Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 marca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2019 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku T. D. (1)

z udziałem P. D. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o podleganie ubezpieczeniom

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu

z dnia 21 grudnia 2017 r. sygn. akt III U 434/17

I. oddala apelację,

II. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R.

na rzecz wnioskodawczyni T. D. (1) kwotę 147,60 zł ( sto czterdzieści siedem 60/100 złotych) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu przez radcę prawnego K. S. w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 156/18

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 21 marca 2019 r.

Decyzją z dnia 22 maja 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. stwierdził , że T. D. (1) jako pracownik podlegający ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu u płatnika składek P. D. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 6 lutego 2017 r. W podstawie prawnej decyzji powołane zostały: art. 83 ust. 1 pkt 1 i art. 68 ust. 1 pkt 1 a ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r., poz.963 ze zm. ) , a także art. 83 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k. p.
W uzasadnieniu zaś faktycznym decyzji organ rentowy naprowadzał, że jest ona skutkiem wszczętego z urzędu postępowania wyjaśniającego – związanego ze zgłoszeniem przez T. D. (1) roszczenia o wypłatę zasiłku chorobowego
w krótkim okresie po zgłoszeniu jej do ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania umowy o pracę - , które wykazało ,że zatrudnienie ww. przez jej syna P. D. (1) było pozorne i zmierzało jedynie do uzyskania nienależnych świadczeń
z zabezpieczenia społecznego. W tym zaś względzie organ rentowy podniósł , że T. D. (1) z dniem 6 lutego 2017 r. została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jako pracownik „ P. „ P. D. (1) zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika sklepu z wynagrodzeniem 4210 zł brutto miesięcznie , aby już od dnia 1 marca 2017 r. stać się niezdolną do pracy .Jednocześnie już uprzednio T. D. (1) pozostawał w zatrudnieniu u syna początkowo na stanowisku sprzedawcy w wymiarze ½ etatu i z wynagrodzeniem 1300 zł brutto miesięcznie , a następnie jako kierownik sprzedaży z wynagrodzeniem 2700 zł brutto miesięcznie , w czasie którego to zatrudnienia korzystała z licznych zwolnień lekarskich. Nadto przed jej zatrudnieniem w lutym 2017 r. nie istniało stanowisko kierownicze , a tego rodzaju obowiązki wykonywał właściciel firmy (...), ona zaś przystępując do pracy nie przedstawiła stosownego zaświadczenia lekarskiego o dopuszczeniu do jej wykonywania Znamienne było też dla Zakładu w tym względzie ustalenie wysokiego wynagrodzenia za pracę

Powyższa decyzja ZUS zaskarżona została przez T. D. (1) , która ,w odwołaniu wniesionym do Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu , wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez potwierdzenie jej pracowniczego zatrudnienia od dnia
6 lutego 2017 r. zarzuciła , że wbrew stanowisku pozwanego organu rentowego począwszy od tej daty, aż do dnia wystąpienia niezdolności do pracy faktycznie wykonywała pracę jako kierownik sklepu odzieżowego syna P. D. (2) (...) na placu (...) w T. , co potwierdzać miały m.in. pisemne oświadczenia klientów sklepu wraz z załączonymi do nich rachunkami ,jak też wystawione przez nią faktury z miesiąca lutego 2017 r. Niezależnie od tego odwołująca się podnosiła ,że wbrew ustaleniu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przed dopuszczeniem jej do pracy uzyskała stosowne orzeczenie lekarskie lekarza medycyny pracy (dołączając jego kserokopią) , a z kolei jej niezdolność do pracy od dnia 1 marca 2017 r. była wynikiem wypadku losowego, którego skutkiem było zerwanie wiązadła w prawej ręce i przebyty następnie zabieg operacyjny, dowodem czego miała być przedłożyła także przez odwołująca się kserokopia dokumentacji lekarskiej.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wniósł o oddalenie żądania odwołującej się, z tych samych względów, które przywołane zostały w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Z kolei uczestnik postępowania P. D. (1) popierał w całości stanowisko procesowe odwołującej się .

Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu, po rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 21 grudnia 2017 r. (sygn. akt III U 434/17) zmienił zaskarżoną decyzją ZUS w ten sposób, że ustalił iż wnioskodawczyni T. D. (1) podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu u płatnika składek P. D. (1) z tytułu umowy o pracę , począwszy od dnia 6 lutego 2017 r., przy zasądzeniu od pozwanego organu rentowego na rzecz T. D. (1) kwoty 180 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej jej przez pełnomocnika z urzędu. Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Okręgowy ustalił, że P. D. (1) prowadzi działalność gospodarczą od 2000 r., z pomocą mamy T. D. (1). Po jego ślubie ,na skutek kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, T. D. (1) została zatrudniona przez niego
z dniem 21 marca 2016 r. na podstawie umowy o pracę na czas określony do 31 stycznia 2017 r. na stanowisku sprzedawcy w wymiarze ½ etatu i za wynagrodzeniem 1300 zł brutto miesięcznie. Do zakresu jej obowiązków należało: sprzedaż odzieży w sklepie ,obsługa kasy fiskalnej , ekspozycja nowego towaru i obsługa klientów. W dniu 7 czerwca 2016 r. sporządzony został aneks do umowy o pracę , którym zmieniono wymiary czasu pracy na pełny etat , oraz stanowisko ze sprzedawcy na kierownika sprzedaży z wynagrodzeniem zasadniczym w wysokości 2700 zł brutto miesięcznie. W sklepie oprócz T. D. (1) zatrudniona była wówczas jeszcze jedna pracownica. Podczas tego zatrudnienia odwołująca się przebywała na zwolnieniach lekarskich w okresach: od 11 kwietnia 2016 r. do 6 czerwca 2016 r. , od 1 lipca 2016 r. do 29 grudnia 2016 r. oraz od 9 stycznia 2017 r. do 22 stycznia 2017 r. Po zakończeniu zatrudnienia wnioskodawczyni złożyła wniosek o emeryturę
i założyła własną działalność. W tym czasie jej syn nie miał żadnego pracownika , bo z pracy w sklepie odeszła dotychczasowa pracownica. Wówczas P. D. (1) zaproponował matce aby powróciła do niego do pracy w sklepie, skutkiem czego było zawarcie w dniu 5 lutego 2017 r. umowy o pracę na czas określony od 6 lutego 2017 r. do 31 grudnia 2018 r. na stanowisku kierownika sprzedaży w pełnym wymiarze czasu pracy i za wynagrodzeniem 4210 zł brutto miesięcznie. Odwołująca się nie podjęła własnej działalności gospodarczej , którą ostatecznie formalnie wyrejestrowała z datą 1 lutego 2017 r. T. D. (1) była w sklepie sama wykonując wszelkie niezbędne do jego funkcjonowania czynności jak ; zamawianie towaru, jego układanie sprzedaż detaliczna itp. Przed przystąpieniem do pracy T. D. (1) uzyskała stosowne orzeczenie lekarza medycyny pracy . Tego rodzaju pracę wykonywała nieprzerwanie aż do dnia 1 marca 2017 r. kiedy stała się niezdolna do pracy z powodu kontuzji palca upadając w drodze do prący . Z tego też tytułu przebywała na zwolnieniu lekarskim do 31 sierpnia 2017 r. Do pracy już nie powróciła ponieważ P. D. (1) ostatecznie zlikwidował sklep. Ustalając , że odwołująca się począwszy od dnia 6 lutego 2017 r. aż od dnia wystąpienia niezdolności do pracy wykonywała faktycznie pracę w sklepie sąd pierwszej instancji oparł się zarówno na dowodach z dokumentów ( aktach osobowych T. D. (1), listach obecności , fakturach i rachunkach wystawionych przez nią w sklepie miesiącu lutym 2017 r.) jak i dowodach osobowych w tym z zeznań świadków , klientów sklepu którzy potwierdzili , że byli obsługiwani w lutym 2017 r. przez T. D. (2). W świetle zaś powyższych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu – dokonując oceny prawnej sprawy – uznał żądanie odwołania za w pełni zasadne ,a zaskarżoną decyzją ZUS za naruszającą prawo. Wskazując bowiem na art. 83 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k. p. sąd pierwszej instancji stwierdził , że w sytuacji gdy odwołująca się wykazała ,iż praca była faktycznie przez nią wykonywana nie może być mowy o zarzucanej przez ZUS pozorności umowy o pracę . Jednocześnie Sąd Okręgowy zauważał, że niezdolność do pracy odwołującej się jakkolwiek wystąpiła w przeciągu miesiąca ubezpieczenia to jednak była związana ze zdarzeniem losowym ( wypadkiem ) , przy czym, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 r. II UK 320/04, lex nr 176 910 , odnotowywał że nawet zawarcie umowy o pracę w celu uzyskania świadczeń z zabezpieczenia społecznego w nie można uznać za obejście prawa , czy zmierzające do uzyskania celu niezgodnego z prawem. W końcu , odnosząc się do wysokości ustalonego wynagrodzenia za pracę T. D. (1) Sąd Okręgowy stwierdził , że zważywszy na duże doświadczenie zawodowe ubezpieczonej w pracy w handlu, jak też fakt , iż miała prowadzić sklep jednoosobowo nie było to wynagrodzenie nadmierne. Konsekwencją zaś powyższego było stwierdzenie Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu o podleganiu przez T. D. (1), począwszy od 6 lutego 2017 r. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu jako pracownika P. D. (1). W podstawie prawnej wyroku powołane zostały m.in. art.6 ust. 1 pkt 1 , art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych ,a także art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.
Z kolei przyjęte rozstrzygnięcie o kosztach postępowania uzasadnione zostało brzmieniem art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 15 i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. z 2015 r.,poz.1804 ze zm.).

Wyrok Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z dnia 21 grudnia 2017 r. zaskarżony został przez pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w R. , który w apelacji z dnia 24 stycznia 2018 r. wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie odwołania T. D. (1), ewentualnie jego uchylenie i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie dowolnej oceny dowodów prowadzącej do błędnych ustaleń dotyczących faktycznego wykonywania przez T. D. (1) obowiązków pracowniczych, jak też naruszenie art. 83 k.c. i art. 22 k. p. ,w tym ostatnim przypadku przez przyjęcie że umowa o pracę posiadała wszystkie znamiona stosunku pracy podczas gdy brak było elementu podporządkowania pracowniczego oraz faktycznego wykonywania pracy , przy znamiennym niewspółmiernie wysokim do zakresu obowiązków wynagrodzeniu , co ostatecznie skutkowało naruszeniem tego pierwszego z powołanych przepisów prawa materialnego przez nieuzasadnioną odmowę jego zastosowania. W uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego skarżący organ rentowy w szczególności podnosił ,że stanowisko kierownicze zostało specjalnie stworzone dla odwołującej się , przy czym kondycja finansowa firmy była zła , a sam P. D. (1) nie mógł się zająć prowadzeniem sklepu .Dlatego też przy zwolnieniu jedynego pracownika z końcem stycznia 2017 r. nie było też potrzeby kontynuowania tego rodzaju działalności. Niezależnie od czego apelujący raz jeszcze akcentował , że za pozornością umowy o pracę przemawiało także ustalone wysokie wynagrodzenie. Nadto organ rentowy ponownie nawiązywał do przebiegu zatrudnienia odwołującej się poprzedniego okresu, jako także budzącego wątpliwości co do rzeczywistego wykonywania przez T. D. (1) pracy. W końcu skarżący akcentował , że odwołująca się wykonywała pracę w pełni autonomicznie , nie będąc podporządkowaną pracodawcy co nie daje możliwości uznania spornej umowy za umowy o pracę w świetle art. 22 k. p.

Odwołująca się T. D. (1) w odpowiedzi na apelację wniosła
o jej oddalenie jako bezzasadnej , przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego reprezentującego ją z urzędu fachowego pełnomocnika.

P. D. (1) nie ustosunkował się do treści apelacji organu rentowego.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, rozpoznając apelację pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. , zważył co następuje:

Wniesiony przez pozwany organ rentowy środek zaskarżenia nie może odnieść pożądanego skutku. W ocenie bowiem tutejszego sądu zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z dnia 21 grudnia 2017 r. jest – wbrew zarzutom apelacji - trafny i odpowiada prawu , opartym na prawidłowych ustaleniach faktycznych , które poczynione zostały bez przekroczenia ram swobodnej oceny dowodów ,o jakiej mowa w art.233 § 1 k.p.c.

Tak więc już na wstępie w zupełności zgodzić się z sądem pierwszej instancji przyjdzie ,że odwołująca się T. D. (1) w toku przewodu sądowego wykazała , że po zawarciu umowy o pracę z dnia 5 lutego 2017 r., tj. począwszy od dnia
6 lutego 2017 r . pracę tę faktycznie wykonywała w sklepie odzieżowym syna P. D. (1) (...) na placu (...) w T. , co potwierdzała nie tylko dokumentacja pracownicza (lista obecności) ale także wystawione przez nią w miesiącu lutym 2017 r. faktury oraz rachunki sprzedaży towaru dla klientów sklepu , którzy nadto, słuchani w postępowaniu pierwszoinstancyjnym
w charakterze świadków – potwierdzili , że byli w tym czasie obsługiwani przez odwołującą się. Bezsporne jest przy tym , że we wskazanym okresie sklep funkcjonował , a jego obsługa była jednoosobowa. Tak więc to wyłącznie T. D. (1) mogła wystawić tego rodzaju dokumenty ( na fakturach są zresztą jej podpisy). Jest to zaś o tyle istotne , że -jak słusznie przyjął sąd pierwszej instancji - w tej sytuacji nie można uznać za zasadny stawiany przez organ rentowy zarzut nieważności umowy o pracę z powodu jej pozorności w rozumieniu 83 k.c. w zw. z art. 300 k. p. ( tak też wprost w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2001 r., II UKN 258/00, OSNP 2002/21/527). Co więcej odwołująca się wykazała , że błędne było - przyjęte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji -ustalenie organu rentowego o podjęciu przez nią pracy bez stosownego orzeczenia lekarza medycyny pracy , bo takowe zalega w oryginale w jej aktach osobowych , nadto że jej późniejsza niezdolność do pracy wywołana została zdarzeniem losowym (upadkiem w drodze do pracy ) , co potwierdza- przedłożona przez odwołującą się na tę okoliczność- dokumentacja lekarska . Gdy zaś idzie o tak mocno eksponowany przez skarżący organ rentowy element podporządkowania pracowniczego (art. 22 k. p.) to odwołująca się została przecież zobowiązana przez pracodawcę do wykonania określonej pracy we wskazanym miejscu i czasie , a fakt że zajmowała stanowisko kierownicze mając nadto bogate doświadczenie w pracy w handlu uzasadniał przyjęcie szczególnej formy podporządkowania jaką jest podporządkowanie autonomiczne , polegające na tym , że pracodawca wyznacza pracownikowi zadania do wykonania jednocześnie pozostawiając mu swobodę co do sposobu ich realizacji ( bliżej na ten temat m.in. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1999 r., 1 PKN 277/99, OSNP 2001/1/18). Nie jest też prawdziwe twierdzenie skarżącego jakoby nigdy wcześniej w prowadzonym przez P. D. (1) sklepie nie było stanowiska kierowniczego, bo przecież takie stanowisko we wcześniejszym okresie zajmowała sama odwołująca się jako kierownik sprzedaży, przy czym wówczas miała jeszcze do pomocy jednego zatrudnionego w sklepie pracownika. Tego zaś wcześniejszego zatrudnienia T. D. (1) organ rentowy nigdy formalnie nie zakwestionował. Z tego też względu nie jest też uzasadnione czynienie w niniejszym postępowaniu jakichkolwiek odniesień do warunków tego zatrudnienia, czy korzystania wówczas przez odwołującą się ze zwolnień lekarskich ( nigdy też nie podważonych przez ZUS ) . Trzeba też podkreślić , że w świetle zasady , iż treść zaskarżonej decyzji organu rentowego wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych ( por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r.
II 2 UZ 52/99, OSNP 2000/15/601 ) wszelkie zarzuty skarżącego dotyczące wysokości przyjętego w kwestionowanej umowie o pracę wynagrodzenia są bezskuteczne. Zaskarżona bowiem w niniejszym postępowaniu decyzja ZUS kwestionowała sam tytuł ubezpieczeń T. D. (1) , a nie wysokość podstawy wymiaru składek . Inna rzecz, że trudno odmówić racji sądowi pierwszej instancji kiedy ten uznaje wynagrodzenie w kwocie 4 210 zł brutto miesięcznie, dla kierownika jednoosobowego sklepu odzieżowego z wieloletnim doświadczeniem w pracy w handlu, za wynagrodzenie należne w rozumieniu art. 78 k. p.

Z tych wszystkich więc wyżej naprowadzonych względów, należało w postępowaniu apelacyjnym potwierdzić prawidłowość stanowiska sądu pierwszej instancji o ważnym tytule ubezpieczeń ze stosunku pracy T. D. (1) od dnia
6 lutego 2017 r.

Mając zaś powyższe na uwadze – z braku dostatecznych podstaw faktycznych i prawnych – na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono o oddaleniu apelacji organu rentowego jako bezzasadnej( pkt I sentencji wyroku). Końcowy wynik sprawy uzasadniał z kolei obciążenie skarżącego ZUS kosztami nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu odwołującej się przez fachowego pełnomocnika w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 147,60 zł, o czym orzeczono jak w pkt II sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 122 k. p. c. przy uwzględnieniu stawki przewidzianej w § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
z urzędu (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r., poz. 68) , powiększonej, stosownie do § 4 ust.3 ww. rozporządzenia, o stawkę podatku VAT.

ZARZĄDZENIE

1/(...) (...) - M. K.,

(...)

3/(...) (...) (...)w (...)

(...)