Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 161/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 kwietnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Jerzy Dydo

Sędziowie SO Aleksandra Żurawska

SO Grażyna Kobus

Protokolant Agnieszka Ingram-Ciesielska

po rozpoznaniu w dniu 2 kwietnia 2019 r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa H. K.

przeciwko P. (...)we W.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Wałbrzychu

z dnia 23 listopada 2018 r., sygn. akt I C 2820/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że wykreśla z działu(...) księgi wieczystej o nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy
w W., wpis hipoteki umownej zwykłej, obciążającej udział powódki
w wysokości (...) w tej nieruchomości na kwotę 250.000 zł ustanowionej na rzecz P. (...) w W. pod pozycją Lp.1., zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki koszty procesu w kwocie 5.400 zł
i nakazuje stronie pozwanej uiścić na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Wałbrzychu 12.500 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu, od której powódka była zwolniona;

II.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki 2.700 zł kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  nakazuje stronie pozwanej uiścić na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Wałbrzychu kwotę 12.500 zł tytułem opłaty od apelacji, od której powódka była zwolniona.

(...)

Sygn.akt II Ca 161/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 23 listopada 2018r Sąd Rejonowy w W. (...)oddalił powództwo H. K. przeciwko P. (...)we W. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polegającym na wykreśleniu z działu (...) księgi wieczystej numer (...) wpisu hipoteki umownej zwykłej obciążającej udział powódki w wysokości (...) w tej nieruchomości, na kwotę(...)zł na rzecz strony pozwanej.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka H. K. jest współużytkownikiem wieczystym w udziale (...) nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). W zakresie użytkowania wieczystego i własności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość jest ona obciążona między innymi hipotekami: umowną zwykłą na kwotę (...) zł wraz z odsetkami na rzecz P. (...)oraz umowną zwykłą na kwotę (...) zł na rzecz P. (...).

W dniu 13 lutego 1998 r. M. K. zawarł z (...) – bankiem państwowym umowę o udzielenie kredytu w walucie polskiej w rachunku bieżącym. Zgodnie z § 8 zabezpieczeniem spłaty kredytu była hipoteka na nieruchomości w W. przy ul. (...), KW (...) na kwotę 250.000 zł.

W piśmie z dnia 04 lutego 1998 r. powódka H. K. wyraziła zgodę na ustanowienie „(...)na nieruchomości przy ul. (...) objętej księgą wieczystą KW (...) na rzecz Banku (...) w związku z kredytem udzielonym dla M. K..

W dniu 11 lutego 1998 r. do Sądu Rejonowego w W. (...)wpłynął wniosek o wpis w dziale (...) księgi wieczystej nieruchomości zabudowanej o nr kw (...) hipoteki zwykłej w wysokości (...) zł z odsetkami (...) w stosunku rocznym począwszy od dnia wypłaty kredytu. Jako podstawę wpisu przedłożono zaświadczenie wystawione przez Bank (...).

W dniu 12 lutego 1999 r. strony umowy zawarły aneks do tejże umowy, w którym podwyższono kwotę wysokości kredytu odnawialnego do 350.000 zł. Zmieniono również postanowienia dotyczące zabezpieczenia spłaty kredytu wskazując, iż zabezpieczeniem takim jest hipoteka na nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) w wysokości (...) zł. Następnie umowa ta została znów zmieniona aneksem Nr (...) w dniu 11 lutego 2000 r.

W celu zabezpieczenia kredytu udzielonego M. K. w rachunku bieżącym nr (...) z dnia 13 lutego 1998 r. (w związku ze zmianą do przedmiotowej umowy w postaci aneksu nr (...) z dnia 12 lutego 1999 r.) w dniu 11 marca 1999 r. M. K. i H. K. przed notariuszem A. S. ustanowili hipotekę umowną w wysokości 100.000 zł na rzecz (...) Bank (...) na nieruchomości położonej przy ul. (...) w W., objętej kw nr (...). W treści aktu notarialnego wskazano, iż w dziale czwartym księgi wieczystej przedmiotowej nieruchomości jest wpisana hipoteka zwykła w kwocie (...) zł wraz z odsetkami na rzecz (...) Oddział w Ś..

Na mocy umowy sprzedaży wierzytelności zawartej w dniu 09 czerwca 2009 r. z (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. strona pozwana nabyła wymagalną wierzytelność w stosunku do M. K.. Zgodnie z § 3 umowy na warunkach określonych w umowie zbywca sprzedał na rzecz nabywcy wierzytelności wraz z wszelkimi zabezpieczeniami wymienionymi w załączniku nr 1 do umowy oraz wszelkie inne prawa z wierzytelnościami i zabezpieczeniami związane, w tym w szczególności roszczenia o zaległe odsetki, koszty i kary. Ponadto z zastrzeżeniem bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa dotyczących przenoszenia wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, przeniesienie wierzytelności wraz z zabezpieczeniami nastąpić miało w dniu wpływu ceny na rachunek zbywcy, o którym mowa w § 1. Zgodnie z aneksem Nr (...) do przedmiotowej umowy dzień przeniesienia nastąpił w dniu 24 czerwca 2009 r. i w tym dniu nabywca nabył portfel wierzytelności w skład którego wchodziły wierzytelności wymienione w załączniku (...) do aneksu.

Powódka H. K. nie interesowała się sprawami finansowymi swojego byłego męża M. K., wszystkie sprawy odnośnie salonu posadowionego na przedmiotowej działce prowadził właśnie on. Powódka nie rozumie dokumentów przychodzących z W. (...), zgodnie z jej oświadczeniem nie potrafi ich czytać.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest bezzasadne. Ustalenia faktyczne będące podstawą rozstrzygnięcia Sąd pierwszej instancji poczynił przede wszystkim na podstawie dowodów z dokumentów przedstawianych przez strony oraz częściowo na podstawie dowodu z przesłuchania powódki. Sąd Rejonowy odmówił wiarygodności zeznaniom powódki w zakresie w jakim twierdziła, że nie wyrażała zgody na ustanowienie hipoteki na kwotę (...) zł na rzecz banku, a co więcej o jej ustanowieniu na nieruchomości dowiedziała się w toku procesu toczącego się przed S. (...)z powództwa P. (...) we W.. Sąd stwierdził, że zeznania powódki są sprzeczne z dowodami z dokumentów, których powódka nie kwestionuje, w szczególności z pismem powódki z dnia 4 lutego 1998r, w którym wyrażała zgodę na ustanowienie hipoteki w celu zabezpieczenia spłaty kredytu zaciągniętego przez jej ówczesnego męża M. K., a także z aktem notarialnym z 11.03.1999r, w którym ustanowiono hipotekę na kwotę (...) zł, a w którym opisano stan prawny nieruchomości w tym wpis hipoteki na kwotę (...)zł.

Sąd Rejonowy uznał, że nie jest celowe przeprowadzanie wnioskowanego przez powódkę dowodu z opinii biegłego grafologa na okoliczność ustalenia, czy podpis pod wnioskiem do sądu z dnia 11.02.1998r o ustanowienie hipoteki na kwotę (...) zł pochodził od powódki, ponieważ w przypadku gdy hipoteka kreowana jest w celu zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z czynności bankowej, do dokonania wpisu w księdze wieczystej takiej hipoteki, wystarczy zaświadczenie banku, złożone na podstawie art.95 prawa bankowego, zobowiązującego w dacie złożenia wniosku o wpis hipoteki. W sprawie bezspornym było, że wpis hipoteki na kwotę (...) zł został dokonany na podstawie zaświadczenia banku.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że zasadniczo zgodnie z art.245 § 1 kc z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się przepisy o przeniesieniu własności, z modyfikacją wynikającą z § 2 tegoż przepisu, który stanowi, że do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia. Zatem co do zasady, podstawą wpisu hipoteki umownej do księgi wieczystej jest wypis z aktu notarialnego, który obejmuje oświadczenie woli właściciela nieruchomości o ustanowieniu zabezpieczenia hipotecznego.

Przepis art.95 prawa bankowego obowiązujący w dacie wpisania hipoteki, której obecnie wykreślenia powódka się domaga, stanowił wyjątek od przepisu art.245 kc. Na podstawie art.95 prawa bankowego obowiązującego w dacie wpisania hipoteki, do wpisu hipoteki wystarczało zaświadczenie banku.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art.102 kpc uznając, że sytuacja majątkowa i rodzinna powódki uzasadnia odstąpienie od obciążania jej kosztami procesu.

Od wyroku Sądu pierwszej instancji apelację złożyła powódka zarzucając:

naruszenia przepisu prawa materialnego tj. art. 95 ustawy prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r, w wersji obowiązującej sprzed nowelizacji dokonanej w ustawie z dnia 9 kwietnia 1999r, o zmianie ustawy o B. (...)oraz niektórych innych ustaw poprzez błędne przyjęcie , że dla wpisu hipoteki na udziale powódki w nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) wystarczający jest dokument w postaci zaświadczenia banku (...) , podczas gdy dla dokonania takiego wpisu koniecznym było przedłożenie wyrażonego w formie aktu notarialnego oświadczenia powódki wyrażającego zgodę na takie obciążenie ,naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art.31 ust.1 , art. 32 ust. 1 i 2 , art. 33 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece poprzez błędne uznanie, iż oświadczenie powódki z dnia 4 lutego 1998r. wywiera skutek prawny przewidziany w w/w przepisach , podczas gdy warunkiem niezbędnym jest , by oświadczenie takie złożone zostało w oryginale z podpisem notarialnie poświadczonym , ponadto określało sumę ustanowienia hipoteki oraz było aktualne na datę wpisu , których to w/w warunków formalnych oświadczenie nie spełnia i nie zostało złożone w przepisanej formie w S. R. w W. , a także w żadnej formie nie zostało dołączone do wniosku banku (...) z dnia 11 lutego 1998 r. o wpis hipoteki na udziale powódki w nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) nierozpoznania istoty sprawy poprzez błędne przyjęcie, że dla jej rozstrzygnięcia bez znaczenia pozostaje fakt ustalenia czy to powódka składała oświadczenie woli zawarte w treści wniosku z dnia 11 lutego 1998r,
( karty (...)akt księgi wieczystej ) i czy podpis złożony pod jego treścią jest podpisem nakreślonym własnoręcznie przez powódkę czy też został sfałszowany.

Przy tak postawionych zarzutach wniosła o :

zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnianie żądania pozwu w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie w I i II instancji ,ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia w zakresie kosztów zastępstwa procesowego pełnomocnika ustanowionego dla powódki z urzędu .

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja jest zasadna.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które zresztą nie są w apelacji kwestionowane, a zatem muszą stanowić również podstawę faktyczną orzeczenia Sądu drugiej instancji, błędnie zastosował jednak przepisy prawa materialnego.

Trafny jest zarzut apelacji naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art.95 Prawa bankowego z dnia 29 sierpnia 1997r obowiązującego w czasie wpisu hipoteki, której wykreślenia obecnie powódka się domaga, a w konsekwencji również przepisu art.31 ust.1 i art.32 ust.1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 o księgach wieczystych i hipotece. Sąd Rejonowy naruszył także przepis art.245 § 1 i 2 kc, którego naruszenie w apelacji nie zostało podniesione.

Zgodnie z art.245 § 1 kc z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności ( art.157 i 158 kc). Już z mocy przepisów ogólnych o ograniczonych prawach rzeczowych zasady dotyczące przeniesienia własności nieruchomości doznają przy ustanowieniu hipoteki modyfikacji polegających na dopuszczeniu zastrzeżenia w umowie między właścicielem obciążanej nieruchomości, a osobą, na rzecz której hipoteka ma powstać, warunku lub terminu, oraz ograniczeniu wymagania zachowania formy aktu notarialnego tylko do oświadczenia właściciela ( art.245 § 2 kc). Stosownie zaś do art.31 ust.1 ustawy z 6 lipca 1982r o księgach wieczystych i hipotece wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu. Ponadto zgodnie z art.32 ust.1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece do wpisu ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości wystarczy dokument obejmujący oświadczenie właściciela o ustanowieniu tego prawa.

W tym miejscu należy zauważyć, że ocena prawidłowości wpisu hipoteki w księdze wieczystej musi być dokonana w oparciu o przepisy obowiązujące w dacie dokonania tego wpisu.

Na gruncie Prawa bankowego z 1989r przyjmowano, że przepis art.50 ust.1 Prawa bankowego stanowi wyjątek od reguł przewidzianych w art.245 § 1 i 2 kc oraz przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W orzecznictwie SN dominowało zapatrywanie, według którego art.50 ust.1 Prawa bankowego z 1989r wprowadzał wyjątek w stosunku do art.245 § 2 kc w zakresie zastrzeżonej nim formy, a także konsekwentnie, w stosunku do art.32 ust.1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, określającego podstawę wpisu. Według tego poglądu do ustanowienia hipoteki w wypadkach, których dotyczył art.50 ust.1 Prawa bankowego z 1989r dochodziło więc w drodze umowy między kredytobiorcą a bankiem, z tym zastrzeżeniem, że oświadczenie kredytobiorcy o obciążeniu swojej nieruchomości hipoteką nie następowało w formie aktu notarialnego, a podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej stanowił dokument stwierdzający udzielenie kredytu, jego wysokość, zasady oprocentowania i warunki spłaty. Wniosek o wpis na tej podstawie mógł złożyć i zwykle składał bank, ale nie było przeszkód, aby uczynił to kredytobiorca. Uregulowanie zawarte w art.50 ust.1 Prawa bankowego z 1989r powszechnie uważane za przywilej banków.

W dacie wpisania hipoteki, której w przedmiotowej sprawie powódka domaga się wykreślenia, obowiązywało nowe prawo bankowe z 29 sierpnia 1997r, które weszło w życie 1.01.1998r ( Dz.U.1997.140.939). Odpowiednikiem art.50 ust.1 Prawa bankowego z 1989r był przepis art.95, który stanowił, że księgi rachunkowe banków, wyciągi z tych ksiąg podpisane przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku i opatrzone pieczęcią banku oraz wszelkie wystawione w ten sposób oświadczenia zawierające zobowiązania, zwolnienia z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru należności albo stwierdzające udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, ich wysokości i warunków spłaty mają moc prawną dokumentów urzędowych oraz stanowią podstawę do dokonania wpisów w księgach wieczystych i rejestrach publicznych. Sąd Rejonowy dokonał wadliwej wykładni tego przepisu uznając, że stanowi on wyjątek od art.245 § 1 i 2 kc oraz art.31 ust.1 i art.32 ust.1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i w oparciu o art.95 Prawa bankowego można było dokonać wpisu hipoteki umownej w księdze wieczystej jedynie na podstawie dokumentów banku bez oświadczenia właściciela nieruchomości wyrażającego zgodę na obciążenie nieruchomości hipoteką złożonego w formie aktu notarialnego. Końcowy fragment art.95 Prawa bankowego z 1997r stanowiący, że oświadczenia stwierdzające udzielenie kredytu, pożyczki i ich wysokości, i warunków spłaty stanowią podstawę do dokonania wpisów w księdze wieczystej dają podstawę do dokonania jedynie hipoteki przymusowej, po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego i zaopatrzeniu go w klauzulę wykonalności. Do takiego wniosku prowadzi zastosowanie wykładni historycznej przepisu art.50 ust.1 Prawa bankowego z 1989r, art.95 Prawa bankowego z 1997r i kolejnej nowelizacji art.95 Prawa bankowego, ustawą z dnia 21.05.1999r, w której ponownie tak jak było to w art.50 ust.1 Prawa bankowego z 1989r dodano zdanie drugie: „ Dokumenty te są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność dłużnika banku”. Po tej nowelizacji art.95 Prawa bankowego ponownie wyciągi z ksiąg banków jak i zwłaszcza oświadczenia banku stwierdzające udzielenie kredytu stanowiły samodzielną podstawę wpisu hipoteki, a zatem bez konieczności sporządzania aktu notarialnego. Taką wykładnię art. 95 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r dokonał SN w uchwale z 30 kwietnia 1998r III CZP 10/98. Teza tej uchwały brzmi:
„ Wymieniony w art.95 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r Prawo bankowe dokument stwierdzający udzielenie przez bank kredytu lub potyczki nie stanowi wystarczającej podstawy wpisu w księdze wieczystej hipoteki na rzecz banku. Po wejściu w życie wskazanej ustawy konieczne dla dokonania wpisu jest przedłożenie wskazanego w formie aktu notarialnego oświadczenia właściciela nieruchomości lub innej osoby, której prawo ma być obciążone hipoteką.” W sytuacji gdy podstawą wpisu hipoteki na kwotę (...) zł było jedynie zaświadczenie wystawione przez Bank (...), na gruncie obowiązującego w dacie wpisu art.95 Prawa bankowego wpisanie hipoteki obciążającej udział powódki w nieruchomości było bezpodstawne. Do dokonania wpisu takiej hipoteki wymagane było oświadczenie powódki zezwalające na obciążenie jej udziału w nieruchomości wyrażone w formie aktu notarialnego. Wymagana forma aktu zastrzeżona została, pod rygorem nieważności. Brak oświadczenia w formie aktu notarialnego powoduje nieważność wpisu i jest podstawą do dokonania jego wykreślenia na podstawie art. 10 ust.1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Nie zmienia tego fakt, że jak prawidłowo ustalił Sąd Rejonowy, powódka wiedziała o ustanowieniu hipoteki na kwotę (...) zł w celu zabezpieczenia spłaty kredytu wziętego przez jej byłego męża, co więcej sama wyraziła zgodę na ustanowienie tej hipoteki w piśmie z dnia 4.02.1998r (...) Jej twierdzenia zawarte w pozwie, a także w zeznaniach, że nie wyraziła zgody na ustanowienie tej hipoteki a nawet, że nic o niej nie wiedziała są całkowicie niewiarygodne bo sprzeczne z dowodami z dokumentów aktu notarialnego nr (...) z dnia 11.03.1999 (...) i pisma powódki (...).

Z powyższych względów na podstawie art.386 § 1 kpc Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok uwzględniając powództwo.

Konsekwencją zmiany wyroku była również zmiana orzeczenia o kosztach procesu za pierwszą i drugą instancję oraz o kosztach sądowych. Zgodnie z art.98 kpc strona przegrywająca w tym przypadku strona pozwana zobowiązana jest ponieść koszty procesu. Na koszty procesu należne powódce składa się wynagrodzenie dla radcy prawnego w kwocie 5400 zł za I instancję ustalone na podstawie § 5 pkt 8 w związku z § 2 pkt.7 rozp. Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015r i kwota 2700 zł kosztów postępowania apelacyjnego ustalane na podstawie § 10 ust.1 w związku z § 5 pkt 8 i § 2 pkt 7 powołanego rozporządzenia. Powódka była zwolniona od kosztów sądowych, dlatego koszty nieopłaconych przez nią opłat od pozwu i apelacji na podstawie art. 113 ust.1 u.k.s.c winna ponieść strona pozwana.

(...)