Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2018r. w Katowicach

sprawy z odwołania A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonej A. S.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 14 listopada 2017r. sygn. akt IX U 438/17

oddala apelację.

/-/ SSA J.Pietrzak /-/ SSA M.Procek /-/ SSO del. B.Torbus

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 902/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2017 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku w punkcie 1 zmienił decyzję organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 29 grudnia 2016 r. w ten sposób, iż określił, że kwota potrącenia z emerytury ubezpieczonej A. S. na rzecz Syndyka wynosi od 1 stycznia 2017r. - 617,34 zł, a od 1 marca 2017r. - 620,05 zł, w punkcie 2 oddalił odwołanie w pozostałym zakresie, zaś w punkcie 3 odstąpił
od obciążania ubezpieczonej kosztami procesu.

W zaskarżonej decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. dokonał potrącenia z emerytury ubezpieczonej A. S. od dnia 1 stycznia 2017 r.
na rzecz Syndyka kwoty 1.598,84 zł na podstawie art. 139 w związku z art. 141 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczona A. S. od 1 lipca 2016 r. jest uprawniona do emerytury. Wysokość tego świadczenia wynosiła w styczniu 2017 r. i lutym 2017 r. – 2.469,36 zł brutto, od marca 2017 r. – 2.480,23 zł brutto.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Gliwicach Wydziału XII Gospodarczego ds. Upadłościowych i Naprawczych z 18 marca 2015 r. ogłoszono upadłość dłużnika A. S. - osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, zamieszkałej
w R..

W związku z powołanym wyżej postanowieniem oraz umorzeniem z mocy prawa wszystkich postępowań egzekucyjnych prowadzonych wobec ubezpieczonej, Syndyk Masy Upadłościowej S. B. pismem z 17 listopada 2016 r. powiadomił o tym fakcie organ rentowy. W piśmie tym wskazał, iż oczekuje przekazywania środków pieniężnych wchodzących w skład masy upadłości z tytułu otrzymywanego świadczenia emerytalnego.

Organ rentowy powiadomił Syndyka o wysokości świadczenia emerytalnego ubezpieczonej oraz o tym, że potrącenie ze świadczenia wprowadzone zostało od miesiąca stycznia 2017 r.

W styczniu 2017 r. i w lutym 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazał Syndykowi kwotę 1.598,84 zł. miesięcznie.

Organ rentowy dokonał wyliczenia tych kwot w sposób następujący:

- kwota świadczenia brutto 2.469,36 zł,

- zaliczka na podatek w wysokości 207,00 zł,

- składka na ubezpieczenie w kwocie 222,24 zł.

Po dokonaniu odliczenia od kwoty świadczenia brutto zaliczki na podatek oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne i uwzględnieniu kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji, która
od 1 marca 2016 r. do 28 lutego 2017 r. wynosiła 441,28 zł (czyli 50% najniższego świadczenia), pozostała kwota 1.598,84 zł, którą przekazano na rzecz Syndyka.

Syndyk w piśmie z 17 lutego 2017 r., powołując się na przepisy z art. 139 ust. 1 pkt 5 z uwzględnieniem art. 141 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznego wnioskował o ograniczenie potrąceń ze świadczenia emerytalnego ubezpieczonej od marca 2017 r.

Za marzec 2017 r. i kolejne miesiące organ rentowy przekazał Syndykowi
po 620,05 zł miesięcznie, jako 25% świadczenia brutto (2.469,36 zł) przysługującego
od marca 2017 r.

Odnosząc się do żądania A. S., dokonał zbadania prawidłowości wysokości dokonywanych przez organ rentowy potrąceń na rzecz Syndyka w sytuacji, gdy samo dokonywanie takich potrąceń przez organ rentowy jest zasadne i znajduje swoje oparcie w przepisach prawnych.

Zatem przywołując treść przepisów art. 61 - 63 ustawy z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tekst jednolity Dz. U. z 2017 r., poz. 2344 ), podniósł, iż cały majątek dłużnika, który należał do niego w dniu ogłoszenia upadłości albo został przez niego nabyty w toku postępowania upadłościowego, wchodzi do masy upadłości. Natomiast nie wchodzi
do masy upadłości mienie, które wyłączone zostało z egzekucji na podstawie
art. 829 - 836 k.p.c.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 833 § 4 k.p.c.
w związku z art. 63 pkt 1 Prawo upadłościowe, wyłączeniu z masy upadłości podlegają świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym, które podlegają egzekucji w zakresie określonym w tych przepisach.

Zasady dokonywania potrąceń ze świadczeń emerytalno-rentowych zostały zaś zawarte w art. 139 -141 ustawy emerytalnej.

Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy mylnie zinterpretował przytoczone przepisy prawne i w przypadku miesięcy: styczeń i luty 2017 r. błędnie ustalił kwotę potrącenia na rzecz Syndyka. Organ rentowy przystępując bowiem do dokonywania potrąceń, w pierwszej kolejności zobowiązany jest do odprowadzania należności publicznoprawnych, czyli zaliczki na podatek dochody od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne, jednak wysokość potrącenia ustala się od kwoty świadczenia przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne , a więc od kwoty świadczenia brutto. W ocenie tegoż Sądu - wynika jednoznacznie z treści art. 140 ust. 7 ustawy emerytalnej. Stosując przedstawioną zasadę, Sąd Okręgowy przyjął, że wysokość potrąceń dokonywanych przez organ rentowy na rzecz Syndyka powinna wynosić za styczeń i luty 2017r. - 617,34 zł miesięcznie, a od marca 2017 r. po 620,05 zł miesięcznie.

Syndyk, po otrzymaniu za styczeń i luty 2017 r. kwot potrącenia po 1.598,84 zł, sam zwrócił organowi uwagę, że takie potrącenia są zbyt wysokie, niezgodne z przepisami prawa. Jednoczenie, Sąd Okręgowy podniósł, że potrącenie kwoty na rzecz Syndyka za marzec
2017 r. i kolejne miesiące jest już prawidłowe.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł, jak w pkt 1 wyroku, zaś w pkt 2 wyroku orzekł, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Natomiast na zasadzie art. 102 k.p.c., Sąd ten odstąpił od obciążania ubezpieczonej kosztami procesu, podnosząc, iż zaskarżona decyzja nie zawierała wskazania podstawy prawnej dokonywanych potrąceń oraz nie przedstawiała sposobu wyliczenia tych potrąceń, czyli niezbędnych elementów decyzji administracyjnej umożliwiających ubezpieczonej jej ocenę.

W apelacji od zaprezentowanego orzeczenia ubezpieczona, zarzucając Sądowi pierwszej instancji błędną interpretację obowiązujących przepisów, wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz zwrot nienależnie potraconych kwot z emerytury za okres
od stycznia 2017 r. wraz z odsetkami.

Zdaniem ubezpieczonej ustawodawca w ustawie Prawo upadłościowe i nie zawarł żadnych dyspozycji, co do emerytury w trakcie upadłości konsumenckiej (taka regulacja dotyczy jedynie wynagrodzenia za pracę upadłego), a ponieważ od 18 marca 2015 r. toczy się analizowane postępowanie upadłościowe, to działania podejmowane przez ZUS w stosunku emerytury apelującej muszą być prowadzone w oparciu o ten akt prawny. Ponadto, ani
w Ustawie prawo upadłościowe i naprawcze, ani w Ustawie o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie wskazano syndyka masy upadłości, jako organu uprawnionego do prowadzenia egzekucji ze świadczeń emerytalnych. Skarżąca wskazała przy tym, iż po wydaniu przez Sąd Rejonowy postanowienia o ogłoszeniu upadłości wszystkie postępowania egzekucyjne przeciwko niej zostały umorzone z mocy prawa (art. 146 ustawy Prawo upadłościowe), a więc nie ma podstawy prawnej do dokonywania potrąceń w oparciu
o art. 139 -141 ustawy o emeryturach i rentach. Podniosła także, iż żaden przepis
nie ustanawia syndyka masy upadłości organem egzekucyjnym i w związku z tym nie ma on prawa wnioskować do ZUS-u o dokonywanie potrąceń z emerytury upadłego. W świetle obowiązujących przepisów potrącenia z jej emerytury są niedopuszczalne, co wprost wynika z Art. 63.1. ust. 1 Ustawy prawo upadłościowe i naprawcze. Mienie wyłączone od egzekucji zostało określone (jak zaznaczył Sąd Okręgowy) w art. 829-836 k.p.c. przy czym Sąd ten wskazał na art. 833. § 4 k.p.c., jako na przepis sankcjonujący potrącenia z emerytury, jednocześnie stosując dość osobliwą wykładnię prawną cytowanego przepisu. W ocenie apelującej przywołanie tego przepisu jest chybione, ponieważ art. 833. § 4 k.p.c. dotyczy egzekucji ze świadczeń emerytalnych, a jak wskazała wcześniej postępowania egzekucyjne przeciwko niej zostały umorzone. Powoływanie się na art. 833. § 4 k.p.c. narusza również
§ 157 rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. (Dz. U. z dnia
7 marca 2016 r., poz. 283), który to przepis zabrania odsyłania do przepisów, które już zawierają odesłania. Czyli zgodnie z cytowanym przepisem, nie może być działań „trójstopniowych” tzn.: najpierw Prawo upadłościowe i naprawcze w art. 63 odsyła
do kodeksu postępowania cywilnego, a z kolei k.p.c. odsyła do ustawy emerytalnej (art. 833
§ 4). Zdaniem apelującej w tej sytuacji jedynym dopuszczalnym działaniem jest zastosowanie się przez organ rentowy do przepisów zawartych w art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. w związku
z art. 63.1. ust. 1 Ustawy prawo upadłościowe i naprawcze, który to przepis wyłącza spod egzekucji prawa niezbywalne, a takim prawem niezbywalnym jest niewątpliwie prawo
do świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Ponieważ w świetle przywołanych przepisów dokonywanie potrąceń z jej emerytury jest sprzeczne z obowiązującym prawem, to skarżąca nie odnosił się do oceny wyliczeń potrąceń dokonanych przez ZUS, (mimo iż, naruszają przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS) i częściowo zaakceptowanych przez Sąd Okręgowy. Ponadto według apelujących również bezzasadność potrąceń z jej emerytury dokonywanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych pośrednio potwierdza syndyk masy upadłości. Postępowanie w niniejszej sprawie jest prowadzone od 25 stycznia 2017 roku (data wysłania odwołania od decyzji (...)) w tym czasie ZUS i syndyk prowadzili ożywioną korespondencję dotyczącą jej emerytury, a mimo to syndyk nie wstąpił (jako strona) do toczącego się postępowania sądowego, a więc należy domniemywać, że mienie objęte tym postępowaniem (potrącona część jej emerytury) nie wchodzi do masy upadłości - art. 65.1 Ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, czyli ZUS powinien jej oddać potrącone kwoty.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji jako własne, uznał,
że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Przypomnieć należy, iż Syndyk masy upadłości w piśmie z dnia 17 listopada 2016 r. skierowanym do organu rentowego, powołując się na prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 18 marca 2015 r. (sygn. akt XII GU 16/15) o ogłoszeniu upadłości dłużnika A. S. (będącej osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej), ze wskazaniem, że upadłość obejmować będzie likwidację majątku upadłego, w oparciu o przepis art. 461 ⁶ ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe, wskazał, że oczekuje przekazywania środków pieniężnych wchodzących w skład masy upadłości z tytułu otrzymywanego świadczenia emerytalnego za poszczególne miesiące w takiej części, która przewyższa kwotę netto wolna od zajęcia.

Odnosząc się do zarzutów apelacji koniecznym wydaje się dokonanie szczegółowego przypomnienia celu i funkcji upadłości konsumenckiej, taką bowiem ogłoszono w stosunku do ubezpieczonej A. S.. Jest ona regulowana przepisami ustawy z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2344). Wbrew zarzutom skarżącej upadłość konsumencka jest zaś w istocie formą egzekucji prowadzonej z majątku dłużnika (tzw. egzekucją uniwersalną). W przepisie art. 1 pkt 2 Prawa upadłościowego jednoznacznie wskazano bowiem, że reguluje ona m.in. zasady dochodzenia roszczeń od niewypłacalnych dłużników będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej.
W art. 2 ust. 2 cyt. ustawy, wprowadzającym tzw. zasadę optymalizacji, wskazano też,
że postępowanie wobec takich osób należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe - zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Szczegółowo zasady postępowania w przypadku upadłości takich osób uregulowano w części III ustawy, w jej tytule V (przepisy od art. 491 ¹ do art. 491 ²³). W szczególności, w art. 491 ² ust. 1 wskazano,
iż w sprawach nieuregulowanym w tym tytule stosuje się odpowiednio przepisy
o postępowaniu upadłościowym, z wyjątkiem przepisów art. 13, art. 21, art. 22a, art. 25,
art. 32 ust. 5, art. 36, art. 38, art. 38a, art. 40, art. 74, art. 163, art. 164, art. 307 ust. 1
i art. 361.

Jednym z przepisów ogólnych dotyczących postępowania upadłościowego, który ma w tym przypadku zastosowanie jest więc w tej sytuacji przepis art. 63 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego, stanowiący, iż „nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego”. Ograniczenia egzekucji mające zastosowanie w k.p.c. mają zatem zastosowanie także w postępowaniu upadłościowym. Zasady ograniczenia egzekucji związane z wypłatą świadczeń emerytalnych reguluje art . 833 § 4 k.p.c., zgodnie, z którym świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie określonym w tych przepisach . Oznacza to zaś, że zastosowanie w sprawie znajdują właśnie przywołane przez Sąd pierwszej instancji przepisy art. 139-141 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Stanowisko takie jest potwierdzone zarówno przez naukę prawa (por. Feliks Zadler „Prawo Upadłościowe i Naprawcze. Komentarz”,
wyd. III), jak również orzecznictwo sądowe (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie
z dnia 19 lutego 2013 r., sygn. akt: III AUa 757/12).

W realiach niniejszej sprawy oznaczało to tyle, że z przyznanej A. S. emerytury możliwe jest dokonywanie potrąceń należności na rzecz syndyka, mieszczących się w katalogu należności o jakich mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej, w granicach ściśle określonych przepisami prawa.

W świetle przepisu art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej, ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki
i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141 sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż alimentacyjne. Stosownie do treści art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w zakresie innych egzekwowanych należności, o których mowa w art. 139 ust. 1
pkt 5 - do wysokości 25 % świadczenia.

Zgodnie z powyższymi przepisami ustawodawca określił maksymalną wysokość,
do której można dokonywać potrąceń . Granice potrąceń ustala się dla świadczenia brutto,
tj. przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. Przy dokonywaniu jakichkolwiek potrąceń konieczne jest uwzględnianie również regulacji art. 141 określającej tzw. kwoty wolne. Stosownie
do treści art. 141 ust. 1 pkt 1a ustawy emerytalnej, emerytury i renty są wolne od egzekucji
i potrąceń, z zastrzeżeniem ust. 2, w części odpowiadającej 50 % kwoty najniższej emerytury lub renty - zależnie od rodzaju pobieranego przez emeryta (rencistę) świadczenia - przy potrącaniu należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi. W związku z powyższym brzmieniem przepisów należy odróżnić sposób ustalania wysokości dopuszczalnego potrącenia, od dokonywania takiego potrącenia.
Według art. 140 ust. 1 wskazanej ustawy, potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w następujących granicach:

1) świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 - do wysokości 60 % świadczenia;

2) należności egzekwowanych związanych z:

a) odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej,

b) odpłatnością za pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych,

c) odpłatnością za pobyt w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, do wysokości 50 % świadczenia;

3) innych egzekwowanych należności - do wysokości 25 % świadczenia.

Zatem stosownie do treści art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy, który to przepis słusznie zastosował Sąd pierwszej instancji - potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w zakresie innych egzekwowanych należności,
o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5 - do wysokości 25 % świadczenia.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

/-/ SSA J.Pietrzak /-/ SSA M.Procek /-/ SSO del. B.Torbus

Sędzia Przewodniczący Sędzia

ek