Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2018 r.

Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim w Wydziale I Cywilnym, w składzie:

Przewodniczący ; SSR Mariusz Kubiczek

Protokolant; st. sekr. sądowy Karolina Bieniek

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2018 roku w Tomaszowie Maz.

na rozprawie

sprawy z powództwa- D. R. (1), S. R.

przeciwko- K. R.

o zapłatę

orzeka;

1/ zasądza od pozwanego K. R. na rzecz powoda S. R. kwotę 16.066,00 zł (szesnaście tysięcy sześćdziesiąt sześć złotych) tytułem zachowku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 21 marca 2016 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 2.952,00 zł (dwa tysiące dziewięćset pięćdziesiąt dwa złotych- w tym podatek VAT) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu przez adwokata A. O.,

2/ umarza postępowanie w zakresie żądania zasądzenia ponad kwotę 16.066,00 złotych wobec cofnięcia pozwu w tym zakresie,

3/ zasądza od pozwanego K. R. na rzecz powoda D. R. (1) kwotę 12.050,00 zł (dwanaście tysięcy pięćdziesiąt złotych) tytułem zachowku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 21 marca 2016 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 2.952,00 zł (dwa tysiące dziewięćset pięćdziesiąt dwa złotych- w tym podatek VAT) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu przez adwokata A. O.,

4/ umarza postępowanie w zakresie żądania zasądzenia ponad kwotę 12.050,00 złotych wobec cofnięcia pozwu w tym zakresie,

5/ odstępuje od obciążenia stron zwrotem kosztów sądowych na rzecz Skarbu Państwa /Sądu Rejonowego/.

UZASADNIENIE

Powodowie S. R., początkowo jako małoletni reprezentowany przez przedstawicielkę ustawową B. R. oraz D. R. (1), zastąpieni przez adwokata, w pozwie z dnia 3 września 2015 roku /zmodyfikowanym ostatecznie w dniu 20 września 2018 roku /k-128/, domagali się od pozwanego K. R. na swoją rzecz, tytułem należnego zachowku, zasądzenia kwot; 12.050,00 złotych na rzecz D. R. (1) oraz 16.066,00 złotych na rzecz S. R. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenia zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom przez adwokata /k-135 odwrót, k-132 do k-133/.

Pozwany K. R., zastąpiony przez adwokata, nie uznała powództwa i wniosła o jego oddalenie oraz zasądzenie zwrotu kosztów procesu. Podniósł, że powodowie zostali wydziedziczeni przez swoją babkę /k-65/.

Sąd ustalił, następujący stan faktyczny :

D. R. (2) zmarła dnia 16 lipca 2013 roku w T., gdzie ostatnio stale zamieszkiwała. Zmarła jako wdowa. Jako spadkobierców ustawowych pozostawiła córkę W. Ż., syna K. R.. P. synowie /wnuki spadkodawczyni/ D. R. (1) urodzony w dniu (...) oraz S. R. urodzony w dniu (...).

/okoliczność bezsporna, ponadto akta stanu cywilnego k-4 do k-7, kopia postanowienia spadkowego po R. R. k-8/.

W testamencie sporządzonym w dniu 13 maja 2013 roku przed notariuszem R. M. w T. (rep. A. nr 2224/2013) D. R. (2) oświadczyła, że wydziedzicza swoje wnuki D. rdzawego i S. R., gdyż od śmierci ich ojca, tj. od dnia 10 lipca 2010 roku uporczywie, wbrew woli babki postępują w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, nie utrzymują z nią żądnych kontaktów, nie udzielają jej żadnej pomocy i opieki w chorobie, nie interesują się nią, nie dopełniają względem niej obowiązków rodzinnych.

/dowód; testament k-26/.

W dniu 13 maja 2013 roku D. R. (2) darowała synowi K. R. lokal mieszkalny nr (...) położony w T., przy ul. (...) stanowiący odrębną nieruchomość, o powierzchni 49,93 m ² wraz z pomieszczeniem przynależnym i związanym z nim udziałem nieruchomości wspólnej. Na rzecz D. R. (2) ustanowiona została dożywotnia i nieodpłatna służebność mieszkania, polegająca na prawie korzystania z całego lokalu mieszkalnego nr (...).

W dziale II. księgi wieczystej nr (...) wpisany został pozwany M. R. jako właściciel lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w T., przy ul. (...) stanowiącego odrębną nieruchomość, o powierzchni 49,93 m ² .Zaś w dziale III. powołanej księgi wieczystej wpisana została służebność osobista na rzecz D. R. (2).

/dowód; umowa darowizny i ustanowienia służebności osobistej k-68 do k-71, wydruk zupełny treści księgi wieczystej k-27 do k-31/.

D. R. (2) mieszkała w T., w lokalu mieszkalnym nr (...), przy ul. (...). Do 2004 roku mieszkała z mężem, kiedy to została wdową. Syn K. R. mieszkał w przedmiotowym lokalu do roku 2007, złożył własną rodzinę i wyprowadził się od matki. D. R. (2) chorowała przed śmiercią i w związku z tym w roku 2011 przeprowadziła się do niej córka W. Ż. aby opiekować się matką w chorobie.

R. R. ożenił się w roku 1993. Z żoną B. R. oraz synami D. i S. mieszkali w kamienicy przy ul. (...), w T. Do 2004 roku całą rodziną uczestniczyli w życiu rodzinnym D. R. (2). Przychodzili na święta i na uroczystości rodzinne. Po 2004 roku D. R. (2) odwiedzał jej syn R. ze swoimi synami, przychodzili okazyjnie, w święta, na imieniny oraz na Dzień Babci. Relacje pomiędzy teściową a synową były chłodne. Podobnie relacje układały się pomiędzy W. Ż. /bratową/ a B. R.. W. Ż. odczuwała, że B. R. uważała się za kokoś lepszego, lepiej wykształconego. W zachowaniu powodów D. i S. – R. widziała jak się witają i żegnają z babką, nadstawiając policzek, oceniła to jakby brzydzili się babki.

W dniu 10 lipca 2010 roku R. R. zmarł, odbierając sobie życie. D. R. (2) za taki stan rzeczy obwiniała wyłącznie synową. D. R. (1) miał wówczas 16 lat /uczęszczał do Technikum w W./, a młodszy z powodów S. R. miał lat 11 /był uczniem szkoły podstawowej/. Okres żałoby zarówno D. R. (2) jak i rodzina R. R. przeżywali osobno. Jedenaste urodziny S. R. zorganizowane zostały u K. F. (1). Uczestniczyła w nich babka dziecka D. R. (2) oraz pozwany z żoną. K. F. (2) /żona kuzyna B. R./ przez trzy miesiące po śmierci R. R. mieszkała z jego rodziną. Przebywała z nim również I. D.. Wspierali rodzinę po śmierci R. R.. Święta Bożego Narodzenia w 2010 roku D. R. (2) spędziła u córki W. Ż.. D. R. (2) nie okazywała swoich uczuć wobec rodziny – powodów. Niektórzy członkowie rodziny odbierali ją jako osobę zimną, nie zaangażowaną w scalanie rodziny. Była ona zapraszana przez synową na poczęstunek po mszach w intencji zmarłego R. R., również jej córka. Nie przyjmowały zaproszeń.

W 2012 roku D. R. (1) kończył 18 lat. Na przyjęcie zaproszona została również D. R. (2) oraz jego chrzestny- pozwany. Na przyjęcie nie przyszli, bo wnuk zaprosił ją za pośrednictwem stryja K. R.. D. R. (2) oraz powodowie nie dzwonili do siebie nie odwiedzali się. D. R. (2) zmagała się z chorobą nowotworową. Leżała w szpitalach w B., w Tuszynie oraz w T. W szpitalu w T. raz odwiedziła ją synowa z D. R. (1).

D. R. (1) zapamiętał, że jego relacje z babką D. R. (2) nie były jakieś zażyłe. Zapamiętał babcię jako osobę oziębłą w stosunku do niego. Nie chciał się jej narzucać. Po śmierci swojego ojca sam nie mógł się pozbierać, nie myślał wtedy jak czuje się jego babcia. Kiedy zmarła jego babka miał 19 lat. Był an jej pogrzebie.

S. R. miał lat 14 , kiedy zmarła D. R. (2). Zapamiętał, że relacje z babką D. R. (2) nie były odpowiednie, w porównaniu z relacjami jakie miał z drugą babką. Za życia jego ojca chodzili na święta do babki z ojcem, a po jego śmierci już nie. Wydaje mu się, że po śmierci ojca raz był u babki na Dzień Babci. Później nie odwiedzał jej z uwagi na brak zainteresowania z jej strony.

/dowód; zeznania świadków; B. R. k-72 odwrót do k-73 odwrót (00;12;17 do 00;4000), K. F. (3) k-73 odwrót do k-74 (00;41;37 do 00;52;09), I. D. k074 do k-74 odwrót (00;52;39 do 01;02;28), A. W. k-74 odwrót do k-75 (01;03;37 do 01;08;42), W. Ż. k-81 odwrót do k-82, A. D. k-82, przesłuchanie stron ; D. R. (1) k- 134 do k- 134 odwrót (00;03;30 do 00;15;07(, S. R. k-134 odwrót do k-135 (00;15;22 do 00;23;35), K. R. k-135 do k-135 odwrót (00;24;34 do 00;41;55) /.

Biegły rzeczoznawca majątkowy wartość lokalu mieszkalnego nr (...), przy ul. (...), w T. na kwotę 145.500,00 złotych – na datę 13 maja 2013 roku, tj. na datę darowizny. Wartość służebności osobistej wycenił na kwotę 900,00 złotych. Wartość lokalu mieszkalnego bez obciążeń określił na kwotę 144.600,00 złotych.

/dowód; opinia biegłego S. G. k-87 do k-109/.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Stan faktyczny sprawy ustalono w oparciu o wskazane dokumenty jak również i w oparciu o zeznania przesłuchanych świadków oraz przesłuchanie stron. Zeznania świadków zasługują na danie im wiary, gdyż są spontaniczne i spójne ze sobą. Waloru wiarygodności nie ujmuje tym zeznaniom fakt, że większość świadków to krewni stron. Z treści tych zeznań wynika, że pomiędzy D. R. (2) a matką powodów B. R. panowały chłodne stosunki /teściowa- synowa/. D. R. (2) postrzegana była jako osoba chłodna. Samobójcza śmierć jej syna R. R. /ojca powodów/ pogłębiła istniejący stan. Każda ze stron przeżywała okres żałoby w swoim gronie, a relacje pomiędzy babką a wnukami były obojętne.

Potwierdzają to również zeznania złożone przez strony w przesłuchaniu stron. Powodowie swoje relacje z babką nie określają zażyłymi. Potwierdzają, iż za życia ich ojca widywali się z babką /na pewno/ dwa razy do roku na święta. Przesłuchanie pozwanego potwierdza brak zażyłości w relacjach powodów i D. R. (2). Odmówił Sąd dania W. tym zeznaniom złożonym w charakterze strony, jedynie w części dotyczącej rozmowy pozwanego z bratem R. w przeddzień jego samobójczej śmierci, kiedy to miał żalić się na postępowanie żony i zachowanie synów. Nie znajdują one potwierdzenie w pozostałych okolicznościach faktycznych, a mianowicie, że rodzice powodów byli zgodnym i kochającym się małżeństwem /k-74/, byli małżeństwem do końca jego życia /k-72 odwrót/.

Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy są zeznania świadka A. D. /k-82/ jedynego świadka, osoby obcej dla stron/ sąsiadki z ul. (...). Świadek stwierdziła, że nie widywała powodów u D. R. (2) oraz że D. R. (2) o wnukach, o rodzinie nie opowiadała w rozmowach sąsiedzkich. Ocena tych zeznań musi prowadzić do wniosku, że przy rzadkości odwiedzin /ze strony powodów/ istniało małe prawdopodobieństwo zostania zauważonym przez sąsiada /tu sąsiadkę/. Brak w rozmowach sąsiedzkich tematów o swojej rodzinie, o wnukach świadczyć może o braku powodów do zadowolenia, ale i o powściągliwości rozmówcy.

Stosownie do dyspozycji przepisu (...) k.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku ( wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku;

1/ wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2/ dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3/ uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyny wydziedziczenia podane przez spadkodawczynię w testamencie nawiązują do podstawy podanej w punkcie 3/ art. 1008 k.c.

W pojęciu „zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych”, o których mowa w art. 1008 pkt. 3 k.c. , mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu również o brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami. Nietrudno dostrzec, że przyczynami wydziedziczenia są wypadki rażąco nagannego postępowania osoby uprawnionej do zachowku, a w sytuacjach ujętych w art. 1008 pkt. 1 i 3 k.c.- dodatkowo jeszcze takiemu postępowaniu musi towarzyszyć uporczywość, trwałość / porusza- Kodeks cywilny. Komentarz, 2008 rok, pod red. E. Gniewka – Legalis/.

W kontekście zacytowanych przepisów Sąd doszedł do przekonania, że powodom nie można przypisać, że w sposób uporczywy i trwały nie dopełniali względem spadkodawczyni obowiązków rodzinnych /łączących babkę z wnukami/. W chwili testowania oraz w okresie poprzedzającym ten moment na kontakty babki z wnukami wpływ miały takie czynniki jak; relacje matki powodów z teściową D. R. (2), cechy charakterologiczne D. R. (2) (postrzegana jako osoba zimna), wiek powodów, sytuacja rodzinna w jakiej się znaleźli /samobójstwo ich ojca/. Te okoliczności budzą poważne zastrzeżenia Sądu, czy można w sposób obiektywny wymagać od chłopca w wieku lat od 11 do 14 /S. R./ oraz w wieku lat od 16 do 19 /D. R. (1)/, po traumatycznych przeżyciach osobistych –rodzinnych (samobójstwo ojca) dopełniania obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy- wobec tego konkretnego spadkodawcy.

Z tych wszystkich, podniesionych wyżej względów, doszedł Sąd do przekonania, że wydziedziczenie powodów w testamencie jest bezpodstawne i dlatego powództwo o zachowek uwzględnił.

Instytucja zachowku, uregulowana w kodeksie cywilnym w księdze czwartej –Spadki, tytule IV. Zgodnie z treścią art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału ( zachowek).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia / art. 991 § 2 k.c./.

W niniejszej sprawie występuje sytuacja określona w § 2 cytowanego art. 991 k.c. – w odniesieniu do powodów.

Instytucja zachowku stanowi formę ustawowego zabezpieczenia interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami rozporządzeń dokonywanych przez niego /spadkodawcę/ w ramach przysługującej swobody testowania. Ustawodawca pozostawił spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku, spadkodawca może bowiem powołać uprawnionego do dziedziczenia po sobie, może ustanowić na jego rzecz zapis, czy też dokonać na jego rzecz darowiznę. Jeżeli zaś uprawniony nie otrzymał w żadnej z tych postaci należnego mu zachowku, to przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia.

Roszczenie o zapłatę określonej kwoty zachowku przysługuje osobie, która; - należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku, - dziedziczyłaby z ustawy w danym wypadku, - nie została wydziedziczona /art. 1008 k.c./, - nie otrzymała w inny sposób owego minimum, które w ramach zachowku jej się należy /art. 996 i 997 k.c./.

Przy obliczaniu zachowku, które jest wieloetapowym zabiegiem matematycznym/ w pierwszej kolejności ustaleniu podlega udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Oblicza się go według prawideł dziedziczenia ustawowego zawartych w art. 931 i następne kodeksu cywilnego. Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie udziału zachowkowego. Następnie zaś substratu zachowku. Wyliczenie to jest uzależnione od tego, czy spadkodawca uczynił za życia darowizny na rzecz spadkobierców uprawnionych do zachowku. Jeżeli tak, to do wartości czystej spadku należy doliczyć wartość darowizn według zasad określonych w art. 993- 997 k.c. Oznacza to, że substrat zachowku równa się czystej wartości spadku + wartość darowizn. Przy braku majątku spadkowego podstawę obliczenia zachowku stanowi suma darowizn / orzeczenie SN z dnia 7 lipca 1964 roku, I CR 691/62 opubl. OSNCP 1965r, poz.143/.

Należny zachowek oblicza się mnożąc udział zachowkowy przez substrat zachowku.

Powodowie D. R. (1) i S. R. dziedziczą spadek po babce D. R. (2) z ustawy w udziałach wynoszących po 1/6 części każdy z nich (pozostałe udziały przypadają W. Ż. i pozwanemu K. R. po 2/6 części). A zatem ich udział zachowkowy wynosi ; w przypadku D. R. (1) 1/12 części ( 1/2 x 1/6 ), a w przypadku S. R., który w dacie otwarcia spadku był małoletni - 2/18 części ( 2/3 x 1/6).

Po obliczeniu udziału zachowkowego można przejść do następnego etapu obliczeń zmierzającego do ustalenia czystej wartości spadku /do ustalenia substratu zachowku/.

Spadkodawczyni dokonała darowizny przedmiotowego prawa do lokalu (odrębnej własności lokalu mieszkalnego), a zatem udział w nieruchomości wynosi dla D. R. (1) 1/12 części, dla S. R. 2/18 części we własności o wartości ustalonej przez biegłego – 144.600,00 zł . Przedmiotowe prawo własności stanowiło majątek spadkodawczyni.

Zachowek należny powodom obliczyć należy zatem w sposób następujący; D. R. (1) - 1/12 (udział zachowkowy) x 144.600,00 złotych (substrat zachowku) = 12.050,00 złotych, S. R. -2/18 (udział zachowkowy) x 144.600,00 złotych (substrat zachowku) = 16.066,00 złotych.

Odsetki od roszczenia należnego powodom możliwe były do przyjęcia od dnia 21 marca 2016 roku /k-24/ tj. od dnia doręczenia odpisu pozwu pozwanemu.

W pozostałych częściach powództwa zostały umorzone wobec cofnięcia pozwów /k-128/.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. przyjmując zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy. Na koszty te składają się wynagrodzenia adwokata z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej poszczególnym powodom w kwotach po 2.952,00 złotych –obliczone na podstawie § 8 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku /Dz.U. z dnia 18.10.2016 roku, poz. 1714/.

O kosztach sądowych orzeczono na podstawie przepisu art.113 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych /Dz. U. nr 167, poz. 1389 z późniejszymi zmianami/.