Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VII AGa 901/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 sierpnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący: SSA Tomasz Wojciechowski

Sędziowie:SA Jolanta de Heij-Kaplińska

SA Maciej Dobrzyński (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Monika Bąk-Rokicka

po rozpoznaniu w dniu 9 sierpnia 2018 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) z siedzibą w W.

przeciwko A. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 27 września 2016 r., sygn. akt XX GC 580/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że zasądza od A. K. na rzecz (...) z siedzibą w W. odsetki ustawowe od kwoty 352.422,87 zł (trzysta pięćdziesiąt dwa tysiące czterysta dwadzieścia dwa złote osiemdziesiąt siedem groszy) od dnia 2 sierpnia 2013 r. do dnia 17 lipca 2014 r., oddalając powództwo o odsetki ustawowe od kwoty 415,10 zł (czterysta piętnaście złotych dziesięć groszy) za okres od dnia 7 lipca 2013 r. do dnia 17 lipca 2014 r. oraz od kwoty 352.422,87 zł (trzysta pięćdziesiąt dwa tysiące czterysta dwadzieścia dwa złote osiemdziesiąt siedem groszy) za okres od dnia 7 lipca 2013 r. do dnia 1 sierpnia 2013 r.,

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie,

3.  zasądza od A. K. na rzecz (...) z siedzibą w W. kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

VII AGa 901/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 29 stycznia 2013 r. (...) z siedzibą w W. wniosła o zasądzenie od A. K. kwoty 352.837,97 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew z dnia 4 kwietnia 2014 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda zwrotu kosztów procesu.

Pismami procesowymi z 28 stycznia 2015 r., 29 maja 2015 r. oraz 16 lipca 2015 r. powód ograniczył żądanie do odsetek ustawowych od kwoty 352.422,87 zł za okres od wniesienia pozwu, tj. 29 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty, tj. 17 lipca 2014 r. w kwocie 67.276,87 zł oraz kosztów procesu. Podtrzymał twierdzenia pozwu, wskazując jednocześnie, że doszło do zaspokojenia roszczenia głównego i wnosząc w tym zakresie o umorzenie postępowania.

Pozwany w piśmie procesowym z 9 lipca 2015 r. podtrzymał swoje stanowisko w sprawie. Wskazał, że nie doszło do zaspokojenia roszczenia, ale powód odzyskał należność na skutek orzeczenia restytucyjnego sądu.

W piśmie procesowym z 15 kwietnia 2016 r. powód wniósł dodatkowo o zasądzenie od pozwanego odsetek ustawowych od kwoty 67.276,87 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, ewentualnie od dnia 1 lipca 2013 r.

Wyrokiem z dnia 27 września 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie umorzył postępowanie w sprawie co do kwoty 352.837,97 zł (pkt I), zasądził od A. K. na rzecz (...) z siedzibą w W. odsetki ustawowe (w wysokości obowiązującej przed wejściem w życie ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks Cywilny, oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1830)) od kwoty 352.837,97 zł od dnia 7 lipca 2013 r. do dnia 17 lipca 2014 r. (pkt II), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt III) oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 24.859 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt IV).

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych oraz rozważaniach prawnych:

A. K. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...) nabył od J. K. wierzytelność w kwocie 358.527,34 zł z odsetkami od dnia 28 lipca 2003 r., stwierdzoną nieprawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie XXI Wydział Pracy z dnia 4 listopada 2011 r., w sprawie o sygn. akt XXI P 67/10. Wyrokiem z dnia 21 maja 2012 r., wydanym w sprawie o sygn. akt III APa 8/12, Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił wyrok z dnia 4 listopada 2011 r. w ten sposób, iż zasądził na rzecz J. K. kwotę 166.508,87 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 28 lipca 2003 r. Wyrok został opatrzony klauzulą wykonalności na rzecz A. K. w dniu 20 lipca 2012 r. W dniu 1 sierpnia 2012 r. G. C., pracownik Kancelarii pełnomocnika (...) z siedzibą w W. (dalej jako Spółdzielnia albo S. G.) udał się z pismem z dnia 31 lipca 2012 r. do biura prowadzonego przez A. K., aby pozostawić tam oświadczenie o potrąceniu dla A. K.. Sekretarka odmówiła przyjęcia pisma. W dniu 1 sierpnia 2012 r. oświadczenie z dnia 31 lipca 2012 r. zostało wysłane pocztą oraz faksem i mailem. S. G. oświadczyła, że dokonuje potrącenia części swoich wierzytelności w kwocie 352.837,97 zł należnych Spółdzielni od J. K., z tytułu odsetek ustawowych zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, sygn. akt VII Pm 2/07, z wierzytelnością A. K. powstałą na mocy umowy cesji z dnia 1 marca 2012 r., przenoszącej należność z wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XXI Wydział Pracy, sygn. akt XXI P 67/10, zmienionego wyrokiem Sądu Apelacyjnego III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 maja 2012 r., sygn. akt III APa 8/12, w łącznej kwocie 352.837,97 zł, wskazując, iż wobec potrącenia wzajemne należności na kwotę 352.837,97 zł wzajemnie się umarzają. SP (...) wezwała A. K. do złożenia do komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, B. M., wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego, prowadzonego pod sygn. KM 1226/12. S. G. w dniu 6 sierpnia 2012 r. wniosła pozew przeciwko A. K. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego - wyroku wydanego w sprawie o sygn. akt XXI P 67/10, wraz z wnioskiem o zawieszenie postępowania egzekucyjnego w sprawie KM 1226/12. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, w sprawie o sygn. KM 1226/12, wyegzekwował od Spółdzielni kwotę 383.444,50 zł i przelał na rachunek A. K. w dniu 6 sierpnia 2012 r. Wyrokiem z dnia 16 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo przeciwegzekucyjne w sprawie o sygn. akt I C 705/12. Pismem z dnia 19 października 2013 r. S. G. wezwała A. K. do zapłaty kwoty 352.837,97 zł wraz z odsetkami od dnia otrzymania wezwania, w terminie 7 dni, pod rygorem procesu. Wyrokiem z dnia 23 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie XXIV Wydziału Pracy, w ten sposób, iż oddalił powództwo. W dniu 17 lipca 2014 r. Spółdzielnia otrzymała od A. K. kwotę 352.422,87 zł tytułem zwrotu wyegzekwowanego świadczenia, na skutek przeprowadzonego postępowania egzekucyjnego.

Sąd I instancji wskazał, że ustaleń faktycznych dokonał na podstawie przywołanych dokumentów, których wiarygodności i mocy dowodowej nie kwestionowała żadna ze stron, a Sąd nie znalazł ku temu podstaw z urzędu. Sąd dał wiarę także zeznaniom świadka, który w sposób konsekwentny i stanowczy podał okoliczności w jakich podjął czynności zmierzające do złożenia oświadczenia o potrąceniu w dniu 1 sierpnia 2012 r. Nadto, na podstawie zeznań pozwanego przyjąć należało, iż pracownica sekretariatu w biurze pozwanego odmawia przyjmowania korespondencji składanej do niej bezpośrednio. Przekazuje listy otrzymane od listonoszy, maile oraz korespondencję faksową. Sąd wskazał, że oddalił wnioski strony pozwanej zmierzające do wykazania, iż świadek G. C. nie jest świadkiem obiektywnym w sprawie, albowiem okoliczność ta nie miała znaczenia.

Sąd Okręgowy wskazał, że powód cofnął za skutkiem prawnym pozew, co do roszczenia głównego w kwocie 352.837,97 zł i dlatego na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. postępowanie w tym zakresie podlegało umorzeniu. Powód wniósł o orzeczenie wobec pozwanego obowiązku zapłaty kwoty 352.837,97 zł wraz z odsetkami. Wywodził, iż pozwany przeprowadził egzekucję z wierzytelności, która uległa umorzeniu na skutek potrącenia. Podnosił, że żądanie znajduje oparcie w przepisie art. 405 k.c., bowiem pozwany został bezpodstawnie wzbogacony. Zdaniem Sądu I instancji nie ulegało kwestii, iż ostatecznie kwota 352.837,97 zł nie była kwotą należną pozwanemu, albowiem wyrok stanowiący postawę wierzytelności został zmieniony.

Odnosząc się do kwestii skuteczności potrącenia Sąd Okręgowy wyjaśnił, że potrącenia dokonuje się przez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie. Zgodnie z art. 61 § 1 k.c. oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Powód wykazał, że skierował do pozwanego oświadczenie w dniu 1 sierpnia 2012 r. zarówno poprzez złożenie pisma z biurze, jak i poprzez nadanie faksem, mailem oraz listownie. Przedstawił na te okoliczności dowody nadania. Zeznania świadka G. C. wykazywały, że podejmował on próbę pozostawienia pisma z dnia 31 lipca 2012 r. w biurze pozwanego. Nie mógł obciążać powoda fakt, że wewnętrzna organizacja pracy w biurze prowadzonym przez pozwanego wyłączała możliwość przekazania pisma pracownikowi sekretariatu. Było to przy tym niekonsekwentne, albowiem - zgodnie z zeznaniami pozwanego - pracownik ten był upoważniony i odbierał przesyłki listowe. Autorowi oświadczenia woli nie należy stawiać zbyt rygorystycznych wymagań dowodowych w zakresie złożonego oświadczenia woli. Wystarczające było zatem wykazanie, że oświadczenie zostało złożone w sposób taki, że pozwany z łatwością mógł się z nim zapoznać. Dowód wysłania faksem, mailem oraz listem pozwalał na przyjęcie, że pozwany mógł zapoznać się z treścią oświadczenia o potrąceniu. Powód wykazał bowiem, że oświadczenie z dnia 31 lipca 2012 r. skierował we właściwy sposób i pod właściwy adres (numer telefonu, faksu, adres mailowy). W tych okolicznościach nie sposób było wymagać osobnego dowodu, że oświadczenie mogło być odczytane. To adresat (pozwany) powinien ewentualnie dowieść, że z uzasadnionych względów nie mógł się zapoznać z oświadczeniem. Sąd Okręgowy zauważył jednocześnie, że jeśli nawet w rzeczywistości nie doszło do odebrania lub odczytania przesłanego oświadczenia, to ryzyko z tym związane obciążało A. K.. Ustawa stanowi o możliwości zapoznania się z treścią oświadczenia. Z tych to właśnie względów odmowa przyjęcia wręczanego pisma, nieodebranie prawidłowo awizowanego listu, nieprzekazanie przesyłki przez pracownika biura, nieprzeczytanie lub przypadkowe wykasowanie wiadomości, czy też niewydrukowanie tekstu zapamiętanego przez maszynę faksową, z pewnością nie mogą stanowić powodów dla stwierdzenia, że oświadczenie woli nie zostało złożone.

Zgodnie z art. 498 § 1 i 2 k.c., gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Aby mogło dojść do potrącenia muszą być spełnione łącznie cztery przesłanki: wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość świadczeń, wymagalność wierzytelności i zaskarżalność wierzytelności. Pozwany nie kwestionował wierzytelności przedstawionej do potrącenia, jej wysokości, ani wymagalności, co - zgodnie z art. 230 k.p.c. - należało uznać za okoliczności przyznane. Mając to na uwadze, uznać należało, że na skutek złożonego przez powoda oświadczenia woli doszło do potrącenia wzajemnych wierzytelności. W tych okolicznościach nie było podstaw, aby pozwany prowadził postępowanie egzekucyjne. Uzyskana w toku postępowania egzekucyjnego w dniu 6 sierpnia 2012 r. kwota stanowiła bowiem świadczenie uzyskane bez podstawy prawnej. Pozwany pozostawał zatem bezpodstawnie wzbogacony.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że bez wpływu na sprawę pozostawały ustalenia wskazane w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 listopada 2012 r. Przepis art. 365 § 1 k.p.c. określa istotne skutki prawomocnego orzeczenia w sprawie cywilnej oraz krąg podmiotów, które są wyrokiem tym związane. Istota mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia sądu wyraża się w tym, że także inne sądy, inne organy państwowe, a w przypadkach przewidzianych w ustawie również inne osoby muszą brać pod uwagę fakt istnienia i treść prawomocnego orzeczenia sądu. Wynikający z niej stan związania ograniczony jest jednak, co do zasady, tylko do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji orzeczenia i nie obejmuje jego motywów. Nie było uprawnione stanowisko, że sąd jest związany oceną skuteczności potrącenia. Wyrok z dnia 16 listopada 2012 r. wiąże co do jego rozstrzygnięcia, mianowicie przysługiwania powodowi konkretnego roszczenia, natomiast nie co do oceny prawnej relacji między stronami. Przyjęcie w sprawie o sygn. akt I C 705/12, że powód nie wykazał, aby złożył skutecznie oświadczenie o potrąceniu, nie stało na przeszkodzie poczynieniu innych ustaleń w niniejszej sprawie.

Roszczenie, co do kwoty głównej rozstało cofnięte. Powód domagał się odsetek za opóźnienie. Istotne zatem w sprawie było ustalenie, czy i kiedy roszczenie powoda stało się wymagalne. Powód przedstawił pismo z dnia 19 października 2013 r. na okoliczność, że wzywał pozwanego do zapłaty. Pozwany, przed otrzymaniem wezwania, otrzymał odpis pozwu w niniejszej sprawie, jak przyznał 1 lipca 2013 r. Uwzględniając zatem czas konieczny na zaspokojenie roszczenia, a to przeanalizowanie roszczenia co do zasadności, zgromadzenie środków i czynności techniczne związane z przelewem, przyjąć należało, że z dniem 7 lipca 2013 r. roszczenie powoda stało się wymagalne. Mając to na względzie, Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda odsetki ustawowe zgodnie z art. 481 k.c. od kwoty należności głównej - 352.837,97 zł, od dnia 7 lipca 2013 r. do dnia 17 lipca 2014 r. W pozostałym zakresie roszczenie strony powodowej podlegało oddaleniu jako niezasadne.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., uznając pozwanego za stronę przegrywającą sprawę, albowiem do zaspokojenia roszczenia doszło po wytoczeniu powództwa. Okoliczności tej nie zmieniał fakt, że roszczenie zostało zaspokojone na skutek postępowania egzekucyjnego.

Apelację od wyroku Sąd Okręgowego wniósł pozwany, zaskarżając go w części, tj. co do pkt II i pkt IV. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1/ naruszenie przepisów prawa procesowego:

a/ art. 233 § 1 k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a to wskutek braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i powzięcia błędnych ustaleń faktycznych, niepopartych dowodami zgromadzonymi w sprawie, co skutkowało błędnym ustaleniem, że oświadczenie powoda o potrąceniu z dnia 31 lipca 2012 r. doszło do wiadomości pozwanego przed wyegzekwowaniem przez niego wierzytelności od powoda, podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy wynika, że oświadczenie o potrąceniu złożone przez powoda nie doszło do wiadomości pozwanego przed wyegzekwowaniem przez niego wierzytelności od powoda - co w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnego i bezpodstawnego wniosku, że na skutek złożonego przez powoda oświadczenia o potrąceniu z dnia 31 lipca 2012 r. doszło do skutecznego potrącenia z wierzytelnością pozwanego przed jej wyegzekwowaniem,

b/ art. 365 § 1 k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a to poprzez całkowite pominięcie ustaleń Sądu Okręgowego w Warszawie zawartych w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 listopada 2012 r., wydanego w sprawie pomiędzy tymi samymi stronami, co do bezskuteczności oświadczenia powoda z dnia 31 lipca 2012 r. o potrąceniu, podczas gdy - wbrew stanowisku Sądu I instancji - związanie orzeczeniem Sądu rozciąga się także na te ustalenia faktyczne zawarte w jego uzasadnieniu, które miały wpływ na końcowe rozstrzygnięcie,

c/ art. 328 § 2 k.p.c., a to poprzez brak jakiegokolwiek wytłumaczenia wpływu na niniejszą sprawę, orzeczenia wydanego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniu 23 maja 2014 r. w sprawie o sygn. akt III APa 45/13, w ramach którego została zasądzona od pozwanego na rzecz powoda należność w wysokości 352.422,87 zł, której powód dochodził w ramach niniejszego postępowania i ostatecznie co do której cofnął pozew w związku z wyegzekwowaniem tej należności od pozwanego na podstawie ww. wyroku,

d/ art. 321 § 1 k.p.c., a to poprzez wykroczenie przez Sąd I Instancji ponad żądanie powoda, co w konsekwencji spowodowało zmianę istoty dochodzonego przez powoda roszczenia,

e/ art. 207 § 3 i § 6 k.p.c., a także art. 227 k.p.c., a także art. 217 § 2 k.p.c., a to poprzez dopuszczenie przez Sąd I instancji spóźnionych dowodów na rozprawie w dniu 7 lipca 2016 r., w tym dowodu z przesłuchania G. C., podczas gdy powód na długo przed tą rozprawą (która miała być ostatnią rozprawą w sprawie), cofnął swoje wnioski dowodowe, w tym wniosek o przesłuchanie G. C., i dopiero na rozprawie w dniu 7 lipca 2016 r., wobec wykazania przez pozwanego, że okoliczności z których powód wywodzi pozytywne dla siebie skutki prawne nie zostały udowodnione i nie mogą być już udowodnione ze względu na cofnięcie wszystkich wniosków dowodowych przez powoda, ponownie zgłosił wnioski dowodowe, w tym dowód z przesłuchania G. C., który, co ciekawe, akurat pojawił się na tej rozprawie, chociaż podobno nie był przez nikogo na nią wezwany,

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego:

a/ art. 61 § 1 k.c. w zw. z art. 6 k.c., a to wskutek ich nieprawidłowej wykładni polegającej na przyjęciu, że samo podjęcie działań związanych z wysłaniem oświadczenia woli za pośrednictwem listu, wiadomości elektronicznej bądź faksu, jest wystarczające do wykazania, że oświadczenie to dotarło do adresata, podczas gdy z ugruntowanego stanowiska orzecznictwa sądowego oraz doktryny wprost wynika, że konieczne jest wykazanie, że oświadczenie woli dotarło do adresata w taki sposób, że mógł się z nim zapoznać.

Wskazując na powyższe zarzuty, strona pozwana wniosła o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w pkt II i IV poprzez oddalenie powództwa w pozostałym zakresie oraz poprzez zasądzenie kosztów procesu za postępowanie przed Sądem I instancji od powoda na rzecz pozwanego,

- zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego, zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne.

W odpowiedzi na apelację z dnia 19 stycznia 2017 r. strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem II instancji wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie jedynie w niewielkiej części.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne. Opierały się one na prawidłowo zgromadzonym i ocenionym materiale dowodowym, a zarzut apelacji dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. ocenić należało jako nieuzasadniony, już choćby z tego względu, że bliższa jego analiza wskazywała na to, że w rzeczywistości pozwany nie tyle kwestionował ocenę dowodów i oparte ta tych dowodach ustalenia faktyczne, ile stanowisko Sądu Okręgowego co do tego, że oświadczenie Spółdzielni o potrąceniu zostało skierowane do pozwanego w taki sposób, że mógł się on z nim zapoznać przed wyegzekwowaniem wierzytelność od S. G. w toku postępowania egzekucyjnego (tj. przed 6 sierpnia 2013 r.). Ocena ta jednak opierała się na art. 61 § 1 k.c., przede wszystkim określonej wykładni tego przepisu, który stanowi, że oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Sprawa ta zostanie bliżej omówiona w dalszej części uzasadnienia, przy rozważaniach na temat zarzutu apelacji dotyczącego naruszenia art. 61 § 1 k.c. W tym miejscu należało tylko zauważyć, że kwestia tego, za pomocą jakich czynności powód doręczał pozwanemu pismo z oświadczeniem o potrąceniu, wynikała ze zgromadzonego materiału dowodowego i w tej części ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy są w pełni zgodne z tym materiałem.

W ocenie Sądu odwoławczego rozstrzygnięcie o zarzutach apelacji zależało w dużej mierze od odpowiedzi na pytanie, w jakiej dacie oświadczenie powoda o potrąceniu doszło do pozwanego w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią, w szczególności, czy nastąpiło to przed 6 sierpnia 2013 r. Uwzględniając okoliczności sprawy uznać należało, że tak właśnie było.

Zgodnie ze stanowiskiem powszechnie akceptowanym w orzecznictwie i piśmiennictwie, dla przyjęcia skuteczności doręczenia oświadczenia woli wystarczająca jest już sama możliwość zapoznania się z treścią oświadczenia przez adresata, nie jest natomiast istotne, czy adresat faktycznie to uczynił (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., III CSK 9/08 oraz z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 215/11, LEX nr 1212829). Innymi słowy, na gruncie art. 61 § 1 k.c. skuteczne jest złożenie oświadczenia woli także wówczas, gdy adresat co prawda nie zna jego treści, ale miał realną możliwość zapoznania się z nią. Taką możliwość daje adresatowi wysłanie przesyłki pocztowej (listu) zawierającej oświadczenie woli. W takim przypadku oświadczenie będzie złożone adresatowi w chwili, gdy w normalnym toku czynności mógł on odebrać przesyłkę. Nie ma przy tym podstaw do prostego odwoływania się do procesowej regulacji dotyczącej doręczania zastępczego pism sądowych, tj. art. 139 k.p.c., podstawowe znacznie ma bowiem regulacja prawa materialnego, która uwzględnia nie tylko interesy adresata przesyłki, ale i jej nadawcy. Stosowanie przepisów procesowych o doręczeniach zastępczych nie powinno przede wszystkim być wykorzystywane przez odbiorcę jako sposób na czerpanie nieuzasadnionych korzyści i służyć do osiągnięcia skutku nie dającego się pogodzić z zasadami uczciwego postępowania, np. nie powinno stanowić sposobu na wybranie przez adresata dogodnego dla niego momentu odbioru przesyłki. Nie wykluczając zatem możliwości stosowania regulacji z zakresu prawa procesowego, uznać należy, że stosowanie to powinno mieć charakter posiłkowy.

Ocena możliwość odebrania nadanej przesyłki pocztowej w normalnym toku czynności powinna uwzględniać całokształt okoliczności danego przypadku. W niniejszej sprawie powód nadał przesyłkę zawierającą oświadczenie o potrąceniu 1 sierpnia 2012 r. na adresy miejsca zamieszkania pozwanego oraz miejsca prowadzonej działalności gospodarczej. W dniu 2 sierpnia 2012 r. doręczyciel awizował przesyłkę w miejscu zamieszkania A. K. w związku z tym, że mieszkanie było zamknięte. Pozwany odebrał przesyłkę w urzędzie pocztowym 8 sierpnia 2012 r. (k. 16-16v - potwierdzenia nadania oraz potwierdzenia odbioru). O ile można uznać, że data awizowania przesyłki nie mogła zostać uznana za chwilę, w której oświadczenie woli doszło do adresata w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią, o tyle nie było żadnych przeszkód, aby w zwykłym toku rzeczy pozwany mógł odebrać przesyłkę dnia następnego, w każdym bądź razie przed 6 sierpnia 2012 r. W orzecznictwie wskazuje się, że doręczenie listu adresatowi w miejscu zamieszkania lub w innym miejscu normalnej, stałej aktywności adresata traktuje się jako spełnienie przesłanek z art. 61 k.c., chyba że zachodzą jakieś szczególne okoliczności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2009 r., IV CSK 53/09). W niniejszej sprawie występowanie takich okoliczności nie było w ogóle przez stronę pozwaną sygnalizowane, a awizowanie przesyłki poleconej stwarza domniemanie faktyczne zapoznania się z treścią oświadczenia, które oznacza przerzucenie ciężaru dowodu na adresata (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., I PK 37/05, OSNP 2006/17-18/263). Zatem to na pozwanym ciążył ewentualny obowiązek udowodnienia, że z określonych przyczyn nie był w stanie odebrać awizowanej przesyłki przed datą jej faktycznego odbioru, tj. przed 8 sierpnia 2012 r. Za przyjęciem stanowiska, że pozwany miał możliwość zapoznania się z oświadczeniem powoda o potrąceniu przed 6 sierpnia 2012 r. przemawiały dodatkowo inne okoliczności niniejszej sprawy. Zauważyć należało, że strona powodowa podjęła w dniu 1 sierpnia 2012 r. próbę samodzielnego doręczenia A. K. pisma zawierającego oświadczenie o potrąceniu w miejscu prowadzenia przez pozwanego działalności gospodarczej, gdzie funkcjonowało także Biuro (...). Próba ta była nieskuteczna, bowiem pracownik pozwanego oświadczył, że nie jest osobą uprawnioną do odbioru pism dostarczanych bezpośrednio i odmówił przyjęcia pisma od powoda (k. 17 - pismo z 31 lipca 2012 r.; k. 20 - informacja o działalności pozwanego z jego strony internetowej). Taki sposób organizacji pracy został też potwierdzony zeznaniami A. K. w charakterze strony. W takiej jednak sytuacji, skoro możliwość doręczania korespondencji bezpośrednio w miejscu prowadzenia działalności przez pozwanego była ograniczona, to należało tym bardziej wymagać od niego bieżącego odbierania korespondencji przesyłanej listownie. Nadto, oświadczenie strony powodowej o potrąceniu zostało przesłane pozwanemu za pomocą faksu oraz na adres poczty elektronicznej, które wskazane zostały na stronie internetowej pozwanego jako sposoby kontaktu (k. 18 - faks, k. 19 - wiadomość z poczty elektronicznej, k. 20 - informacja o działalności pozwanego z jego strony internetowej). Zauważyć przy tym należało, że zeznając w charakterze strony A. K. wskazał, że pracowni jego sekretariatu - M. P. przekazuje mu codziennie całą korespondencję trafiającą do firmy, w tym dostarczoną faksem i pocztą elektroniczną. Najpóźniej zatem 3 sierpnia 2012 r. pozwany miał możliwość zapoznania się z tą korespondencją, a tym samym i oświadczeniem powoda w przedmiocie potrącenia. Jak już powyżej była o tym mowa, czy pozwany rzeczywiście się z nią zapoznał, w świetle art. 61 § 1 k.c., pozostawało bez znaczenia.

Podsumowując powyższe rozważania stwierdzić należało, że pozwany miał możliwość zapoznania się przed 6 sierpnia 2012 r. z oświadczenie powoda o potrąceniu zawartym w jego piśmie datowanym na 31 lipca 2012 r. Zarzuty apelacji, tak dotyczące naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., jak i art. 61 § 1 k.c. w zw. z art. 6 k.c., ocenić zatem należało jako bezzasadne.

Nieuzasadniony był również zarzut dotyczący naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie ustaleń zawartych w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 16 listopada 2012 r.,

Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku dotyczy związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku innego sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko ostateczny wynika rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14, LEX nr 1628952).

Odnosząc powyższe stanowisko do okoliczności niniejszej sprawy zauważyć należało, że pozwany powoływał się na moc wiążącą ustaleń zawartych w uzasadnieniu wyroku, którym oddalone zostało powództwo przeciwegzekucyjne S. G. przeciwko A. K. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 maja 2012 r., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 20 lipca 2012 r. Jak wynika z uzasadnienia tego orzeczenia podstawą oddalenia powództwa było ustalenie przez Sąd Okręgowy, iż doszło do pełnego wyegzekwowania świadczenia z tytułu wykonawczego stanowiącego przedmiot powództwa przeciwegzekucyjnego. Niezależnie zatem od tego na ile uzasadnione było forsowane przez pozwanego stanowisko, iż moc wiążąca wyroku może rozciągać się też na niektóre ustalenia faktyczne zawarte w jego uzasadnieniu, w okolicznościach niniejszej sprawy nie było w ogóle podstaw do rozważania tego rodzaju skutków. Ustalenia i rozważania Sądu Okręgowego w sprawie o sygn. akt I C 705/12 na temat skuteczności oświadczenia powoda o potrąceniu zawartego w piśmie z dnia 31 lipca 2012 r. nie wywierały zatem żadnego wpływu na możliwość samodzielnego badania tych kwestii przez Sądy rozstrzygające sprawę niniejszą. Przeciwne stanowisko pozwanego nie zasługiwało na podzielenie.

Przyjęcie, że oświadczenie Spółdzielni o potrąceniu zostało złożone A. K. w taki sposób, że mógł się z nim zapoznać przed 6 sierpnia 2012 r., skutkowało uznaniem, że doszło do wzajemnego umorzenia wierzytelności wskazanych w tym oświadczeniu, tj. wierzytelności przysługującej A. K., stwierdzonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 maja 2012 r., sygn. akt III APa 8/12, z wierzytelnością S. G. wobec J. K., stanowiącej odsetki ustawowe wynikające z wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 29 lipca 2009 r., sygn. akt VII Pm 2/07, do wysokości 352.837,97 zł (art. 498 § 2 k.c., art. 513 § 2 k.c.). Tym samym 6 sierpnia 2012 r. świadczenie powoda wyegzekwowane na rzecz pozwanego w postępowaniu egzekucyjnym miało charakter świadczenie nienależnego. Oznaczało to, że na datę wniesienia pozwu, tj. 29 stycznia 2013 r., powództwo wytoczone w niniejszej sprawie było uzasadnione z uwagi na to, że pozwany pozostawał bezpodstawnie wzbogacony. Nie wpływał jeszcze decydująco na stan sprawy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2013 r. w sprawie II PK 347/12, bowiem uchylał on wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 maja 2012 r. i przekazywał sprawę do ponownego rozpoznania. Nie odpadła jeszcze w tym momencie podstawa świadczenia ze strony S. G.. Jak wskazuje się w orzecznictwie jedną z uregulowanych w art. 410 § 2 k.c. postaci nienależnego świadczenia jest sytuacja, gdy w chwili spełnienia świadczenia jego prawna podstawa istniała, a odpadła już po jego spełnieniu. Roszczenie o zwrot takiego świadczenia powstaje jedynie w wypadku ostatecznego i trwałego odpadnięcia podstawy prawnej, a nie powstaje w razie przejściowego jej odpadnięcia. W przypadku spełnienia świadczenia na podstawie orzeczenia sądowego, nieprawomocnego lub prawomocnego, następnie uchylonego, nie dochodzi do powstania roszczenia, jeżeli sprawa jest nadal w toku. Dopiero prawomocne zakończenie sprawy i oddalenie powództwa oznacza odpadnięcie podstawy wzbogacenia wobec braku tytułu prawnego wzbogacenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2011 r., V CSK 332/10, LEX nr 1129174). W świetle powyższego stwierdzić należało, że z chwilą wydania przez Sąd Apelacyjny wyroku z dnia 23 maja 2014 r., sygn. akt III APa 45/13, zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego z dnia 4 listopada 2011 r. poprzez oddalenie powództwa, doszło do ostatecznego i trwałego odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia spełnionego przez powoda na rzecz A. K.. Jednocześnie w ww. wyroku Sąd Apelacyjny uwzględnił wniosek restytucyjny Spółdzielni i zasądził na jej rzecz od J. K. kwotę 352.422,87 zł. Kwota ta została zwrócona 17 lipca 2014 r. przez pozwanego, na którego rzecz J. K. przelał wierzytelność stwierdzoną pierwotnie wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 4 listopada 2011 r., sygn. akt XXI P 67/10.

Podsumowując powyższe okoliczności wskazać należało, że ostatecznie S. G. nie była dłużnikiem J. K., a tym samym i A. K. w zakresie wynikającym z umowy cesji wierzytelności z 1 marca 2012 r., a podstawa prawna świadczenia spełnionego na rzecz pozwanego odpadła w sposób ostateczny i trwały. Jednocześnie, w wyniku uwzględnienia przez Sąd Apelacyjny wniosku restytucyjnego Spółdzielni, odzyskała ona świadczenie spełnione 6 sierpnia 2012 r. w toku postępowania egzekucyjnego toczącego się pod sygn. KM 1226/12. Dnia 17 lipca 2014 r. ustał stan wzbogacenia pozwanego, a zatem bezzasadne było dalsze podtrzymywanie powództwa w zakresie kwoty głównej. Słusznie zatem strona powodowa ograniczyła powództwo w zakresie kwoty głównej. Nie zmieniało to sformułowanego już powyżej stanowiska, że w chwili wytaczania przez powoda powództwa w niniejszej sprawie było ono uzasadnione z uwagi na złożenie przez Spółdzielnię oświadczenia o potrąceniu, które na chwilę jego składania znajdowało uzasadnienie w prawomocnych rozstrzygnięciach sądowych - z jednej strony wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 maja 2012 r., sygn. akt III APa 8/12, z drugiej zaś w wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 29 lipca 2009 r., VII Pm 2/07. Oczywiście, w związku z późniejszymi wydarzeniami okazało się, że oświadczenie to nie mogło wywołać zamierzonych skutków z uwagi na brak wzajemnej wierzytelności po stronie A. K.. Nie zmieniało to jednak oceny, że z uwagi na jego złożenie przez Spółdzielnię, wyegzekwowanie od niej przez A. K. w toku postępowania egzekucyjnego kwoty 352.837,97 zł doprowadziło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego. Reakcją powoda na ten stan rzeczy było wytoczenie powództwa w niniejszej sprawie, które na datę wniesienia pozwu ocenić należało jako uzasadnione. Nie zmieniało tej oceny złożenie przez Spółdzielnię wniosku restytucyjnego w sporze sądowym z J. K., korzystała ona bowiem z dostępnych środków procesowych w celu ochrony swoich słusznych interesów. Wytoczenie powództwa w przedmiotowej sprawie spowodowane natomiast zostało postępowaniem pozwanego, który mimo złożenia przez S. G. oświadczenia o potrąceniu wzajemnych wierzytelności, uzyskał zaspokojenie objętej oświadczeniem o potrąceniu wierzytelności również w toku postępowania egzekucyjnego.

Podsumowując powyższe, uznać należało, że cofnięcie przez powoda powództwa w zakresie żądania głównego zostało spowodowane tym, że w toku sporu pozwany zwrócił powodowi wyegzekwowaną od niego wierzytelność, co było równoznaczne ze spełnieniem dochodzonego roszczenia. W takiej sytuacji to powoda uznać należało za wygrywającego sprawę.

Co do zasady za trafne uznać należało stanowisko Sądu Okręgowego w zakresie roszczenia odsetkowego, z tym zastrzeżeniem, iż błędnie Sąd ten przyjął, że doręczenie odpisu pozwu pozwanemu - co stanowiło jednocześnie wezwanie do zapłaty - nastąpiło 1 lipca 2013 r. W rzeczywistości odpis pozwu został doręczony stronie pozwanej 1 sierpnia 2013 r. ( vide k. 55 - potwierdzenie odbioru), zatem odsetki za opóźnienie należały się od 2 sierpnia 2013 r., bowiem w okolicznościach sprawy pozwany winien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wyegzekwowanej kwoty i być na to przygotowany od razu. Nadto, powód żądał odsetek od kwoty 352.422,87 zł, a nie przyjętej przez Sąd Okręgowy kwoty 352.837,97 zł ( vide k. 120, 142, 158, 197). Ostatecznie zatem odsetki ustawowe za opóźnienie należały się powodowi od kwoty 352.422,87 zł za okres od 2 sierpnia 2013 r. do 17 lipca 2014 r. Apelacja była uzasadniona w zakresie odsetek od kwoty 415,10 zł (różnica między 352.837,97 zł a 352.422,87 zł) za okres od dnia 7 lipca 2013 r. do dnia 17 lipca 2014 r. oraz w zakresie odsetek od kwoty 352.422,87 zł za okres od dnia 7 lipca 2013 r. do dnia 1 sierpnia 2013 r.

Za trafne uznać też należało rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w zakresie zwrotu kosztów procesu, bowiem jak powyżej to zostało wyjaśnione, to stronę pozwaną należało uznać za przegrywającą sprawę niemal w całości. Ona też w związku z tym winna być obciążona obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony powodowej, z tym jedynie zastrzeżeniem, iż podstawę prawną rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu stanowił art. 100 zdanie 2 k.p.c.

Odnosząc się jeszcze do pozostałych sformułowanych w apelacji zarzutów naruszenia przepisów prawa procesowego wskazać należało, że nie było one uzasadnione, z jednym nieznacznym zastrzeżeniem. Zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. był uzasadniony tylko w tym zakresie, w jakim Sąd Okręgowy zasądził odsetki od kwoty 352.837,97 zł, a nie od wskazywanej przez powoda kwoty 352.422,87 zł. Uznanie zasadności tego zarzutu znalazło odzwierciedlenie w częściowej zmianie zaskarżonego orzeczenia. W pozostałym zakresie zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 321 § 1 k.p.c. nie był uzasadniony. Strona powodowa po zmianie powództwa rzeczywiście wskazywała, że żąda odsetek od kwoty 352.422,87 zł za okres od 29 stycznia 2013 r. do 17 lipca 2014 r. w konkretnej kwocie, tj. 67.276,87 zł. Sąd Okręgowy uwzględnił częściowo powództwo o odsetki, wskazując jednak w wyroku konkretny okres za który należą się stronie powodowej odsetki, nie zaś poprzez wskazanie konkretnej, wyrażonej kwotowo sumy odsetek. Nie ulegało jednak wątpliwości, że rozstrzygnięcie zawarte w pkt II wyroku Sądu I instancji mieściło się w żądaniu dochodzonym przez Spółdzielnię. Kwestie ewentualnych dalszych odsetek wykraczały już poza ramy rozpoznania apelacji strony pozwanej, mogłyby bowiem być przedmiotem rozpoznania tylko wówczas, gdyby strona powodowa zaskarżyła wyrok w części oddalającej jej powództwo, co jednak nie miało miejsca.

Nie był także uzasadniony zarzut naruszenia art. 207 § 3 i § 6 k.p.c., a także art. 227 k.p.c., a także art. 217 § 2 k.p.c. poprzez dopuszczenie dowodu z zeznań świadka G. C., mimo że był to dowód spóźniony.

Przepis art. 207 § 6 k.c. stanowi, że sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie procesowym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. W okolicznościach niniejszej sprawy nie doszło do naruszenia ww. przepisu, bowiem dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka G. C. nie spowodowało zwłoki w rozpoznaniu sprawy. Po pierwsze, świadek był obecny na rozprawie 7 lipca 2016 r. i wówczas dowód został przeprowadzony, a po drugie, w sprawie i tak wyznaczony został kolejny termin rozprawy w celu przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron.

Bezzasadny był również zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 328 § 2 k.p.c. Po pierwsze, apelujący w żaden sposób nie wyjaśnił w jaki sposób kwestia pominięta przez Sąd I instancji miałaby wpłynąć na rozstrzygnięcie sprawy. Po drugie, jak wskazuje się w judykaturze, zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może zostać uznany za uzasadniony tylko wówczas, gdy braki uzasadnienia orzeczenia są tego rodzaju, że uniemożliwiają dokonanie kontroli instancyjnej, bądź z uwagi na niewskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, bądź całkowite niewyjaśnienie przyczyn wydanego rozstrzygnięcia. Żadna z tych sytuacji w niniejszym przypadku nie zachodziła.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda odsetki ustawowe od kwoty 352.422,87 zł od 2 sierpnia 2013 r. do 17 lipca 2014 r., oddalając powództwo o odsetki ustawowe od kwoty 415,10 zł za okres od 7 lipca 2013 r. do 17 lipca 2014 r. oraz od kwoty 352.422,87 zł za okres od 7 lipca 2013 r. do 1 sierpnia 2013 r. W pozostałym zakresie, na podstawie art. 385 k.p.c., apelacja pozwanego podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego, mając na względzie, iż powód uległ tylko w nieznacznej części, orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3, art. 99, art. 100 zdanie 2, art. 108 § 1 k.p.c. oraz na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 265).