśnie cechą charakterystyczną dla tego typu umów. Pozwany wskazał też, że ustawodawca w przepisach ustawy o pracowniczych programach emerytalnych dopuszcza co do zasady istnienie umów ubezpieczenia z (...), w których składka na pokrycie ochrony ubezpieczeniowej będzie niższa niż 1 %, z tym, że takie ubezpieczenia nie mogą służyć prowadzeniu pracowniczego programu emerytalnego. W przeciwnym razie określenie poziomu składki na ochronę ubezpieczeniową nie mniejszego niż 1 % w ramach wskazanej ustawy byłoby zbędne. W sposób bezpośredni wysokość składki przekłada się na określenie wysokości poszczególnych świadczeń, a tym samym proporcję pomiędzy ochroną ubezpieczeniową elementem inwestycyjnym ubezpieczenia. W ramach ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym, całość składki lub jej większa część jest przeznaczana na inwestycję, co leży w interesie ubezpieczonych. W tej sytuacji pokrycie kosztów poniesionych przez ubezpieczyciela może nastąpić wyłącznie przez pobranie stosownych opłat. Natomiast koszty wykonywania działalności ubezpieczeniowej w zakresie dotyczącym danej umowy ubezpieczenia niepokryte w powyższy sposób, na dodatek z przyczyn zależnych wyłącznie od ubezpieczającego, muszą obciążać wynik inwestycji, co bezpośrednio wpływa na wartość świadczenia wykupu. Strona pozwana podkreśliła, że opłata likwidacyjna pobierana jest w związku z poniesionymi przez niego kosztami, w szczególności związanymi z przystąpieniem powoda do ubezpieczenia (koszty akwizycji), objęciem ubezpieczonego ochroną ubezpieczeniową, kosztami operacyjnymi powstałymi w skutek umorzenia jednostek uczestnictwa w celu dokonania całkowitego wykupu. W przypadku, gdyby stosunek ubezpieczenia nie został rozwiązany przed czasem, koszty te byłyby rozłożone w czasie i pokryte ze środków pochodzących z przyszłych składek wpłaconych przez powoda. Temu celowi ma służyć pobieranie ze składek bieżących wpłacanych w trakcie trwania ubezpieczenia opłaty administracyjnej, której część służy pokryciu bieżących kosztów obsługi ubezpieczenia oraz kosztów związanych z ponoszeniem ryzyka zgonu ubezpieczonego, a część przeznaczona jest na pokrycie poniesionych przez pozwanego kosztów inicjalnych związanych z objęciem ubezpieczeniem danego ubezpieczonego. Pozwany nie potrąca z wpłaconej składki pierwszej jakichkolwiek poniesionych kosztów. Istotne jest więc to, że to ubezpieczeni mogą podjąć autonomiczną decyzję o rezygnacji z ubezpieczenia. Zgodnie z art. 385 1 § 1 kc ocena postanowień umowy pod kątem ich abuzywności nie może być dokonywana w odniesieniu do klauzul określających główne świadczenia stron, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W przypadku ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi mamy do czynienia ze szczególnym rodzajem świadczeń zakładu ubezpieczeń. Świadczenia te, to podstawowe świadczenie na wypadek zgonu ubezpieczonego, a z drugiej strony zobowiązanie do inwestowania środków powierzonych przez klienta ubezpieczycielowi (w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych), oraz zobowiązanie do wypłacania środków zgromadzonych przez klienta w ramach takiej inwestycji - na zasadach opisanych w warunkach ubezpieczenia. Wszelkie wypłaty inwestowanych środków, czy to w formie ich aktualnej wartości, czy też w postaci wykupu ubezpieczenia, należy uznać za jedno z głównych świadczeń ubezpieczyciela wynikających z umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Wartość wykupu ubezpieczenia czy też wypłata owej wartości wykupu ubezpieczenia, jest więc jednym z podstawowych świadczeń, jakie spoczywa na zakładzie ubezpieczeń. Wobec faktu, iż wartość wykupu stanowi główne świadczenie stron, to niewątpliwe jest, iż (...) w zakresie ustalenia wysokości opłaty likwidacyjnej, która wprost wpływa na świadczenie z tytułu wartości wykupu, jest postanowieniem określającym główne świadczenie stron z umowy ubezpieczenia. Nie może ono więc być uznane za postanowienie niedozwolone w rozumieniu art. 385 1 kc. Prawidłowość takiego stanowiska została już potwierdzona w wielu orzeczeniach dotyczących ubezpieczeń z (...).

Strona pozwana podniosła, że postanowienia określające podstawę pobrania oraz wysokość opłaty likwidacyjnej nie są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ani nie naruszają interesu konsumenta. Powód przystępując do ubezpieczenia miał świadomości konsekwencji rezygnacji z ubezpieczenia. Nie można obciążać wyłącznie ubezpieczyciela negatywnymi konsekwencjami rezygnacji drugiej strony. Strona pozwana wskazała też, że nie przysługuje jej prawo do rozwiązania stosunku ubezpieczenia przed terminem - takie prawo ma wyłącznie ubezpieczony. Obowiązek poniesienia kosztu opłaty likwidacyjnej jest więc skorelowany z uprawnieniem do wcześniejszego dokonania całkowitego wykupu. Powyższe oznacza, że dochodzi do symetrycznego rozłożenia praw i obowiązków ubezpieczonego, który rezygnując z ubezpieczenia ponosi koszty i skutki wynikające z tej czynności. Sytuacja, w której ubezpieczonemu przysługiwałoby wyłączne prawo do rezygnacji z ubezpieczenia, jednak finansowe skutki tej rezygnacji ponosiłby pozwany, naruszałaby w sposób rażący równowagę stron umowy.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w rozszerzonej części. Zarzuciła, że opłata administracyjna nie stanowi dodatkowej opłaty, jest tylko częścią składki ubezpieczeniowej. Przeznaczona jest ona na koszty obsługi ubezpieczyciela. Wysokość opłaty administracyjnej jest określona na takim poziomie, że dopiero na koniec okresu ubezpieczenia koszty poniesione przez stronę pozwaną zostaną pokryte. Taka konstrukcja zapewnia więc korzyści dla osób ubezpieczonych. Strona pozwana podniosła, że stosunek ubezpieczenia między stronami został rozwiązany w dniu 3 sierpnia 2012 r. w związku z rezygnacją powoda z ubezpieczenia. Zgodnie z art 819 § 1 kc roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem trzech lat. Wypłata świadczenia z tytułu całkowitego wykupu była jednym ze świadczeń przewidzianych umową stron. Do roszczenia powoda będzie miał zastosowanie trzyletni okres przedawnienia.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

W dniu 25 września 2009 r. Towarzystwo (...) S.A. we W. jako ubezpieczyciel oraz (...) Bank S.A. w K. (obecnie (...) Bank S.A. w W.) jako ubezpieczający zawarli umowę grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym klientów (...) Banku S.A. (...) regulującą zasady, na jakich ubezpieczyciel obejmuje ochroną ubezpieczeniową osoby fizyczne korzystające z usług ubezpieczającego oraz prawa i obowiązki stron związane z czynnościami podejmowanymi w związku z jej realizacją. Załączniki do umowy stanowiły m.in. Regulamin Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...), Deklaracja Przystąpienia wraz z załącznikiem nr 1, Certyfikat, Warunki (...), Tabela Opłat i Limitów Składek.

okoliczność bezsporna

Po złożeniu przez powoda deklaracji przystąpienia w dniu 18 stycznia 2010 r. został wydany certyfikat serii i nr (...), potwierdzający objęcie powoda ochroną ubezpieczeniową na warunkach grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...), w którym jako datę rozpoczęcia okresu odpowiedzialności wskazano 13 stycznia 2010 r., jako datę zakończenia odpowiedzialności 13 stycznia 2025 r. Wysokość składki zainwestowanej została określona na kwotę 483 750 zł, wysokość składki pierwszej na kwotę 96 750 zł, wysokość składki bieżącej na kwotę 2 666 zł. Według certyfikatu alokacja środków pieniężnych miała następować w Ubezpieczeniowym Funduszu Kapitałowym (...). Data nabycia jednostek uczestnictwa funduszu została określona na 29 dzień każdego miesiąca.

dowód:

- certyfikat serii i nr (...) k -14

Rozdział 1 Warunków (...) (kod: (...) (...) (...)) przewiduje, że:

- klientem jest osoba fizyczna korzystająca z usług ubezpieczającego (pkt 12),

- ubezpieczającym jest (...) Bank S.A. w W. (pkt 24),

- ubezpieczycielem jest Towarzystwo (...) S.A. we W. (pkt 25),

- ubezpieczonym jest klient objęty ochroną ubezpieczeniową na warunkach określonych w umowie (pkt 26),

- okres subskrypcji oznacza okres, w którym istnieje możliwość przystąpienia do ubezpieczenia (...) (pkt 15),

- wartość aktywów netto oznacza wartość wszystkich aktywów Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego pomniejszonych o inne zobowiązania wynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, ustalaną zgodnie z zasadami zawartymi w Regulaminie Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) (pkt 30),

- wartość jednostki uczestnictwa Funduszu stanowi wartość obliczaną zgodnie ze wzorem: (...) dzielone przez (...), gdzie (...) to Wartość aktywów netto Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego, a (...) to liczba wszystkich Jednostek Uczestnictwa Funduszu (pkt 31),

- wartość rachunku stanowi wartość obliczaną zgodnie ze wzorem (...) * (...), gdzie (...) to bieżąca liczba jednostek uczestnictwa Funduszu znajdująca się na rachunku, a (...) to aktualna na dany dzień wartość jednostki uczestnictwa w Funduszu (pkt 32),

- zdarzenie ubezpieczeniowe oznacza zgon ubezpieczonego w okresie odpowiedzialności ubezpieczyciela lub dożycie przez ubezpieczonego do końca okresu odpowiedzialności (pkt 34).

Zgodnie z rozdziałem 2 przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego. Ochrona ubezpieczeniowa jest udzielana przez ubezpieczyciela ubezpieczonemu na wypadek zgonu ubezpieczonego w okresie odpowiedzialności ubezpieczyciela lub dożycia ubezpieczonego do końca okresu odpowiedzialności. Ponadto celem ubezpieczenia jest gromadzenie i inwestowanie środków finansowych ubezpieczonego przy wykorzystaniu Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...).

Zgodnie z Rozdziałem 3 okres odpowiedzialności (okres ubezpieczenia) w stosunku do danego ubezpieczonego rozpoczyna się od 5 dnia roboczego po zakończeniu okresu subskrypcji, w którym klient przystąpił do ubezpieczenia, jeśli spełnione zostaną warunki określone w Rozdziale 4 i trwa przez 180 miesięcy lub kończy się z dniem zgonu ubezpieczonego, z dniem rezygnacji przez ubezpieczonego z ubezpieczenia, z dniem rozwiązania stosunku ubezpieczenia w przypadkach określonych w Rozdziale 5 pkt 7-8 lub z dniem likwidacji Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...), w zależności od tego, co nastąpi pierwsze.

Zgodnie z Rozdziałem 8 ubezpieczyciel pobiera: opłatę administracyjna, w ramach której pobierana jest opłata za ryzyko, oraz opłatę likwidacyjną (pkt 1). Opłata likwidacyjna jest naliczana i pobierana, w przypadku całkowitego wykupu, procentowo zgodnie z Tabelą Opłat i Limitów Składek od wartości umorzonych jednostek uczestnictwa Funduszu z rachunku, przy czym pobranie następuje poprzez pomniejszenie kwoty wypłacanej ubezpieczonemu o wartość opłaty likwidacyjnej (pkt 4).

Zgodnie z Rozdziałem 10 w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, ubezpieczyciel wypłaci ubezpieczonemu lub uprawnionemu świadczenie ubezpieczeniowe po pobraniu podatku, zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa (pkt 1). Wysokość świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu dożycia przez ubezpieczonego do końca okresu odpowiedzialności wynosi 100 % wartości rachunku w dacie umorzenia (pkt 2). Wysokość świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu zgonu ubezpieczonego obliczana jest według wzoru: 1 % * składka zainwestowana + (liczba jednostek uczestnictwa Funduszu w dacie umorzenia * wartość jednostek uczestnictwa Funduszu w dacie zgonu ubezpieczonego).

Zgodnie z Rozdziałem 14 klient w okresie subskrypcji lub ubezpieczony po rozpoczęciu ochrony ubezpieczeniowej może zrezygnować z ubezpieczenia z zachowaniem formy pisemnej (pkt 1). W razie rezygnacji klienta z ubezpieczenia w okresie subskrypcji, ubezpieczyciel w terminie 5 dni roboczych od dnia otrzymania oryginału oświadczenia w tym zakresie zwraca zapłaconą składkę pierwszą oraz pierwszą składkę bieżącą odpowiednio klientowi na rachunek bankowy wskazany przez niego w oświadczeniu o rezygnacji z ubezpieczenia albo na rachunek bankowy ubezpieczającego, wskazany w oświadczeniu o rezygnacji z ubezpieczenia (pkt 2). W razie rezygnacji ubezpieczonego z ubezpieczenia po rozpoczęciu ochrony ubezpieczeniowej, ubezpieczyciel w terminie 35 od dnia otrzymania oryginału oświadczenia w tym zakresie, wypłaca środki z tytułu całkowitego wykupu odpowiednio ubezpieczonemu, na rachunek bankowy wskazany przez niego w oświadczeniu o rezygnacji z ubezpieczenia albo na rachunek bankowy ubezpieczającego, wskazany w oświadczeniu o rezygnacji z ubezpieczenia (pkt 4). W przypadku całkowitego wykupu, ubezpieczyciel wypłaca kwotę równą wartości rachunku pomniejszoną o opłatę likwidacyjną oraz stosowny podatek dochodowy od osób fizycznych (w przypadku osiągnięcia dochodu z tytułu inwestowania składki pierwszej oraz składek bieżących (pkt 6).

dowód:

- Warunki (...) (kod: (...) (...) (...)) k – 15- 18

Regulamin Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) ((...) (...) (...)) przewiduje, że:

- przez wartość aktywów netto rozumie się wartość wszystkich aktywów Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego pomniejszonych o inne zobowiązania wynikające z przepisów powszechnie obowiązującego prawa, ustalona zgodnie z zasadami zawartymi w tym Regulaminie (§ 2 ust. 11),

- przez wartość jednostki uczestnictwa funduszu rozumie się wartość równą ilorazowi wartości aktywów netto Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego i liczby wszystkich jednostek uczestnictwa Funduszu (§ 2 ust. 12),

- Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy powstaje ze składek pierwszych i składek bieżących, wpłacanych przez ubezpieczonych po pomniejszeniu o opłatę administracyjną, które są alokowane w Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy poprzez nabycie jednostek uczestnictwa funduszu (§ 3 ust. 1),

- celem Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego jest powiększenie wartości aktywów Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego w wyniku wzrostu wartości lokat Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego; (§ 3 ust. 2),

- ubezpieczyciel nie gwarantuje osiągnięcia celu inwestycyjnego, określonego w ustępie 2,a wyniki inwestycyjne Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego osiągnięte w przyszłości nie mogą stanowić podstawy do oczekiwania jego przyszłych wyników inwestycyjnych (§ 3 ust. 3 i 4),

- Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy jest wydzieloną rachunkowo częścią aktywów ubezpieczyciela, składającą się z jednostek uczestnictwa funduszu o jednakowej wartości (§ 4 ust. 1),

- aktywa netto tego Funduszu są wyceniane według wartości rynkowej, pozwalającej na rzetelne odzwierciedlenie ich wartości, z zachowaniem zasady ostrożnej wyceny (§ 4 ust. 2),

- środki Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego lokowane są do 100% w obligacje wyemitowane przez (...) S.A., z których wypłata oparta jest na indeksie (...) (...) (...) (...) (...) ( (...)) (...) Return (...), przy czym obligacje emitowane przez (...) S.A. wyceniane są w złotych polskich. (§ 4 ust. 3),

- wartość jednostki uczestnictwa funduszu ustalana jest na dzień wyceny (§ 6 ust. 1) i obliczana jest jako iloraz wartości aktywów netto Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego na dzień wyceny i liczby wszystkich jednostek uczestnictwa funduszu w dzień wyceny (§ 6 ust. 2),

odpowiedzialności z uwagi na kształtowanie się cen obligacji.

dowód:

- Regulamin Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) k- 19-20

Zgodnie z Tabelą Opłat i Limitów Składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) wysokość opłaty likwidacyjnej pobieranej od wartości rachunku w zależności od roku odpowiedzialności wynosiła:

- 100 % w 1-3 roku odpowiedzialności,

- 75 % w 4 roku odpowiedzialności,

- 50 % w 5 roku odpowiedzialności,

- 30 % w 6 roku odpowiedzialności,

- 20 % w 7 roku odpowiedzialności,

- 15 % w 8 roku odpowiedzialności,

- 10 % w 9 roku odpowiedzialności,

- 5 % w 10 roku odpowiedzialności,

- 4 % w 11 roku odpowiedzialności,

- 3 % w 12 roku odpowiedzialności,

- 2 % w 13 roku odpowiedzialności,

- 1 % w 14-15 roku odpowiedzialności.

dowód:

- Tabela Opłat i Limitów Składek k-21

Certyfikaty to obligacje połączone z opcją, której wypłata opiera się na indeksie powiązanym z certyfikatem. Certyfikaty mają 15- letni okres wymagalności. Nabywca certyfikatu opłaca 80 % jego wartości w ratach w okresie 15 lat co miesiąc. Na koniec okresu zapadalności nabywca otrzymuje zwrot wartości nominalnej plus ewentualny zysk. Wyceny aktywów dokonuje agent kalkulacyjny określony w regulaminie (...). Wpływ na tę wycenę mają m.in. czynniki rynkowe czy różnica między ceną zakupu i sprzedaży. Poziom opłat likwidacyjnych zabezpieczających wierzyciela w pierwszym okresie wynosi 80-90 %.

dowód:

- zeznania świadka R. P. k- 144-146

Powód razem z dwoma wspólnikami zawarli w 2000 r. umowę kredytu na kwotę 2 600 000 zł u strony pozwanej. Doradca bankowy przedstawił propozycję zawarcia dwu umów ubezpieczeniowych, m.in. będącej przedmiotem sporu w niniejszej sprawie. Umowę kredytu podpisali wszyscy wspólnicy, umowę grupowego ubezpieczenia na życie i na dożycie podpisał tylko powód. Wiedział, że gdy wcześniej zerwie umowę, to straci, ale nie miał świadomości, że tak dużo. Pierwsza składka była sfinansowana z kredytu. Po zapłacie następnych 5 składek miesięcznych przestał je płacić. Warunki ubezpieczenia nie były negocjowane. Powód otrzymał przy zawieraniu umowy dokumenty liczące kilkadziesiąt stron, ale ich wszystkich nie czytał. Zawodowo posiada doradcę i zajmuje się ubezpieczeniami. Wcześniej wspólnicy starali się o kredyt w innych bankach, spotkali się z odmową w jednym z nich, a co do innego nie podjęli pozytywnej decyzji. Powód wiedział, że będzie zobowiązany płacić miesięcznie po 2 600 zł składki bieżącej. W tym czasie, gdy przestał płacić składki skontaktował się z przedstawicielem banku, który go uprzedził, że może wszystko stracić.

dowód:

- przesłuchanie powoda k- 146-148

W związku z pismem powoda z dnia 24 października 2016 r. strona pozwana przedstawiła zestawienie do wypłaty z tytułu całkowitego wykupu, z którego wynika, że końcowa wartość rachunku 54 905,09 zł została w całości (w 100%) zaliczona na poczet opłaty likwidacyjnej. Powód skierował do strony pozwanej ostateczne wezwanie do zapłaty kwoty 110 080 zł pismem z dnia 7 grudnia 2016 r. Strona pozwana odmówiła wypłaty.

dowód:

- pismo strony pozwanej z dnia 30 listopada 2016 r. k- 23-24

- pismo powoda do strony pozwanej z dowodem doręczenia k- 25-27

- pismo strony pozwanej z dnia 13 grudnia 2016 r. k- 28-29

W tym stanie, Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Sąd oparł ustalenia faktyczne na dokumentach, których prawdziwości strony nie kwestionowały. Przeprowadzony też został dowód z zeznań świadka R. P., który dotyczył głównie zasad funkcjonowania umów grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym.

Sąd nie dał wiary przesłuchaniu powoda, że udzielenie kredytu dla spółki było uwarunkowane zawarciem przedmiotowej umowy oraz drugiej dotyczącej kaucji. Z treści przesłuchania powoda wynika, że deklarację przystąpienia do ubezpieczenia grupowego zawarł pod przymusem („zmusił nas do podpisania”, „nie chcieliśmy podpisać, zostałem postawiony przed faktem dokonanym”, „wszystkie ubezpieczenia zostały mi wciśnięte”) oraz pod wpływem błędu, który wywołał dozorca bankowy („w trakcie opowiadania bajek przez doradcę finansowego”, „opowiadano nam, że jedno i drugie ubezpieczenie… nic nie stracimy”, „mówiono nam o obligacjach”). Jednocześnie powód nie podniósł zarzutu powyższych wad oświadczenia woli, ani też nie przedstawił oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli. Powód zarzucił natomiast nieważność czynności prawnej wynikającej ze sprzeczności postanowień umowy z ustawą i zasadami współżycia społecznego. Zauważyć należy, że powód, z zawodu nauczyciel muzyki, był wspólnikiem wraz z (...) spółki cywilnej, której wspólnicy zawarli umowę wysokiego kredytu na zakup nieruchomości, powód miał doradcę i zawodowo trudnił się ubezpieczeniami. Przyznał, że otrzymał plik dokumentów, z którymi się nie zapoznał, że wiedział, że gdy zerwie wcześniej umowę, straci składki, nie kojarzy rozmów na temat sumy ubezpieczenia, doradca przed zerwaniem umowy uprzedzał go, że straci, nie pamięta, czy dostał regulamin podpisując deklarację.

Powód zgłosił żądanie główne i ewentualne. Pierwsze z nich - o zapłatę 110080 zł stanowiło żądanie zapłaty kwoty wykupu, której nie otrzymał z uwagi za naliczenie jej w całości na poczet opłaty likwidacyjnej. Nadto zażądał zwrotu przeważającej części opłaty administracyjnej. Zarzucił przy tym abuzywność postanowień umowy w tym zakresie.

Strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia. Sąd uznał go za zasadny. Powód, nie uznając tego zarzutu podniósł, że roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia (art 410 kc) ulegają przedawnieniu dziesięcioletniemu na zasadach ogólnych (art 118 kc). Jednakże Sąd nie zaakceptował tej podstawy prawnej żądania pozwu.

Sąd uznał ważność umowy uznając za abuzywne tylko postanowienia dotyczące wysokości opłaty likwidacyjnej. Zgłoszone w pozwie żądanie ewentualne wynika z ważnej umowy.

Zgodnie z art 819 § 1 kc roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem trzech lat. Jest to przepis szczególny odmiennie regulujący termin przedawnienia niż art 118 kc.

Stosunek ubezpieczenia uległ rozwiązaniu w dniu 23 listopada 2010 r. Z upływem tej daty roszczenie powoda stało się wymagalne. Trzyletni okres przedawnienia upłynął w dniu 23 listopada 2013 r. Pozew zaś został złożony w dniu 20 stycznia 2017 r. (data nadania pozwu). Zatem od dnia wymagalności upłynęło ponad 6 lat, a ponad trzy lata od upływu terminu przedawnienia. Mimo zatem częściowej zasadności powództwa, w szczególności w zakresie żądania ewentualnego, strona pozwana zgłaszając zarzut przedawnienia skutecznie uchyliła się od zaspokojenia w tej części.

Mimo uwzględnienia zarzutu przedawnienia Sąd przeprowadził analizę i ocenę zgłaszanych przez powoda roszczeń.

Nieważność umowy powód wywodzi ze sprzeczności umowy z ustawą i zasadami współżycia społecznego.

Sprzeczność umowy z ustawą, to według powoda sprzeczność umowy z art 805 in. kc, czego konsekwencją jest bezwzględna nieważność umowy i nienależne świadczenie na rzecz strony pozwanej składek uiszczonych przez powoda (art 410 § 2 kc). Nie została bowiem ustalona wysokość sumy ubezpieczenia, co zgodnie z art 829 § 1 kc stanowi ustawową przesłankę nieważności czynności prawnej ubezpieczeniowej. Treść zatem tej umowy, według powoda, sprzeciwia się naturze (właściwości) zobowiązania. Świadczenie bowiem uzależnione jest od decyzji osoby trzeciej. Brak też jest kryteriów każdoczesnej wartości certyfikatów. Natomiast sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, według powoda występuje wobec tego, że całość ryzyka inwestycyjnego ponosi wyłącznie konsument.

Zgodnie z art. 805 § 1 kc przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Zgodnie zaś z art. 808 § 1 kc ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek. W tej sprawie ubezpieczającym był (...) Bank S.A., zaś powód – jako klient tego Banku – uzyskał w ramach tego stosunku ubezpieczenia status ubezpieczonego, czyli osoby, która została objęta ochroną ubezpieczeniową i na której rzecz powinno zostać spełnione świadczenie, zwłaszcza że to on w miejsce ubezpieczającego pokrywał składki na rzecz pozwanego ubezpieczyciela. Przyjęcie konstrukcji umowy ubezpieczenia oznacza jednakże, że pozwany powinien zapłacić na rzecz powoda uzgodnioną sumę. Sumą tą powinna być sumą docelową, a do czasu jej osiągnięcia, po upływie okresu ubezpieczenia, suma kwot wpłaconych przez powoda pomniejszona o opłaty administracyjną i likwidacyjną.

Z przedłożonych dokumentów wynika, że ubezpieczającym był (...) Bank S.A. a ochrona ubezpieczeniowa była udzielana na podstawie umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie zawartej pomiędzy Towarzystwem (...) S.A. i Ubezpieczającym.

Grupowe ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest to umowa, którą zawiera pośrednik finansowy lub bank jako ubezpieczający i czyni to na rachunek swoich klientów, którzy w ten sposób stają się ubezpieczonymi. Konsument, aby uzyskać ochronę ubezpieczeniową, musi złożyć ubezpieczającemu deklarację przystąpienia do ubezpieczenia. Przystępuje zatem do umowy już podpisanej.

W przypadku umowy ubezpieczenia istotne dla jej stron są dwa elementy: ponoszenie ryzyka i udzielanie ochrony ubezpieczeniowej. W umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego lub dożycie przez niego do określonego wieku, a okres ubezpieczenia wskazany jest w dokumencie ubezpieczeniowym, również wysokość świadczenia uzyskiwanego w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego wynika z warunków ubezpieczenia. Wpłacana przez ubezpieczającego składka nie jest w całości przeznaczana na ochronę ubezpieczeniową na wypadek śmierci lub dożycia, a opłata za ochronę ubezpieczeniową pobierana jest w ramach opłaty likwidacyjnej.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 lipca 2017 r. - II Ca 781/17 poddał analizie art 353 1kc stwierdzając, że z przepisu ogólnego o zobowiązaniach umownych, a to art. 353 1 k.c., na który powołuje się powód, wynika, swoboda stron w określaniu stosunku zobowiązaniowego, jednak nie jest ona absolutna, gdyż jest ograniczona zarówno co do treści, jak i celu. Ograniczenie polega na tym, że treść lub cel umowy nie mogą być sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku, ustawą, zasadami współżycia społecznego. Przez pojęcie treści stosunku zobowiązaniowego należy rozumieć wynikające z umowy istotne uprawnienia i obowiązki stron, dotyczące samego świadczenia oraz jego wykonania. Cel stosunku, w rozumieniu art. 353 1 k.c., oznacza natomiast szeroko pojmowaną korzyść, jaką strony (albo tylko jedna z nich) pragną osiągnąć w wyniku wykonania danego zobowiązania umownego. Jeżeli z braku podstaw nie można ustalić, jaka była oczekiwana przez strony korzyść, to należy przyjąć, że chodziło im o cel typowy, tzn. taki, jaki się na ogół uzyskuje w określonej sytuacji w następstwie spełnienia określonego świadczenia. Cel umowy nie musi być celem wspólnym dla obu stron. Wystarczy, że do jego osiągnięcia dąży jedna ze stron umowy, a druga jest tego świadoma lub – biorąc pod uwagę okoliczności zawarcia umowy oraz jej treść – powinna być świadoma. Przechodząc do natury zawartej umowy a więc umowy ubezpieczenia, ale z funduszem kapitałowym to wskazać trzeba, że zawieranie takich umów jest powszechnie przyjęte. Umowa ta nie wypacza ustawowego wzorca umownego. Składka w umowach na życie i dożycie przeznaczona jest w części na cele ochronne i koszty, jakie ubezpieczyciel ponosi w związku z udzieleniem ochrony ubezpieczeniowej, a w pozostałej na cele inwestycyjne. Związane z tym ryzyko inwestycyjne powoduje, że nie można oszacować, jaki ostatecznie wynik finansowy zostanie osiągnięty na koniec okresu inwestycyjnego (15 lat). A zatem także wypłata kwoty uprawnionemu zależna jest od wyniku inwestycyjnego.

Sąd Apelacyjny wskazał też, że zawarte ubezpieczenie nie sprzeciwia się naturze świadczenia z umowy ubezpieczenia, ale w sposób specyficzny określa świadczenia, które są wynikiem prowadzonych inwestycji. Trzecie ograniczenie swobody umów jest poczynione ze względu na zasady współżycia społecznego. Ustawodawca nie wskazuje, jak pojmować ograniczenie dotyczące zasad współżycia społecznego. Nie ma jednak przeszkód, aby obecnie wprost odwoływać się do takich zwrotów, jak: dobra wiara (w sensie obiektywnym), zwyczaje uczciwego obrotu, sumienność czy też rzetelność kupiecka. Zdaniem Sądu Apelacyjnego żadne z powołanych wartości nie zostały naruszone podjętym zobowiązaniem.

Sąd Apelacyjny wyraził powyższe stanowisko w analogicznym stanie faktycznym i prawnym sprawy. Należy zatem uznać, że mając na uwadze specyfikę przedmiotowej umowy, bezzasadny jest zarzut powoda dotyczący nieważności umowy. Natomiast można zgodzić się z zarzutem powoda, że klauzulą niedozwoloną przedmiotowej umowy jest wysokość opłat likwidacyjnych, pobieranych w przypadkach rozwiązania umowy przed 15- letnim okresem. Wysokość tej opłaty w pierwszych 3 latach wynosi 100 % kwoty wykupu. Proceder pobierania opłat likwidacyjnych został uznany za niedozwolony i zakazano ich stosowania (orzeczenie Sądu Okręgowego w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wyrok z dnia 7 października 2011 r., XVII AmC 1704/09, wyrok z dnia 1 września 2011 r. XVIII AmC 1941/11. Zakaz ten został wpisany do rejestru klauzul abuzywnych.

W tej sytuacji można uznać, że zgłoszone przez powoda żądanie ewentualne w zakresie zasądzenia kwoty wykupu, byłoby zasadne.

Odmiennie natomiast należy ocenić postanowienia umowy dotyczące opłaty administracyjnej.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w sprawie I ACa 781/17 stwierdził, że ustalona opłata administracyjna nie mieści się w katalogu klauzul abuzywnych, gdyż analiza postanowień umownych dotyczących tego zobowiązania nie wskazuje, by prawa konsumenta- tu powoda zostały w sposób rażący naruszone.
Pozwany wystarczająco umotywował konieczność nałożenia takiego obowiązku
na beneficjenta umowy, przy czym obowiązek ten został wystarczająco skonkretyzowany i brak jest też podstaw do przyjęcia, że jego wysokość rażąco zawyżono. Wymiar opłaty na poziomie 1,28 % rocznie, w przypadku powoda wynoszący 516 zł miesięcznie, biorąc pod uwagę wielkość sumy inwestowanej i docelowej zdaniem Sądu Apelacyjnego nie budzi zastrzeżeń, w kontekście usprawiedliwionego interesu obu stron umowy.

Mając na uwadze powyższe, brak byłoby podstawy do uwzględnienia roszczenie powoda o zwrot tej opłaty.

W tym stanie, wobec skutecznie zgłoszonego zarzutu przedawnienia należało powództwo oddalić w całości, dlatego też Sąd na podstawie powołanych wyżej przepisów orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art 98 kpc zasądzając od powoda na rzecz strony pozwanej koszty wynagrodzenia pełnomocnika na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.