Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący – Sędzia: SA Bożena Lasota

Sędziowie: SA Magdalena Kostro-Wesołowska (spr.)

SO del. Anita Górecka

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 lutego 2019 r. w W.

sprawy (...) Bank (...) S.A. z siedzibą
w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

o zwrot nienależnie wypłaconego świadczenia

na skutek apelacji (...) Bank (...) S.A.
z siedzibą w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 lutego 2017 r. sygn. akt XIII U 2447/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. z dnia 12 sierpnia 2016 r. znak: (...) w ten sposób, że stwierdza, iż (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. nie jest zobowiązana do zwrotu świadczenia w kwocie 977,76 (dziewięćset siedemdziesiąt siedem 76/100) złotych oraz zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. na rzecz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej, w tym kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Anita Górecka Bożena Lasota Magdalena Kostro-Wesołowska

III AUa 700/17 U Z A S A D N I E N I E

(...) Bank (...) S.A. w W. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. z dnia 12 sierpnia 2016 r. zobowiązującej do zwrotu świadczenia za luty 2016 r. w kwocie 977,76 zł, przekazanej na rachunek bankowy za miesiąc po śmierci świadczeniobiorcy P. C. - zmarł 29 stycznia 2016 r. Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania. Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 14 lutego 2017 r. oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że decyzją z 4 stycznia 2016 r. przyznano P. C. rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy. Organ rentowy ustalił stały termin płatności świadczenia na 10 dzień każdego miesiąca. Było ono wypłacane na rachunek bankowy w Banku (...) S.A. nr (...). P. C. zmarł 29 stycznia 2016 r., o czym organ rentowy powziął wiadomość 12 lutego 2016 r. Renta za luty 2016 r. w kwocie 977,76 zł została przekazana na rachunek bankowy o w/w numerze. Organ rentowy w dniu 22 lutego 2016 r. zwrócił się do Banku (...) S.A. o zwrot świadczenia za luty 2016 r. w kwocie 977,76 zł, które zostało przekazane na konto o numerze w/w. Bank w dniu 2 marca 2016 r. poinformował organ rentowy, że rachunek bankowy, na który zostało wypłacone świadczenie, był rachunkiem przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej, wobec czego nie zostały spełnione przesłanki z art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (aktualnie jednolity tekst: Dz. U. z 2018 r. poz. 2187, dalej jako: Prawo bankowe). Zaskarżoną decyzją., wydaną na podstawie art. 138a w związku z art. 144 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (winno być o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, aktualnie tekst jednolity: Dz. U. z 2018 r. poz. 1270, dalej jako: ustawa emerytalna) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. zobowiązał Bank (...) S.A. do zwrotu świadczenia w kwocie 977.76 zł za luty 2016 r. Ustalenia zostały przez Sąd poczynione na podstawie dokumentów zebranych w aktach sprawy oraz w aktach rentowych. Przy takich ustaleniach Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne. Podniósł, że skoro świadczeniobiorca zmarł 29 stycznia 2016 r., to w oparciu o art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej z jego zgonem ustało prawo świadczenia rentowego. Zatem renta wypłacona za miesiąc przypadający po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, ma charakter świadczenia wypłaconego nienależnie. Takim nienależnym świadczeniem jest także to, które zostało przekazane przez organ rentowy na rachunek o nr (...). Według odwołującego się banku okoliczność, że rachunek ten był rachunkiem przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej, ma takie znaczenie, że nie zostały spełnione przesłanki z art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego. Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że regulacja art. 138a ustawy emerytalnej oznacza, że to na banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej ciąży obowiązek zwrotu świadczenia, mającego charakter pobranego nienależnie za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy prowadzony indywidualnie dla niego. Ten obowiązek, wynikający z powyższej regulacji, ma na celu umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy (tak też uchwała Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06, Biul. SN 2006 nr 6 poz. 21). Sąd podniósł, że w orzecznictwie sądów powszechnych, jak i Sądu Najwyższego, przyjmuje się, że art. 138a ustawy emerytalnej stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wpłaty przez bank, decyzji obciążającej bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji, natomiast podstawą obowiązków banku jest art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego (por. uchwały: z 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06 oraz z 6 maja 2009 r., II UZP 2/09). Rodzaje rachunków, jakie w szczególności mogą prowadzić banki, określa art.49 Prawa bankowego i nie jest to katalog zamknięty. Art. 49 ust. 1 tej ustawy wymienia następujące rodzaje rachunków bankowych: 1) rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze; 2) rachunki lokat terminowych; 3) rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych; 4) rachunki powiernicze. Art. 49 ust. 2 Prawa bankowego wskazuje, że rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla: 1) osób prawnych; 2) jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną; 3) osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla osób będących przedsiębiorcami. Natomiast art. 49 ust. 3 stanowi, że rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych mogą być prowadzone wyłącznie dla: 1) osób fizycznych; 2) szkolnych kas oszczędnościowych; 3) pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. Dalej Sąd zważył, że po myśli art.138a ustawy emerytalnej bank nie zwraca nienależnie pobranych świadczeń lecz kwotę świadczeń przekazanych na rachunek za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć uprawnionego. Przedmiotowe działanie ma zatem na celu zapobieżenie pobraniu przez osoby nieuprawnione kwot, które stanowią świadczenie nienależne rozumiane jako wypłacone za czas po śmierci osoby uprawnionej (art.101 pkt 2 w zw. z art. 134 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej). Sąd podkreślił, że takie „świadczenie nienależne”, tj. świadczenie nieprzysługujące za dany miesiąc w związku ze śmiercią świadczeniobiorcy w poprzednim miesiącu, nie wchodzi w skład spadku po zmarłym świadczeniobiorcy i nie podlega dziedziczeniu (art. 922 § 1 i 2 k.c.). Ze szczególnej regulacji art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego w brzmieniu nadanym z od 1 maja 2004 r. ustawą z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. nr 91, poz. 870, art. 1 pkt 34) wynika, że w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Zgodnie z art. 55 ust. 3 i 4 Prawa bankowego bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty (ust. 3). Bank nie odpowiada za szkody wynikające z wykonania czynności, o których mowa w ust. 1 pkt. 2 i ust. 3. Odpowiedzialność w tym zakresie ponosi organ wypłacający świadczenie lub uposażenie, który wystąpił z wnioskiem (ust. 4). W ocenie Sądu, cytowane przepisy art. 55 ust. 1 pkt 2, ust. 3 i 4 Prawa bankowego dotyczące wypłat z rachunków oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych lub rachunków terminowej lokaty oszczędnościowej nie wyłączają zastosowania instytucji art. 138a ustawy emerytalnej w przypadkach przekazania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, na inne rachunki bankowe niż wymienione w art. 55 ust. 1 Prawa bankowego. Zdaniem Sądu, wobec braku innych ograniczeń w Prawie bankowym art. 138a ustawy emerytalnej należy tak rozumieć, że nakłada on na bank co do zasady obowiązek zwrotu organowi rentowemu kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, przekazanych także na inny rachunek niż te wymienione w art. 55 Prawa bankowego. Inna interpretacja art. 138a ustawy emerytalnej uniemożliwiłaby realizację celu, jaki przyświecał, ustawodawcy w momencie wprowadzenia do ustawy emerytalnej tego przepisu, a mianowicie nałożenia na bank obowiązku - ograniczonego jedynie w przypadkach określonych szczególnym przepisem prawa - zwrotu kwot bezpodstawnie przekazanych na rachunek bankowy świadczeniobiorcy za okres po jego śmierci. Sąd ponownie podkreślił, że kwoty te z uwagi na ustanie prawa do świadczenia ze śmiercią uprawnionego i nieprzysługiwanie ich świadczeniobiorcy, jako takie w świetle art. 922 § 1 i 2 k.c. nie weszły do spadku po nim. Powinny zatem zostać zwrócone Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z dyspozycją art.138a ustawy emerytalnej. Sąd jeszcze zauważył, że rachunki: oszczędnościowy, oszczędnościowo-rozliczeniowy i terminowej lokaty oszczędnościowej mają szczególny charakter i wiążą się z nimi szczególne instytucje (uprawnienia posiadacza rachunku) określone w Prawie bankowym (art. 53-56, art. 58), które nie występują w przypadku innych rachunków wymienionych w art. 49 ust. 1 Prawa bankowego. W szczególności zwraca uwagę instytucja dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (art. 56), która to (w tym kształcie obowiązuje od 1 maja 2004 r.) ma znaczenie dla interpretacji art. 55 ust. 3 w związku z art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego. Podsumowując Sąd wskazał, że na rachunek zmarłego wpłynęła po jego śmierci kwota 977,76 zł z tytułu renty za luty 2016 r. Wpłacone na rachunek bieżący zmarłego świadczenie rentowe było zatem przekazane bezpodstawnie, gdyż podstawa tego świadczenia odpadła z dniem 29 stycznia 2016 r. wobec zaistnienia okoliczności uzasadniającej ustanie tego prawa (art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej). P. C. nie nabył prawa do wypłaty świadczenia za miesiąc luty 2016 r., wobec czego spełnione zostały przesłanki art. 138a ustawy emerytalnej, przy jednoczesnym braku ze strony prawa ograniczeń uniemożliwiających realizację nałożonego przez ten przepis na bank obowiązku w postaci zwrotu organowi rentowemu wpłaconej kwoty.

Powyższe względy zadecydowały o oddaleniu odwołania. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożyła odwołująca się Spółka. Apelująca zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając: 1) naruszenie prawa materialnego - art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego poprzez jego błędną wykładnię, 2) naruszenie prawa materialnego - art. 138a ustawy emerytalnej poprzez jego zastosowanie mimo braku podstawy prawnej do dokonania przez odwołującą się zwrotu świadczenia nienależnie przekazanego na rachunek zmarłego posiadacza. Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wniosła: - o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania i zmianę zaskarżonej decyzji w ten sposób, że zostanie stwierdzone, iż (...) Bank (...) S.A. w W. nie jest zobowiązano do zwrotu organowi rentowemu kwoty świadczenia w wysokości 977,76 zł, - zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej się kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Apelująca w uzasadnieniu środka odwoławczego podniosła, że rachunek, na który przekazano świadczenie za miesiąc po śmierci świadczeniobiorcy, był rachunkiem (...), przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Według apelującej powołany jako podstawa prawna obciążenia jej obowiązkiem zwrotu świadczenia, które ma charakter świadczenia nienależnego, art. 138a ustawy emerytalnej stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy - w przypadku odmowy dobrowolnej wypłaty przez bank - decyzji obciążającej zwrotem świadczenia wypłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza. Podstawę obowiązku banku do zwrotu świadczeń na rzecz organu rentowego stanowi natomiast art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego. Zdaniem odwołującej się nie można stosować art. 138a ustawy emerytalnej niezależnie, tj. bez powiązania z przepisem statuującym obowiązek banków do dokonania zwrotu kwot świadczeń przekazanych rachunki bankowe po śmierci ich posiadaczy. Przepis art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego nie dotyczy rachunków związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Prawo bankowe, poza art. 55, nie zawiera przepisu umożliwiającego bankowi dokonywanie zwrotów dokonanych przelewów. Zgodnie z art. 143 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016r. poz. 1572 ze zm.), zlecenie płatnicze uznaje się za wykonane na rzecz właściwego odbiorcy, jeżeli zostało wykonane zgodnie z informacjami, o których mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 lub w art. 27 pkt 2 lit. b, a w przypadku wskazania w treści zlecenia płatniczego unikatowego identyfikatora - jeżeli zostało wykonane zgodnie z tym unikatowym identyfikatorem bez względu na dostarczone przez użytkownika inne informacje dodatkowe. Przy wykonaniu transakcji płatniczych z wykorzystaniem rachunku bankowego unikatowym identyfikatorem jest numer rachunku bankowego, chyba że strony uzgodnią w umowie ramowej inny unikatowy identyfikator (art. 143 ust. 3 ustawy o usługach płatniczych).

W sprawie przekazana przez organ rentowy kwota świadczenia została zaksięgowana zgodnie z dyspozycją w tym zakresie, w związku z czym Bank, bez podstawy prawnej, nie ma prawa bez dyspozycji osób uprawnionych wykonać operacji zwrotu świadczenia. Odwołująca się nie kwestionuje, że przekazana kwota świadczenia nienależnego nie wejdzie do spadku po zmarłym posiadaczu rachunku. Jednakże to nie Bank jest uprawniony do dysponowania środkami znajdującymi się na tym rachunku, lecz inne osoby - legitymujące się odpowiednim tytułem prawnym - spadkobiercy lub zapisobiercy zmarłego. Apelująca podniosła dalej, że obecne brzmienie art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego zostało wprowadzone ustawą z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw. Tym samym aktem prawnym zmieniono treść art. 49 Prawa bankowego wprowadzając katalog otwarty rachunków bankowych, wymieniając przykładowo tylko niektóre z ich rodzajów. Gdyby więc ustawodawca chciał objąć hipotezą normy art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego inne rachunki aniżeli oszczędnościowy, oszczędnościowo-rozliczeniowy lub rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej, nie ograniczałby przepisu do tych właśnie rachunków, skoro wprowadzał możliwość prowadzenia przez banki różnego rodzaju rachunków, w tym m.in. te wymienione w art. 55 ust. 1 pkt 2. Brzmienie przepisu art. 55 ust. 1 pkt 2 jest jasne i w zasadzie nie wymaga wykładni innej aniżeli językowej, która winna mieć pierwszeństwo przed wykładnią systemową i funkcjonalną (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2015 r., II CSK 518/14, uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 1 marca 2007 r., III CZP 94/06,OSNC 2007, nr 7- 8, poz. 95 i wyrok Sądu Najwyższego z 8 maja 1998 r., I CKN 664/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 7). Dodatkowo w piśmie procesowym z 8 stycznia 2019 r. złożonym w postępowaniu apelacyjnym wraz z żądanym przez Sąd Apelacyjny regulaminem prowadzenia rachunku (...) odwołująca się Spółka podniosła, że art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego należy stosować zgodnie z jego literalnym brzmieniem, tj. uwzględniając wyłącznie rachunki w nim wymienione. Przepis ten i tak kreuje odpowiedzialność banków za dokonane wypłaty na zasadzie ryzyka (wypłaty dokonane przed uzyskaniem przez banki wiedzy o śmierci posiadacza rachunku w większości przypadków nie zwalniają banków z obowiązku zwrotu świadczeń na rzecz organów rentowych, mimo iż sytuacja obu tych podmiotów jest podobna: organy rentowe przekazują nienależne świadczenie, gdyż nie wiedzą o śmierci świadczeniobiorcy, a banki z tego samego powodu, realizując umowę rachunku bankowego, nie blokują wypłat z rachunku z dniem śmierci posiadacza). Nie można więc, stosując wykładnię rozszerzającą art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego, nakładać na banki obowiązków o charakterze majątkowym nie wynikających wprost z przepisów prawa. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje. Apelacja odwołującej się Spółki podlega uwzględnieniu, ponieważ ferując zaskarżony wyrok Sąd Okręgowy naruszył prawo materialne. Naruszył przepis art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego przez jego błędną wykładnię oraz przepis art. 138a ustawy emerytalnej przez jego zastosowanie mimo braku podstawy prawnej do wydania decyzji stwierdzającej obowiązek Banku zwrotu świadczenia emerytalnego za miesiąc po śmierci świadczeniobiorcy, przekazanego na rachunek bankowy. Zważyć należy, że Prawo bankowe jest podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie banków komercyjnych, tzn. banków, które na zasadach rynkowych, w ramach prowadzonej działalności bankowej, świadczą usługi dla klientów indywidualnych (osób fizycznych) i instytucjonalnych (osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych). Prawo bankowe reguluje zasady prowadzenia działalności bankowej we wszystkich jej aspektach - od etapu tworzenia, funkcjonowania, do zakończenia działalności, nie ma jednak charakteru kompleksowej regulacji tej części systemu bankowego, która obejmuje banki komercyjne. Zasadą jest, że, poza dwoma wyjątkami, wypłaty po śmierci posiadacza rachunku mogą nastąpić na rzecz jego spadkobierców. Jeden z tych wyjątków statuuje art. 55 ust. 1 Prawa bankowego, drugi wynika z art. 56 tej ustawy. Stosownie do art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Podstawę prawną obowiązku banku dokonania zwrotu kwoty świadczeń przekazanych na rachunek za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, stanowi właśnie przytoczony przepis Prawa bankowego jako aktu prawnego normującego zasady prowadzenia działalności bankowej. Obowiązek ten nie jest statuowany w przepisie art. 138a ustawy emerytalnej. Ten ostatni przepis w brzmieniu: „Podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy; przepis art. 144 ust. 1 stosuje się odpowiednio.”, jak przyjmuje się w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wpłaty przez bank, decyzji obciążającej bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji (por. uchwały Sądu Najwyższego: z 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06; z 6 maja 2009 r., II UZP 2/09; wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2012 r., I UK 327/11). Wobec powyższego nie może być wątpliwe, że bank zobowiązany jest do dokonania wypłat przewidzianych w art. 55 ust. 1 pkt 2, jeśli spełnione są przesłanki wskazane w tym przepisie. Wypłaty kwot równych wpłatom organu rentowego na rachunki dokonuje się z rachunków enumeratywnie wymienionych w art. 55 ust. 1 in principio, czyli z rachunków: oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub terminowej lokaty oszczędnościowej. Zakresem przedmiotowym przepisu objęte są zatem te rodzaje rachunków, których prowadzenie jest przewidziane wyłącznie dla podmiotów określonych w art. 49 ust. 3 Prawa bankowego, w tym dla osób fizycznych. W zakres przedmiotowy przepisu nie zostały włączone rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych, które po myśli ust. 2 art. 49 mogą być prowadzone wyłącznie dla osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną, osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla osób będących przedsiębiorcami. W związku z powyższym apelujący Bank ma w pełni rację, że obowiązek wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych przekazanych na rachunek bankowy za miesiące po śmierci świadczeniobiorcy nie obejmuje wpłat tytułem świadczeń dokonanych na inne niż wymienione w art. 55 ust. 1 in pricipio rachunki bankowe. Sąd Apelacyjny nie podziela wykładni zaprezentowanej przez Sąd Okręgowy, że przepisy art. 55 ust. 1 pkt 2, ust. 3 i 4 Prawa bankowego dotyczące wypłat z rachunków oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych lub rachunków terminowej lokaty oszczędnościowej nie wyłączają zastosowania instytucji art. 138a ustawy emerytalnej w przypadkach przekazania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, na inne rachunki bankowe niż wymienione w art. 55 ust. 1 Prawa bankowego. Nie można bowiem zgodzić się z argumentacją, że wobec braku innych ograniczeń w Prawie bankowym art. 138a ustawy emerytalnej należy tak rozumieć, że nakłada on na bank co do zasady obowiązek zwrotu organowi rentowemu kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, przekazanych także na inny rachunek niż te wymienione w art. 55 Prawa bankowego. Inna jest bowiem interpretacja art. 138a ustawy emerytalnej, co wyżej podniesiono. Samodzielnie przepis ten nie tworzy po stronie banku obowiązku zwrotu wpłat dokonanych przez organ rentowy, taki obowiązek statuuje Prawo bankowe. Zatem dla stwierdzenia powstania obowiązku zwrotu muszą być spełnione warunki stawiane w Prawie bankowym, a to oznacza, że na podstawie art. 55 ust. 1 konieczność dokonania przez bank wypłaty organowi rentowemu kwot wpłaconych powstaje, gdy wpłata nastąpiła na rachunek objęty zakresem przedmiotowym tegoż art. 55 ust. 1 Prawa bankowego. Sąd Apelacyjny niezależnie od powyższych rozważań co do treści art. 55 Prawa bankowego opartych na wykładni językowej i systemowej zauważa, że przepis art. 138a ustawy emerytalnej posługuje się następującym wyliczeniem: podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego. Definicje legalne rachunku płatniczego oraz wydawcy instrumentu płatniczego sformułowane zostały w art. 2 pkt. 25 i 35a ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jednolity: Dz. U. z 2017 r. poz. 2003). Rachunkiem płatniczym jest rachunek prowadzony dla jednego lub większej liczby użytkowników służący do wykonywania transakcji płatniczych, przy czym przez rachunek płatniczy rozumie się także rachunek bankowy oraz rachunek członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, jeżeli rachunki te służą do wykonywania transakcji płatniczych (dopisek Sądu Apelacyjnego nie wszystkie rachunki oszczędnościowe są rachunkami płatniczymi). Ustawa o usługach płatniczych zawiera analogiczny do art. 55 Prawa bankowego przepis, mianowicie art. 39a, dotyczący obowiązków dostawcy dokonania wypłaty w razie śmierci użytkownika. Wzmacnia to wnioski wynikające z dokonanej powyżej wykładni Prawa bankowego i ustawy emerytalnej. Na podstawie Regulaminu rachunków bankowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w (...) SA obowiązującego w odwołującym się Banku w lutym 2016 r., stanowiącego załącznik do uchwały Zarządu nr (...), nadesłanego na żądanie Sądu Apelacyjnego, Sąd Apelacyjny ustalił, że Bank ten otwiera i prowadzi rachunki bankowe służące do przechowywania środków pieniężnych oraz do przeprowadzania rozliczeń wynikających z wykonywanej działalności prowadzonej przez posiadacza rachunku, określonej w zaświadczeniu o nadanym numerze identyfikacyjnym REGON. Tego rodzaju rachunki nie są ujęte w art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego. Kwota renty z tytułu niezdolności do pracy zmarłego świadczeniobiorcy została wpłacona na rachunek (...), przeznaczony do rozliczeń wynikających z prowadzenia działalności gospodarczej. Skoro świadczenie rentowe wpłynęło na rachunek zmarłego świadczeniobiorcy, który nie jest objęty zakresem działania art. 55 ust. 1 Prawa bankowego, to nie było podstaw prawnych do wydania decyzji obciążającej Bank obowiązkiem zwrotu tego świadczenia. Sąd Okręgowy przyjmując, że zaskarżona decyzja odpowiada obowiązującemu prawu, naruszył je, co wyżej podano. Wobec powyższego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł, jak w pkt I sentencji rozstrzygając w tym punkcie także o kosztach zastępstwa prawnego stosownie do wyniku sprawy na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. i w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2018 r. poz. 265) w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia odwołania. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 i § 10 ust. 1 pkt 2 w/w rozporządzenia w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji, na zasądzoną kwotę składa się kwota 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego i opłata od apelacji.

SĘDZIOWIE: PRZEWODNICZĄCY

Magdalena Kostro-Wesołowska Bożena Lasota

Anita Górecka