Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar – Jarocka (spr.)

Sędziowie: SA Marek Szymanowski

SA Sławomir Bagiński

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie 4 października 2018 r. w B.

sprawy z odwołania J. P. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do wcześniejszej emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 10 maja 2018 r. sygn. akt IV U 583/17

zmienia zaskarżony wyrok w pkt I i III w ten sposób, że oddala odwołanie.

SSA Sławomir Bagiński SSA Bożena Szponar - Jarocka SSA Marek Szymanowski

Sygn. akt III AUa 515/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 13 marca 2017 r. odmówił J. P. (1) prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył J. P. (1). Skarżący domagał się zmiany decyzji i przyznania mu prawa emerytury z wyrównaniem świadczenia za 3 lata wstecz z uwagi na błąd organu rentowego oraz zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego w wypadku ustanowienia pełnomocnika.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 10 maja 2018 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy J. P. (1) prawo do emerytury od dnia 15 kwietnia 2015 r. (pkt I), w pozostałym zakresie oddalił odwołanie (pkt II) oraz zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt III).

Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 12 maja 2015 r. odmówiono wnioskodawcy J. P. (1) prawa do emerytury na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS. Jeszcze wcześniejszą decyzją z dnia 18 lipca 2013 r. organ rentowy odmówił mu prawa do emerytury na podstawie art. 184 tej ustawy, z uwagi na fakt, że J. P. (1) nie wykazał co najmniej 15 lat pracy w szczególnym charakterze. Przed wydaniem decyzji z dnia 12 maja 2015 r. wnioskodawca przedłożył kserokopię książeczki wpłat (k.12, plik V akt ZUS) i wniósł o uznanie okresu od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. jako okresu pracy w szczególnych warunkach. W postępowaniu przed organem rentowym nie uwzględniono tego okresu pracy, za który zostały opłacone składki, gdyż z potwierdzonego przebiegu ubezpieczenia z tytułu pracy artystycznej wynika, że skarżący J. P. (1) w powyższym okresie nie opłacał składek na ubezpieczenia społeczne twórców. Z zaświadczenia Miejskiego Urzędu Pracy w O. z dnia 10.07.2003 r. (s.41, plik IV) wynikało, że w okresie od 1 marca 1991r. do 30 września 1992 r. wnioskodawca był zarejestrowany w Urzędzie Pracy jako bezrobotny z prawem do zasiłku oraz w kwestionariuszach składanych wraz z wnioskiem o emeryturę – z dnia 31 lipca 2003 r. (k.9, plik III akt ZUS) i z dnia 28 października 2008 r. (s.7, plik IV) wnioskodawca wskazywał powyższy okres jako okres przebywania na zasiłku dla bezrobotnych.

Z dalszych ustaleń Sądu wynikało, że w wyniku rozpoznania odwołania ubezpieczonego od decyzji z dnia 12 maja 2015 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie w sprawie o sygn. akt IV U 1060/15 oddalił odwołanie J. P. (1). Wyrok ten i poprzedzająca go decyzja organu rentowego zostały uchylone, a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 sierpnia 2016r., III AUa 195/16). Sąd Apelacyjny podkreślił, że organ rentowy przed wydaniem decyzji z dnia 12 maja 2015 r. rozpatrywał wniosek ubezpieczonego w trybie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, uznając, że w sprawie nie został przedłożony nowy dokument, który miałby wpływ na prawo do spornego świadczenia emerytalnego J. P. (1). Organ rentowy uznał również, że skoro w okresie od 1.03.1991 r. do 30.09.1992 r. J. P. (1) był zarejestrowany jako osoba bezrobotna pobierającą zasiłek dla bezrobotnych, to wykluczało to podleganie w tym czasie ubezpieczeniu społecznemu twórców. Sąd Apelacyjny w Białymstoku nie zaakceptował stanowiska organu rentowego i Sądu I instancji, iż przedłożona przed wnioskodawcę książeczka wpłat na konto ZUS nie ma wpływu na jego prawo do emerytury z uwagi na to, że w obrocie prawnym funkcjonuje prawomocna decyzja z dnia 8 kwietnia 1991 r. przyznająca J. P. (1) status osoby bezrobotnej, a sąd cywilny jest nią związany. W ocenie Sądu Apelacyjnego dokument przedłożony przez J. P. (1) – „książeczka wpłat składek na zaopatrzenie emerytalne twórców” zaopatrzony pieczątką Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., wystawiona na nazwisko J. P. (1) stanowi nowy dowód, który wymaga merytorycznej oceny przez organ rentowy. Sąd Apelacyjny wskazał, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy organ rentowy zobowiązany będzie do: ustalenia, czy kwoty wynikające ze wskazanego wyżej dokumentu (książeczki wpłat) faktycznie wpłynęły na konto ZUS, a jeżeli tak, to na jakim koncie zostały zaksięgowane; czy kwoty te wpłacone na nazwisko J. P. (1) odpowiadały co do wysokości wymogom wynikającym z przepisów obowiązujących w spornym okresie.

W niniejszym postępowaniu dotyczącym decyzji z dnia 13 marca 2017 r. wydanej w wyniku wykonania wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku organ rentowy przyjął, iż: wnioskodawca J. P. (1) osiągnął wymagany obniżony wiek emerytalny; na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował co najmniej 25–letni okres składkowy i nieskładkowy (26 lat, 9 miesięcy i 9 dni); nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego; nie udowodnił 15 lat pracy artystycznej i twórczej, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy; udowodnił działalność artystyczną jako muzyk trębacz w wymiarze 13 lat, 8 miesięcy i 29 dni. Składki za okres od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r., których dowody wpłaty (książeczka wpłat) przedłożył wnioskodawca w dniu 14 kwietnia 2015 r. zostały zwrócone zgodnie z oświadczeniem wnioskodawcy znajdującym się w aktach Wydziału (...) i Składek. Zgodnie z decyzją z dnia 4 lutego 2015 r. w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. wnioskodawca nie dokonał zgłoszenia i nie opłacił składek we wskazanych w przepisach terminach – wobec powyższego należności za okres od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. uległy przedawnieniu. W związku z powyższym Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 27 maja 2015 r. umorzył postępowanie w sprawie przeciwko (...) Oddział w O. o ustalenie i wyliczenie wysokości składki ubezpieczeniowej za wskazany wyżej okres z tytułu prowadzonej działalności artystycznej.

W wyniku wykonania zobowiązania Sądu Okręgowego, organ rentowy wskazał, iż z akt płatnika składek (...) 8-212 wynika, że za okres od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. przypisano J. P. (1) składki w łącznej kwocie 6 486 000 zł + 11 900 zł (%). Płatnik dokonał wpłat w łącznej kwocie 6 918 300 zł. Z uwagi na to, że w styczniu 1993 r. płatnik składek złożył oświadczenie, że od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. nie prowadził działalności artystycznej, bo był bezrobotny i pobierał zasiłek dla bezrobotnych z Urzędu Pracy w O. ZUS dokonał odpisu składek za okres od marca 1991 r. do września 1992 r. w kwocie 6 486 000 zł i 11 900 (%). Na koniec roku 1992 na koncie płatnika składek była nadpłata w kwocie 5 348 300 zł, z czego dokonano zwrotu płatnikowi w kwocie 3 868 700 zł., a pozostałą kwotę 1 149 600 zł zaliczono na poczet bieżących składek za I kwartał 1993 r.; organ wskazał, że w stosunku do J. P. (1) wydane zostały; prawomocna decyzja z dnia 6.02.1996 r. stwierdzająca niepodleganie w spornym okresie zaopatrzeniu emerytalnemu twórców i ich rodzin, prawomocne decyzje z dnia 23 czerwca 2010 r. i z dnia 4 lutego 2015 r. stwierdzające brak możliwości opłacenia składek na zaopatrzenie emerytalne twórców w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. Wydział (...) i Składek organu rentowego wskazał, iż osoby podlegające zaopatrzeniu emerytalnemu twórców były zobowiązane do opłacania należnych składek w wysokości: za okres od 1.09.1990 r. (za II kwartał 1990 r.) w kwocie 383 900 zł, za okres od 1.01.1991 r. do 31.03.1991 r. (za I kwartał 1991 r.) w kwocie 572 200 zł; za okres od 1.04.1991 r. do 30.06.1991 r. (za II kwartał 1991 r.) w kwocie 734 300 zł; za okres od 1.07.1991 r. do 30.09.1991 r. (za III kwartał 1991 r.) w kwocie 811 900 zł; za okres od 1.10.1991r. do 31.12.1991 r. (za IV kwartał 1991 r.) w kwocie 859 600 zł; za okres od 1.01.1992 r. do 31.03.1992 r. (za I kwartał 1992 r.) w kwocie 1 169 600 zł; za okres od 1.04.1992 r. do 30.06.1992 r. (za II kwartał 1992 r.) w kwocie 1 271 600 zł; za okres od 1.07.1992 r. do 30.09.1992 r. (za III kwartał 1992 r.) w kwocie 1 406 500 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że wnioskodawca J. P. (1) przedłożył dowody opłaty składek: w kwocie 383 900 zł z dnia 8.10.1990 r.; w kwocie 572 200 zł z dnia 10.04.1991 r. za I kwartał 1991 r.; w kwocie 745 900 zł z dnia 16.07.1991 r. za II kwartał 1991 r.; w kwocie 811 900 zł z dnia 9.10.1991 r.; w kwocie 859 600 zł z dnia 8.01.1992 r. za IV kwartał 1991 r., w kwocie 1 169 600 zł z dnia 3.04.1992 r. za I kwartał 1992 r. Wymienione kwoty zostały we wskazanych terminach opłacone, co odnotowano na karcie kontowej płatnika składek J. P. (1). W aktach ZUS i aktach NKP 8-212 znajdują się również następujące dowody: odpis składek za okres od 1.03.1991 r. do 30.09.1992 r. na kwotę 6 486,000 zł dokonany przez kierownika referatu Z. G.; pismo wnioskodawcy bez daty i prezentaty ZUS o treści: „ z uwagi na nadpłacone składki na Z.E.T. w latach 1991-1992 proszę o zwrot kwoty na mój adres”; pismo wnioskodawcy bez daty i prezentaty ZUS o treści: „ oświadczam, że od dn.1.03.1991 r. do 30.09.1992 r. nie prowadziłem działalności artystycznej. W w/w okresie byłem bezrobotny i pobierałem z Rejonowego Urzędu Pracy zasiłek dla bezrobotnych (…) Oświadczam, że od 1.10.1992 r. prowadzę działalność artystyczną”. Z zaświadczenia (...) w O. z dnia 7 stycznia 1993 r. wynikało, że w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. wnioskodawca był zarejestrowany jako bezrobotny z prawem do zasiłku i za okres ten zostały odprowadzone składki do ZUS.

Sąd Okręgowy w Olsztynie podzielił wszystkie ustalenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przyjęte w decyzji z dnia 4 lutego 2015 r. i jej uzasadnieniu, gdzie organ ten przyjął, że w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. wnioskodawca J. P. (1) prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą jako artysta – trębacz, a jedynie uznał, że wnioskodawca nie dokonał zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od dnia otrzymania decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców oraz nie dokonał zapłaty składek we właściwej wysokości i okresach.

W ocenie Sądu I instancji odwołanie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd przypomniał, że zaskarżona w niniejszej sprawie decyzja z dnia 13 marca 2017 r. wydana została jako kontynuacja postępowania zainicjowanego wnioskiem ubezpieczonego z dnia 15 kwietnia 2015 r., kiedy to J. P. (1) złożył książeczkę opłat składek na emerytalny fundusz twórców. W postępowaniu sądowym zostało potwierdzone przez pozwany organ, że wpłynęły za odwołującego kwoty składek w wymaganych terminach i we właściwej wysokości, co odnotowano na karcie kontowej płatnika składek J. P. (1). W tej zaś sytuacji, mimo tego, że wydana została decyzja organu rentowego Nr (...) w dniu 4 lutego 2015 r., że J. P. (1) za okres od dnia 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. nie może opłacać składek na zaopatrzenie emerytalne twórców określone art. 1 i art. 8 ustawy z dnia 27 września 1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin jako muzyk - trębacz, to jednak w ocenie Sądu Okręgowego po złożeniu przez niego dowodu na opłacenie składek za wskazany wyżej okres we właściwej wysokości i we właściwych terminach nie mogło to pozostawać bez wpływu na prawo wnioskodawcy do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, skoro aktualnie wnioskodawca twierdzi, że nie otrzymał żadnego zwrotu składek. Ponadto odwołujący wskazywał, że nigdy nie domagał się zwrotu nadpłaty jako zwrotu faktycznie opłaconych już składek na ubezpieczenie emerytalne twórców, a jedynie powstałej nadpłaty, ale po zaksięgowaniu składek – wykazywanej na koniec 1992 r. Odwołujący nigdy nie ubiegał się o zwrot składek ubezpieczeniowych i wyłączenia go z ubezpieczenia w latach 1991-1992 (por. treść pism procesowych pełnomocnika odwołującego - k. 20-21, k.38-39).

Dodatkowo Sąd Okręgowy zważył, że z decyzji z dnia 4 lutego 2015 r. wynika, iż wnioskodawca w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą jako artysta – trębacz, a jedynie nie zgłosił się w terminie 7 dni do ubezpieczeń społecznych od dnia otrzymania decyzji Komisji ds. (...) Emerytalnego (...) z dnia 11 kwietnia 2011 r. Zdaniem Sądu powyższa okoliczność musiała być inaczej oceniona aktualnie po dacie złożenia w dniu 15 kwietnia 2015 r. wniosku z nowymi dowodami – (książeczką opłat) w trybie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i potwierdzenia przez pozwany organ, że faktycznie kwoty wymaganych składek co do wysokości i w terminie wpłynęły na ubezpieczenie emerytalne twórców za J. P. (1). Ponadto Sąd I instancji wskazał, że do dnia 31.12.1998 r.( tj. w okresie, którego dotyczy spór - lat 1991-1992) w myśl art. 1 ustawy z dnia 27 września 1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin ( Dz. U. z 1983r., Nr 31, poz. 145 ze zm.) osoby wykonujące działalność twórczą mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego na podstawie przepisów ustawy. Zgodnie z art. 8 wskazanej ustawy twórcy byli obowiązani opłacać składki na pokrycie kosztów świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego. Zgodnie z § 7 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 sierpnia 1987r. w sprawie wykonania ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin (Dz. U. Nr 26 poz. 145 ze zm.) wydanego na podstawie art. 14 ustawy z dnia 27 września 1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin przepisy wskazanej ustawy stosuje się odpowiednio do osób wykonujących zawodowo działalność artystyczną w dziedzinie reżyserii, sztuki aktorskiej, estradowej, tanecznej, i cyrkowej (…) instrumentalistyki (…). Na podstawie powyższych przepisów w uzasadnieniu do decyzji z dnia 4 lutego 2015 r. organ rentowy stwierdził, że J. P. (1) zważywszy na orzeczenie Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą jako artysta – trębacz w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. A skoro nie ma dowodów na zwrot składek wnioskodawcy za wskazany wyżej sporny okres (nie ma żadnego dowodu fiskalnego), to w sytuacji, gdy opłacił on je w terminie i we właściwych wysokościach za te okresy, to legitymuje się on jedynym spornym warunkiem w tym postępowaniu do przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym – to jest posiada 15 lat pracy w szczególnym charakterze jako artysty muzyka (trębacza). W ocenie Sądu Okręgowego okres ten, mimo tego, że zaliczony został przez ZUS jako okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych należy zaliczyć równocześnie jako okres pracy artystycznej, tym bardziej, że mieści się on w łącznym okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r., tj. w okresie wykonywania przez J. P. (1) umowy o dzieło jako muzyka – trębacza w Parku (...) Spółka z o.o. w G.. Prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej jako muzyka nie wykluczało bowiem zarejestrowania się jako osoby bezrobotnej i pobierania z tego tytułu zasiłku dla bezrobotnych. Już Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku uchylającego sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, wskazał, że zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 2 obowiązującej w spornym okresie ustawy z dnia 16.10.1991r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz.U. 1991r., nr 106, poz. 457) przepisy dotyczące bezrobotnych stosowało się również do osoby osiągającej dochody z tytułu świadczenia jakiejkolwiek pracy zarobkowej, wykonywanej na innej podstawie, niż stosunek pracy, jeżeli w miesiącu nie przekraczały połowy najniższego wynagrodzenia. Natomiast w myśl art. 22 ust. 1 pkt 8 tej ustawy prawo do zasiłku nie przysługiwało bezrobotnemu, który osiągnął w miesiącu dochód przekraczający połowę najniższego wynagrodzenia. A zatem to, że odwołujący w spornym okresie zarejestrowany był jako osoba bezrobotna i pobierał zasiłek dla bezrobotnych nie stanowi automatycznie o tym, że nie mógł on wówczas wykonywać działalności artystycznej i odprowadzać z tego tytułu składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu działalności artystycznej. Ponadto, gdyby nawet wówczas wnioskodawca zataił przed urzędem pracy fakt wykonywania zatrudnienia i wysokość otrzymywanego wynagrodzenia jako artysty muzyka (trębacza) nie uprawniała go do równoczesnego pobierania zasiłku dla bezrobotnych - to i tak w chwili obecnej przy rozstrzyganiu jego prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym charakterze nie może to skutkować dla niego negatywnymi konsekwencjami w sferze uprawnień emerytalnych, jeżeli był faktycznie ubezpieczony jako twórca/artysta i opłacał z tego tytułu wymagane składki – co miało miejsce w sprawie. Odwołujący bowiem na mocy decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 11.04.2011 r. od 15.02.1984 r. wykonywał działalność artystyczną jako muzyk trębacz.

Rozważając powyższe ustalenia faktyczne, Sąd I instancji wskazał, że sytuację ubezpieczonych twórców, niebędących pracownikami, a wykonujących działalność twórczą lub artystyczną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art. 32 ustawy) reguluje przepis art. 33 ustawy emerytalnej. Z przepisu tego wynika, że twórcy mogą nabyć prawo do emerytury w wieku i na zasadach dotyczących nabywania uprawnień emerytalnych przez pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną. Wobec niepracowniczego charakteru zatrudnienia twórców lub artystów, ich praca na warunkach określonych w § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 4 ze zm.), traktowana jest jak wykonywana w szczególnym charakterze, a ubezpieczonemu przysługuje emerytura w niższym wieku tak, jak pracownikom wykonującym działalność twórczą lub artystyczną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., II UK 325/07, OSNP 2009/21-22/300). Stanowisko to znajduje potwierdzenie zarówno w dalszym orzecznictwie Sądu Najwyższego i w doktrynie. Dalej Sąd odwołał się do treści wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6.11.2012 r., III AUa 967/12., w którym wskazano, że wobec faktu, iż przepis art. 33 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych obejmuje krąg tych ubezpieczonych twórców wykonujących działalność twórczą lub artystyczną, którzy nie są i nie byli pracownikami, w pierwszej kolejności przy ustalaniu przesłanek do nabycia emerytury dla tych ubezpieczonych znaczenie ma nie ocena tytułu prawnego umowy, na podstawie której twórca czy artysta wykonywał działalność artystyczną, lecz po pierwsze zaliczenie ubezpieczonego w poczet osób wykonujących zawodowo działalność artystyczną potwierdzoną decyzją Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, a po drugie opłacanie składek z tytułu wykonywania w/w działalności przez co najmniej 15 lat. Dalsze warunki nabycia prawa dla wcześniejszej emerytury dla twórcy i artysty określają przepisy art. 46 ustawy oraz § 3 i § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Warunek wykonywania przez 15 lat działalności twórczej lub artystycznej określa § 12 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia (por. również wyrok Sadu Najwyższego z dnia 25.06.2008 r. II UK 325/07).

W ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawca spełnił wszystkie warunki z art. 24 i art. 184 ust. 1 oraz art. 33 ustawy emerytalnej w związku z § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) do nabycia prawa do emerytury wcześniejszej. Wprawdzie wnioskodawca w swoich zeznaniach wskazywał, że w spornym okresie wykonywał pracę artystyczną grając i wychodząc na scenę na okres 3-4 godzin. Dalej zeznał, że było to 4 - 4.5 godziny, ale po pierwsze praca artysty to nie tylko same występy ale i przygotowanie do nich, a pod drugie wnioskodawca wskazał, że charakter pracy przed sporną datą – 1 marca 1991 r. i po niej nie zmienił się (pozostałe zaś okresy pracy artystycznej nie są kwestionowane przez organ rentowy – przed 1 marca 1991 r. i po 30 września 1992 r.). Sąd zatem przyjął, że wnioskodawca wykonywał działalność artystyczną - muzyka trębacza w wymiarze odpowiadającym wymiarowi godzin, wymaganego od artystów – pracowników. Skoro w orzecznictwie przyjmuje się (por. orzecznictwo do § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze), iż mimo niepracowniczego charakteru zatrudnienia artysty powinien on jednak wykazać wykonywanie tego rodzaju działalności tak jak pracownik, to Sąd odwołał się do najbardziej zbliżonego, obowiązującego w tych latach Układu Zbiorowego Pracy (...) Instytucji Artystycznych z dnia 31 grudnia 1974 r. obowiązującego od 1 stycznia 1975 r., który w Załączniku nr 7 do Układu Zbiorowego - Normy pracy i płac pracowników artystycznych zatrudnionych w filharmoniach lub orkiestrach symfonicznych określał wymiar pracy pracowników artystycznych.

Na podstawie dowodu z zeznań wnioskodawcy i zważywszy na specyfikę pracy artysty muzyka dającego występy w restauracjach, podczas różnych występów plenerowych itp. (tu m.in. w parku (...)) Sąd przyjął, iż charakter pracy w szczególności wymiar czasu pracy odwołującego w spornym okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. odpowiadał charakterowi pracy artystów zatrudnionych w tym samym okresie na podstawie umów o pracę.

Mając na uwadze powyższe ponowny wniosek ubezpieczonego z dnia 15 kwietnia 2015 r. złożony wraz z nowym dowodem w postaci książeczki opłat składek na fundusz emerytalny twórców organ rentowy winien rozpoznać pozytywnie, skoro jak słusznie podkreślił za Sądem Najwyższym Sąd Apelacyjny w Białymstoku w uzasadnieniu do wyroku z dnia 31 sierpnia 2016 r., sygn. akt III AUa 195/16 - w wyniku ponownego ustalenia prawa do świadczenia w wypadku rozpatrywania wniosku ubezpieczonego złożonego w trybie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej następuje nadzwyczajna kontynuacja postępowania w tej samej sprawie, w której organ rentowy ma możliwość zniwelowania własnego uchybienia, powstałego przy ustalaniu prawa do świadczenia.

Mając na uwadze powyższe, Sąd I instancji orzekł jak w pkt I wyroku i przyznał wnioskodawcy J. P. (1) urodzonemu (...) prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnym charakterze (art. 33 ustawy w związku z § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze) - od dnia15 kwietnia 2015r. – tj. od daty złożenia wniosku (nowego dowodu w sprawie). W pkt II orzeczenia sąd oddalił dalej idące odwołanie ubezpieczonego, albowiem odwołujący w odwołaniu sporządzonym samodzielnie nieco inaczej sformułował żądanie, niż uczynił to później na rozprawie jego pełnomocnik. W pkt III orzeczono o kosztach zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

1. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 32 ust. 1 w zw. z art. 184 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez uznanie, iż skarżący wykonywał pracę w szczególnych warunkach w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. w Parku (...) Sp. z o.o. w G., co pozwoliło uznać, iż legitymuje się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych;

2. naruszenie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. wyrażające się przekroczeniem granic swobodnej oceny dowodów poprzez przyjęcie za udowodniony fakt ustalenia, że ubezpieczony w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1992 r. wykonywał pracę artystyczną jako muzyk-trębacz, uznaną jako praca w szczególnych warunkach.

Wskazując na powyższe zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie odwołania wnioskodawcy, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Olsztynie.

W odpowiedzi na apelację odwołujący wniósł o oddalenie apelacji jako bezpodstawnej i obciążenie (...) Oddział w O. kosztami postępowania łącznie z kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Na wstępie należy podkreślić, że w niniejszej sprawie odwołujący po raz kolejny domaga się przyznania prawa do wcześniejszej emerytury.

I tak decyzją z dnia 27.08.2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. po raz pierwszy odmówił J. P. (1) prawa do emerytury, podnosząc, że do okresu pracy w szczególnym charakterze można odwołującemu zaliczyć działalność artystyczną w wymiarze 13 lat 2 miesiące i 19 dni. Wymagany okres takiej działalności wynosi 15 lat, a ponadto odwołujący nie ukończył wymaganego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat. Identycznie uzasadnił organ rentowy swoje stanowisko w decyzji z 13 X 2005 r.

Następnie decyzją z dnia 31.08.2009 r. ponownie nie przyznano J. P. prawa do emerytury z uwagi na fakt, że odwołujący wykonywał działalność artystyczną w charakterze muzyka-trębacza, która może być uwzględniona do pracy w szczególnym charakterze jedynie przez 9 lat 9 miesięcy i 4 dni. Sąd Okręgowy w Ostrołęce w sprawie o sygn. III U 898/09 po rozpoznaniu odwołania od tej decyzji oddalił je, uznając, że wiążące są dla niego ustalenia wynikające z decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 28.07.2009 r., z której wynikało, że odwołujący wykonywał działalność artystyczną jedynie przez 9 lat 9 miesięcy i 4 dni, poczynając od 15.02.1984 r.

Następnie decyzją z dnia 23.06.2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. stwierdził, że J. P. za okres od 1.09.1998 r. do 31.12.1998 r. nie może opłacić składek na zaopatrzenie emerytalne twórców określone w art. 1 i 8 ustawy z 27 IX 1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin. Kolejną decyzją z tej samej daty organ rentowy stwierdził, że J. P. nie może opłacić składek na ubezpieczenie społeczne, emerytalne, rentowe i wypadkowe jako osoba wykonująca pozarolniczą działalność jako artysta-trębacz za okres od 1.01.1999 r. do 31.12.1999 r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce po rozpoznaniu odwołań od powyższych decyzji wyrokiem z dnia 26 VII 2012 r. w sprawie III U 554/11 oddalił odwołania, uznając, iż w spornych okresach J. P. nie prowadził działalności artystycznej.

Kolejną decyzją z 27.06.2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił J. P. prawa do emerytury, stojąc w dalszym ciągu na stanowisku, że odwołujący wykonywał działalność artystyczną jako muzyk-trębacz łącznie przez 13 lat 8 miesięcy 29 dni. Sąd Okręgowy w Ostrołęce po rozpoznaniu odwołania od wskazanej decyzji wyrokiem z dnia 22 XI 2012 r. oddalił je. Następna decyzja odmawiająca wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury została wydana 18.07.2013 r. W jej uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że J. P. nie wykazał co najmniej 15-letniego okresu pracy artystycznej uprawniającej do wcześniejszej emerytury, o której mowa w § 12 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 II 1983 r.

Do wymaganego stażu pracy nie uwzględniono okresów pracy w charakterze gitarzysty. Sąd Okręgowy w Ostrołęce po rozpoznaniu odwołania wyrokiem z dnia 3 XII 2013 r. w sprawie III U 1427/13 oddalił je, uznając podobnie jak organ rentowy, że J. P. nie posiada na 1.01.1999 r. 15 lat działalności artystycznej jak trębacz.

Decyzją z 4.02.2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. stwierdził, że J. P. (1) nie może opłacić składek na zaopatrzenie emerytalne twórców określone w art. 1 i art. 8 ustawy z 27 IX 1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin za sporny okres, z uwagi na fakt, iż w ustawowym 7-dniowym terminie liczonym od dnia 20.04.2011 r. (dzień doręczenia decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego) nie zgłosił się do ubezpieczeń społecznych.

Sąd Okręgowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 27 V 2015 r. w sprawie IV U 464/15 umorzył postępowanie w sprawie, z uwagi na cofnięcie odwołania przez J. P.. Pismem z dnia 15.04.2015 r. odwołujący ponownie złożył wniosek o emeryturę, domagając się uwzględnienia do okresu pracy w szczególnych warunkach okresu opłacania składek od 1.03.1991 r. do 31.09.1992 r. Do wniosku dołączył kserokopię książeczki wpłat składek za powyższy okres.

Organ rentowy, powołując się na przepis art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej odmówił ponownego ustalenia prawa do emerytury, ponieważ nie został przedłożony żaden nowy dokument, który ma wpływ na prawo do świadczenia, a ponadto od 1.03.1991 r. do 30.09.1992 r. odwołujący pobierał zasiłek dla bezrobotnych.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 15 XII 2015 r. w sprawie IV U 1060/15 oddalił odwołanie, zaś Sąd Apelacyjny w Białymstoku po rozpoznaniu apelacji J. P. (1) wyrokiem z dnia 31 VIII 2016 r. uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i sprawę przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. do ponownego rozpoznania.

Po ponownym rozpoznaniu wniosku organ rentowy wydał w dniu 13.03.2017 r. zaskarżoną decyzję.

Art. 33 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w zw. z art. 184, stanowi – osoby urodzone przed dniem 1 I 1949 r. ubezpieczone z tytułu działalności twórczej lub artystycznej mają prawa do emerytury na warunkach określonych dla pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną. Wynika stąd, że ubezpieczeni twórcy lub artyści niebędący pracownikami, wykonujący działalność twórczą lub artystyczną o szczególnych charakterze mogą nabyć prawo do emerytury w wieku i na zasadach dotyczących nabywania uprawnień emerytalnych przez pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną.

Przepis art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1.01.1949 r. będącymi pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Z art. 32 ust. 4 ustawy wynika, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Za przepisy dotychczasowe należy uważać przepisy Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 II 1983 r., w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 p. 43 z późn. zm.) Do odwołującego urodzonego w (...) r. przepisy te mają zastosowanie z mocy art. 46 ustawy emerytalnej.

Z mocy §12 powyższego rozporządzenia uprawnienia do emerytury nabywa pracownik wykonujący działalność twórczą lub artystyczną w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin, jeżeli m.in. spełnił następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych – 50 lat dla mężczyzn, muzyka grającego na instrumentach, smyczkowych, perkusyjnych lub klawiszowych – 60 lat dla mężczyzn. W decyzji z dnia 11.04.2011 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ustalił okresy wykonywania przez J. P. (1) działalności artystycznej od 3.11.1975 r. jako muzyka-trębacza i gitarzysty oraz muzyka-trębacza.

Podkreślenia wymaga również, że zgodnie z art. 8 obowiązującej do 31.12.1998 r. ustawy z 27 IX 1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin (Dz.U. 1983 Nr 31 poz. 145) – twórcy byli zobowiązaniu opłacać składki na pokrycie kosztów świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego. Przepis ten z mocy §7 Rozporządzenia Rady Ministrów z 17 VIII 1987 r. w sprawie wykonywania ustawy o zapatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin (Dz. U. Nr 26 p. 145 ze zm.) miał zastosowanie do osób wykonujących zawodowo działalność artystyczną w dziedzinie estradowej.

Organ rentowy uwzględnił odwołującemu do prawa do wcześniejszej emerytury okresy prowadzenia działalności artystycznej w charakterze muzyka-trębacza, za który zostały opłacone składki na ubezpieczenia społeczne tj. od 1.12.1976 r. do 30.04.1977 r., od 2.08.1977 r. do 1.05.1978 r., od 3.02.1980 r. do 27.08.1980 r., od 1.09.1980 r. do 30.11.1982 r., od 15.02.1984 r. do 28.02.1991 r., od 1.10.1992 r. do 28.02.1993 r., od 1.05.1993 r. do 31.10.1993 r., od 1.07.1994 r. do 31.10.1994 r., od 18.03.1995 r. do 8.11.1995 r., od 10.11.1996 r. do 6.06.1997 r., od 4.05.1998 r. do 5.06.1998 r. tj. łącznie w wymiarze 13 lat 8 miesięcy i 29 dni.

W niniejszej sprawie sporne było, czy odwołujący prowadził działalność artystyczną jako muzyk-trębacz od 1.03.1991 r. do 30.09.1992 r. i czy za ten okres zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne.

Podkreślenia przy tym wymaga, że dla uzyskania prawa do spornego świadczenia nie jest wystarczające samo ustalenie faktu prowadzenia w spornym okresie działalności artystycznej i podleganie z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Stosownie bowiem do treści art. 5 ust. 4 pkt 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS przy ustaleniu prawa do emerytury lub renty dla płatnika składek zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym w tym okresie.

Dodać także trzeba, iż uwagi na kolejny wniosek odwołującego dotyczący wcześniejszej emerytury w niniejszej sprawie zastosowanie ma przepis art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym – w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Nie ulega wątpliwości, że książeczka ubezpieczeniowa zawierająca dowód opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne przez odwołującego za sporny okres jest nowym dowodem, o którym mowa w art. 114 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy.

Organ rentowy w trakcie procesu przyznał, że wnioskodawcy za sporny okres od 1 III 1991 r. do 30 IX 1992 r. przypisano składki ubezpieczeniowe w łącznej kwocie 6.486.000+11.900 zł. Odwołujący opłacił składki w łącznej kwocie 6.918.300 złotych. Zdaniem ZUS z uwagi na oświadczenie złożone przez J. P., iż nie prowadził w spornym okresie działalności artystycznej uiszczone składki stały się nienależne. W dniu 19.01.1993 r. organ rentowy zwrócił odwołującemu kwotę 3.868.700 zł tytułem nienależnie opłaconych składek zaś kwota w wysokości 2.629.200 zł została zaliczona na poczet składek za IV kwartał 1992 r. oraz I i II 1993 r. Odwołujący stanowczo twierdził, że organ rentowy nie zwrócił mu równowartości składek za sporny okres.

Sąd Apelacyjny nie podziela poglądu Sądu Okręgowego zawartego w uzasadnieniu wyroku, iż skoro organ rentowy nie dysponuje fiskalnym dowodem na okoliczność zwrotu spornych składek odwołującemu, to należy przyjąć, że zostały one przez J. P. uiszczone.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób realnie wymagać od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych by po upływie 25 lat dysponował fiskalnym dowodem zwrotu składek.

Kwestię powyższą należy więc ocenić na podstawie całokształtu okoliczności zachodzących w sprawie. Znamienne jest, że J. P. na mocy decyzji z Urzędu Rejonowego w O. z 8.04.1991 r. został przyznany zasiłek dla bezrobotnych od 1.03.1991 r., który był mu wypłacany do 30.09.1992 r. Z akt ubezpieczeniowych odwołującego wynika, że J. P. złożył oświadczenie, w którym wskazał, że od 1.03.1991 r. do 30.09.1992 r. nie prowadził działalności artystycznej. W wyżej wymienionym okresie był bezrobotny i otrzymywał zasiłek dla bezrobotnych. Odwołujący zwrócił się z kolejnym pismem do ZUS, w którym domagał się zwrotu nadpłaconych składek za lata 1991-1992.

Analiza obu pism prowadzi do wniosku, że J. P. zwrócił się do organu rentowego o zwrot opłaconych składek za okres od 1991-1992 r. w związku z otrzymywaniem w spornym okresie zasiłku dla bezpowrotnych, nie zaś tak jak aktualnie twierdzi odwołujący, iż chodziło mu o zwrot nadpłaconej kwoty na poczet składek za okres od 1 III 1991 r. do 30 IX 1992 r.

Zwrócić należy uwagę, że w aktach składkowych J. P. znajduje się dowód księgowy (...), który potwierdza odpis składek za sporny okres od 1 III 1991 r. do 30 IX 1992 r. w kwocie 6.486.000 zł. Dodać trzeba, że w aktach ubezpieczeniowych odwołującego znajdują się dowody księgowe (...) dotyczące odpisu składek za inne okresy m.in. za II kwartał 1994 r., od XI 1993 r. do 31 III 1994 r. Były one sporządzane w związku ze składanym przez wnioskodawcę oświadczeniem o zawieszeniu prowadzenia działalności artystycznej w konkretnych okresach i stanowiły podstawę do zwrotu składek.

Podkreślenia wymaga, że J. P. nie wykazał by kiedykolwiek kwestionował fakt otrzymania jakichkolwiek kwot tytułem odpisanych składek za sporny okres. Logiczne i zgodne z zasadami współżycia społecznego jest więc twierdzenie, iż gdyby odwołujący nie otrzymał zwrotu należnych mu składek zgłosiłby ten fakt organowi rentowemu. Zwłaszcza że J. P. prowadzący przez wiele lat działalność artystyczną był osobą dobrze zorientowaną w swoich prawach i obowiązkach dotyczących ubezpieczeń społecznych.

Reasumując powyższe należy uznać, że organ rentowy zwrócił odwołującemu kwotę składek opłaconych na zaopatrzenie emerytalne twórców za sporny okres w związku z wyraźnym żądaniem wnioskodawcy wyrażonym na piśmie w tym przedmiocie i oświadczeniem o przebywaniu w okresie od 1 III 1991 r. do 30 IX 1992 r. na zasiłku dla bezrobotnych i nieprowadzeniu w tym czasie działalności artystycznej.

Powyższe ustalenia prowadzą do wniosku, że twierdzenia wnioskodawcy co do prowadzenia działalności artystycznej są rozbieżne. Nawet gdyby jednak uznać, że działalność taka, pomimo zarejestrowania w charakterze bezrobotnego, przez wnioskodawcę była prowadzona, co wynika z zaświadczenia wydanego przez Park (...) Sp. z o.o. w G., to brak jest podstaw by ostatecznie przyjąć, że składki na ubezpieczenie społeczne twórców zostały opłacone. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że pomimo terminowego opłacania składek przez wnioskodawcę zostały one zwrócone J. P. zgodnie z jego wnioskiem skierowanym do ZUS. Zatem brak jest podstaw do uwzględnienia spornego okresu od 1 III 1991 r. do 30 IX 1992 r. do prawa do wcześniejszej emerytury. Stad też za zasadny należy uznać zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc polegający na błędnym przyjęciu, iż ubezpieczony w okresie od 1.03.1991 r. do 30.09.1992 r. podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania działalności artystycznej w charakterze muzyka-trębacza i opłacił za ten okres składki ubezpieczeniowe, a w rezultacie naruszenia art. 33, 32 i 26 ustawy emerytalnej wskutek wadliwego uznania, że J. P. legitymuje się 15-letnim stażem działalności artystycznej uprawniającym go do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

Z tych względów orzeczono, jak w sentencji wyroku z mocy art. 386 § 1 kpc.

SSA Sławomir Bagiński SSA Bożena Szponar - Jarocka SSA Marek Szymanowski