Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 października 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego
w W.

przeciwko P. M. i R. M.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w K.

z dnia 18 lipca 2016 r. sygn. akt I C 307/16

1. oddala apelację;

2. zasądza od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwoty po 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Anna Kowacz-Braun SSA Regina Kurek SSA Teresa Rak

I ACa 1503/16

Uzasadnienie;

wyroku Sądu Apelacyjnego

z dnia 17 października 2018 r.

Wyrokiem z dnia 18 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w K.:

I. uznał umowę darowizny z dnia 18 lutego 2011 r. zawartą w formie aktu notarialnego (...)przed notariuszem M. D., pomiędzy Z. M. (1) działającym w imieniu własnym, a małoletnimi P. M. i R. M., w imieniu których działali łącznie jako ich przedstawiacie ustawowi Z. M. (1) i E. M., za bezskuteczną wobec Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. w celu ochrony wierzytelności wobec Z. M. (1) stwierdzonych tytułami wykonawczymi nr (...)

II. oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

III. zasądził od pozwanych P. M. i R. M. solidarnie na rzecz strony powodowej Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 14 400 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania;

IV. nakazał ściągnąć od pozwanych P. M. i R. M. solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w K. kwotę 21864 zł 16 gr. tytułem części opłaty od pozwu, której nie miała obowiązku uiścić strona powodowa.

Orzeczenie to Sąd Okręgowy poprzedził następującymi ustaleniami:

Ojciec pozwanych – Z. M. (1) – w 2007 r. prowadził działalność gospodarczą pod nazwą Firma(...) (...) Z. M. (1), (...)-(...) W., (...) w zakresie handlu środkami myjąco – czyszczącymi, koncentratami do mycia A. olejami C., smarami, płynami, częściami samochodowymi itp. W deklaracjach VAT-7 sporządzonych dla podatku od towarów i usług za 2007 r. Z. M. (1) określił kwoty należnych podatków, które następnie uiścił.

Przeprowadzona przez pracowników Urzędu Skarbowego w W. w dniu 18 lutego 2010 r. kontrola Firmy (...) Z. Ś. 51, (...)-(...) W. nie wykazała naruszenia przepisów prawa podatkowego w zakresie objętym kontrolą, a dotyczyła ona ustalenia przebiegu transakcji dokonanych w okresie od stycznia 2008 r. do grudnia 2008 r. z M. P.. Również kontrola prawidłowości i rzetelności dokumentów kontrahentów z dnia 8 lipca 2010 r. nie wykazała nieprawidłowości w (...) .H.U. (...) Z. M. (1).

Postanowieniem z dnia 04 marca 2010 r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w K. wszczął postępowanie kontrolne w stosunku do kontrahenta Z. M. (2) P., w toku którego Z. M. (1) był przesłuchiwany w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym w dniu 17 lutego 2011 r.

Z. M. (1) był właścicielem dwóch nieruchomości: pierwszej położonej w miejscowości K., gmina K., powiat (...), województwo (...), stanowiącej jedną działkę nr (...) o powierzchni 0,0500 ha, objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez (...)Wydział (...)z siedzibą w N. Sądu Rejonowego w W. oraz drugiej – nieruchomości położonej w miejscowości K., gmina K., powiat (...), województwo (...), stanowiącej jedną działkę nr (...) o powierzchni 0,1600 ha, objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez (...)Wydział (...)z siedzibą w N. Sądu Rejonowego w W.. Od 2006 r. miał zawartą z żoną E. M. umowę o rozdzielności majątkowej małżeńskiej.

Umową darowizny z dnia 18 lutego 2011 r. Repertorium (...) Z. M. (1) działający w imieniu własnym oraz E. M. działająca wraz ze Z. M. (1) w imieniu ich małoletnich synów P. M. i R. M. jako ich przedstawiciele ustawowi, darował synom P. M. i R. M. w udziałach wynoszących po ½ części wyżej opisane nieruchomości. Z. i E. małżonkowie M. działający w imieniu małoletnich synów P. M. i R. M. jako ich przedstawiciele ustawowi darowizny powyższe w ich imieniu przyjęli we wskazanych udziałach wynoszących p ½ części. Stawający podali wartość darowizn na kwoty po 45 000 zł, tj. łącznie 90 000 zł.

W 2012 r. Z. M. (1) osiągnął przychód z prowadzonej działalności gospodarczej w wysokości 6 596 923,38 zł, zaś koszty jego uzyskania wyniosły 6 442 612,38 zł, a deklarowany dochód stanowił kwotę 154 311,00 zł. W 2013 r. przychód Z. M. (1) z działalności wyniósł 4 333 573,00 zł, koszty jego uzyskania wyniosły 4 335 219,00 zł, a zadeklarował stratę w kwocie -1 646,00 zł. W 2014 r. Z. M. (1) z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej zadeklarował 3 537,46 zł straty (przychód 355 986,43 zł, a koszty 359 523,89 zł).

Przeciwko Z. M. (1) w październiku 2012 r. zostało wszczęte postępowanie karne skarbowe. Postanowieniem z dnia 22 października 2012 r. Inspektor Kontroli Skarbowej w K. przedstawił Z. M. (1) zarzut o to, że prowadząc w latach 2007 – 2008 działalność gospodarczą Firmę (...) Z. M. (1) – złożył organowi podatkowemu – Naczelnikowi Urzędu Skarbowego w W., działając w warunkach przestępstwa ciągłego, w krótkich odstępach czasu z wykorzystaniem takiej samej sposobności , w okresie od 19 lutego 2007 r. do 25 stycznia 2008 r. złożył deklaracje VAT-7 za miesiące od stycznia 2007 r. do grudnia 2007 r., w których podał nieprawdę polegającą na zawyżeniu podatku naliczonego o łączną kwotę 177 423,23 zł, w związku z odliczeniem w wymienionym okresie podatku naliczonego VAT w oparciu o fikcyjne faktury VAT wystawione przez (...) M. P. z siedzibą w K. ul. (...), nie dokumentujące czynności wykonanych przez wystawcę tych faktur , czym podejrzany naruszył przepisy art. 86 ust. 1 w zw. z art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.) narażając na uszczuplenie podatek od towarów i usług za miesiące od stycznia do grudnia 2007 r. w łącznej kwocie 177 423 zł - tj. o przestępstwo skarbowe z art. 56 § 2 kks i z art. 62 § 2 kks i z art. 61 § 1 kks w zw. z art. 7 § 1 kks w zw. z art. 6 § 2 kks.

Postanowieniem z dnia 13 sierpnia 2012 r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w K. wszczął z urzędu postępowanie kontrolne w stosunku do Z. M. (1), a dotyczyło ono kontroli rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatku od towarów i usług za 2007 r. Kontrola ta wykazała, że Z. M. (1) przy dokumentowaniu zakupu towarów z firmy (...) M. P. oraz(...) J. M. (1), uczestniczył w procederze wprowadzania do obrotu gospodarczego faktur VAT nie dokumentujących realnych transakcji i w ten sposób dokonywał obniżenia kwot należnego podatku za miesiące styczeń 2007 – grudzień 2007.

Postępowanie kontrolne zakończyło się wydaniem przez Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w K. decyzji z dnia 14 lutego 2014 r. określającej wysokość zobowiązania podatkowego w zakresie podatku od towarów i usług w 2007 r., w kwotach: styczeń 2007 r. – 26 257 zł; luty 2007 r. – 32 364 zł; marzec 2007 r. – 12 594 zł, kwiecień 2007 r. -16 765 zł; maj 2007 r. – 8 388 zł; czerwiec 2007 r. – 27 048 zł; lipiec 2007 r. – 9 744 zł; sierpień 2007 r. – 27 111 zł; wrzesień 2007 r. – 35 568 zł; październik 2007 r. – 10 478 zł; listopad – 4 910 zł; grudzień 2007 r. – 15 604 zł. Z. M. (1) złożył odwołanie od tej decyzji, jednakże mocą decyzji Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 28 stycznia 2015 r. nr (...)decyzja z dnia 14.02.2014 r. została utrzymana w mocy.

W dniu 09 marca 2015 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. wystawił następujące tytuły wykonawcze przeciwko Z. M. (1) z tytułu wierzytelności w płatności podatku od towarów i usług:

1.  tytuł wykonawczy nr (...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za styczeń 2007 r. kwoty 26 257 000 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 27 lutego 2007 r. w kwocie 24 949,20 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

2.  tytuł wykonawczy nr(...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za luty 2007 r. kwoty 29 476 000 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 27 marca 2007 r. w kwocie 27 759,10 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

3.  tytuł wykonawczy nr(...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za marzec 2007 r. kwoty 12 302,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 26 kwietnia 2007 r. w kwocie 11 474,20 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

4.  tytuł wykonawczy nr(...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za kwiecień 2007 r. kwoty 16 578,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 26 maja 2007 r. w kwocie 15 308,80 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

5.  tytuł wykonawczy nr (...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za maj 2007 r. kwoty 8 388,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 26 czerwca 2007 r. w kwocie 7 662,40 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

1.  tytuł wykonawczy nr(...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za czerwiec 2007 r. kwoty 25 876 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 26 lipca 2007 r. w kwocie 23 383 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

6.  tytuł wykonawczy nr (...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za lipiec 2007 r. kwoty 9 312 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 28 sierpnia 2007 r. w kwocie 8 313,80 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

7.  tytuł wykonawczy nr(...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...) z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za sierpień 2007 r. kwoty 27 111 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 26 września 2007 r. w kwocie 23 936,40 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

8.  tytuł wykonawczy nr (...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za wrzesień 2007 r. kwoty 35 304 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 26 października 2007 r. w kwocie 30 807,30 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

9.  tytuł wykonawczy nr (...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za październik 2007 r. kwoty 10 478 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 27 listopada 2007 r. w kwocie 9 028,60 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

10.  tytuł wykonawczy nr (...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...)z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za listopad 2007 r. kwoty 691 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 28 grudnia 2007 r. w kwocie 587,80 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego);

11.  tytuł wykonawczy nr (...)stwierdzający, że na podstawie orzeczenia (...) z dnia 28 stycznia 2015 r. Z. M. (1) jest zobowiązany do zapłaty z tytułu podatku od towarów i usług za grudzień 2007 r. kwoty 14 638 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% liczonymi od dnia 26 stycznia 2007 r. w kwocie 12 300,70 zł (kwota na dzień wystawienia tytułu wykonawczego).

Z. M. (1) posiadał również zaległość podatkową w kwocie 998,00 zł w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2013 r. z tytułu odpłatnego zbycia papierów wartościowych. Termin płatności tej kwoty upłynął w dniu 30 kwietnia 2014 r., zaległość podatkowa zaistniała od dnia 1 maja 2014r. i od tej daty były naliczane odsetki za zwłokę, które na dzień 11 grudnia 2015 r. wynosiły 138 zł, łącznie 1 136 zł. Deklaracja PIT-38 za 2013 r. Z. M. (1) została skorygowana przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w W., na co dłużnik nie wniósł sprzeciwu.

Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. dokonał zajęcia rachunków bankowych Z. M. (1) w Banku (...) S.A., jednak egzekucja z rachunku dłużnika okazała się bezskuteczna, gdyż na rachunku nie było środków umożliwiających całkowitą lub częściową realizację zajęcia wierzytelności. Bezskuteczne były również zajęcia wierzytelności: w spółce (...) S.A. z siedzibą w K. oraz na rachunku w banku (...) S.A. w W. z uwagi na brak środków (zarówno w kwietniu jak i wrześniu 2015 r.). Taka sama sytuacja miała miejsce w stosunku do rachunków bankowych w bankach: Bank (...) S.A. w B., w Banku (...) S.A., w Banku (...) S.A., (...) Banku(...)w W., (...) Bank S.A. z uwagi na to, że Z. M. (1) nie był klientem tych banków. Bezskuteczna była egzekucja z wierzytelności względem (...) Sp. z o.o. Sp. k. w K., gdyż spółka ta nie posiadała żadnych wierzytelności w stosunku do Z. M. (1).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. nie posiadał danych o rachunkach bankowych Z. M. (1), nie był on również zgłoszony do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego, ani nie pobierał żadnych świadczeń z ZUS-u możliwych do zajęcia.

Z. M. (1) w trakcie wyjawiania majątku wskazał, że posiada jedynie wierzytelność wobec spółki (...) Sp. z o.o. w K. na kwotę 150 00 zł, jednak nie udało mu się wyegzekwować nawet części tej kwoty. Nie posiada żadnych nieruchomości, mieszka u matki, nie jest zatrudniony na umowę o pracę, ani zlecenie, nie pobiera zasiłku. Wykonuje od czasu do czasu prace dorywcze i szuka pracy na własną rękę.

Pismem z dnia 09 czerwca 2015 r. Ministerstwo Sprawiedliwości powiadomiło Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. o nieruchomości, gdzie w księdze wieczystej nr (...) figuruje Z. M. (1). Z wykazu informacji z dnia 28 kwietnia 2015 r. wynikało m.in., że Z. M. (1) darował po 1/2 części nieruchomości objętych księgami wieczystymi (...) synom P. M. i R. M.. Z. M. (1) nie posiadał innych nieruchomości na terenie powiatu (...). Na nazwisko Z. M. (1) nie było zarejestrowanych żadnych pojazdów. Posiadał on wierzytelności wobec spółki Grupa Handlowa (...) Sp. z o.o. wynikające z prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 22 stycznia 2013 r., sygn. akt IX GC 727/12, jednak w/w spółka mimo uznania zajęcia tych wierzytelności nie posiadała majątku i egzekucja tych wierzytelności Z. M. (1) była bezskuteczna.

Z. M. (1) złożył skargę na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 28 stycznia 2015 r. utrzymującą w mocy decyzję Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w K. w z dnia 14 lutego 2014 r. Wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w K. z dnia 22 października 2015 r., sygn. akt I SA/Kr 695/15 skarga ta została oddalona. Z. M. (1) pismem z dnia 15 grudnia 2015 r. wniósł do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargę kasacyjną od w/w wyroku WSA z dnia 22 października 2015 r.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd Okręgowy oparł się na dowodach z dokumentów publicznych, które nie budziły wątpliwości co do prawidłowości ich sporządzenia i mogły stanowić dowód na okoliczności urzędowo w dokumentach tych stwierdzone. Sąd oparł się również na przedstawionych dowodach z dokumentów prywatnych, które stanowiły dowód na okoliczności treści oświadczeń woli w nich stwierdzonych.

Sąd Okręgowy nie dał wiary zeznaniom świadków B. M., J. M. (2), A. P. i K. P. oraz przedstawicieli pozwanych Z. M. (1) i E. M. odnośnie przyczyn dokonania darowizny z (...)na rzecz P. i R. M.. Niewiarygodne były zeznania w/w osób, co do znacznych nakładów środków pieniężnych i pracy świadczonych przez dziadków pozwanych na nieruchomość, co miało uzasadniać podjęcie przez rodzinę wspólnej decyzji co do losów nieruchomości tj. darowania jej wnukom. Świadkowie oraz pozwani nie uprawdopodobnili poniesionych nakładów na budowę domu, nie przedłożyli żadnych faktur, rachunków bądź umów kredytowych potwierdzających nakłady finansowe na tę budowę. Ponadto sam Z. M. (1) w odpowiedzi na pozew twierdził, że nigdy nie miał problemów finansowych, jego firma miała dobre obroty (co potwierdzają zeznania podatkowe do 2012 r.), a okoliczność tą nie sposób pogodzić z tezą, że w takim stanie rzeczy potrzebował przy budowie domu wsparcia finansowego teściów i rodziców. Niewiarygodne były także zeznania świadków i stron, iż rodzina obawiała się ewentualnej zdrady lub rozwodu rodziców pozwanych, a w konsekwencji braku majątku dla P. i R. M., gdyż między rodzicami pozwanych dochodziło do konfliktów. Zła sytuacja rodzinna między małżonkami E. i Z. M. (1) nie została w żaden sposób wykazana i nie wykazano jakichkolwiek konkretnych okoliczności przemawiających za obawą ich rozstania. Natomiast ścisła koincydencja czasowa pomiędzy postępowaniem kontrolnym dotyczącym kontrahenta dłużnika (w którym dłużnik został przesłuchany) silnie przemawia za oceną, że rzeczywistą przyczyną dokonania darowizny przez Z. M. (1) na rzecz pozwanych było prowadzone postępowanie kontrolne urzędu skarbowego w związku z transakcjami dokonywanymi przez Z. M. (1) z M. P. i J. M. (1). Podkreślić przy tym należy, że na dzień przed zawarciem umowy darowizny Z. M. (1) został przesłuchany przez organy kontroli skarbowej jako świadek w sprawie M. P., a zatem zgodnie z doświadczeniem życiowym przyjąć należy, że miał świadomość, iż kontrola ta wykaże nieprawidłowości i zamierzał przenieść najważniejszy składnik swojego majątku na synów tak aby utrudnić możliwość zaspokojenia z niego należności podatkowych.

Sąd Okręgowy, w oparciu o poczynione ustalenia, odwołując się do treści art. 527 § 1 k.c. uznał powództwo za uzasadnione i wskazał, że strona powodowa dochowała 5-cio letniego terminu prekluzyjnego przewidzianego w art. 534 k.c., albowiem pozew został złożony w dniu 18 lutego 2016 r. Kwestionowana umowa została bowiem zawarta w dniu 18 lutego 2011r.

Strona powodowa wykazała nadto, że jest wierzycielem Z. M. (1). Wierzytelności, których ochrony domaga się w niniejszym postępowaniu strona powodowa są stwierdzone administracyjnymi tytułami wykonawczymi wynikającymi z decyzji podatkowych. Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. wystawił w dniu 09 marca 2015 r. tytuły wykonawcze wcześniej dokładnie opisane.

Decyzje administracyjne stwierdzające powyższe należności są ostateczne a wniesiona od nich skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego została oddalona. Wiążą one zatem sąd orzekający w niniejszym postępowaniu. Odstępstwo od zasady związania sądu powszechnego decyzją administracyjną byłoby bowiem możliwe tylko wtedy, gdyby akt administracyjny był bezwzględnie nieważny. Można bowiem przed sądami powszechnymi powoływać się na nieważność aktu administracyjnego (decyzji administracyjnej) tylko wówczas, gdy zachodzi tzw. nieważność bezwzględna, tj. gdy akt lub orzeczenie administracyjne wydane zostało przez władzę całkowicie nie powołaną do wydawania aktów lub orzeczeń tego rodzaju albo gdy wydane ono zostało z całkowitym pominięciem jakiejkolwiek procedury (orzeczenie SN z dnia 14 września 1922 r. C 254/22 OSP 1923 poz. 539, orzeczenie SN z dnia 31 maja 1946 r. C. III. 217/46 OSN 1947/1 poz. 25, orzeczenie SN z dnia 16 października 1951 r. C. 653/51 OSN 1952/III poz. 75, orzeczenie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 29 czerwca 1957 r. 2 CR 499/57 OSN 1959/III poz. 88, orzeczenie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 sierpnia 1959 r. 1 CR 1051/58 Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 1960/2 str. 58, Orzeczenie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 4 listopada 1959 r. 2 CR 669/59 OSPiKA 1962/4 poz. 106, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 5 października 1963 r. II CR 871/62 OSNCP 1964/10 poz. 205, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 października 1966 r. I CR 330/66 OSNCP 1967/5 poz. 90, uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 21 listopada 1980 r. III CZP 43/80 OSNCP 1981/8 poz. 142, uzasadnienie Uchwały Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 28 stycznia 1993 r. III CZP 167/92 OSNCP 1993/6 poz. 105, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 24 czerwca 1997 r. II CKN 216/97 OSNC 1998/1 poz. 7, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 marca 1998 r. III CZP 3/98 OSNC 1998/10 poz. 152, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 12 kwietnia 2001 r. III CZP 7/2001 OSNC 2001/11 poz. 160, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 5 czerwca 2003 r. II CKN 158/2001 OSNC 2004/7-8 poz. 127).

Natomiast decyzje stwierdzające zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od towarów i usług ciążące na dłużniku Z. M. (1) tak rozumianych cech bezwzględnej nieważności nie wykazują.

Sąd Okręgowy odmówił zawieszenia niniejszego postępowania do czasu rozpoznania skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, przyjmując że powołanie się na tę okoliczność następuje wyłącznie w celu spowodowania przewłoki niniejszego postępowania.

Skarga pauliańska chroniąca wierzycieli przed wyzbywaniem majątku przez dłużnika w celu uniemożliwienia egzekucji przysługuje również wierzycielom należności publicznoprawnych (por. wyrok SN z dnia 1 czerwca 2011 r., II CSK 513/10, LEX nr 960505; wyrok SN z 28 października 2010 r., II CSK 227/10, OSNC-ZD 1/2011, poz. 23).

Ustalony w sprawie stan faktyczny wskazuje, że umowa darowizny z dnia (...) skutkowała pokrzywdzeniem strony powodowej jako wierzyciela Z. M. (1). Wskutek tej czynności osoba ta stała się niewypłacalna w wyższym stopniu, niż była przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 k.c.). W rozumieniu art. 527 § 2 k.c. niewypłacalność oznacza taki obiektywny stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej od dłużnika. Z ustalonego stanu faktycznego wynika bowiem, że po dokonaniu darowizny majątek Z. M. (1) nie przedstawiał żadnej wartości, prowadzone postępowanie egzekucyjne w administracji z rachunków bankowych, świadczeń ZUS, wierzytelności przysługujących w/w wobec spółki (...)Sp. z o.o. również było bezskuteczne. Od 2013 r. prowadzona przez niego działalność gospodarcza przynosiła straty. Z. M. (1) nie posiada stałego zatrudnienia i wykonuje prace dorywcze, a zatem nie uzyskuje stałych dochodów pozwalających uznać, że w oparciu o ten majątek wierzyciele Z. M. (1) uzyskają zaspokojenie. Natomiast przeniesienie umową darowizny z dnia (...). udziałów po ½ części w nieruchomościach na rzecz P. M. i R. M. skutkowało wyjściem z majątku dłużnika składnika majątkowego, który obiektywnie pozwalałyby na przynajmniej częściowe zaspokojenie długów Z. M. (1).

Zarazem pozwani na podstawie tej umowy odnieśli korzyść majątkową, albowiem nieodpłatnie (gdyż bez obowiązku jakiejkolwiek spłaty czy spełnienia innego świadczenia) uzyskali udziału po ½ części we własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...). Uznać nadto należy, że Z. M. (1) miał świadomość takich skutków umowy z dnia (...)., albowiem wierzytelność strony powodowej w zakresie tytułów wykonawczych z dnia 09 marca 2015 r. nie była wierzytelnością przyszłą. Z. M. (1) złożył zeznanie podatkowe dotyczące podatku od towarów i usług za 2007 r. i uiścił podatek we wskazanej w nim wysokości, jednakże już wówczas zaistniało zobowiązanie podatkowe w wyższej wysokości, wykazane w styczniu 2015 r., na podstawie prowadzonych w latach 2010-2014 działań kontrolnych firmy ojca pozwanych i jego kontrahentów. Zarzuty podnoszone przez pozwanych w stosunku do zasadności decyzji administracyjnej stwierdzającej obowiązek zapłaty przez Z. M. (1) zapłaty zaległego podatku nie mogły być uwzględnione w niniejszym postępowaniu, albowiem ich uwzględnienie prowadziłoby do podważenia ostatecznej decyzji administracyjnej stwierdzającej obowiązek zapłaty tego podatku, podczas gdy sąd rozpoznający sprawę cywilną jest związany ostateczną decyzją administracyjną. Obowiązek zapłaty podatku od towarów i usług powstaje z mocy prawa z dniem zaistnienia zdarzeń, z którymi ustawa podatkowa wiąże ich powstanie (art. 21 § 1 ust. 1 ustawy ordynacja podatkowa). Stwierdzone tytułami egzekucyjnymi wierzytelności dotyczące podatku od towarów i usług powstały zatem w 2007 r., a zatem jeszcze przed dokonaniem kwestionowanej czynności, nie zaś z momentem stwierdzenia prawidłowego wymiaru podatku w decyzji organu podatkowego wydanej w styczniu 2015 r. Zgodnie bowiem z art. 103 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tj. Dz. U. z 2016 r. poz. 710 ze zm.) Z. M. (1) był obowiązany obliczyć i wpłacić podatek za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Z. M. (1) musiał mieć świadomość, iż dokonanie w takiej sytuacji darowizny głównego składnika majątku na rzecz pozwanych jest działaniem zmierzającym do pozbawienia wierzycieli możliwości zaspokojenia się z majątku będącego przedmiotem tej umowy. Jak już wskazywano, pozwani nie udowodnili by jedyną motywacją ich ojca do dokonania na rzecz synów przedmiotowej darowizny były rodzinne ustalenia dotyczące przepisania nieruchomości na pozwanych, z uwagi na możliwe problemy rodzinne lub śmierć Z. M. (1).

Zgodnie z art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Cytowany przepis wyłącza przesłankę złej wiary po stronie osoby trzeciej, która według reguły z art. 527 § 1 k.c. jest istotna dla możliwości uznania czynności dłużnika za bezskuteczną. Pozwani odnieśli korzyść majątkową nieodpłatnie, skoro bez obowiązku jakiejkolwiek spłaty czy spełnienia innego świadczenia uzyskali udziały po ½ części w nieruchomościach. W tym stanie rzeczy nie ma znaczenia wiedza pozwanych o tym, czy dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienia dłużnika (art. 533 k.c.). Pozwani ani strony powodowej nie zaspokoili, ani nie wskazali żadnego mienia dłużnika nadającego się do zaspokojenia strony powodowej, tj. takiego mienia dłużnika, co do którego można przyjąć z najwyższym stopniem prawdopodobieństwa, graniczącym z pewnością, że pozwoli na zaspokojenie wierzyciela (por. wyrok SN z dnia 16 marca 2006 r., III CSK 8/06, OSNC nr 12/2006, poz. 207).

Biorąc powyższe pod uwagę zachodziły podstawy do uznania za bezskuteczną zaskarżonej umowy w zakresie dotyczącym wierzytelności strony powodowej wynikających z tytułu podatku od towarów i usług objętych tytułami wykonawczymi z dnia 09 marca 2915 r, nr:(...)wynikających z kolei z decyzji podatkowej Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 28 stycznia 2015 r. nr (...). O powyższym orzeczono w punkcie I sentencji na podstawie wyżej powołanych przepisów.

Sąd Okręgowy oddalił powództwo w części dotyczącej wierzytelności strony powodowej wynikającej z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wobec odpłatnego zbycia papierów wartościowych za 2013 r. Podatek z tego tytułu w wysokości 998,26 zł (1 136 zł wraz z odsetkami na dzień 11.12.2015 r.) Z. M. (1) miał uiścić na podstawie zeznania podatkowego złożonego w 2014 r., a dotyczył transakcji z 2013 r., a zatem przedmiotowa czynność darowizny dokonana w dniu(...) W tym zakresie do oceny zasadności powództwa zastosowanie znajduje art. 530 k.c. Przesłanką uwzględnienia skargi pauliańskiej w celu ochrony przyszłego wierzyciela (a tak w zakresie tej wierzytelności należy traktować stronę powodową, skoro obowiązek podatkowy powstał po dokonaniu zaskarżonej czynności) jest działanie dłużnika z zamiarem pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela. Wszelako postępowanie dowodowe nie daje dostatecznych podstaw do uznania aby Z. M. (1) działał z zamiarem pokrzywdzenia strony powodowej również w zakresie wierzytelności z tytułu podatku dochodowego z tytułu zbycia papierów wartościowych. Nie zostało bowiem wykazane aby w dacie dokonywania zaskarżonej czynności Z. M. (1) nosił się w ogóle z zamiarem zbycia posiadanych papierów wartościowych a zatem aby liczył się z obowiązkiem zapłaty podatku dochodowego z tego tytułu. Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt II wyroku.

O kosztach orzeczono na zasadzie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz art. 113 ust. 1 u.k.s.c.

Apelację od tego wyroku, zaskarżając go w części uwzględniającej powództwo oraz w zakresie orzeczenia o kosztach postępowania (punkty I, III i IV), wnieśli pozwani, którzy zarzucili:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, to jest art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. poprzez niezawieszenie postępowania do czasu rozpoznania przez Naczelny Sąd Administracyjny skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w K. z dnia 22 października 2015 r., sygn. akt I SA/Kr 695/15;

2. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 6 k.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny zebranego materiału dowodowego w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, polegające na odmowie wiary zeznaniom świadków B. i J. M. (2), A. i K. P. oraz Z. i E. M., w sytuacji, gdy zeznania te były spójne i logiczne, a zatem brak było podstaw do ich nieuwzględnienia, a także bezkrytyczne uznanie za prawdziwe twierdzenia powoda,, w sytuacji gdy nie zostały one poparte wiarygodnymi dowodami;

3. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 232 k.p.c. polegające na braku zobowiązania pozwanych do przedstawienia stosownych dowodów mających potwierdzić zeznania świadków w.w. w sytuacji, gdy Sąd I instancji miał wątpliwości co do ich prawdziwości;

4. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 527 k.c. poprzez uznanie, że Z. M. (1) działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela tj. powoda, w sytuacji, gdy przeprowadzone w 2010 r. kontrole podatkowe nie dawały podstaw do twierdzenia, że Z. M. (1) mógł mieć świadomość pokrzywdzenia jakiegokolwiek wierzyciela;

5. naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 100 k.p.c. poprzez skonstruowanie uzasadnienia w sposób uniemożliwiający kontrolę wysokości uwzględnionej wierzytelności, jak również zasadność i poprawność stosunkowego rozliczenia kosztów postępowania.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwani wnieśli o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania na ich rzecz; ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Apelujący wnieśli także o dopuszczenie nowych dowodów wskazanych w treści uzasadnienia apelacji i zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.

Strona pozwana reprezentowana Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił:

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 6 grudnia 2017 r., sygn. akt I FSK 303/16 oddalił skargę kasacyjną Z. M. (1) od wyroku Wojewódzkiego Sądu a Administracyjnego w K. z dnia 22 października 2015 r., sygn. akt I SA/Kr 695/15. W uzasadnieniu wyroku Naczelny Sąd Administracyjny między innymi stwierdził, że „skarżący w skardze kasacyjnej nie podważył skutecznie ustalonego przez organy podatkowe, a zaakceptowanego przez Sąd pierwszej instancji stanu faktycznego, z którego wynika, że faktury zakupu nie dokumentowały rzeczywistego obrotu gospodarczego” (wyrok NSA k. 561 – 564 – okoliczność niesporna).

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanych P. M. i R. M. jest nieuzasadniona.

Ponieważ w apelacji podniesiono zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, w tym odnoszące się do oceny dowodów osobowych, w pierwszej kolejności należy odnieść się do nich gdyż tylko prawidłowo ustalony stan faktyczny daje możliwość oceny poprawności zastosowania prawa materialnego.

Tu stwierdzić należy, że ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny Sąd Apelacyjny przyjął za własny bowiem wyprowadzony został z dowodów, których ocena odpowiada wskazaniom z art. 233 § 1 k.p.c.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału (orz. Sądu Najwyższego z 16 lutego 1996 r., II CRN 173/95).

Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1980 r., II URN 175/79, OSNC 1980, nr 10, poz. 200; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000, nr 17, poz. 655; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2000 r., III CKN 1049/99, LEX nr 51627; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 r., IV CKN 1097/00, LEX nr 52624; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2000 r., V CKN 94/00, LEX nr 52589; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2000 r., IV CKN 1383/00, LEX nr 52544; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2001 r., II UKN 423/00, OSNP 2003, nr 5, poz. 137; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2002 r., IV CKN 859/00, LEX nr 53923; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 1050/00, LEX nr 55499; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., IV CKN 1316/00, LEX nr 80273).

Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Należy podkreślić, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to jego ocena nie narusza reguły swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 k.p.c., choćby na podstawie tego materiału dowodowego dawały się wysunąć wnioski odmienne. Tylko bowiem w przypadku, gdy brak jest logiki w powiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 27 września 2002 r., I CKN 817/2000, LEX nr 56906 oraz orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98; z 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000, nr 10, poz. 189 i z 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99, OSNAPiUS 2000, nr 19, poz.732).

Zacytowane tu poglądy judykatury w sposób jednoznaczny potwierdzają poprawność oceny zeznań świadków B. M., J. M. (2), K. P., A. P., Z. M. (1) i E. M., dokonanej przez Sąd Okręgowy, a wcześniej przytoczonej. Na tą ocenę – prowadzącą do niedania wiary tym świadkom – nie ma wpływu to, że ich zeznania, co podkreśla się w apelacji, są spójne. Osoby te, zeznające w charakterze świadków są najbliższymi krewnymi małoletnich pozwanych i trzeba przyjąć, że są zainteresowani wynikiem postępowania zaś spójne zeznania są następstwem przyjętej taktyki procesowej mającej na celu stworzenie uzasadnienia dla dokonanych darowizn przez Z. M. (1) – dłużnika strony powodowej. Wbrew twierdzeniom apelujących zeznania te nie są logiczne z uwagi na konieczność zastosowania przy ocenie dowodów także ocen i wniosków zgodnych z zasadami doświadczenia życiowego. Właśnie te zasady nie pozwalają na przyjęcie by tłumaczenie darowizn jako zabezpieczenia małoletnich przed rozwodem rodziców czy też śmiercią rodzica było racjonalne. W przypadku ziszczenia się takich zdarzeń istnieją prawne mechanizmy ochrony małoletnich choćby w postaci dziedziczenia ustawowego bądź alimentacji. W społeczeństwie nie praktykuje się powszechnie by rodzice wyzbywali się swego majątku na rzecz dzieci z obawy o przyszłe niepewne co do wystąpienia okoliczności jak choćby hipotetyczny rozwód. To wszystko potwierdza wcześniejszy wniosek, że tłumaczenia świadków co do motywów darowizny są skonstruowaną sztucznie obroną dla potrzeb niniejszego postępowania. Dodać też należy, że jeżeli dziadkowie czynili nakłady na nieruchomość będącą przedmiotem darowizn to mieli możliwość uzyskania potwierdzenia tego faktu na różne sposoby choćby najprostszy nabycia udziału w nieruchomościach.

Sąd Apelacyjny podziela ponadto powołane w odpowiedzi na apelację poglądy judykatury, że dla oceny charakteru prawnego umowy darowizny w kontekście spełnienia przesłanek z art. 527 k.c. i nast. nie ma znaczenia zindywidualizowany motyw dokonanego nieodpłatnego przysporzenia.

W sprawie bez wątpienia nie doszło do naruszenia art. 232 k.p.c.

Zgodnie z zasadą kontradyktoryjności ciężar dowodu spoczywa na stronach postępowania cywilnego. To one, a nie sąd, są wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania i one wreszcie ponoszą odpowiedzialność za jego wynik (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 r., I CKU 45/96, OSNC 1997, nr 6–7, poz. 76, z glosą A. Zielińskiego, Palestra 1998, nr 1–2, s. 204; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r., II CKN 70/96, OSNC 1997, nr 8, poz. 113; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1997 r., II UKN 406/97, OSNAPiUS 1998, nr 21, poz. 643; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1998 r., I CKN 944/97, Prok. i Pr.-wkł. 1999, nr 11–12, poz. 38; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1999 r., II CKN 417/98, Prok. i Pr.-wkł. 1999, nr 11–12, poz. 35; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1999 r., I CKN 415/99, LEX nr 83805; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1998 r., II UKN 244/98, OSNAPiUS 1999, nr 20, poz. 662; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1999 r., II CKN 269/99, Prok. i Pr.-wkł. 2000, nr 2, poz. 27; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2000 r., II UKN 33/00, OSNP 2002, nr 10, poz. 251). Strona, która nie przytoczyła wystarczających dowodów na poparcie swoich twierdzeń, ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, o ile ciężar dowodzenia co do tych okoliczności na niej spoczywał, sąd zaś powinien wyciągnąć ujemne konsekwencje z braku udowodnienia faktów przytoczonych na uzasadnienie żądań lub zarzutów.

Sąd powinien traktować zawsze dopuszczenie dowodu z urzędu jako środek ostateczny, jeśli nie może w inny sposób przeciwstawić się niebezpieczeństwu nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Artykuł 232 k.p.c. zdanie drugie należy interpretować w ścisłym powiązaniu ze zdaniem pierwszym tego przepisu. Stanowi on istotny wyjątek od zasady kontradyktoryjności i wynikającego z niej ciężaru dostarczenia dowodów przez strony. Należy ponadto pamiętać, że przeprowadzenie konkretnego dowodu przez sąd z reguły jest korzystne dla jednej ze stron, co może prowadzić do naruszenia zasady równości, a przede wszystkim do podważenia zaufania do sądu. Ponadto po zmianach wprowadzonych ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804) trudno uzasadniać działanie sądu z urzędu ustawowym obowiązkiem wykrycia prawdy w procesie.

Dopuszczenie z urzędu dowodu niewskazanego przez stronę jest prawem, nie zaś obowiązkiem sądu. Sąd nie ma także obowiązku wyręczania strony zastępowanej przez adwokata lub radcę prawnego. Dopuszczenie takiego dowodu następuje przede wszystkim wtedy, gdy konkretne środki dowodowe dotrą do wiadomości sądu drogą urzędową, tj. jeśli sąd poweźmie o nich wiadomość z oświadczeń stron (zawartych także w pismach procesowych) i z protokołu rozprawy lub z akt sprawy, w tym także wszelkich dołączonych akt do danej sprawy, nie zaś drogą pozaprocesową (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 grudnia 2005 r., V CK 400/05, OSP 2006, z. 11, poz. 127 z glosą P. Rylskiego; odmiennie w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 lutego 2006 r., III CK 341/05, OSNC 2006, nr 10, poz. 174).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 377/06 (OSP 2008, z. 1, poz. 8 z glosą E. Marszałkowskiej-Krześ), dopuszczenie dowodu z urzędu należy do dyskrecjonalnej władzy sądu, niekiedy – zważywszy na interes publiczny – przeradza się ono w obowiązek, natomiast w sprawach, w których mają zastosowanie zasady prekluzji dowodowej, podjęcie przez sąd inicjatywy dowodowej powinno być usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami.

W wyroku z dnia 21 marca 2003 r., II CKN 1267/00 (IC 2003, nr 12, s. 44), Sąd Najwyższy przyjął, że tylko w szczególnych wypadkach można sądowi skutecznie postawić jako zarzut nieskorzystanie z uprawnienia przeprowadzenia dowodu z urzędu. Taka wyjątkowa sytuacja z reguły nie zachodzi, gdy strona w postępowaniu przed sądami niższych instancji była reprezentowana przez adwokata.

Biorąc powyższe wskazania pod uwagę stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy nie prowadząc postępowania dowodowego z urzędu w kierunku potwierdzenia zeznać wcześniej wymienionych świadków nie naruszył w żaden sposób art. 232 k.p.c. zwłaszcza, że pozwani byli reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, a do tego, co szczególnie istotne motyw darowizny podawany przez świadków nie wpływa na ocenę powództwa ze skargi paulińskiej.

Z uwagi na oddalenie skargi kasacyjnej Z. M. (1) przez Naczelny Sąd Administracyjny zarzut naruszenia art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. stał się bezprzedmiotowy.

Za chybiony uznać należy zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.

Uzasadnienie wyroku, które wyjaśnia przyczyny, dla jakich orzeczenie zostało wydane, jest sporządzane już po wyroku, a zatem wynik sprawy z reguły nie zależy od tego, jak napisane zostało uzasadnienie i czy zawiera ono wszystkie elementy. W konsekwencji zarzut naruszenia art. 382 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia Sądu I instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny tego wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. między innymi wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II UKN 446/00, OSNAPiUS 2003, nr 7, poz. 182; z dnia 5 września 2001 r., I PKN 615/00, OSNAPiUS nr 15, poz. 352; z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, niepubl.; z dnia 16 października 2009 r., I UK 129/09, Lex 558286).

Z taką sytuacją nie mamy doczynienia w niniejszej sprawie bowiem uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera wszystkie elementy wymagane przez art. 382 § 2 k.p.c. jasno też wyjaśnia podstawę faktyczną i prawną, które doprowadziły do rozstrzygnięcia.

W sprawie nie doszło też do naruszenia prawa materialnego w tym w zakresie zarzutów podniesionych w apelacji.

W związku z zarzutem naruszenia art. 527 k.c. wyjaśnić należy, że dla skuteczności skargi pauliańskiej nie jest konieczne, by w zamiarze dłużnika leżało pokrzywdzenie wierzycieli ani też by zamiar ten skierowany był przeciwko określonemu wierzycielowi. Wystarczy, że dłużnik ma świadomość pokrzywdzenia wierzycieli. Świadomość taka istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone aktywa wyjdą z jego majątku i że z tego powodu wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem, a w konsekwencji nastąpi ich pokrzywdzenie (A. Ohanowicz (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, s. 948; M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1259). Do przyjęcia, że dłużnik dokonywał czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, wystarczy, by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności. Nie jest przy tym konieczne, aby świadomość pokrzywdzenia dotyczyła konkretnego wierzyciela, w szczególności tego, który wystąpił ze skargą pauliańską. Wystarczy świadomość dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować pokrzywdzenie ogółu jego wierzycieli (L. Stecki (w:) J. Winiarz, Komentarz, t. I, 1989, s. 537; W. Popiołek (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2009, s. 214; por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r., sygn. V CSK 381/07, LEX nr 627266).

Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, jeżeli ma rozeznanie co do tego, że w następstwie dokonanej przezeń czynności ucierpi materialny interes wierzyciela, zazwyczaj poprzez wyzbycie się w całości lub w części majątku nadającego się do egzekucji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2007 r., sygn. V CSK 77/07, LEX nr 611455).

Dla przyjęcia świadomości pokrzywdzenia nie musi przy tym występować pewność, że czynność prawna dokonana przez dłużnika spowoduje dla wierzycieli niemożność zaspokojenia, a wystarczające jest przewidywanie, że to może nastąpić i godzenie się na takie możliwe konsekwencje swojego działania.

Udowodnienie świadomości pokrzywdzenia napotyka trudności, gdyż jest ona pewną zaszłością psychologiczną. Jest to bowiem stan wewnętrzny danej osoby i możemy się o niej dowiedzieć w sposób bezpośredni, gdy dana osoba sama przekaże nam swoje wrażenie lub też pośrednio poprzez jej zachowanie. Brak metod pozwalających w sposób pewny ustalić stan świadomości danej osoby powoduje konieczność wnioskowania o niej na podstawie innych okoliczności, określonego zestawu faktów i dowodów, które w sposób pośredni, ale logiczny pozwalają ustalić, czy przesłanka ta została spełniona. Nie obojętne przy tym dla oceny w tym przedmiocie są zachowania dłużnika po dokonaniu czynności. Aby świadomość dłużnika mogła być uznana za udowodnioną, wierzyciel musi wykazać, że dłużnik wiedział o istnieniu wierzycieli i znał co najmniej w granicach ewentualności skutki dokonywanej przez siebie czynności.

W stanie faktycznym sprawy do przyjęcia świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzyciela, jako stanu jego świadomości, o którym można się było dowiedzieć w sposób pośredni, poprzez jego zachowanie, istotne znaczenie miał zatem zestaw faktów, które w logiczny sposób wskazywały na ewidentny zamiar pokrzywdzenia wierzycieli. W tym zakresie ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy są wyczerpujące i z pełna aprobatą Sąd Apelacyjny odwołuje się do nich, a z uwagi na ich obszerność i wszechstronność nie ma powodu by je powielać w tym miejscu.

Dodać jedynie można, że podatnicy VAT rozliczający się w miesięcznych okresach rozliczeniowych zobowiązani są do złożenia deklaracji podatkowej oraz zapłaty podatku w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy (art.103 ustawy o podatku od towarów i usług). W tym samym terminie obowiązane są do zapłaty podatku również podmioty, które wystawiły fakturę, wykazując w niej VAT należny (art. 108 ust. 1 ustawy o VAT). Z uwagi na charakter działań Z. M. (1) mających miejsce w roku 2007, które doprowadziły do wydania tytułów wykonawczych objętych zaskarżonym wyrokiem, które następnie poddane zostały kontroli przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w K. i Naczelny Sąd Administracyjny – przyjąć należy, że dłużnik już wówczas nieprawidłowo rozliczając podatek VAT miał świadomość konsekwencji jakie mogą z tego wyniknąć w tym w postaci naliczenia przez organy Skarbowe prawidłowego podatku od towarów i usług wraz z odsetkami za zwłokę.

Na stan świadomości Z. M. (1) co do nieprawidłowego rozliczenia się w 2007 r. nie mógł mieć wpływu wynik kontroli przeprowadzonej przez pracowników Urzędu Skarbowego w W. w lutym 2010 r. bowiem dotyczyła ona transakcji dokonanych w okresie od stycznia 2008 r. do grudnia 2008 r.

Dalej wyjaśnić należy, że jedną z przesłanek skargi pauliańskiej jest pokrzywdzenie wierzycieli, a sposób rozumienia tej przesłanki określa art. 527 § 2 k.c. Zgodnie z jego treścią, czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Niewypłacalność jest przy tym obiektywnie istniejącym stanem majątku dłużnika, który może być wykazany wszelkimi środkami dowodowymi, niekoniecznie postanowieniem o umorzeniu egzekucji na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. Do tego zgodnie z przyjętym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem, pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia, oraz, że wiążąca się z pokrzywdzeniem niewypłacalność dłużnika musi istnieć zarówno w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o zawartych w niej żądaniu uznania czynności prawnej za bezskuteczną (zob. wyroki sadu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 280/00, nie publ.; z dnia 23 lipca 2003 r., II CKN 299/01, nie publ.; z dnia 29 czerwca 2004 r., 367/03, nie publ.; z dnia 5 marca 2008 r., V CSK 471/07, nie publ.; z dnia 16 marca 2006 r., III CSK 8/06, OSNC z 2006 r., nr 12, poz. 207 oraz z dnia 5 lipca 2013 r., IV CSK 738/12, Lex nr 1396456).

Z przepisu art. 527 § 2 k.c. wynika też, że wierzyciel jest pokrzywdzony jeżeli w związku z dokonaniem czynności przez dłużnika stan jego majątku, z którego wierzyciel może się zaspokoić zmniejszył się w taki sposób, że uniemożliwia to w całości lub części pokrycie jego wierzytelności. Istnienie tego rodzaju związku pomiędzy dokonaniem czynności a stanem wypłacalności dłużnika jest więc niezbędną przesłanką uznania jej za bezskuteczną.

Reasumując – uwzględnienie powództwa opartego na art. 527 k.c. jest możliwe tylko w razie istnienia związku przyczynowego między zaskarżoną czynnością prawną dłużnika a jego niewypłacalnością.

Taki związek przyczynowy między umowami objętymi żądaniem pozwu a niewypłacalnością dłużnika to jest Z. M. (1) niewątpliwie istnieje i zostało to wykazane w toku postępowania. Stan ten istniał zarówno w chwili wniesienia pozwu jak i wyrokowania.

Wszystko to prowadzi do wniosku, że zostały spełnione przesłanki z art. 527 k.c. a zarzuty apelacji są bezzasadne.

Mając powyższe na uwadze orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c. zaś o kosztach zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. z uwagi na charakter sprawy i fakt że pozwani są współwłaściciel nieruchomości.

SSA Anna Kowacz – Braun SSA Regina Kurek SSA Teresa Rak