Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2018 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Agnieszka Hreczańska – Cholewa (spr.)

Sędziowie: SSO Piotr Jarmundowicz

SSO Katarzyna Wręczycka     

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 10 września 2018 r.

sprawy z powództwa M. C.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia - Fabrycznej we Wrocławiu

z dnia 11.10.2017 r.

sygn. akt XIV C 148/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że zasądza od strony pozwanej (...) S.A. w W. na rzecz powódki M. C. 7134,44 zł (siedem tysięcy sto trzydzieści cztery złote czterdzieści cztery grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 03.03.2016 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie; zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób, że zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki 360,70 zł kosztów procesu;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej 116,10 zł kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Agnieszka Hreczańska – Cholewa SSO Piotr Jarmundowicz SSO Katarzyna Wręczycka

II Ca 109/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11.10.2017 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Fabrycznej we Wrocławiu Wydział XIV Cywilny zasądził od strony pozwanej (...) S.A. w W. na rzecz powódki M. C. kwotę 13 152,59 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3.03.2016 r. do dnia zapłaty (pkt II) oraz kwotę 3 139 zł tytułem kosztów procesu (pkt II).

Sąd Rejonowy ustalił, że M. C. zawarła ze spółką (...) S.A. z siedzibą w W. osiem umów pożyczek, które przewidywały m.in. obowiązek pokrycia przez powódkę opłaty przygotowawczej oraz opłaty w związku ze skorzystaniem przez powódkę opcji „(...)”. Koszty te w ramach poszczególnych umów kształtowały się następująco:

- umowa pożyczki nr (...), 203 złotych z tytułu opłaty przygotowawczej oraz opłatę za skorzystanie z usługi obsługi w domu w wysokości 1.905,64 złotych;

- umowa pożyczki nr (...), 203 złotych z tytułu opłaty przygotowawczej oraz opłatę za skorzystanie z usługi obsługi w domu w wysokości 1.905,64 złotych

- umowa pożyczki nr (...), 98,60 złotych z tytułu opłaty przygotowawczej oraz opłatę za skorzystanie usługi obsługi w domu w wysokości 925,60 złotych;

- umowy pożyczki numer (...), 203 złotych z tytułu opłat przygotowawczej oraz opłatę za skorzystanie z usługi obsługi w domu w wysokości 1.905,64 złotych;

- umowa pożyczki numer (...), 150,80 złotych z tytułu opłaty przygotowawczej oraz opłata za skorzystanie z usługi obsługi w domu wysokości 1.415,62 złotych;

- umowa pożyczki numer (...), 110,20 złotych z tytułu opłaty przygotowawczej oraz opłata za skorzystanie z usługi obsługa w domu w wysokości 1.034,49 złotych;

- umowa pożyczki numer (...), 219,24 złotych z tytułu opłaty przygotowawczej oraz opłata za skorzystanie z usługi obsługi w odmu w wysokości 1.079,40 złotych;

- umowa pożyczki numer (...), 88,92 złotych z tytułu dodatkowej opłaty przygotowawczej oraz opłata za skorzystanie z usługi obsługi w domu w wysokości 1.276,60 złotych;

- umowa pożyczki numer (...), 76,56 złotych z tytułu dodatkowej opłaty przygotowawczej oraz opłata za skorzystanie z usługi obsługi w domu w wysokości 1.130,00 złotych.

Ustalono, że zgodnie z treścią ww. umów pożyczkodawca był zobowiązany wobec pożyczkobiorcy do odbioru spłacanych rat pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy, za co miał pobierać opłatę za obsługę pożyczki w domu. Sąd Rejonowy ustalił, że wyrokiem z dnia 4 listopada 2014r. sygn. akt VI C 805/14 Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu VI Wydział Cywilny ustalił, że w stosunku do M. C. nie są wiążące następujące postanowienia umowy pożyczki nr (...) zawartej dnia 9 lipca 2012r. pomiędzy M. C. a (...) S.A. w W.:

- we wstępnej części umowy pkt F – opłata za obsługę pożyczki w domu w wysokości 58,1% kwoty do wypłaty tj. kwotę 2.440,20 zł,

- w punkcie 1.b fragment: pozostałą kwotę tj. łączne zobowiązania do spłaty pożyczkobiorca zobowiązuje się spłacać w 90 tygodniowych ratach, ostatnia wynosi 99,92 zł natomiast każda pozostała rata 100,77 zł płatnych w kolejnych okresach tygodniowych według punktu 3 dla umowy z opcją obsługi pożyczki w domu, albo punktu 12 (dla umowy bez opcji obsługi pożyczki w domu) po dniu zawarcia umowy. Każda powyższa rata składa się z części całkowitej kwoty pożyczki, odsetek oraz części opłaty za obsługę pożyczki w domu (jeżeli została wybrana przez pożyczkobiorcę opcja obsługi pożyczki w domu) określonej zgodnie z punktem 2 umowy,

- w punkcie 1.b fragment: opłata za obsługę pożyczki w domu jest należna za pobranie kwot spłacanych przez pożyczkobiorcę (i uiszczana w proporcji do spłacanych kwot bez względu na to, czy są uiszczane w wyznaczonym terminie, po terminie, czy też przed jego upływem w tym w ramach spłaty pożyczki przed terminem określonym w umowie,

- w punkcie 3 fragment: decyzja o wyborze opcji obsługi pożyczki w domu jest ostateczna i nie podlega zmianie w trakcie trwania umowy.

Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt I C 2441/14 zasądził od strony pozwanej (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz powódki M. C. kwotę 1.276,60 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu opłaty za skorzystanie z opcji „(...)” w umowie pożyczki nr (...). W pozostałym zakresie Sąd powództwo oddalił. Na skutek apelacji strony pozwanej wyrokiem z dnia 17 marca 2016r. Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny w sprawie o sygn. XXVII Ca 442/16 zmienił zaskarżony wyrok z dnia 12 grudnia 2014r., sygn. akt I C 2441/14 w ten sposób, że oddalił powództwo w całości i nie obciążył powódki kosztami procesu. Sąd Rejonowy ustalił także, że w toku postępowania w trybie ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2015r., poz. 184) przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów zostało uprawdopodobnione, że ww. przedsiębiorca stosuje określone w art. 24 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów polegające na:

- stosowaniu opłaty za obsługę w domu, której wysokość nie odpowiada wartości świadczeń realizowanych w ramach tej opłaty, co może stanowić naruszenie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,

- stosowaniu dodatkowej opłaty przygotowawczej, której wysokość nie odpowiada wartości świadczeń realizowanych w ramach tej opłaty, co może stanowić naruszenie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,

- stosowaniu opłaty przygotowawczej, której wysokość nie odpowiada wartości świadczeń realizowanych w ramach tej opłaty, co może stanowić naruszenie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,

co wynika z treści decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 20 kwietnia 2015r. Na (...) S.A w W. nałożono na mocy ww. decyzji zobowiązanie do zaniechania stosowania zakazanych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Sąd I instancji ustalił także, że powódka zaciągnęła kilka pożyczek u strony pozwanej. Pierwszą pożyczkę powódka zaciągnęła telefonicznie. Następnie przychodził przedstawiciel w celu odebrania rat. Powódka nie miała wpływu na treść umowy pożyczki w tym zakresie. Prawomocnym postanowieniem z dnia 26.09.2016 r. Sąd odrzucił pozew w części w zakresie żądania zapłaty kwoty 1 276,60 zł z tytułu zwrotu opłaty za obsługę pożyczki w domu uiszczonej na podstawie umowy pożyczki nr (...).

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał roszczenie powódki za zasadne niemalże w całości, za wyjątkiem części w kwocie 1 276,60 zł. W tym zakresie Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 26.09.2016 r. Sąd odrzucił pozew z uwagi na prawomocne osądzenie tego żądania przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Śródmieścia w Warszawie w sprawie o sygn. I C 2441/14. Sąd I instancji uznał, że żądanie pozwu znajduje swoja podstawę w treści art. 410 § 2 k.c., zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Dokonując oceny zasadności roszczenia powódki Sąd Rejonowy uznał, że zapisy umowy pożyczki zawartej między stronami dotyczące sposobu naliczania oraz pobierania opłat za obsługę pożyczki w domu jak i opłaty dodatkowej, stanowiły niedozwolone postanowienia umowne, w rozumieniu przepisu art. 385 ¹ k.c., i, jako takie, nie mogły być wiążące dla powódki, zaś pobranie od niej w/w opłat uznać należało za praktykę niedozwoloną, a kwotę uiszczoną z tego tytułu przez M. C. na rzecz kredytodawcy - za świadczenie nienależne, o którym mowa w treści przepisu art. 410 § 2 k.c. Sąd Rejonowy wskazał, że wobec treści przepisów art. 385 ¹ - art. 385 ³ k.c., dotyczących niedozwolonych postanowień umownych, ocena, czy konkretny zapis umowy stanowił klauzulę abuzywną, jest dopuszczalna w toku rozpoznawania każdej sprawy cywilnej dotyczącej konkretnego stosunku obligacyjnego, czyli w toku tzw. kontroli in concreto, nie zaś wyłącznie w trakcie tzw. kontroli in abstracto, niezależnej od istnienia konkretnego zobowiązania, dokonywanej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w postępowaniu odrębnym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 479 ³⁶ -art. 479 ⁴⁵ k.p.c.). Celem kontroli abstrakcyjnej jest ochrona interesu publicznego w postaci zbiorowego interesu konsumentów, przy czym pośrednio może dojść do realizacji indywidualnego interesu konsumenta, który wystąpił z powództwem. Prawomocne wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów od chwili wpisania wzorca umowy uznanego za niedozwolone postanowienie do rejestru, wywołują skutki wobec osób trzecich, a więc charakteryzują się tzw. rozszerzoną prawomocnością (art. 479 ⁴³ k.p.c.). Sąd Rejonowy wskazał, że kontrola in abstracto polega na analizowaniu treści postanowień wzorca umowy w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i jest dokonywana niezależnie, czy między stronami doszło do zawarcia umowy z wykorzystaniem tego wzorca, zaś jej następstwem jest wyłącznie stwierdzenie bezskuteczności konkretnego postanowienia umowy na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c., wskutek czego postanowienie takie zostaje wyeliminowane z obrotu. Kontrola incydentalna wzorca umowy jest dokonywania przez sąd w celu udzielenia ochrony indywidualnemu interesowi konsumenta, zaś wyrok wydany przez sąd wiąże tylko strony danego postępowania. W dalszej kolejności Sąd Rejonowy przytoczył przepis art. 385 ¹ k.c. stanowiący, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie - poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron - nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W świetle treści wskazanego przepisu uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymagało stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w nim przesłanek, tj. że kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego): 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron i 3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sąd uznał, że kwestionowane postanowienia umowy nie były z powódkę indywidualnie uzgadniane. Sąd nie przychylił się do zarzutów strony pozwanej jakoby o fakcie indywidualnego uzgadniania tych postanowień umownych świadczyła okoliczność, że powódka miała możliwość zawarcia umowy pożyczki w tzw. wariancie podstawowym, czyli bez wyboru opcji obsługi pożyczki w domu, jednak wyraziła ona wolę skorzystania z dodatkowej usługi świadczonej przez pożyczkodawcę polegającej na dostarczeniu kwoty pożyczki oraz na odbiorze rat pożyczki w domu pożyczkodawcy. Według strony pozwanej bowiem powódka samodzielnie dokonała wyboru dodatkowej opcji dotyczącej obsługi pożyczki, co świadczyło, że miała ona możliwość ukształtowania treści zapisów umowy, miała wpływ na ich kształt, a zatem nie sposób było uznać, iż nie doszło w tym zakresie do indywidualnego uzgodnienia postanowień umownych między stronami. Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z treścią przepisu art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. I że sformułowanie: „rzeczywisty wpływ konsumenta na treść postanowienia" oznacza, że za nieuzgodnione indywidualnie trzeba uznać postanowienie, które konsument wybrał spośród kilku zaproponowanych przez przedsiębiorcę, a zatem takich, które nie były przedmiotem pertraktacji między stronami, czyli tzw. klauzule narzucone. Rzeczywisty wpływ konsumenta na treść postanowienia nie może być ograniczony przez jego kontrahenta w ten sposób, że konsument dokonuje wyłącznie wyboru spośród alternatywnych klauzul sformułowanych przez przedsiębiorcę, jak i konieczne byłoby wykazanie, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, a więc z nim negocjowany. Sąd Rejonowy uznał także, że zakwestionowane przez powódkę postanowienia nie dotyczyły świadczeń głównych umowy, którymi w przypadku umowy pożyczki są: po stronie pożyczkodawcy - wydanie przedmiotu pożyczki pożyczkobiorcy, natomiast na pożyczkobiorcy ciąży obowiązek zwrotu takiej samej kwoty pieniężnej oraz ewentualnie odsetek, jeżeli są one przewidziane w treści umowy. Bez wątpienia opłata za obsługę pożyczki w domu oraz opłata przygotowawcza i dodatkowa opłata przygotowawcza, nie były głównymi świadczeniami stron umowy pożyczki, a pozwalały na wypracowanie dodatkowego zysku po stronie pożyczkodawcy. Ostatecznie Sąd Rejonowy uznał, że wspomniane postanowienia stanowią klauzule abuzywne albowiem kształtują prawa i obowiązki powódki jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Przez „rażące naruszenie interesów konsumenta" w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. należy rozumieć nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku zobowiązaniowym (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lipca 2005 roku, I CK 832/04). Natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom, w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego, oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron stosunku umownego. W stosunkach z konsumentami szczególne znaczenie mają te oceny zachowań podmiotów w świetle dobrych obyczajów, które odwołują się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Tym wartościom bowiem powinny odpowiadać zachowania, stron stosunku zobowiązaniowego. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z ww. wartościami, kwalifikować należy zawsze jako sprzeczne z dobrymi obyczajami w rozumieniu przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c. W szczególności stwierdzenie to dotyczy wszelkich postanowień, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy. Zatem, co do zasady, za sprzeczne z dobrymi obyczajami uznaje
się reguły postępowania sprzeczne z etyką, moralnością, aprobowanymi społecznie
obyczajami, jednakże za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także
działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego
przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc
działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne i odbiegające od
przyjętych standardów postępowania (tak też trafnie Sąd Ochrony Konkurencji
Konsumentów w W. w wyroku z dnia 29 kwietnia 2011 r., XVII AmC 1327/09). Sąd Rejonowy wskazał, że opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu była przez pozwaną naliczana w wysokości nieadekwatnej do faktycznych kosztów wykonywanych czynności, a przynajmniej że okoliczności takie pozwany nie wykazał. Twierdzenie, że koszt wizyty w domu pożyczkobiorcy wynosi minimum 28 zł, a co za tym idzie kwoty pobrane od powódki nie były zbyt wygórowane w tym zakresie, nie znajduje żadnego oparcia w faktach. Skoro opłata jest pobierana za odbiór raty pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy, to pobierający taką opłatę winien wykazać jakie faktycznie poniósł w związku z tym koszty, np. związane z konkretnym przejazdem do miejsca zamieszkania pożyczkobiorcy i z powrotem. Ustalanie wysokości opłaty jako procenta od całkowitej kwoty pożyczki nie znajduje żadnego uzasadnienia. Dalej Sąd zważył, że zgodnie z treścią zapisu zawartego w każdej z kwestionowanych umów, pożyczkobiorca jest uprawniony do spłaty zobowiązania przed terminem ustalonym w umowie pożyczki, a wówczas pożyczkobiorcy przysługuje prawo do pomniejszenia niespłaconego łącznego zobowiązania o kwotę oprocentowania liczonego za okres przypadający po spłacie pożyczki, obniżenie nie dotyczy jednak opłaty przygotowawczej oraz opłaty za obsługę pożyczki w domu. Skoro pożyczkobiorca spłacił pożyczkę wcześniej, nie ma już konieczności odbioru od niego dalszych rat pożyczki, dlaczego zatem pożyczkobiorca ma ponosić koszty kolejnych hipotetycznych wizyt pracownika pozwanego. W dalszej kolejności Sąd Rejonowy wskazał, że oprócz opłaty za obsługę pożyczki w domu, pozwany pobrał od powódki dodatkową opłatę przygotowawczą, która zgodnie z zapisami umów, jest opłatą pokrywającą koszty związane z uruchomieniem usługi pożyczki w domu oraz dostarczeniem gotówki do domu pożyczkobiorcy, czyli zapewne chodzi o jedną wizytę w domu pożyczkobiorcy w celu przekazania pożyczonej kwoty. Tak ustalona procentowo opłata – od wysokości kwoty pożyczki, nie znajduje żadnego uzasadnienia w faktycznie poniesionych z tego tytułu przez pozwanego kosztach. Na marginesie tylko należy jeszcze wspomnieć, że powódka posiadała jednocześnie kilka pożyczek u pozwanego i podczas jednej wizyty pracownika dokonywała spłaty kilku rat. Ponadto namnożenie wszelkiego rodzaju opłat dodatkowych powodowało, że pożyczkobiorca musiał zwrócić niemalże dwukrotność pożyczonej kwoty. Ostatecznie Sąd Rejonowy uznał, że postanowienia umowne wprowadzające opłaty uzależnione wyłącznie od wysokości kwoty pożyczki i bez względu na to czy usługa ta jest nadal wykonywana i jakie faktycznie zostały w związku z obsługą danej pożyczki poniesione przez pozwanego koszty, bez wątpienia należało uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy słabszej strony stosunku zobowiązaniowego, tj. konsumenta. Na pozwanym spoczywał ciężar wykazania, że pobrane od powódki opłaty odpowiadały faktycznie poniesionym przez niego kosztom, samo zaś gołosłowne twierdzenie, że koszt obsługi w domu odnośnie pobrania jednej raty wynosi 28 zł, nie prowadził do zwolnienia go z tego obowiązku. Również podniesiony przez pozwanego argument, że banki pobierają opłaty przygotowawcze przy zawieraniu umów pożyczki niczego nie załatwia i nie oznacza, że w każdym przypadku taka opłata jest uzasadniona i ustalona w sposób prawidłowy. O odsetkach Sąd Rejonowy orzekła na podstawie przepisu art. 481 § 1 i 2 k.c. albowiem zobowiązanie z tytułu nienależnego świadczenia jest zobowiązaniem bezterminowym, zatem obowiązek zapłaty aktualizuje się z chwilą wezwania dłużnika do jego spełnienia (455 k.c.). Powódka nie wykazała w sprawie niniejszej, że wzywała pozwanego do zapłaty, zatem Sąd zasądził odsetki od dnia następnego od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu.

Z wyrokiem tym nie zgodziła się strona pozwana.

Zaskarżając wyrok w całości, tj. w zakresie pkt I i II, strona pozwana zarzuciła:

1.naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez wadliwe sporządzenie uzasadnienia wyroku, w konsekwencji brak rozpoznania istoty sprawy;

2.naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. polegające na braku wskazania, które postanowienie umowne Sąd uznał za klauzule abuzywne oraz braku ustalenia zakresu, w jakim umowa zawarta przez strony wiąże je, a w konsekwencji błędnym przyjęciu, że w ustalonym przez Sąd stanie faktycznym nie istniał podstawa prawna do spełnienia przez powódkę świadczenia w wysokości 13 152,59 zł;

3.naruszenia przepisów postępowania przez brak uznania za przyznane następujących twierdzeń pozwanego, co do których nie wypowiedziała się strona powodowa:

-koszt jednorazowej wizyty pracownika P. u pożyczkobiorcy celem odebrania płatności kształtuje się na poziomie minimum 28 zł;

- P. wypłaca swoim współpracownikom prowizje w wysokości 5 % zebranej kwoty pożyczki stanowiącej wynagrodzenie należne przedstawicielowi pozwanego z tytułu pobrania spłaty raty pożyczki w domu klienta oraz 11,4% przychodu z tytułu danej pożyczki z tytułu zbiórek od spłaconej w całości pożyczki;

4.naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie błędnej oceny materiału dowodowego sprawy i poczynienia błędnych ustaleń faktycznych w zakresie:

- braku ustalenia kosztu związanego ze świadczeniem P. usługi obsługi pożyczki w domu, wynoszącego minimum 28 zł za wizytę;

- braku ustalenia, że pożyczka nr (...) zawarta została na 60 tygodni i że została spłacona po 75 tygodniach, co wiązało się z odbyciem przez pracowników P. 75 wizyt tygodniowych zamiast planowanych 60, co kształtowało koszt jednej wizyty na poziomie 15,42 zł;

- braku ustalenia, że pożyczka nr (...) zawarta została na 45 tygodni i że została spłacona po 86 tygodniach, co wiązało się z odbyciem przez pracowników P. 86 wizyt tygodniowych zamiast planowanych 45, co kształtowało koszt jednej wizyty na poziomie 14,84 zł;

- braku ustalenia, że pożyczka nr (...) zawarta została na 60 tygodni i że została spłacona po 109 tygodniach, co wiązało się z odbyciem przez pracowników P. 109 wizyt tygodniowych zamiast planowanych 60, co kształtowało koszt jednej wizyty na poziomie 10,37 zł zaś w ramach pozostałych umów na poziomach od 16,82 zł ( umowa nr (...)) do 34,64 zł (umowa nr (...));

- braku ustalenia, że w ramach wybranej przez powódkę opcji spłaty pożyczki z opcją obsługi pożyczki w domu, P. zrezygnował z jakichkolwiek opłat za zwłokę wynoszących 15 zł w przypadku zawarcia umowy bez obsługi pożyczki w domu oraz odsetek za opóźnienie;

- błędnego ustalenia ze opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu została ustalona jako procent od całkowitej kwoty pożyczki;

- braku ustalenia, że opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu pokrywa takie koszty jak wynagrodzenie osób dokonujących zbiórek, koszty związane z bezpieczeństwem i dostarczaniem gotówki do klienta, koszt wyposażenia przedstawicieli w odpowiedni sprzęt (stanowisko pracy, odpowiedni sprzęt), koszty osobowe pracowników niezbędnych do cotygodniowego rozliczania przedstawicieli odpowiedzialnych za zbiorki;

- braku ustalenia, że opłata przygotowawcza pokrywa takie koszty jak: koszty rozpoznania wniosku, w tym koszty wynagrodzeń pracowników, którzy takie wnioski weryfikują, koszty weryfikacji klientów w bazach dłużników, koszty prowizji agenta pozyskującego klienta, koszty wydruku dokumentacji pożyczkowej ogólne koszty zakładowe, koszty oceny ryzyka udzielania pożyczki oraz przygotowania umowy, koszty związane z pozyskaniem klienta;

5. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 6 k.c. polegające na błędnym określeniu rozkładu ciężaru dowodu i przyjęcie, że to nie na powódce spoczywa ciężar wykazania abuzywności określonych kwestionowanych zapisów umowy, lecz na pozwanym, który powinien wykazać brak tej abuzywności, w tym wykazać, że opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu była przez niego naliczona w wysokości adekwatnej do faktycznych kosztów wykonanej czynności;

6. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c. polegające na błędnym przyjęciu, że postanowienia umowy zawartej przez strony rażąco naruszają interesy powódki;

7. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. 385 ¹ § 1 k.c. polegającym na błędnym przyjęciu, że opłata z tytułu kosztów obsługi pożyczki w domu oraz opłata przygotowawcza, stanowiące część umówionej przez strony ceny, nie stanowią świadczenia głównego w zawartych przez nie umowach, a tym samym może znaleźć do nich zastosowanie sankcja bezskuteczności, pomimo, że cena ta została sformułowana w sposób jednoznaczny;

8. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 411 pkt 1 k.c. poprzez uwzględnienie powództwa o zwrot świadczenia nienależnego w sytuacji, w której świadczenia zostało spełnione przez powódkę dobrowolnie, bez zastrzeżenia zwrotu.

W oparciu o tak skonstruowane zarzuty strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości a także zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu za I i II instancję.

W uzasadnieniu apelacji strona pozwana odnośnie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. zarzuciła, że uzasadnienie sporządzone przez Sąd I instancji uniemożliwia przeprowadzenie instancyjnej kontroli poprawności zaskarżonego wyroku. Zarzucono, że powierzchowne podejście Sądu do problematyki abuzywności określonych zapisów umowy uniemożliwia prześledzenie toku myślowego Sądu Rejonowego. W szczególności Sąd Rejonowy nie wskazał, które konkretnie zapisy spornych umów poddał swojej ocenie albowiem nigdzie ich nie zacytował a skoro tak nie sposób precyzyjnie ocenić zasadności roszczenia pieniężnego powódki. Przyjmując nieadekwatność wysokości naliczanej opłaty Sąd ten nie wskazuje, na czym owa nieadekwatność miałaby polegać a przecież taka kontrola winna być osadzona w realiach konkretnego stanu faktycznego. Jeżeli Sąd uznał, że wysokość płaty została określona w sposób godzący w interes powódki, winien ustalić wysokość tej opłaty w każdej z umów. W dalszej części strona pozwana wskazała, że bez wiedzy, która konkretnie klauzula została uznana przez Sąd I instancji za niedozwolone postanowienie umowne, nie jest możliwe ustalenie wiążącego strony zakresu praw i obowiązków wynikających z zawartej przez nie umowy. Strona pozwana zarzuciła także, że w ramach ustalonych do zapłaty rat zobowiązanie powódki obejmowało także zapłatę opłaty z tytułu obsługi pożyczki oraz opłaty przygotowawczej, stąd też nieobjęcie kontrolą postanowienia określającego sposób spłaty pożyczki ( wysokość i termin spłaty rat) nie było możliwe ustalenie abuzywności postanowień w zakresie wspomnianych opłat. Strona pozwana podkreśliła także, że nieuzasadnione były ustalenia Sądu jakoby sporne opłaty zostały we wszystkich wiążących strony umowach określone jako pewien procent wartości całej pożyczki, gdy tymczasem zgromadzony materiał dowodowy nie dawał podstaw do tego rodzaju twierdzeń. Opłaty te zostały określone kwotowo. Żadna z umów nie kalkuluje wskazanych opłat jako procentowej części wartości całej pożyczki. Zarzucono także, że Sąd Rejonowy nie ustalił ani nie oszacował wysokości kosztów powiązanych ze świadczeniem usługi obsługi pożyczki w domu oraz opłaty przygotowawczej.

Naruszenie przez Sąd Rejonowy art. 6 k.c. prowadzi natomiast do wniosku, że Sąd ten oparł swoje orzeczenie na domniemaniu abuzywności zaskarżonych postanowień, nakładając na stronę pozwaną ciężar dowiedzenia, że postanowienia te nie naruszają dobrych obyczajów i interesów powódki. Co więcej, w tym zakresie Sąd nie udowodnił swojego stanowiska albowiem nie wskazał, jakie akceptowane dobre obyczaje nakazywałyby stronie pozwanej świadczyć usługi w cenie wyższej niż tylko ponoszone koszty a także progu, po przekroczeniu którego dana opłata może być oceniona jako rażąco wygórowana. Aby tego dokonać Sąd winien ustalić wysokość opłaty związanej z obsługą spłaty jednej raty pożyczki, ustalić wysokość kosztów związanej z obsługą spłaty jednej raty pożyczki oraz wskazać, gdzie w jego przekonaniu kończy się prawnie dopuszczalny poziom opłat a zaczyna się poziom wygórowany. Strona pozwana podtrzymała stanowisko, że część umowy zakwestionowana przez powódkę określa główne świadczenia stron.

Sąd Okręgowy ustalił dodatkowo następujący stan faktyczny:

Spłata pożyczki zaciągniętej przez powódkę na mocy umowy nr (...) miała nastąpić w 55 tygodniowych ratach. Opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu w wysokości 925,60 zł stanowiła 54,44% zaciągniętej pożyczki w wysokości 1700 zł, zaś opłata przygotowawcza w wysokości 98,60 zł – 5,8% tej kwoty.

Spłata pożyczki zaciągniętej przez powódkę na mocy umowy nr (...) miała nastąpić w 55 tygodniowych ratach. Opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu w wysokości 1905,64 zł stanowiła 54,44% zaciągniętej pożyczki w wysokości 3500 zł, zaś opłata przygotowawcza w wysokości 203 zł – 5,8% tej kwoty.

Spłata pożyczki zaciągniętej przez powódkę na mocy umowy nr (...) miała nastąpić w 55 tygodniowych ratach. Opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu w wysokości 1905,64 zł stanowiła 54,44% zaciągniętej pożyczki w wysokości 3500 zł, zaś opłata przygotowawcza w wysokości 203 zł – 5,8% tej kwoty.

Spłata pożyczki zaciągniętej przez powódkę na mocy umowy nr (...) miała nastąpić w 55 tygodniowych ratach. Opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu w wysokości 1905 zł stanowiła 54,44% zaciągniętej pożyczki w wysokości 3500 zł, zaś oplata przygotowawcza w wysokości 203 zł – 5,8% tej kwoty.

Spłata pożyczki zaciągniętej przez powódkę na mocy umowy nr (...) miała nastąpić w 60 tygodniowych ratach. Opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu w wysokości 1079,40 zł stanowiła 51,44% zaciągniętej pożyczki w wysokości 2200 zł, zaś opłata przygotowawcza w wysokości 219,24 zł - 10 % tej kwoty.

Spłata pożyczki zaciągniętej przez powódkę na mocy umowy nr (...) zł miała nastąpić w 60 tygodniowych ratach. Opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu w wysokości 1130,80 zł stanowiła 51,40% zaciągniętej pożyczki w wysokości 2200 zł, zaś oplata przygotowawcza w wysokości 229,68 zł – 10,44 % tej kwoty.

Spłata pożyczki zaciągniętej przez powódkę na mocy umowy nr (...) miała nastąpić w 55 tygodniowych ratach. Opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu w wysokości 1415,62 zł stanowiła 54,44% zaciągniętej pożyczki w wysokości 2600 zł, zaś oplata przygotowawcza w wysokości 150,80 zł – 5,8% tej kwoty.

Spłata pożyczki zaciągniętej przez powódkę na mocy umowy nr (...) miała nastąpić w 55 tygodniowych ratach. Opłata z tytułu obsługi pożyczki w domu w wysokości 1034,49 zł stanowiła 54,44% zaciągniętej pożyczki w wysokości 1900 zł, zaś oplata przygotowawcza w wysokości 110,20 zł – 5,8% tej kwoty.

( dowód: umowy pożyczek – k. 14 – 35)

Powódka zaciągając wyżej wymienione pożyczki nie czytała treści umowy. Przedstawiciel strony pozwanej przyniósł do miejsca zamieszkania powódki gotowe wzorce umów do podpisu. Nie przekazywał powódce żadnych informacji na temat kosztów związanych z zawarciem umów. Powódka w chwili zawierania umów nie posiadała zdolności kredytowej. Była bezrobotna i nie osiągała żadnych dochodów.

(dowód: przesłuchanie powódki – k. 532)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej okazała się częściowo zasadna.

W pierwszej kolejności w odpowiedzi na zarzut strony pozwanej naruszenia przez Sąd I instancji naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy wskazuje, że nie można odmówić racji skarżącemu, iż Sąd Rejonowy nie wskazał które konkretnie postawienia z ośmiu będących przedmiotem oceny tegoż Sądu umów dotyczy jego rozstrzygnięcie. Sąd I instancji odniósł się globalnie do tych postanowień łączących strony umów, które regulowały obowiązek zapłaty przez powódkę opłaty przygotowawczej oraz opłaty w związku z obsługą umowy pożyczki w domu. Mimo niewskazania konkretnych postanowień umów, wbrew zarzutowi apelacji można prześledzić tok rozumowania Sądu Rejonowego i ustalić, które z kwestionowanych przez powódkę postanowień uznał za abuzywne, skoro za takie uznał wszystkie zawarte w dołączonych do pozwu umowach postanowienia określające wysokość opłaty przygotowawczej oraz opłaty za obsługę pożyczki w domu. Sąd Okręgowy wskazuje także, że postępowanie apelacyjne – choć odwoławcze – ma charakter rozpoznawczy, a punktu widzenia metodologicznego stanowi dalszy ciąg postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji. Merytoryczne rozpoznanie sprawy przez sąd II instancji odbywa się przy zastosowaniu właściwych przepisów postępowania, tj. przepisów regulujących postępowanie apelacyjne, a gdy brak takich przepisów, przy zastosowaniu unormowań dotyczących postępowania przed sądem I instancji (art. 391 § 1 k.p.c.). Zgodne z art. 382 k.p.c. sąd II instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz postępowaniu apelacyjnym Z tak ukształtowanego zakresu kompetencji sądu odwoławczego oraz treści art. 386 § 2 i 4 k.p.c. wynika, że postępowanie to – co do zasady – powinno zakończyć się wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia, polegająca na wydaniu przez sąd I instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania przez ten sąd materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych zarzutów strony przy bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. Wszelkie inne wady, dotyczące naruszeń prawa materialnego czy też procesowego (poza nieważnością postępowania i nieprzeprowadzeniem postępowania dowodowego w całości), nie uzasadniają uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Braki tego rodzaju winny być załatwione w systemie apelacji w postępowaniu apelacyjnym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2017 r., V CZ 31/17, lex 2312042). W tych okolicznościach podnoszone przez stronę pozwaną uchybienie Sądu Rejonowego nie mogą być uznane za tego rodzaju, które skutkowałyby koniecznością uchylenia sprawy do ponownego rozpoznania wobec nierozpoznania przez Sąd I instancji istoty sprawy.

Materialnoprawne reguły ochrony konsumentów przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi, które znajdują zastosowanie w ramach sądowej kontroli wzorców umownych określają przepisy art. 385 ¹ – 385 ³ k.c. Przepisy te znajdują zastosowanie do umów obligacyjnych zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami, z użyciem lub bez użycia wzorców, ale także do klauzul wzorców umownych używanych przy zawieraniu umów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2003 r., V CK 277/02, OSNC 2004, nr 11, poz. 184 oraz z dnia 7 grudnia 2006 r., III CSK 266/06, LEX nr 238949). Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 ¹ k.c.: 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron; 3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Mając na uwadze powyższe, w pierwszej kolejności podzielić należało konstatację Sądu pierwszej instancji, że postanowienia zawartych przez powódkę umów pożyczek szczegółowo określonych w poprzedniej części uzasadnienia stanowią wzorzec umowy zaproponowany konsumentowi i nieuzgodniony z powodem indywidualnie i jako takie podlegają sądowej ocenie przewidzianej w art. art. 385 ¹ – 385 ³ k.c. W szczególności rację ma Sąd I instancji wskazując, że rzeczywisty wpływ konsumenta na treść postanowienia nie może być ograniczony przez jego kontrahenta w ten sposób, że konsument dokonuje wyłącznie wyboru spośród alternatywnych klauzul sformułowanych przez przedsiębiorcę lecz musi mieć realny wpływ na treść i konstrukcję abuzywnego postanowienia wzorca umownego. Słusznie także uznał Sąd Rejonowy, że zakwestionowane przez powódkę postanowienia zawarte we wszystkich umowach będących przedmiotem oceny Sądu a dotyczące opłaty przygotowawczej oraz opłaty za usługę obsługi pożyczki w domu nie określają głównych świadczeń stron, które przy umowie pożyczki ze strony pożyczkodawcy stanowią wydanie przedmiotu pożyczki pożyczkobiorcy, po stronie pożyczkobiorcy – obowiązek zwrotu takie samej kwoty pieniężnej ewentualnie umówionych odsetek, jeżeli przewiduje je treść umowy. Ewentualne obciążenia czy koszty związane z realizacją umowy mają charakter uboczny.

Reasumując powyższe rozważania stwierdzić należy, iż uprawnienie strony pozwanej do pobierania opłaty przygotowawczej oraz opłaty za usługę obsługi pożyczki w domu nie stanowią świadczenia głównego w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a co za tym idzie, postanowienia te mogły być poddane sądowej ocenie przewidzianej w tym przepisie.

rażąco narusza interes konsumenta, a ponadto jest wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, gdyż kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. W ocenie Sądu Okręgowego brak czytelnego mechanizmu pozwalającego na ustalenie wysokości kosztów poniesionych przez stronę pozwaną na etapie zawierania umowy a obciążających ostatecznie konsumenta, w tym kosztów wskazanych przez stronę pozwaną w odpowiedzi na pozew i apelacji oraz posłużenie się sztywnym mechanizmem w ustaleniu opłaty przygotowawczej, która te koszty według twierdzeń pozwanej zawierała stanowi naruszenie dobrych obyczajów albowiem pozbawia konsumenta nie tylko na etapie zawarcia umowy ale także w czasie jej trwania jakichkolwiek możliwości kontroli wysokości tych kosztów a związanych przecież z zawartą przez niego umową.

Reasumując, że postanowienia regulujące opłaty przygotowawczych w sposób, jak pod literą D umowie nr (...), pod literą D w umowie nr (...), pod literą D w umowie nr (...), pod literą D w umowie nr (...), pod literą D w umowie nr (...), pod literą C w umowie nr (...), pod literą D w umowie nr (...) oraz literą C i D w umowie nr (...) są abuzywne i jako takie, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. nie wiążą konsumenta.

Nieco inaczej przedstawia się natomiast ocena zaskarżonych przez powódkę postanowień w umowach będących przedmiotem rozpoznania Sądu w niniejszej sprawie dotyczących opłaty za obsługę pożyczki w domu. W tym miejscu wskazać należy, że w żadnym razie, wbrew zarzutom apelacji, nie można w okolicznościach rozpoznawanej sprawy uznać, że powódka przyznała twierdzenia strony pozwanej, że koszt jednorazowej wizyty pracownika P. u pożyczkobiorcy celem odebrania płatności kształtuje się na poziomie minimum 28 zł oraz że P. wypłaca sowim współpracownikom prowizje w wysokości 5 % zebranej kwoty pożyczki stanowiącej wynagrodzenie należne przedstawicielowi pozwanego z tytułu pobrania spłaty raty pożyczki w domu klienta oraz 11,4% przychodu z tytułu danej pożyczki z tytułu zbiórek od spłaconej w całości pożyczki. Przepis art. 230 k.p.c. wiąże się z obowiązkiem pozwanego wdania się w spór (art. 221 k.p.c.) i złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych (art. 201 § 2 k.p.c.). Dla powstania skutków z art. 230 k.p.c. musi być ustalone, że strona rzeczywiście nie miały zamiaru przeczenia. W razie wątpliwości nie można stosować wspomnianego przepisu. Uznanie faktów za przyznane w sytuacji, gdy strona przeciwna nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy sąd, ma na uwadze wyniki całej rozprawy. Oznacza to, że stanowisko sądu orzekającego powinno opierać się na materiale sprawy, okolicznościach sprawy, uwzględniać charakter i przedmiot postępowania. W żadnym razie jednak sam fakt niewypowiedzenia się jednej ze stron co do twierdzeń strony przeciwnej, nie może stanowić podstawy do uznania faktów za przyznane. I taka sytuacja zaistniała w rozpoznawanej sprawie. Powódka zaskarżyła postanowienia zawarte w łączących strony umowach a związane z obowiązkiem poniesienia przez nią opłaty za obsługę pożyczki w domu. U podstaw tego żądania legła okoliczność zakwestionowania co do zasady wspomnianych postanowień stanowiących wyraz naruszenia równowagi interesów stron w następstwie wykorzystania silniejszej pozycji rynkowej strony pozwanej, który zamierzał przerzucić na konsumenta koszty swojej działalności gospodarczej zaś z samej treści umów nie wynikało, jakiego rodzaju koszty i w jakiej wysokości miały być pokrywane ze środków opłaty za obsługę pożyczki w domu.

W odpowiedzi na rozległe wywody apelacji na temat realizacji umów zawartych przez powódkę (nieterminowa spłata) należy wskazać, że zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. (por. także w tym zakresie uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17). W przypadku opłaty za obsługę pożyczki w domu, podobnie, jak w przypadku opłaty przygotowawczej, strona pozwana nie poinformowała powódki, jakiego rodzaju koszty pokrywane są ze wspominanych opłat. Wszystkie więc powyższe uwagi na temat naruszenia w tym zakresie dobrych obyczajów pozostają w pełni aktualne. Ponieważ jednak przedmiotem niniejszego procesu jest indywidualna ocena abuzywności zakwestionowanych przez powódkę postanowień, Sąd nie może abstrahować od okoliczności związanych z zawarciem przez powódkę wspominanych umowy. I tak w pierwszej kolejności należy wskazać, że powódka zawierała te umowy nie posiadając stałego zatrudnienia i pozostając bez dochodów. Była to jedyna dostępna na rynku forma pożyczki, której zaciągnięcie nie wiązałało się z operacjami na rachunku bankowym powódki a zajętym przez komornika w związku z toczącymi się przeciwko niej postępowaniem egzekucyjnym. Powódka zdawała sobie więc doskonale sprawę, że (...), związana jest z dodatkowymi kosztami, co najmniej w zakresie przyjazdu do mieszkania powódki w celu przekazania kwot pożyczki a następnie kosztami cotygodniowych wizyt pracowników pozwanej spółki związanych z odebraniem rat spłat pożyczki. Nie sposób nie zauważyć, że także wysokość tej opłaty stanowi w przypadku umów nr (...) wynosi 54,44 % wartości udzielonej pożyczki zaś w przypadku umów nr (...) %, co sugeruje ustalenie jej według sztywnej stawki niezależnej od wysokości udzielanej pożyczki, co powoduje, że w przypadku umów przewidujących spłatę w 55 ratach wysokość opłaty związanej z każdorazową wizytą wynosi od 16,82 zł (umowa nr (...)) do 34,64 zł ( umowa nr (...)). Biorąc jednakże pod uwagę oczywistą konieczność pokrycia co najmniej kosztów dojazdów do miejsca zamieszkania powódki przez pracownika strony pozwanej, Sąd Okręgowy uznał, że postanowienie, które określa wysokość opłaty za obsługę pożyczki w domu a odpowiadające wysokość ponad 30 zł za koszt pojedynczej wizyty należy uznać za postanowienie, które kształtuje obowiązki powódki w sposób naruszający dobre obyczaje a nadto rażąco narusza jej interes. W odpowiedzi na wywody apelującego w zakresie, w jakim przestawia zakres kosztów objętych wspomnianą opłatą w pełni aktualne pozostają wyżej przedstawione wywody na temat informacyjnego obowiązku przedsiębiorcy wobec konsumenta, któremu strona pozwana nie uczyniła zadość.

Łączna kwota zapłacona przez powódkę w związku z postanowieniami uznanymi za abuzywne wynosi 7134,44 zł. W takim też zakresie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. podlegał zmianie wyrok Sądu I instancji. Apelację w pozostałym zakresie uznano za nieuzasadnioną.

Odnosząc się do podniesionego zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 411 k.c. Sąd Okręgowy wskazuje, że zgodnie z treścią pkt. 1 tego przepisu nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Powódka dokonała spłaty zaciągniętego zobowiązania na podstawie ważnej umowy. Dopiero orzeczenie Sądu przesądza kwestię abuzywności zaskarżonych przez powódkę postanowień. Wskazać bowiem należy, że same wątpliwości, nawet bardzo poważne, co do obowiązku spełnienia określonego świadczenia, nie mogą być utożsamiane z pozytywną i wiedzą o braku powinności spełnienia tego świadczenia (por. w tym zakresie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12.12.1997 r., III CKN 236/97., OSN 1998, Nr 6, poz. 101). Zdaje się także uzasadnionym pogląd, że w przypadku skutku abuzywności zaskarżonego postanowienia stanowiącego podstawę świadczenia błąd konsumenta co do istnienia zobowiązania nie jest relewnatny. Uznanie przez ustawodawcę, że abuzywne postanowienia umowy nie wiążą stron musi wiązać się z brakiem jakichkolwiek skutków tych postanowień, w tym także związanych ze spełnieniem na ich podstawie świadczeń, które bezwarunkowo powinny podlegać zwrotowi.

Mając powyższe na uwadze orzeczono, jak w punkcie I, oddalając apelację strony pozwanej w pozostałym zakresie. Zmiana rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I zaskarżonego wyroku pociągała za sobą zmianę rozstrzygnięcia o kosztach. W tym zakresie dokonano ich stosunkowego rozdzielenia na podstawie art. 100 k.p.c. Biorąc pod uwagę, że powódka wygala proces z 50 % i poniosła koszty procesu w wysokości 3139 zł ( 722 zł oplata od pozwu i 2417 zł koszty zastępstwa procesowego) należy jej się zwrot kwoty 1569,50 zł. Koszty strony pozwanej wyniosły 2417 zł, co przy przyjęciu 50% wygarnia sporu stanowi kwotę 1208,50 zł. ostatecznie na rzecz powódki zasadzono kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy tymi kwotami tj. 360,70 zł ( 1569,50 zł – 1208,50 zł).

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego także wydano na podstawie art. 100 k.p.c., przyjmując, że strona pozwana wgrała apelację w 45 %, tym samym należy jej się zwrot kwoty 1106,10 zł (1800 zł kosztów zastępstwa procesowego ustalonego na podstawie § 10 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz 658 zł opłaty od apelacji, łącznie 2458 zł x45 %). Suma należnych kosztów postępowania apelacyjnego powódki wyraża się kwotą 990 zł ( 1800 zł kosztów zastępstwa procesowego x 55%). Różnicę – kwotę 116,10 zł, zasądzono od powódki na rzecz strony pozwanej.

SSO Agnieszka Hreczańska – Cholewa SSO Piotr Jarmundowicz SSO Katarzyna Wręczycka