Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Marzanna Góral

Sędziowie:SA Beata Byszewska (spr.)

SO del. Adrianna Szewczyk-Kubat

Protokolant:Ignacy Osiński

po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. G., J. S., A. A. (1), A. S. (1), B. L., W. C., A. C., M. S. (1), R. S., J. Z., P. S. i T. A.

przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi (...) i (...)

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 12 kwietnia 2017 r., sygn. akt I C 1377/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a.  w punkcie pierwszym częściowo w ten sposób, że oddala powództwo J. S., A. A. (1), R. S. i J. Z. o zapłatę kwot po 1 628,83 zł (jeden tysiąc sześćset dwadzieścia osiem złotych osiemdziesiąt trzy grosze), P. S. i A. S. (1) o zapłatę kwot po 1 425,23 zł (jeden tysiąc czterysta dwadzieścia pięć złotych dwadzieścia trzy grosze), B. L. i A. A. (2) o zapłatę kwot po 2 850,46 zł (dwa tysiące osiemset pięćdziesiąt złotych groszy), A. C. i W. C. o zapłatę kwot po 4 275,69 zł (cztery tysiące dwieście siedemdziesiąt pięć złotych sześćdziesiąt dziewięć groszy), M. S. (1) o zapłatę kwoty 3 257,67 zł (trzy tysiące dwieście pięćdziesiąt siedem złotych sześćdziesiąt siedem groszy)– wszystkie te kwoty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

b.  w punkcie drugim częściowo w ten sposób, że zasądza od Skarbu Państwa – Ministra (...) i (...) na rzecz J. S., A. A. (1), R. S. i J. Z. dalsze kwoty po 5 480,28 zł (pięć tysięcy czterysta osiemdziesiąt złotych dwadzieścia osiem groszy), na rzecz P. S. i A. S. (1) dalsze kwoty po 4 795,24 zł (cztery tysiące siedemset dziewięćdziesiąt pięć złotych dwadzieścia cztery grosze), na rzecz B. L. dalszą kwotę 9 590,49 zł (dziewięć tysięcy pięćset dziewięćdziesiąt złotych czterdzieści dziewięć groszy), na rzecz A. C. i W. C. dalsze kwoty po 14 385,73 zł (czternaście tysięcy trzysta osiemdziesiąt pięć złotych siedemdziesiąt trzy grosze), na rzecz M. S. (1) dalszą kwotę 10 960,56 zł (dziesięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt złotych pięćdziesiąt sześć groszy) oraz na rzecz T. A. i M. G. kwoty po 4 795,24 zł (cztery tysiące siedemset dziewięćdziesiąt pięć złotych dwadzieścia cztery grosze) – wszystkie te kwoty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

II.  oddala apelacje obu stron w pozostałym zakresie;

III.  kosztami postępowania apelacyjnego w zakresie obu apelacji obciąża w całości pozwanego, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu w Sądzie Okręgowym w Warszawie.

Adrianna Szewczyk-Kubat Marzanna Góral Beata Byszewska

Sygn. akt I ACa 1321/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 23 grudnia 2014 r. powodowie wnieśli o zasądzenie na ich rzecz od Skarbu Państwa kwot w wysokości: 5 034 115,87 zł na rzecz J. S., 5 034 115,87 zł na rzecz A. A. (1), 4 404 851,39 na rzecz P. S., 4 404 851,39 zł na rzecz A. S. (1), 8 809 702,78 zł na rzecz A. A. (2), 8 809 702,78 zł na rzecz B. L., 13 214 554,20 zł na rzecz W. C., 13 214 554,20 zł na rzecz A. C., 10 068 231,70 zł na rzecz M. S. (2), 5 034 115,87 zł na rzecz R. S. oraz 5 034 115,87 zł na rzecz M. Z. (1) – wszystkie te kwoty wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Powodowie wskazali, iż źródłem szkody, z której wywodzą swoje roszczenie, było orzeczenie nr (...) Ministra (...) z dnia 7 sierpnia 1951 r. o przejęciu przedsiębiorstw na własność Państwa, mocą którego – na podstawie art. 3 ust. 1 lit. A i B i 5 oraz art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. R. P. Nr 3 poz. 12) oraz § 65 ust. 1 i § 71 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz.U. R. P. z 1947 r. Nr 16, poz. (...) i z 1949 r. Nr 29, poz. 212) – stwierdzono przejęcie na własność Państwa przedsiębiorstwa pn. Cegielnia(...) oraz nieruchomości, na których to przedsiębiorstwo było zlokalizowane. Powodowie wskazywali również, iż decyzją z dnia 29 grudnia 2011 r. (znak (...)) Minister (...) stwierdził, że orzeczenie Nr (...) Ministra (...) z dnia 7 sierpnia 1951 r., o przejęciu na własność Państwa, w części dotyczącej przedsiębiorstwa pn. Cegielnia(...) zostało wydane z naruszeniem prawa w rozumieniu art. 158 § 2 k.p.a. w związku z art. 156 § 2 k.p.a. Wartość przedmiotu sporu powodowie ocenili na podstawie wartości przejętego mienia w 1951 r., odniesionego do wysokości przeciętnego wynagrodzenia w 1951 r. oraz obecnie.

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według norm przepisanych. W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany podniósł zarzut braku legitymacji procesowej powodów, bowiem adresatem orzeczenia z 1951 r. i właścicielem majątku w chwili nacjonalizacji była spółka jawna działająca pod firmą (...) Cegielnia w L. ul. (...). W ocenie pozwanego, spółka ta w dalszym ciągu posiada zdolność prawną i zdolność sądową, bowiem nie zostało przeprowadzone postępowanie likwidacyjne, które zakończyłoby się wykreśleniem spółki ze stosownego rejestru. Z ostrożności procesowej pozwany kwestionował wystąpienie po stronie powodów szkody – tak co do zasady, jak i co do zakresu oraz wysokości.

Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił częściowo powództwo i w punkcie pierwszym orzeczenia zasądził od Skarbu Państwa – Ministra (...) na rzecz J. S., A. A. (1), R. S., oraz J. Z. kwoty po 397 589,22 zł, na rzecz P. S. i A. S. (1) kwoty po 347 890,57 zł, na rzecz A. A. (2) i B. L. kwoty po 695 781,14 zł, na rzecz A. C. i W. C. kwoty po 1 043 671,71 zł, zaś na rzecz M. S. (1) kwotę 795 178,44 zł – wszystkie te kwoty wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty. Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo w pozostałej części, o czym orzekł w punkcie drugim wyroku. Nadto, w punkcie trzecim orzeczenia, Sąd Okręgowy postanowił pozostawić referendarzowi sądowemu rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania, ustalając jednocześnie, że powodowie wygrali spór w 7 %.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż na podstawie ustnego porozumienia zawartego przez B. Z. (2) i A. S. (3) została zawarta spółka firmowa (...), cegielnia w L. ul. (...). Termin trwania spółki ustalono jako nieograniczony. Ww. spółka firmowa została wpisana do Rejestru handlowego RHA Sądu Okręgowego w Lublinie w dniu 27 października 1922 r. (na mocy postanowienia Sędziego z dnia 10 października 1922 r.). B. Z. (2) został wpisany jako właściciel 2/3, a A. S. (3) jako właściciel 1/3 przedsiębiorstwa. Następnie, w miejsce zmarłego A. S. (3) wstąpili jego następcy prawni, tj. jego synowie: J. S., M. S. (3) i E. S.. Na skutek powyższego firma spółki została zmieniona na brzmienie: Cegielnia (...) w L.. Po wejściu w życie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. nr 57, poz. 502 ze zm.) przedmiotowa spółka firmowa stała się spółką jawną w rozumieniu przepisów ww. rozporządzenia.

Z kolei nieruchomości, na których zlokalizowane było przedmiotowe przedsiębiorstwo, zgodnie z księgą wieczystą – KW (...), stanowiły współwłasność B. Z. (2), J. S., M. S. (3) i E. S. – w takich samych udziałach, jak udziały w spółce Cegielnia (...) w L., tj. B. Z. (2) przysługiwało prawo własności nieruchomości w 2/3 części, a J. S., M. S. (3) i E. S. przysługiwało prawo własności nieruchomości łącznie w 1/3 części, przy czym żonie zmarłego A. S. (3) S. S. (1) zd. G. przysługiwało prawo dożywotniego użytkowania części nieruchomości.

Z dalszych ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, iż w dniu 31 października 1949 r. zarządzeniem Ministra (...), nad przedsiębiorstwem pn. Cegielnia „(...)" w L., ul. (...) został ustanowiony przymusowy zarząd państwowy. Wobec rzeczonego przedsiębiorstwa zostało wszczęte także postępowanie nacjonalizacyjne, w trybie przepisów ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Jak odnotowano, przedsiębiorstwo pn. Cegielnia „(...)" w L. zostało zakwalifikowane do przedsiębiorstw przechodzących na własność Państwa, na podstawie art. 3 ustawy i umieszczone w wykazie, ogłoszonym w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z 1951 r., Nr (...), poz. (...). Na mocy orzeczenia administracyjnego Nr (...) z dnia 7 sierpnia 1951 r. ww. przedsiębiorstwo oraz nieruchomości, na których przedsiębiorstwo było zlokalizowane – stanowiące współwłasność B. Z. (2), J. S., M. S. (3) i E. S. – zostały przejęte na własność Państwa.

Objęcie poszczególnych składników majątkowych nastąpiło protokołem zdawczo – odbiorczym, sporządzonym w dniu 30 czerwca 1958 r. przez przedsiębiorstwo państwowe pn. (...) Zakłady (...). Ogłoszenie o terminie sporządzenia zostało opublikowane, na podstawie § 73 ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz. U. Nr 16, poz. 62) w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie Nr (...), poz. (...) z dnia 14 czerwca 1958 r. W protokole zdawczo – odbiorczym ujęto stan składników majątkowych, według stanu na dzień 12 listopada 1949 r., uwzględniając okoliczność funkcjonowania cegielni przed nacjonalizacją, pod przymusowym zarządem państwowym – „cegielnia od chwili przyjęcia pod przymusowy zarząd państwowy była w bezpośrednim posiadaniu spadkobierców Z. i S. – produkcja ręczna, bez żadnych urządzeń mechanicznych. Stan cegielni przejętej pod przymusowy zarząd państwowy wymagał natychmiastowego remontu pieca, suszarni i pobudowania centralnego mieszadła mechanicznego, ułożenia torów, doprowadzenia wody itp.(…)". Orzeczeniem z dnia 27 kwietnia 1962 r. (znak: (...)) Minister (...)zatwierdził protokół zdawczo –odbiorczy z dnia 30 czerwca 1958 r. oraz protokół dodatkowy z dnia 5 kwietnia 1962 r. wskazując, że przejęte składniki majątkowe objęte ww. protokołami przechodzą na własność Państwa, z wyłączeniem „nieruchomości KW nr (...) o pow. 0.65.67 ha”.

W oparciu o treść załącznika nr 1 do protokołu komisyjnego przejęcia przedsiębiorstwa Cegielnia (...) i nieruchomości z dnia 12 listopada 1949 r. Sąd Okręgowy ustalił, iż W skład przejętych urządzeń Cegielni wchodziły: sznajdry (3 sztuki), stoły drewniane duże przy sznajdrach (7 sztuk), kastra na glinę drewnianą (1 sztuka), bali żelaza pod taczki (95 sztuk), ławka drewniana do szybrów (1 sztuka), buksztele do remontu pieca (4 sztuki), kosior drewniany (1 sztuka), wiadro blaszane (1 sztuka), dyszle drewniane do sznajdrów (3 sztuki), bale drewniane do sznajdrów (3 sztuki), ryminki drewniane do sznajdrów (3 sztuki), taczki drewniane (5 sztuk), taczki stołówki, do dowożenia cegły (6 sztuk), taczki do dowożenia cegły (20 sztuk), piaskownica (7 sztuk), kosiory drewniane (2 sztuki), studnia czynna (1 sztuka), studnia nieczynna (1 sztuka). W skład przejętych ruchomości wchodziły: apteczka drewniana (1 sztuka), półka drewniana 4 stopy (1 sztuka), krzesło (1 sztuka), stół krzyżak (1 sztuka), kłódki (6 sztuk), drąg żelazny (1 sztuka), szufla (1 sztuka), wiadro (1 sztuka).

Z kolei zgodnie z treścią Załącznika nr 2 do protokołu komisyjnego przejęcia przedsiębiorstwa Cegielnia (...) i nieruchomości z dnia 12 listopada 1949 r., w skład nieruchomości i przedsiębiorstwa wchodziły następujące budynki oraz inwentarz: piec 14–komorowy, 4–rejowy wraz z budynkiem piecowym drewnianym, przybudowanym budynkiem mieszkalnym murowanym z kominem, szopa kryta częściowo eternitem, częściowo deskami, szopa kryta papą, szopa kryta deskami, szopa kryta papą, szopa kryta gontem i deskami, szopa kryta słomą i gontem, 3 sznajdry murowane, kompletne, 2 studnie (nieczytelne), budynek mieszkalny 4–izbowy, 414 m ^{( 3)}, nie nadający się do zamieszkania, do rozbiórki, budynek murowany, kryty gontem, 2–izbowy z przybudowaną drewnianą stajnią, budynek murowany, kryty gontem i papą 4–izbowy, budynek murowany, kryty blachą, wóz i platforma, studnia, nieczynna, zniszczona.

W oparciu o opinię biegłego geodety Sąd pierwszej instancji ustalił, iż powierzchnia nieruchomości, na których zlokalizowane było przedsiębiorstwo według stanu na dzień 7 sierpnia 1951 roku wynosiła 3,0444 ha. Posiłkując się zaś opinią biegłego z zakresu wyceny i ekonomiki przedsiębiorstw – dr Z. P., Sąd Okręgowy przyjął, iż wartość nieruchomości, na których zlokalizowane było przedsiębiorstwo według stanu na dzień 7 sierpnia 1951 roku i cen aktualnych wynosi 7 156 606 zł, z czego wartość gruntów wynosi 6 779 270 zł, wartość budynków i budowli wynosi 377 336 zł. Wartość maszyn i urządzeń wynosi 39 538 zł, wartość urządzeń biurowych wynosi 68 623 zł. Wartość wyrobów gotowych i półfabrykatów wynosi 255 486 zł, a wartość zgromadzonych przez przedsiębiorstwo środków pieniężnych wynosi 512 zł. Wartość pasywów w postaci niezrealizowanych zleceń wyniosła 267 011 zł.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy odnotował, iż decyzją z dnia 29 grudnia 2011 r. (znak (...)) Minister (...) stwierdził, że orzeczenie Nr (...) Ministra (...) z dnia 7 sierpnia 1951 r. o przejęciu na własność Państwa, w części dotyczącej przedsiębiorstwa pn. Cegielnia(...)zostało wydane z naruszeniem prawa w rozumieniu art. 158 § 2 k.p.a. w związku z art. 156 § 2 k.p.a. Decyzja Ministra (...) jest ostateczna i prawomocna. (decyzja Ministra (...) z dnia 29 grudnia 2011 roku, znak (...) – k. 95–109).

Przechodząc do ustaleń dotyczących legitymacji czynnej powodów, Sąd pierwszej instancji wskazał na istnienie szeregu orzeczeń regulujących kwestie spadkowe. I tak, na mocy postanowienia Sądu Powiatowego w Lublinie z dnia 21 stycznia 1954 r. (sygnatura akt Ns 44/54) spadek po A. S. (3) odziedziczyli synowie: J., M. T. i E. S., każdy po 1/3 części. Następnie, zgodnie z treścią postanowienia Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 12 stycznia 1987 r. (sygnatura akt II Ns 3813/86) spadek po E. S. na podstawie ustawy nabyła żona – Z. S. oraz dzieci – R. S. i M. Z. (1) po 1/3 części. Kolejno, według postanowienia Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 10 kwietnia 2002 r. spadek po Z. S. na podstawie ustawy nabyły dzieci M. Z. (1) i R. S. po 1/2 części każde z nich. W dalszej kolejności, na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Targu z dnia 24 września 1999 r. (sygnatura akt I Ns 1416/99) spadek po J. S. na podstawie ustawy i wprost nabyły jego dzieci: J. S. oraz A. A. (1) – po 1/4 części. Nadto, według postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z dnia 20 marca 2003 r. (sygnatura akt I Ns 367/03), spadek po M. S. (3) na podstawie testamentu nabył syn M. S. (1) w całości. W oparciu o akt poświadczenia dziedziczenia (Rep. (...)) ustalono, że spadek po zmarłej powódce M. Z. (1) odziedziczyli: mąż J. Z. – w ½ oraz syn Ł. Z. – w ½, natomiast na podstawie umowy o częściowy dział spadku zawartej pomiędzy spadkobiercami dnia 24 czerwca 2016 roku, przysługujące zmarłej roszczenie, będące przedmiotem niniejszego postępowania, nabył w całości J. Z..

Natomiast na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 28 kwietnia 1992 r. (sygnatura akt II Ns 486/92), spadek po B. Z. (2) na podstawie ustawy nabyły jego dzieci: L. R., I. C., H. Z. i M. Z. (2), każdy z nich po 1/4 części. Kolejno odnotowano, iż zgodnie z treścią postanowienia Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 16 stycznia 1984 r. (sygnatura akt III Ns 2216/83) spadek po L. R. na podstawie ustawy nabyły dzieci: D. S. , A. A. (2) i B. L. – po 1/3 części każde z nich, natomiast spadek po I. C. na mocy ustawy nabyli: mąż M. C. oraz dzieci W. C. i A. C. – po 1/3 części każde z nich. Postanowieniem z dnia 21 września 2000 r. (sygnatura akt II Ns 1695/00) Sąd Rejonowy w Lublinie potwierdził, iż spadek po M. Z. (2) na podstawie ustawy nabyli: siostrzenice: D. S., B. L. i A. A. (2) po 1/6 części i siostrzeńcy A. C. i W. C. po 1/4 części. Z kolei zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 13 października 2000 r. (sygnatura akt II Ns 2062/00) spadek po M. C. na podstawie ustawy nabyli synowie: W. C. i A. C. po 1/4 części. Dalej ustalono, iż spadek po H. Z., zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 25 maja 1992 r. (sygnatura akt II Ns 1079/92) na podstawie ustawy nabyli: żona L. Z. w 1/2 części, siostra M. Z. (2) w 1/6 części, siostrzeńcy: D. S., A. A. (2) i B. L. po 1/18 części oraz siostrzeńcy: W. C. i A. C. po 1/12 części. Spadek po zmarłej D. S. – jak wskazuje akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 1 września 2014 r. sporządzony przez notariusza B. M., rep. (...) – z mocy ustawy nabyli synowie: P. S. w 1/2 części i A. S. (1) w 1/2 części.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy za zasadny uznał zarzut braku legitymacji czynnej powodów w zakresie roszczeń dotyczących odszkodowania z tytułu bezprawnego przejęcia przez Państwo znacjonalizowanego przedsiębiorstwa.

Wyjaśnił, iż wejście w życie przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 października 1933 r.– Kodeks Handlowy (Dz.U. z 1933 r., nr 82, poz. 600 ze zm.), które następnie zastąpiono rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks Handlowy (Dz. U. z 1934 r., nr 57, poz. 502 ze zm.), skutkowało z mocy prawa przekształceniem spółek firmowych w spółki jawne. Zgodnie zaś z art. XXXII rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r., – Przepisy wprowadzające Kodeks Handlowy (Dz.U. Nr 82, poz. 601), do spółek istniejących w chwili wejścia w życie kodeksu handlowego, stosuje się przepisy tego kodeksu (tak też art. XXXVI rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 czerwca 1934 roku – Przepisy wprowadzające Kodeks Handlowy). Tymczasem, w myśl art. 75 § 1 k.h., spółka jawna posiadała zdolność prawną, a wszelki majątek nabyty przez spółkę należał do spółki, a nie do jej wspólników. W konsekwencji, spadkobierca wspólnika nie dziedziczył majątku spółki, a dziedziczeniu spadkobierców wspólnika spółki jawnej podlegały wyłącznie wkład do spółki oraz prawo do udziału w spółce.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy zauważył, iż zgodnie z art. 112 k.h., rozwiązanie spółki następowało m.in. wskutek śmierci wspólnika. Podkreślił jednak, że zajście jednej z przyczyn rozwiązania spółki nie powodowało ustania spółki, ale miała ona trwać nadal, aż do jej likwidacji i wykreślenia z rejestru handlowego. Ponadto, stosownie do treści art. 119 § 1 k.h. pomimo śmierci wspólnika, spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli tak stanowi umowa spółki lub pozostali wspólnicy tak się ułożą. Wreszcie, powołując się na treść art. 122 § 1 k.h., Sąd pierwszej instancji wyeksponował, iż nawet wszczęcie postępowania likwidacyjnego nie powoduje ustania spółki, a jedynie zmianę jej celu.

Wobec tak kształtującego się stanu prawnego Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż zgodnie ze stanem wpisów w rejestrze handlowym dla Cegielni (...), w latach trzydziestych spółka działała z udziałem małoletnich synów A. S. (3), których prawa reprezentowała matka – S. S. (1). Pomimo wystąpienia przyczyn rozwiązania spółki, działała ona nadal z udziałem następców prawnych A. S. (3). Natomiast B. Z. (2) zmarł w dniu 22 lutego 1940 r., jednakże spółka po zakończeniu wojny bezspornie istniała i prowadziła działalność gospodarczą. W konsekwencji, w ocenie Sądu Okręgowego, brak wyrażenia woli likwidacji spółki i niedokończenie postępowania likwidacyjnego czyni uprawnionym stanowisko, iż w dalszym ciągu przedmiotowa spółka zachowała zdolność prawną i zdolność sądową, a tym samym to spółka jest legitymowana czynnie do występowania o odszkodowanie z tytułu wydania przez organ władzy publicznej decyzji administracyjnej stanowiącej źródło szkody. Powyższa konkluzja legła u podstaw oddalenia powództwa w zakresie dotyczącym odszkodowania za bezprawne przejęcie przedsiębiorstwa.

Odmiennie oceniono zarzut braku legitymacji czynnej powodów w odniesieniu do żądania wypłaty odszkodowania za nieruchomości przejęte wraz ze znacjonalizowanym przedsiębiorstwem. W oparciu o treść przedłożonych przez stronę powodową dokumentów Sąd Okręgowy wywiódł, iż w dacie wydania orzeczenia z dnia 7 sierpnia 1951 r. prawo własności nieruchomości należało do poprzedników prawnych powodów, a nie do spółki jawnej. Mimo to, jak wynika z treści protokołu zdawczo–odbiorczego sporządzonego w związku z przejmowaniem przedsiębiorstwa, objęcie zarządem przymusowym, a następnie przejęcie składników majątku nastąpiło także w stosunku do nieruchomości. Tym samym, skutki prawnorzeczowe w postaci odjęcia własności nieruchomości dotknęły także osoby fizyczne – dotychczasowych właścicieli nieruchomości, a tym samym poprzednicy prawni powodów. Wobec powyższych ustaleń powodowie zostali uznani za legitymowanych czynnie w zakresie dochodzenia odszkodowania za szkodę w tym zakresie wyrządzoną w majątku ich poprzedników prawnych.

Analizę podstaw materialnoprawnych powództwa Sąd Okręgowy rozpoczął od odnotowania, iż roszczenia powodów zostały wywiedzione w oparciu o art. 160 k.p.a. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 19 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw (Dz. U. nr 162, poz. 1692). Zważył przy tym, że wadliwa decyzja administracyjna została wydana przed wejściem w życie ww. ustawy uchylającej art. 160 k.p.a., a decyzja nadzorcza zapadła już po nadejściu tej daty, stąd też uznał, iż w sprawie ma zastosowanie art. 160 k.p.a. z wyłączeniem przepisów uzależniających dochodzenie odszkodowania na drodze sądowej od uprzedniego wyczerpania trybu administracyjnego (vide: uchwała pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt III CZP 112/10).

W dalszej kolejności Sąd pierwszej instancji ustalił, iż art. 160 § 1 k.p.a. stanowi samodzielną, wyłączną podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę będącą następstwem wydania decyzji rażąco naruszającej prawo lub nieważnej. Wiąże ono jednak sąd – jak zauważono – o tyle tylko, o ile stanowi wypełnienie podstawowej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 160 § 1 k.p.a.; nie przesądza natomiast w sposób wiążący dla sądu o istnieniu normalnego związku przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją a dochodzoną szkodą. Sąd Okręgowy spostrzegł jednocześnie, że przepis art. 160 k.p.a. nie zawiera żadnej regulacji dotyczącej przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną wadliwą decyzją administracyjną, odsyłając w tym zakresie do przepisów Kodeksu cywilnego. Zważywszy zaś na publicznoprawny charakter decyzji administracyjnych i organów je wydających, według Sądu pierwszej instancji, istotne znaczenie dla określenia przesłanek tej odpowiedzialności ma przepis art. 417 k.c. Nadto, w zakresie określenia rozmiaru szkody i związku przyczynowego między wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej, a szkodą wskazano na zasadność zastosowania przepisów art. 361 – 363 k.c.

W tych warunkach, w ślad za poglądem wyrażonym w judykaturze Sąd Okręgowy przyjął, iż fakt, że decyzja administracyjna została wydana z rażącym naruszeniem prawa – o czym stanowi prawomocna decyzja Ministra (...) z dnia 29 grudnia 2011 r. – przesądza o bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 maja 1985 r., II CR 121/85, OSNC 1986, nr 4, poz. 53). Jednocześnie, zdaniem Sąd pierwszej instancji, strona powodowa wykazała istnienie ciągu przyczynowo–skutkowego w stosunku do utraconego majątku. Jak podkreślono, z treści uzasadnienia decyzji Ministra (...) z dnia 29 grudnia 2011 r. wynika wprost, że postępowanie nacjonalizacyjne zostało wszczęte z przekroczeniem dopuszczalnego terminu ustawowego. Tym samym za uzasadnione uznano przyjęcie, iż postępowanie organu administracji w 1951 r., gdyby następowało zgodnie z obowiązującymi przepisami, nie doprowadziłoby do uszczuplenia majątku poprzedników prawnych powodów poprzez odjęcie własności nieruchomości, na których funkcjonowało przedsiębiorstwo. Za niewątpliwie słuszne uznano zatem przyjęcie, iż powodom została wyrządzona szkoda majątkowa o wartości równej wartości utraconych przez poprzedników prawnych powodów składników majątku.

Wysokość odszkodowania Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o opinię biegłego z zakresu wyceny przedsiębiorstw. Opinia biegłego została przyjęta przez Sąd Okręgowy w całości, a wnioski przedstawione przez biegłego uznał on za własne. Tym samym, Sąd pierwszej instancji przyjął sumaryczną szkodę w wysokości 7 156 6060 zł, co odpowiadało obliczonej przez biegłego wartości gruntów, budynków i budowli według stanu na dzień 7 sierpnia 1951 r. tj. na dzień wydania orzeczenia stanowiącego źródło szkody oraz według cen aktualnych na dzień wyrokowania.

Przy obliczaniu kwot należnych każdemu z powodów Sąd Okręgowy wziął pod uwagę rozmiary udziałów powodów w spadku po ich poprzednikach – właścicieli nieruchomości w dniu 7 sierpnia 1951 r. Stosownie do tego zasądził na rzecz J. S., A. A. (1), R. S., J. Z. kwoty po 397 589,22 zł, co odpowiadało 48/864 udziału, na rzecz P. S. i A. S. (1) kwoty po 347 890,57 zł, tj. 42/864 udziału, na rzecz A. A. (2) i B. L. kwoty po 695 781,14 zł, tj. 84/684 udziału, na rzecz A. C. i W. C. kwoty po 1 043 671,71 zł (126/864 udziału) oraz na rzecz M. S. (1) kwotę 795 178,44 zł, a to odpowiada 96/864 udziału w utraconych nieruchomościach.

Odsetki ustawowe Sąd pierwszej instancji zasądził od dnia następnego po dniu wydania wyroku, jak bowiem wskazał – dopiero w momencie wydania wyroku skonkretyzowało się roszczenie powodów w obecnej postaci i dopiero po ogłoszeniu wyroku Skarb Państwa mógł popaść w zwłokę z zapłatą odszkodowania. Skoro zaś – zgodnie z art. 363 § 2 k.c. – wysokość odszkodowania została w przedmiotowej sprawie ustalona według cen z daty wyrokowania, to odszkodowanie w takiej wysokości staje się wymagalne dopiero z datą wyroku, a zasądzenie odsetek od daty wcześniejszej skutkowałoby naruszeniem art. 481 § 1 k.c. i art. 321 § 1 k.p.c. stanowiąc orzeczenie ponad żądanie, a ponadto prowadziłoby do kompensaty uszczerbku pokrytego już przez kwotę odszkodowania ustalonego zgodnie z zasadą przewidzianą w art. 363 § 2 k.c.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. uznając, iż powodowie wygrali spór w 7%. Stosownie do art. 108 § 1 k.p.c. szczegółowe wyliczenie kosztów postępowania Sąd pozostawił referendarzowi sądowemu.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyły obydwie strony postępowania.

Pozwany Skarb Państwa wywiódł apelację od rozstrzygnięcia zawartego w punkcie pierwszym wyroku – w zakresie zasądzającym odszkodowanie na rzecz każdego z powodów stosowanie do ich udziałów spadkowych z ustawowymi odsetkami od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, a także w punkcie trzecim – ustalającym zasady rozliczenia kosztów postępowania. We wniesionym środku zaskarżenia pozwany podniósł zarzut:

-błędnej oceny dowodów w postaci protokołów przejęcia przedsiębiorstwa, korespondencji urzędowej znajdujących się w aktach sprawy, a także decyzji nacjonalizacyjnych, w tym, orzeczenia Ministra (...) i (...) z dnia 27 kwietnia 1962 r., znak (...), skutkującej ustaleniem, że budynek położony przy ul. (...), o aktualnej wartości 29319 złotych, podlegał nacjonalizacji orzeczeniem nr (...) z dnia 7 sierpnia 1951 r., podczas, gdy materiał dowodowy sprawy wskazuje, iż budynek ten został wyłączony z nacjonalizacji;

-niewłaściwego zastosowania art. 361 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 160 § 2 k.p.a. i art. 160 § 1 k.p.a., a także art. 82 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) polegającego na błędnym przyjęciu, że powodowie (następcy prawni wspólników spółki jawnej) posiadają legitymację czynną do dochodzenia roszczeń wynikających z nacjonalizacji przedsiębiorstwa „(...)", dokonanej orzeczeniem Nr (...) Ministra (...) z dnia 7 sierpnia 1951 r., i na skutek tego orzeczenia ponieśli szkodę w postaci utraty własności nieruchomości objętej KW Nr „(...)" w L., podczas gdy stroną wadliwej decyzji administracyjnej była spółka jawna, w której skład wchodziły te nieruchomości;

-niewłaściwe zastosowanie art. 361 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 160 § 2 k.p.a. i art. 160 § 1 k.p.a. polegające na przyjęciu, że powodowie ponieśli szkodę w postaci utraty własności budynku przy ul. (...), wycenionego przez biegłego rzeczoznawcę jako składnik przedsiębiorstwa na kwotę 29 319 zł, podczas, gdy przedmiotowy budynek, na podstawie protokołów przejęcia przedsiębiorstwa, jak też ostatecznie orzeczenia Ministra (...) i (...) z dnia 27 kwietnia 1962 r., znak (...), został wyłączony z nacjonalizacji przedsiębiorstwa.

Mając na uwadze powyższe pozwany wniósł o zmianę punktu pierwszego zaskarżonego orzeczenia poprzez oddalenie powództwa w całości, a także zmianę punktu trzeciego wyroku poprzez obciążenie powodów obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania w całości, stosownie do wyniku sprawy. Nadto, pozwany wniósł o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm prawem przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwanego powodowie wnieśli o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powodowie zaskarżyli wyrok Sądu Okręgowego w następującym zakresie:

-odnośnie J. S. w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 5 480,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie A. A. (1) w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 5 480,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie P. S. w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 4 795,24 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie A. S. (1) w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 4 795,24 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie A. A. (2) w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 9 590,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie B. L. w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 9 590,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie W. C. w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 14 385,73 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty;

-odnośnie A. C. w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 14 385,73 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie M. S. (1) w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 10 960,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie R. S. w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 5 480,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-odnośnie J. Z. w części, w zakresie oddalającym powództwo co do kwoty 5 480,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty.

We wniesionej apelacji powodowie zarzucili Sądowi Okręgowemu naruszenie:

-prawa materialnego tj. art. 160 § 1 k.p.a. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw poprzez jego błędne zastosowanie i bezpodstawne uznanie, iż osoby będące stroną postępowania nadzorczego (zakończonego wydaniem prejudycjalnej decyzji z dnia 28 grudnia 2011 r.) nie posiadają legitymacji materialnej by dochodzić (w pełnym zakresie) szkody wyrządzonej orzeczeniem nacjonalizacyjnym Nr (...) Ministra (...) z dnia 7 sierpnia 1951 r. (decyzją) wydaną z naruszeniem prawa;

-prawa materialnego polegające na nieuznaniu przez Sąd Okręgowego meriti faktu ustania bytu prawnego spółki (a co za tym idzie faktu posiadania roszczenia odszkodowawczego z tytułu utraty przedsiębiorstwa przez dawnych wspólników tejże) co nastąpiło bądź: (1) skutkiem śmierci jednego ze wspólników (w konsekwencji: nabycia przedsiębiorstwa spółki przez wspólników) bądź (2) skutkiem utraty przedsiębiorstwa przez spółkę i jej rozwiązania bez procesu likwidacyjnego (bezpośrednia konsekwencja orzeczenia nacjonalizacyjnego Nr (...) Ministra (...) z dnia 7 sierpnia 1951 roku) i tj. naruszenie art. 112 pkt 4 k.h. lub 122 § 1 k.h.;

-naruszenie prawa materialnego tj. art. 361 § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na uznaniu, iż pomiędzy orzeczeniem nacjonalizacyjnym Nr (...) Ministra (...) z dnia 7 sierpnia 1951 r., a szkodą w majątku Powodów w postaci pozbawienia realnej wartości ich praw i obowiązków przysługujących w spółce Cegielnia (...), nie zachodzi adekwatny związek przyczynowy, w sytuacji gdy w ustalonym stanie faktycznym należało uznać, iż w sprawie takowy związek przyczynowy wystąpił;

-przepisów postępowania tj. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd Okręgowy meritii w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyjaśnienia w wystarczający sposób (odniesienia się do pełnej argumentacji pozwu – dot. zarzutu z pkt 3.) motywów podjętego rozstrzygnięcia, co powoduje, iż uzasadnienie wyroku nie zawiera niezbędnych elementów pozwalających na adekwatną kontrolę instancyjną.

Mając na uwadze powyższe powodowie zażądali zmiany zaskarżonego wyroku poprzez:

-zasądzenie od pozwanego na rzecz J. S. dalszej kwoty 5 480,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz A. A. (1) dalszej kwoty 5 480,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz P. S. dalszej kwoty 4 795,24 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz A. S. (1) dalszej kwoty 4 795,24 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz A. A. (2) dalszej kwoty 9 590,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz B. L. dalszej kwoty 9 590,49 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powoda W. C. dalszej kwoty 14 385,73 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz A. C. dalszej kwoty 14 385,73 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz M. S. (1) dalszej kwoty 14 385,73 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz R. S. dalszej kwoty 5 480,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

-zasądzenie od pozwanego na rzecz J. Z. dalszej kwoty 5 480,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty liczonymi od dnia 13 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty;

Nadto, powodowie zażądali zasądzenia od pozwanego na rzecz każdego z nich kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powodów pozwany wniósł o jej oddalenie w całości i zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz Skarbu Państwa zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zważywszy na częściową zasadność apelacji, wyrok Sądu pierwszej instancji podlegał zmianie częściowo.

Podkreślenia wymaga, że art. 378 § 1 k.p.c. nakłada na sąd odwoławczy obowiązek ponownego rozpoznania sprawy w granicach apelacji, co oznacza nakaz wzięcia pod uwagę wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. Granice apelacji wyznaczają ramy, w których sąd odwoławczy powinien rozpoznać sprawę na skutek jej wniesienia, określają je sformułowane w apelacji zarzuty i wnioski, które implikują zakres zaskarżenia, a w konsekwencji kognicję sądu apelacyjnego ( np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2015r., V CSK 677/14, nie publik.). Jednocześnie w świetle uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55).

W pierwszej kolejności odniesienia wymagały zarzuty naruszenia prawa procesowego, bowiem jedynie w przypadku uznania, że postępowanie dowodowe nie było dotknięte wadami, można przyjąć, że prawidłowo został ustalony stan faktyczny w sprawie.

Obie strony podniosły zarzuty naruszenia prawa procesowego, jednak tylko strona pozwana kwestionowała ocenę dowodów, natomiast powodowie podnieśli zarzut dotyczący wadliwości uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia.

Zarzut naruszenia prawa procesowego podniesiony przez pozwanego był uzasadniony, natomiast zarzut powodów nie zasługiwał na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Obraza przepisu art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę apelacji wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę instancyjną (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 listopada 1998 roku, III CKN 792/98, OSNC 1999, Nr 4, poz. 83). Kwestionowanie ustaleń faktycznych, oceny dowodów, pominięcia pewnych dowodów czy okoliczności nie może opierać się na zarzucie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Czym innym jest techniczna strona uzasadnienia, której dotyczy art. 328 § 2 k.p.c., a czym innym jest jego merytoryczna zawartość, choćby nawet błędna. Wobec tego wytknięcie wadliwego sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie stanowi płaszczyzny do właściwej krytyki trafności przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych ani oceny prawnej ( np. wyroki Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2017 r., II PK 294/15, Legalis, z 27 lipca 2016 r., V CSK 664/15. Legalis, Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28 września 2016 r., Legalis). Wyrok Sądu Okręgowego zawiera wszelkie elementy określone w art. 328 § 2 k.p.c. i nie zawiera takich uchybień, które uniemożliwiłyby prześledzenie toku wywodu Sądu Okręgowego.

Natomiast słusznie podnosi skarżący pozwany, że Sąd Okręgowy wywiódł wadliwe wnioski z oceny dowodów (niekwestionowanych przez strony), tj. protokołów zdawczo-odbiorczych, korespondencji i orzeczenia z 27 kwietnia 1962 r., co skutkowało uznaniem, że odszkodowanie należy się powodom także za budynek położony przy ul. (...) w wysokości 29 319 zł (opinia biegłego Z.).

W tym zakresie ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego wymagają uzupełnienia, w oparciu o niekwestionowane przez strony dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, w następujący sposób. Protokołem zdawczo -odbiorczym z dnia 30 czerwca 1951 r. przejęto na rzecz Państwa m.in. budynek murowany kryty blachą (k- 605 załącznik do protokołu). Wnioskiem z dnia 29 grudnia 1956 r. M. Z. (2) i I. C. wniosły o wyłączenie placu ( o pow. 6940 m ²) i budynku przy ul. (...) spod przymusowego zarządu państwowego (k 219). W uwzględnieniu tego wniosku zostało wydane zarządzenie z 4 lutego 1957 r. (k- 217) o zwrocie rzeczonego budynku („budynek murowany kryty blachą” ujęty w załączniku nr 1 do protokołu z 30 czerwca 1951 r.). Protokołem z 12 marca 1957 r. budynek został zwrócony wnioskodawczyniom. (k 221). Protokół zdawczo-odbiorczy z 30 czerwca 1958 r. wskazuje, że budynek murowany kryty blachą przy ul. (...) „zwrócono właściciel.” (k-117 załącznik). Tożsame wnioski płyną z opinii biegłej geodety badającej księgi wieczyste (k-470). Skoro tylko jeden z przejmowanych budynków był określany jako „murowany kryty blachą” i ten właśnie określono jako zwrócony właścicielom w protokole z 1958 r. , to należy zgodzić się z pozwanym, że ostatecznie nie podlegał on nacjonalizacji.

Ponadto z uwagi na nową okoliczność – śmierć powódki A. A. (2)- Sąd Apelacyjny ustala, że powódka A. A. (2) zmarła dnia 10 lutego 2018 r., zaś spadek po niej nabyli M. G. i T. A. po ½ części każde z nich.

Podstawą zatem oceny prawnej były ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, który Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ze wskazanym wyżej ich uzupełnieniem.

W tej sprawie- najistotniejszą kwestią poruszoną przez obie strony w apelacjach była legitymacja czynna powodów do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych sformułowanych w tej sprawie. Sąd Okręgowy uznał bowiem, że powodowie jako następcy prawni wspólników spółki, której majątek znacjonalizowano, mają legitymację jedynie do dochodzenia odszkodowania za zabudowane nieruchomości, które w jego ocenie stanowiły własność osób fizycznych, nie zaś spółki i w tym zakresie powództwo uwzględnił. Sad ten uznał natomiast, że powodom nie służyło roszczenie o odszkodowanie za mienie spółki. Wniosek ten wywiódł z analizy przepisów kodeksu handlowego z 1934 r., uznając, że po drugiej wojnie światowej spółka nadal działała i brak wyrażenia woli likwidacji spółki i niedokończenie postępowania likwidacyjnego spowodowało, że zachowała ona zdolność prawną i sądową, a co za tym idzie to spółka jest legitymowana czynnie do występowania o odszkodowanie za szkodę wywołaną decyzją administracyjną.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji, że z zapisów w księgach wieczystych nieruchomości, na których posadowione było przedsiębiorstwo „(...) w L. jasno wynika, że ich właścicielami były osoby fizyczne - poprzednicy prawni powodów. Dodać należy, że brak jest jakichkolwiek dowodów-dokumentów czy ze źródeł osobowych, aby właściciele nieruchomości podjęli jakiegokolwiek działania czy decyzje, aby rzeczone nieruchomości stały się majątkiem spółki. Tym bardziej, że z odpisów ksiąg wieczystych (k-78 i nast., tłumaczenie k- 403 i nast.) wynika, że nabycie nieruchomości przez B. Z. nastąpiło dużo wcześniej niż powstała i została zarejestrowana spółka. Podobnie A. S.nabył udział w nieruchomości przed powstaniem i zarejestrowaniem spółki. Zasadniczo więc należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że nieruchomości stanowiły majątek osób fizycznych.

Niezależnie od tego- nawet gdyby przyjąć stanowisko pozwanego, że nieruchomości, na których posadowiona była przejęte cegielnia stanowiły majątek spółki-to nie ulega, w ocenie Sądu Apelacyjnego żadnej wątpliwości, że legitymacja czynna w niniejszej sprawie w zakresie całego odszkodowania, zatem nie tylko co do zabudowanych nieruchomości, ale i pozostałego znacjonalizowanego majątku o wartości (ustalonej przez biegłego i pomniejszonej o pasywa) 98 645 zł przysługiwała powodom, a nie spółce. Sąd Apelacyjny odmiennie niż to uczynił Sąd pierwszej instancji, ocenia, że (...)w L. utraciła był prawny, nie ma więc zdolności prawnej i sądowej. Stan taki istniał z całą pewnością w dacie zamknięcia rozprawy przez Sąd Okręgowy, jak również i obecnie, a wynikał z obowiązujących przepisów, które umknęły uwadze Sądu pierwszej instancji. Trafnie przywołał te przepisy pozwany w apelacji, lecz wyciągnął z nich odmienny wniosek niż wynikający w okolicznościach tej sprawy. Sąd Okręgowy wadliwie nie zastosował art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770 ze zm.).

Zgodnie z powołanym wyżej przepisem do czasu rejestracji, zgodnie z przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, nie dłużej jednak niż do dnia 31 grudnia 2015 roku zachowują moc dotychczasowe wpisy w rejestrach sądowych. Nadto na podstawie ust. 2a i 2b art. 9 tej ustawy podmioty podlegające obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego zgodnie z przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, które były wpisane do rejestru sądowego na podstawie przepisów obowiązujących do dnia wejścia w życie tej ustawy i które do dnia 31 grudnia 2015 roku nie złożyły wniosku o wpis do rejestru, uznaje się za wykreślone z rejestru z dniem 1 stycznia 2016 roku. Tym samym przytoczone regulacje potwierdzają, że najpóźniej z dniem 1 stycznia 2016 r. (...) w L. utraciła był prawny, zatem na datę wyrokowania nie miałaby legitymacji do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wynikających z wadliwej decyzji administracyjnej. Legitymację taką posiadali jedynie spadkobiercy wspólników tej spółki.

Sąd Apelacyjny w składzie niniejszym dodatkowo podziela także stanowisko zawarte przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 czerwca 2014 roku (I OSK 2778/12, Legalis), że kwestie istnienia spółki jawnej należy oceniać przy uwzględnieniu regulacji prawnych obowiązujących w czasie nacjonalizacji i w okresie bezpośrednio po tym fakcie. Na gruncie Kodeksu handlowego z 1934 roku spółka jawna jest spółką osobową i w związku z tym postępowanie likwidacyjne w przypadku takiej spółki nie było przymusowe, jak w spółkach kapitałowych. Miało ono na celu przede wszystkim umożliwienie zakończenia interesów spółkowych samym wspólnikom i służyło ich interesom. Zatem zakończenie działalności spółki jawnej mogło nastąpić w drodze postępowania likwidacyjnego bądź w inny sposób. Wpis do rejestru handlowego o zakończeniu działalności spółki miał charakter deklaratywny (tak S. Sołtysiński w: Kodeks handlowy. Komentarz, C. H. Beck, Warszawa 1994, s. 679, 708, 710). Wobec tego brak wpisu o zakończeniu działalności spółki jawnej w rejestrze nie stanowi jeszcze, że dana spółka jawna nadal istnieje, a brak dowodów wskazujących wprost na zakończenie działania spółki jawnej w drodze postępowania likwidacyjnego nie oznacza, że nie doszło do ustania bytu prawnego tej spółki. Jedną z cech istotnych charakteryzujących spółkę jawną jest prowadzenie we wspólnym imieniu przedsiębiorstwa zarobkowego w większym rozmiarze (art. 75 § 1 k.h.). Oznacza to, że spółka jawna może być utworzona wyłącznie w celu prowadzenia przedsiębiorstwa. Spółka osobowa nie może wobec tego istnieć bez przedsiębiorstwa. Jeżeli przedsiębiorstwo prowadzone przez spółkę jawną zostało znacjonalizowane, w ten sposób spółka została pozbawiona wszystkich wartościowych aktywów i nie mogła prowadzić przedsiębiorstwa, którego została przez Państwo pozbawiona. Znacjonalizowanie przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę jawną i brak dalszej aktywności tej spółki wskazują, że doszło do ustania spółki. Z chwilą, gdy spółka nie prowadzi działalności i nie posiada wartościowych aktywów, stanowiących przedmiot wspólności łącznej można uznać, że nastąpił kres jej bytu prawnego mimo tego, że nie dokonano wpisu do rejestru handlowego o zakończeniu działalności spółki. W orzeczeniu tym –co istotne -Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że zasada demokratycznego państwa prawnego, wyrażona w art. 2 Konstytucji RP, nie pozwala na przyjęcie takiego stanu rzeczy, w którym na skutek działania Państwa spółka jawna traci swoje aktywa (jest pozbawiona przedsiębiorstwa) w związku z czym nie posiada już żadnych wartościowych aktywów, stanowiących wspólność łączną wspólników, co skutkuje zaprzestaniem prowadzenia działalności i w konsekwencji ustaniem jej bytu prawnego, zaś po kilkudziesięciu latach w toku postępowania strona publiczna nie będzie uznawała, że nastąpił kres bytu prawnego spółki jawnej tylko dlatego, że brak jest deklaratywnego wpisu w rejestrze o zakończeniu działalności spółki.

Przenosząc te poglądy na grunt niniejszej sprawy, należy stwierdzić, że z materiału dowodowego wynika, że na skutek orzeczeń administracyjnych o ustanowieniu przymusowego zarządu i przejęciu przedsiębiorstwa na własność Skarbu Państwa spółka nie prowadziła już działalności i nie spełniała swoich zadań, co przesądzało o utracie jej bytu prawnego daleko wcześniej niż wskazywana data 1 stycznia 2016 r. Można stwierdzić, że częściowo wywody apelacji powodów zmierzały do takiej właśnie konkluzji.

Zarzuty powodów, że w niniejszej sprawie należało przyjąć utratę bytu spółki (...) w L., a co za tym idzie legitymację czynną powodów w zakresie całego przejętego przedsiębiorstwa były w całości uzasadnione. Zarzuty powodów w zakresie naruszenia prawa materialnego zaskarżonym wyrokiem okazały się trafne.

Jednocześnie nie zasługiwała na uwzględnienie apelacja strony pozwanej kwestionująca legitymację czynną powodów co do zasady, w tym zakresie zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione przez pozwanego były niezasadne. Marginalnie należy jedynie podnieść, że uwzględnienie prezentowanego przez stronę pozwaną stanowiska w apelacji prowadziłoby do sytuacji absurdalnej, w której ani spółka, która z całą pewnością już nie istnieje, ani spadkobiercy wspólników nie mogliby dochodzić odszkodowania za wydanie wadliwej decyzji o przejęciu przedsiębiorstwa na własność Państwa.

Ostatecznie więc powodom należało się odszkodowanie za pozostałe –poza zabudowanymi nieruchomościami- przejęte mienie o wartości 98 645 zł , z wyłączeniem jednak odszkodowania za budynek murowany kryty blachą przy ul. (...) o wartości 29 319 zł (bezzasadnie uwzględnione przez Sąd Okręgowy). Wobec tego uwzględniono apelacje w części poprzez zmianę wyroku w punkcie pierwszym – poprzez oddalenie powództwa o zapłatę kwot wynikających z udziałów powodów z ogólnej kwoty 29 319 zł. Z kolei zasądzeniu na rzecz powodów stosownie do udziałów podlegało dalsze odszkodowanie w ogólnej kwocie 98 645 zł, co skutkowało zmianą wyroku w punkcie drugim. Jednocześnie wobec braku formalnej zmiany wniosku apelacji w związku ze śmiercią powódki A. A. (2) już po wniesieniu apelacji- w stosunku do tej osoby apelacja nie mogła zostać uwzględniona. Kwotę, która przypadałaby tej powódce zasądzono na rzecz jej spadkobierców, zgodnie z poczynionymi w tym zakresie nowymi ustaleniami przez sąd odwoławczy.

Z powyższych przyczyn Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji, częściowo zmieniając zaskarżony wyrok, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c.

Wobec niewielkiej zmiany wyroku Sądu Okręgowego, brak było podstaw do zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu w pierwszej instancji, bowiem ustalony stosunek wygranej powodów nie uległ zmianie w stosunku do dochodzonego roszczenia.

Kosztami postępowania apelacyjnego został w całości obciążony pozwany. Z uwagi na uwzględnienie jego apelacji w nieznacznym stopniu oraz co do zasady w całości apelacji powodów, to pozwany w świetle art. 100 zd. drugie k.p.c. powinien ponieść całe koszty postępowania apelacyjnego. Rozliczenie tych kosztów pozostawiono referendarzowi sądowemu w Sądzie Okręgowym w Warszawie na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

Adrianna Szewczyk-Kubat Marzanna Góral Beata Byszewska