Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2019r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2019 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z powództwa W. K. , K. R.

przeciwko T. M. , D. H.

o zachowek

na skutek apelacji pozwanych T. M., i D. H. od wyroku Sądu Rejonowego w Ełku z dnia 10 grudnia 2018r. sygn. akt I C 1444/17

Oddala apelację.

SSO Cezary Olszewski SSO Alicja Wiśniewska SSO Mirosław Krzysztof Derda

Sygn. akt: I.Ca. 78/19

UZASADNIENIE

Powodowie K. R. i W. K. wystąpili z pozwem o zachowek przeciwko pozwanym D. H. oraz T. M., w którym domagali się zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz każdego z powodów kwoty po 26.250 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 października 2017 roku do dnia zapłaty wraz z kosztami procesu.

Uzasadniając powództwo wskazywali, iż dnia 04 listopada 2014 roku zmarł spadkodawca J. M.. W skutek powyższego postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2017 roku w sprawie o sygn. akt I Ns 109/17 Sąd Rejonowy w Ełku stwierdził, iż spadek po zmarłym J. M. na podstawie testamentu holograficznego nabyły w ½ części jego dzieci T. M. i D. H.. Równocześnie w sporządzonym testamencie J. M. wydziedziczył córkę z pierwszego małżeństwa - R. K.. Powodowie podnosili, iż na skutek wydziedziczenia R. K. zachowku została pozbawiona jedynie sama wydziedziczona zaś powodowie, jako jej dzieci, są w dalszym ciągu uprawnieni do zachowku po zmarłym spadkodawcy, gdyż stosownie do treści art. 1011 k.c. zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. W konsekwencji udział spadkowy przypadający wydziedziczonej przez spadkodawcę córce R. K. przypadł zstępny wydziedziczonej tj.: powodom.

Kontynuując powodowie wskazywali, iż dnia 20 sierpnia 2012 roku spadkodawca przeniósł na rzecz pozwanych umową darowizny własność zabudowanej nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...). Również w tym samym dniu spadkodawca wraz z żoną K. M. przeniósł na rzecz pozwanych umową darowizny własność nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...), równocześnie ustanawiając służebność osobistą mieszkania, polegająca na prawie korzystania ze wszystkich pomieszczeń znajdujących się na pierwszej kondygnacji budynku mieszkalnego oraz prawie współkorzystania z piwnicy. W ocenie powodów wartość darowizn poczynanych przez spadkodawcę na rzecz pozwanych, na dzień otwarcia spadku (04 listopada 2014 roku) wynosi 420 000zł (na tak oszacowaną kwotę składa się wartość udziału w ½ części nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...) w kwocie 190 000 zł oraz wartość nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...) w kwocie 230 000 zł). Z poczynionych przez powodów szacunków wynikało, iż na rzecz każdego z nich przypada zachowek stanowiący 1/8 części, która to wartość ułamkowa odpowiada kwocie 26.250 zł. Mimo wystosowanego przez powodów wezwania do uiszczania zachowku, pozwani nie wywiązali się ze skierowanego do nich zobowiązania.

W odpowiedzi na pozew pozwani: D. H. oraz T. M. domagali się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu. Pozwani argumentowali, iż w roszczenie powodów nie zasługuje na uwzględnienie w świetle zasad współżycie społecznego przewidzianych w art. 5 k.c. gdyż w ostatnich miesiącach życia spadkodawcy, który chorował na nowotwór, nie wykazywali żadnej inicjatywy w nawiązaniu bądź kontynuowaniu więzi rodzinnych ze spadkodawcą. Ponadto pozwani oponowali wskazanej przez powodów wartości nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...). Podkreślali również, że ponieśli nakłady na poczet nieruchomości położonej przy ulicy (...) po dacie dokonanych darowizn.

Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2018 roku w sprawie o sygn. akt I C 1444/17 Sąd Rejonowy w Ełku I Wydział Cywilny (w pkt. I) zasądził od pozwanej D. H. na rzecz powódki K. R. kwotę 6671 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 10 grudnia 2018 roku do dnia zapłaty. W pkt. II zasądził od pozwanego T. M. na rzecz powódki K. R. kwotę 6421 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 10 grudnia 2018 roku do dnia zapłaty. Punktem III zasądził od pozwanych D. H. na rzecz powódki K. R. kwotę 1502 zł tytułem kosztów procesu równocześnie oddalając powództwo K. R. w pozostałym zakresie (w pkt. IV). W pkt. V zasądził od pozwanej D. H. na rzecz powoda W. K. kwotę 6671 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 10 grudnia 2018 roku do dnia zapłaty. Punktem VI zasądzi od pozwanego T. M. na rzecz powoda W. K. kwotę (...) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 10 grudnia 2018 roku do dnia zapłaty. W pkt. VII zasądził solidarnie od pozwanych D. H. i T. M. na rzecz powoda W. K. kwotę 1502 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalając powództwo W. K. w pozostałym zakresie w pkt VIII.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następując ustalenia faktyczne oraz prawne:

Spadkodawca J. M. zamarł w dniu 04 listopada 2014 roku w E., gdzie ostatnio trwale zamieszkiwał. Postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2017 roku w sprawie o sygn. akt I Ns 109/17 Sąd Rejonowy w Ełku I Wydział Cywilny stwierdził, iż spadek po zmarłym na podstawie testamentu holograficznego z dnia 20 sierpnia 2012 roku nabyli syn T. M. oraz córka D. H., każde z dzieci w ½ części. W przedmiotowym testamencie spadkodawca wydziedziczył swoją córkę z pierwszego małżeństwa R. K. (z domu M.). Jako przyczynę wydziedziczenia córki spadkodawca wskazał nieutrzymywanie przez nią kontaktów ze spadkodawcą od ponad pięciu lat. Ponadto podkreślał, iż nie zna jej adresu, jej męża ani dzieci.

W skład majątku osobistego spadkodawcy wchodziła nieruchomość gruntowa zabudowana, położona w E. przy ulicy (...), oznaczona nr ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,0291 ha, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Ełku V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (...). Umową darowizny z dnia 20 sierpnia 2012 roku spadkodawca J. M. darował powyższą nieruchomość na rzecz swoich dzieci, tj.: T. M. i D. H. po ½ części. W umowie darowizny wartość tejże nieruchomości określono na kwotę 50 000 zł. Spadkodawca był również współwłaścicielem (wraz z żoną K. M.) w parciu o ustawową majątkową wspólność małżeńską nieruchomości zabudowanej położonej w E. przy ulicy (...) oznaczonej nr ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,0617 ha, dla której Sąd Rejonowy w Ełku V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (...). Umową darowizny z dnia 20 sierpnia 2012 roku J. M. i K. M. darowali przedmiotową nieruchomość swoim dzieciom (pozwanym) w częściach równych (po 1/2). Równocześnie w przedmiotowej umowie darowizny darczyńcy zastrzegli na swoją rzecz służebność osobistą mieszkania polegająca na bezpłatnym i dożywotnim prawie korzystania ze wszystkich pomieszczeń znajdujących się na poziomie pierwszej kondygnacji budynku usytuowanego w tej nieruchomości oraz na prawie współkorzystania z piwnicy. Wartość tej nieruchomości strony określiły w umowie darowizny na kwotę 300 000 zł zaś wartość ustanowionej służebności na kwotę 120 000 zł. Ponadto w dniu 15 października 2014 roku spadkodawca darował na rzecz swojej córki D. H. samochód osobowy marki P. (...) wyprodukowany w 2003 roku o nr. rej. (...) i wartości 8000 zł.

Po dacie darowizny D. H. i T. M. poczynili nakłady na nieruchomość położoną w E. przy ulicy (...) poprzez wykonanie prac remontowych łazienki i kuchni, wykonanie ocieplenia domu wraz z remontem elewacji, wstawienie okien balkonowych, okien przylegających, wymianę pokrycia dachowego. Na dzień orzekania wartość tych nakładów została oszacowana na kwotę 58 000 zł.

Wartość nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...) wyliczona na dzień dokonania darowizny 20 sierpnia 2012 roku oszacowana została na potrzeby sprawy na kwotę 245 000 zł, natomiast wartość rynkowa nieruchomości położonej w E. przy ulicy lipowej 2 A według stanu na dzień darowizny na kwotę 83 000 zł.

Mając na względzie poczynione ustalenia Sąd Rejonowy uznał, iż roszczenia powodów zasługiwały na uwzględnienie w części. Uzasadniając orzeczenie, powołując się na powszechnie prezentowane w judykaturze stanowisko Sąd Rejonowy wskazał, iż wydziedziczenie zstępnego prowadzi jedynie do pozbawienia go zachowku bez wyłączenia dziedziczenia jego zstępnych na podstawie ustawy. Skutki wydziedziczenia dotyczą bowiem wyłącznie osoby wydziedziczonego, a nie jego zstępnych (art. 1011 k.c), toteż zstępni wydziedziczonego dziedziczą po nim na podstawie ustawy tak, jak gdyby nie dożył on otwarcia spadku. Zstępni wydziedziczonego mogliby być wydziedziczeni, oczywiście, osobnym aktem spadkodawcy. Gdyby testator nie powołał innych spadkobierców ( tak jak doszło w niniejszym przypadku na podstawie testamentu spadkodawcy z dnia 20 sierpnia 2012 r.) i doszłoby też do dziedziczenia na mocy ustawy, wydziedziczonego ( w danym przypadku R. K. ) należałoby traktować tak, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku, stąd jego zstępni (w danym przypadku powodowie) nabywaliby przypadający mu udział spadkowy ex lege (por. z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 03.12.2015 r., III CZP 85/15, Legalis nr 1360106).

Mając na względzie zebrany w sprawie materiał dowodowy Sąd Rejonowy uznał, że przedmioty dokonanych przez spadkodawcę J. M. darowizn z dnia 20 sierpnia 2012 roku oraz 15 sierpnia 2014 roku darowizn obejmują cały spadek po w/w spadkodawcy. Na potrzeby postępowania w przedmiotowej sprawie biegły z zakresu szacowania nieruchomości ustalił wartość wchodzących w skład spadku nieruchomość na kwoty odpowiednio 83 000 zł – w przypadku nieruchomości położonej w E. przy Ulicy (...), zaś wartość nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...) na kwotę 245 000 zł.

Dokonując ustaleń w zakresie należnego każdemu z uprawnionych udziału spadkowego Sąd Rejonowy wskazał, iż kierował się regulacjami z art. 931 § 1 k.c. art. 991 § 1 k.c. oraz art. 992 k.c. W oparciu o przedmiotowe regulacje ustalił udział powoda W. K. w sadku po zmarłym J. M. na 1/8 spadku zaś wartość udziału powoda niezbędną do ustalenia wysokości zachowku na 1/16. Analogiczny udział w spadku z tytułu zachowku przysługiwał powódce K. R..

Ustalając substrat zachowku Sąd Rejonowy przyjął, iż jego kwotowa wartość wynosi 209.500 zł. Na wskazaną wartość składa się wartość darowizny nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...) dokonanej przez spadkodawcę na rzecz pozwanych po ½ części, wartość darowizny (w części stanowiącej majątek wspólny małżeński spadkodawcy) w nieruchomości położonej w E. przy ulicy (...), dokonanej przez spadkodawcę na rzecz pozwanych po ½ części (wartość około 122.500 zł) oraz wartość darowizny pojazdu p. (...) dokonanej na rzecz pozwanej D. H. (4000zł).

Obliczając wartość należnego każdemu z powodów zachowku Sąd I instancji obliczył iloraz kwoty ustalonej jako substrat zachowku (209.500 zł) oraz podstawę obliczenia zachowku każdego z powodów (1/16) co stanowiło kwotę 13.093,75 zł. Równocześnie Sąd Rejonowy uznał, iż odpowiedzialność każdego z pozwanych ograniczona jest do wzbogacenia będącego następstwem darowizn (art. 1000 § 1 k.c.) zważywszy, iż sami pozwani pozostają uprawnieni do zachowku. W konsekwencji pozwani ponoszą odpowiedzialność do kwoty 26.187,50 zł stanowiącej nadwyżkę przekraczająca ich własny zachowek.

Mając na względzie powyższe wyliczenia Sąd I instancji doszedł do konkluzji, iż powodowi W. K. tytułem zachowku należy się od pozwanego T. M. kwota 6421 zł, tj. 1/16 x 102.750 zł. Kwota 102.750 zł obejmuje wartość darowizny (½ część) w nieruchomości położonej w E. przy ul. (...) tj. kwotę 41.500 zł ( 83.000 zł x ½ ) oraz wartość darowizny ( ½ część) w nieruchomości położonej w E. przy ul. (...), przy uwzględnieniu iż spadkodawca darował jedynie ½ część udziału przysługującego mu we własności tej nieruchomości, gdyż nieruchomość ta stanowiła majątek wspólny małżeński z żoną K. M. tj. kwotę 61.250 zł (122.500 zł x ½). Analogiczna kwota tytułem zachowku należy się od pozwanego T. M. powódce K. R..

Jeżeli zaś chodzi o zachowek należny powodom od pozwanej, to oprócz tożsamych kwot jak należnych od T. M. Sąd Rejonowy doliczył otrzymaną przez pozwaną od spadkodawcy darowiznę samochodu marki P. (...) przejawiającą wartość w kwocie 4000 zł ( ½ z 8000 zł, gdyż pojazd stanowił majątek wspólny spadkodawcy i jego żony K. M. ). W konsekwencji powodowi W. K. przysługuje od pozwanej D. H. tytułem zachowku kwota 6671 zł tj. 1/16 x 106.750 zł. Kwota 106.750 zł obejmuje wartość darowizny (½ część) w nieruchomości położonej w E. przy ul. (...) tj. kwotę 41.500 zł ( 83.000 zł x ½ ), wartość darowizny ( ½ część) w nieruchomości położonej w E. przy ul. (...), przy uwzględnieniu, iż spadkodawca darował jedynie ½ część udziału przysługującego mu we własności tej nieruchomości, gdyż nieruchomość ta stanowiła majątek wspólny małżeński z żoną K. M. tj. kwotę 61.250 zł oraz kwota 4000 zł jako wartość darowizny pojazdu marki P. uzyskanej od spadkodawcy .

Taka sama kwota 6671 zł tytułem zachowku należy się od pozwanej D. H. powódce K. R..

Od należnych powodom tytułem zachowku kwot Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od daty wyrokowania w sprawie tj. 10 grudnia 2018 r. Jak wynika bowiem z powszechnie prezentowanego w orzecznictwie stanowiska, skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu z tego tytułu, odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie. Dopiero bowiem z tym momentem roszczenie o zapłatę tak ustalonej kwoty stało się wymagalne (por: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26.03.1985 r., sygn. akt III CZP 75/84, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.05.2005 r., sygn. akt I CK 765/04, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 06.11.2012 r., sygn. akt I ACa 1105/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25.03.2013 r., sygn. akt, VI ACa 904/11, publ. Legalis). Skoro więc ustalenie wartości spadku (darowizn) po spadkodawcy J. M. w celu określenia zachowku należnego powodom oraz obliczenie wysokości zachowku nastąpiło z dniem 10 grudnia 2018 r., z tą datą pozwani popadli w zwłokę z jego zapłatą, co przesądziło o dacie należności odsetek ustawowych za opóźnienie.

Ponadto Sąd Rejonowy uznał, iż występując wobec pozwanych z żądaniem zapłaty należnego im zachowku powodowie nie nadużyli swego prawa. Prawa powodów jako członków najbliższej rodziny spadkodawcy do otrzymania korzyści majątkowej ze spadku po nim, nawet wbrew jego woli, podlegają ochronie i mogą być realizowane właśnie w drodze służącego im zachowku. Sprzeczność żądania powodów z zasadami współżycia społecznego zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiałoby być ocenione negatywnie. Z powyższych względów instytucja zachowku i wynikające z niej uprawnienia dla spadkobierców ustawowych w sposób oczywisty ograniczają zasadę swobody testowania, prawo spadkodawcy do zupełnie dowolnego rozporządzenia swoim majątkiem z pominięciem osób najbliższych. W niniejszym przypadku, chociaż matka powodów została wydziedziczona przez spadkodawcę, czyli pozbawiona prawa do zachowku, to jednak wydziedziczenie nie obejmowało jej dzieci - powodów, którzy mają prawo do zachowku po zmarłym dziadku, a w związku z tym, przysługuje im po ½ w udziale spadkowym, który przysługiwał ich matce.

W realiach niniejszej sprawy sąd nie zakwalifikował zachowania powodów wobec spadkodawcy jako rażąco nagannego. Wprawdzie relacje te nie układały się poprawnie, powodowie od wielu lat nie utrzymywali kontaktów ze spadkodawcą, tym niemniej w oparciu o zebrany materiał dowodowy brak jest podstaw do przyjęcia, iż przyczyna tych niewłaściwych relacji ( a właściwie ich braku od wielu lat), leżała wyłącznie po stronie powodów. To raczej spadkodawca zerwał te kontakty w czasie, gdy powodowie byli jeszcze dziećmi. Trudno więc od nich wymagać, aby w dorosłym wieku powodowie chcieli taką relację budować. Dlatego też Sąd nie podzielił zarzutu pozwanych dotyczącego sprzeczności żądania powodów z zasadami współżycia społecznego, a tym samym nadużycia prawa podmiotowego do zachowku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art.100 k.p.c. w zw. § 2 pkt. 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U z 2016 r., poz. 1667) mając na uwadze zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego wyroku złożyli pozwani D. H. i T. M. zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucali:

I.  Naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy tj.:

art. 233 k.p.c. poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego i niewłaściwe stwierdzenie, że:

- zachowanie powodów polegające na braku kontaktowania się ze spadkodawcą a także niepodejmowaniu nigdy chociażby próby nawiązania kontaktu z nim nie stanowi naruszenia zasad współżycia społecznego

- brak znajomości powodów ze swoim dziadkiem (okoliczność bezsporna) oraz brak przez nich inicjowania jakichkolwiek relacji nie stanowi naruszenia zasad współżycia społecznego

art. 233 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd w swoich rozważaniach zeznań K. M. wskazującej, że spadkodawca miał żal do wnuków, że mimo, iż są dorosłe nie są zainteresowanie kontaktem z nim, co uzasadniało wzmiankę w testamencie, że nie zna swoich wnuków także błędną ocenę testamentu, która odzwierciedla brak relacji powodów ze spadkodawcą co uzasadnia jego żal wyrażający się w treści tego dokumentu a także błędną ocenę, że to spadkodawca zerwał kontakty w czasie kiedy powodowie byli jeszcze dziećmi podczas gdy z zasad doświadczenia życiowego wynika, że kilkuletnie dziecko nie ma pełnego rozeznania w otaczającym świecie a zatem nic nie stało na przeszkodzie nawiązania tych relacji w czasie kiedy powodowie „dorośli”.

II. Naruszenie przepisów prawa materialnego mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie tj.: art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie co skutkowałoby oddaleniem powództwa lub zmniejszeniem świadczenia z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

Mając na uwadze powyższe zarzuty pozwani domagali się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa lub względnie zmniejszenia zasądzonego świadczenia. Ponadto wnosili o zasądzenie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych za obie instancje. Wskazując jako roszczenie ewentualne wnosili o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanych D. H. i T. M. jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Na wstępie podkreślić należy, iż Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy dokonał ustaleń w zakresie stanu faktycznego, gdyż znajdują one pełne oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, który został poddany ocenie bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów zakreślonej przepisem art. 233 § 1 k.p.c.

Ocena wiarygodności mocy dowodów przeprowadzonych w konkretnej sprawie obejmuje istotę sądzenia w zakresie ustalenia faktów, gdyż mieści w sobie rozstrzygnięcie o przeciwnych twierdzeniach stron dokonanych w oparciu o przekonanie sędziego, wykrystalizowane w następstwie naocznego kontaktu ze stronami, świadkami, dokumentacją i całością zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Ocena ta musi odpowiadać ściśle wyznaczonym regułom w zakresie logicznego myślenia. Ponadto winna tworzyć spójną całość na etapie kreowania podstaw wnioskowania oraz formułowania wniosków. Przy ocenie materiału dowodowego sąd ograniczają jedynie przesłanki przewidziane w art. 233 § 1 k.p.c. Aby można było uznać kwestionowanie zasad swobodnej oceny materiału dowodowego za uzasadnione, w konkretnym przypadku musi nastąpić pogwałcenie zasad logicznego myślenia lub doświadczenia życiowego.

W bogatym dorobku orzeczniczym Sądu Najwyższego wskazuje się przy tym, że dla skutecznego podniesienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, polegające na wskazaniu przez skarżącego subiektywnej i odmiennej oceny dowodów niż ta dokonana przez orzekający Sąd. Wymaganym, a wręcz niezbędnym jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie Sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać kryteria oceny, które Sąd przy ocenie konkretnych dowodów naruszył, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej bądź niesłuszne im je przyznając (por. z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r., sygn. akt IV CKN 970/00, legalis). Kreowany w tym zakresie zarzut nie może polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla skarżącego oceny materiału dowodowego (por. z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., sygn. akt II CKN 572/99, legalis). Ponadto w jednym ze swoich orzeczeń (z dnia 26 listopada 2002 roku w sprawie V CKN 1408/00) Sąd Najwyższy stwierdził, iż sąd nie przekracza granic swobodnej oceny dowodów, jeżeli przy odmiennych twierdzeniach stron odnośnie przebiegu zdarzeń daje wiarę twierdzeniom jednej strony i w sposób logiczny oraz przekonywujący to uzasadnia. Przypadek taki ma miejsce w przedmiotowej sprawie. Sąd I instancji doszedł bowiem do przekonania, iż prezentowane przez powodów okoliczności, w zestawieniu z całokształtem zebranego w sprawie materiału dowodowego, zasługują na obdarzenie przymiotem wiarygodności. Podnoszone zaś przez pozwanych w apelacji zarzuty w tym zakresie odnoszą się jedynie do kreowania własnej wersji rzeczywistości, w związku z czym nie czynią zadość wskazanym wyżej wymogom skutecznego podniesienia zarzutu naruszenia przepisu regulacji prawnej z art. 233 § 1 k.p.c. Poczyniona przez Sąd Rejonowy ocena dowodów była swobodna i jako taka nie może być skutecznie zakwestionowana. Nie była ona natomiast w żadnej mierze dowolna. W tej sytuacji Sąd Okręgowy nie odnajduje sugerowanej przez apelujących dowolności w ocenie zebranych w sprawie dowodów, ani też naruszenia przepisu art. 233 k.p.c. Sąd Rejonowy w rozważaniach zaprezentowanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w sposób wyczerpujący uzasadnił swoje stanowisko. Dokonaną przez ten Sąd ocenę oraz jej motywy Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne, toteż nie zachodzi potrzeba ich ponownego przytaczania.

Odnosząc się zaś do pozostałych, kreowanych w apelacji zarzutów wskazać należy, iż Sąd Okręgowy uznał za chybiony zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisów prawa materialnego a mianowicie art. 5 k.c. O ile bowiem w przypadku stwierdzenia nadużycia roszczenia o zachowek, jego wysokość może być (w oparciu o regułę z art. 5 k.c.) zmniejszona, to następuje to jedynie w wyjątkowych przypadkach (por. z m.in. wyr. SA w Białymstoku z 31.3.2011 roku, sygn. akt I ACa 99/11, legalis, uchw. SN z 19.5.1981 roku, sygn.. akt III CZP 18/81, legalis).

Judykatura stoi na stanowisku, iż ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego nie powinna odbiegać od naczelnej zasady, w świetle której prawo do zachowku przysługuje uprawnionemu ze względu na bardzo bliski stosunek rodzinny między nim a spadkodawcą. Służy to urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dowolnie, z pominięciem swoich najbliższych (por. wyr. SN z 7.4.2004 r., IV CK 215/03, Legalis).

Dokonując oceny czy w rozpatrywanym przypadku ma miejsce nadużycie prawa co do żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku wymaganym jest zachowanie nadzwyczajnej ostrożności i skrupulatności, która analogicznie jak w przypadku kwestionowania zasady swobodnej oceny dowodów, nie może znajdować oparcia tylko i wyłącznie w luźnym odwołaniu się do przewidzianych w art. 5 k.c. zasad współżycia społecznego. Sama zaś sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zachodzi bowiem jedynie w przypadku, gdy w zestawieniu z zasadami lub wartości moralnymi akceptowanymi społecznie roszczenie w zakresie żądania zapłaty zachowku zostaje ocenione jednoznacznie pejoratywnie.

Mając na uwadze funkcję zachowku obniżenie go na podstawie regulacji z art. 5 k.c. dotyczy jedynie wyjątkowych sytuacji nadużycia uprawnienia wynikającego z tejże instytucji. Stosując normę prawną przewidziana w art. 5 k.c. należy mieć konkretne podstawy do wysunięcia hipotezy, iż, korzystający ze swego prawa czyni to w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Jedynie bowiem wystąpienie szczególnych okoliczności może prowadzić do kwalifikacji określonego zachowania jako nadużycia prawa, niezasługującego na poparcie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Dlatego dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. Ciężar wykazania okoliczności, iż uprawniony korzysta ze swojego prawa w sposób sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego, ciąży na stronie odwołującej się do regulacji z art. 5 k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 sierpnia 2017 roku I Aca 883/16, legalis, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 sierpnia 2017 r. I Aca 883/16, leglis).

Przenosząc powyższe rozważania na kanwę niniejszej sprawy wskazać należy, iż pozwani nie wykazali, że występujący z pozwem o zachowek powodowie swoim nagannym zachowaniem względem spadkodawcy naruszyli zasady współżycia społecznego, czy tez uczynili z przysługującego im prawa do zachowku instrument sprzeczny ze społeczna gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Zasadności podnoszonych przez pozwanych zarzutów w tym zakresie nie dowodzą również formułowane w apelacji wywody i twierdzenia. W niniejszej sprawie w toku postępowania pozwani nie wykazali, iż negatywna, wzajemna postawa powodów względem spadkodawcy miała swoje źródło jedynie w zachowaniu powodów. Wskazać w tym miejscu należy za Sądem I instancji, iż to spadkodawca zerwał i nie podejmował prób odbudowy relacji z powodami, co też było bezpośrednią przyczyną braku kontaktów między w/w w kilkuletnim okresie bezpośrednio poprzedzającym śmierć spadkodawcy J. M..

Na marginesie wskazać jedynie wypada, iż dopuszczalne jest oddalenie powództwa o zachowek w wyniku zastosowania art. 5 k.c. jednak przypadek taki jest obwarowany znacznie silniejszymi wymogami dowodowymi w zakresie naruszenia zasad z art. 5 k.c., czemu w rozpatrywanej sprawie, o czym już wyżej wspomniano, pozwani nie sprostali.

Mając powyższe na uwadze , apelacja jako pozbawiona uzasadnionych podstaw podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

SSO Cezary Olszewski SSO Alicja Wiśniewska SSO Mirosław Krzysztof Derda