Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

7 listopada 2018 r.

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodnicząca – SSO Renata Wanecka

Sędziowie SO Joanna Świerczakowska

SO Małgorzata Michalska (spr.)

Protokolant st. sekr. sądowy Anna Bałdyga

po rozpoznaniu na rozprawie 24 października 2018 r. w P.

sprawy z wniosku Koła (...) w W.

z udziałem Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo D.

o zasiedzenie

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Mławie z 10 maja 2018 r.

sygn. akt I Ns 163/16

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od Koła (...) w W. na rzecz Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo D. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego za II instancję.

Sygn. akt IV Ca 447/18

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Mławie postanowieniem z dnia 10 maja 2018 r., w sprawie o sygn. akt I Ns 163/16, oddalił wniosek o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości (punkt 1); zasądził od Koła (...) w W. na rzecz Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwa D. kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 2).

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach i ocenie prawnej:

Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Nadleśnictwo D. jest właścicielem działki leśnej nr (...) położonej w obrębie ewidencyjnym K., gmina W.. Działka wchodzi w skład większego kompleksu leśnego Nadleśnictwa obejmującego 144,1607 ha. Nieruchomość obejmująca działkę leśną nr (...) w miejscowości K., Nadleśnictwo D. przejęło z zasobów (...) protokołem zdawczo – odbiorczym w dniu 31 lipca 1981 r. na mocy decyzji Naczelnika W. z dnia 17 listopada 1978 r. W dacie przejęcia na działce znajdował się budynek to były mury, dach, bez okien, obecnie stanowiący tzw. „domek myśliwski”. Od daty przejęcia działki Nadleśnictwo prowadzi na niej gospodarkę leśną. Dla działki tej, w celu zrównoważenia gospodarki leśnej są sporządzane plany urządzania lasu. Od nieruchomości obejmujących m.in. działkę nr (...) Nadleśnictwo płaci podatek.

W dniu 14 lutego 1979 r. Koło (...) zawarło z Urzędem Wojewódzkim w C. umowę dzierżawy obwodu łowieckiego nr 11, położonego w ówczesnym województwie (...), w obrębie którego znajdowała się nieruchomość gruntowa nr 9 będąca przedmiotem niniejszego wniosku. Umowa dzierżawy została zawarta na 10 lat, licząc od 14 lutego 1979 r. do 31 marca 1989 r.

Pismem z dnia 30 września 1981 r. Koło (...) zrzekło się dalszej dzierżawy obwodu łowieckiego nr 11 na rzecz Koła (...), który przejął obwód w zarząd. Warunkiem przejęcia obwodu było dokonanie zwrotu przez wnioskodawcę na rzecz Koła (...) wszelkich poniesionych kosztów związanych
z zagospodarowaniem obwodu łowieckiego.

Pismem z dnia 21 maja 1981 r. Zarząd Koła Łowieckiego (...) zobowiązał się do zwrotu kosztów poniesionych za zagospodarowanie obwodu łowieckiego nr 11. Zwrot tych kosztów nastąpił dnia 30 września 1981 r., a wnioskodawca 1 października 1981 r. przejął wskazany obwód łowiecki.

Koło (...) po przejęciu zagospodarowało budynek tzw. „domek myśliwski”, w tym budynku spotykają się myśliwi podczas polowań. Działka została ogrodzona płotem, który powstał 20 lat temu. Powstała hydrofornia około 10 – 15 lat temu, wiata, która również powstała 10 – 15 lat temu. Nadleśniczy był informowany o wszystkich inwestycjach Koła (...). Remont był dokonywany ze składek członków koła oraz w ramach czynu społecznego. Na terenie tej nieruchomości były organizowane imprezy myśliwych takie jak (...), dożynki gminne. Na te uroczystości przejeżdżali przedstawiciele z Nadleśnictwa, z Urzędu Gminy. Działka jest ogrodzona, ale obok jest furtka, która nie jest zamknięta i z działki korzystają też grzybiarze, inni spacerowicze lasu.

Pismem z dnia 5 lipca 1994 r. wnioskodawca zwrócił się do Nadleśnictwa D.
z propozycją zakupu fragmentu działki nr (...), na której stoi domek myśliwski, o powierzchni 1.000 m ² - 1.500 m ² ”korytarza” łączącego właściwą część działki z biegnącą obok drogą.

Pismem z dnia 19 lipca 1994 r. Nadleśnictwo D. w odpowiedzi na pismo Koła (...), udzieliło odpowiedzi, iż nie może wyrazić zgody na sprzedaż działki, albowiem działka ta położona jest w kompleksie gruntów Lasów Państwowych,
a wyłączenie jej z zasobów Nadleśnictwa spowodowałoby powstanie swoistej enklawy własności obcej na gruntach Skarbu Państwa. Doprowadzenie do takiej sytuacji nie leży
w interesie Nadleśnictwa.

Pismem z dnia 06 listopada 2015 r. Nadleśnictwo D. wezwało Koło (...) w związku z bezumownym korzystaniem z nieruchomości o powierzchni 0,10 ha stanowiącej część działki nr (...), położonej w obrębie ewidencyjnym K., gmina W., będącej własnością Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictwa D., do stawienia się w terminie do dnia 16 listopada 2015 r. w siedzibie Nadleśnictwa D.
w celu ustalenia zasad korzystania przez K. z nieruchomości będących w zarządzie Nadleśnictwa D..

Ze spotkania w dniu 14 kwietnia 2016 r. przedstawicieli Koła (...) z przedstawicielami Nadleśnictwa D., którego celem było przedstawienie warunków umowy dzierżawy nieruchomości użytkowanej prze Koło (...) przedstawiciele K. oświadczyli, że rezygnują z zawarcia umowy dzierżawy oraz że złożyli wniosek do Sądu o zasiedzenie przedmiotowej nieruchomości.

Sąd Rejonowy uznał, że wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie.

Sąd przytoczył przepisy art. 172 k.c. i wskazał, że posiadanie samoistne polega, najogólniej biorąc, na faktycznym wykonywaniu tych uprawnień, które składają się na treść prawa własności. Dla istnienia samoistnego posiadania konieczne jest faktyczne władanie rzeczą, czyli dostrzegalny fakt wykonywania fizycznego władztwa /corpus/, oraz czynnik psychiczny w postaci zamiaru władania rzeczą dla siebie /cum animo rem sibi habendi/. Posiadacz zależny natomiast włada rzeczą w zakresie innego prawa niż własność, dlatego czynnik woli /animus/ stanowi kryterium, które pozwala odróżnić posiadanie samoistne od posiadania zależnego. Ocena charakteru posiadania wiąże się z okolicznościami faktycznymi danej sprawy, z nich bowiem wynika czy posiadacz wykonywał czynności faktyczne wskazujące na samodzielny, rzeczywisty, niezależny od woli innej osoby stan władztwa i czy jego dyspozycje swą treścią odpowiadały dyspozycjom właściciela. Powyższe stanowisko jest ugruntowane w orzecznictwie, które sąd w pełni podzielił.

Sąd wskazał, że uczestnik postępowania skutecznie zakwestionował objęcie
w posiadanie samoistne części nieruchomości nr 9 należącej wówczas do Koła (...). Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, iż wnioskodawca korzystał
z przedmiotowej nieruchomości jako posiadacz zależny. Podjęte przez członków Koła (...) czynności w postaci uporządkowania tego terenu, postawienia hydroforni, dostosowania istniejących budynków do potrzeb członków K., wybudowania ogrodzenia, same w sobie mogły świadczyć o właścicielskim władaniu wnioskodawcy. Świadek wnioskodawcy M. S. wskazał, iż wszystkie decyzje podejmowane na terenie tej nieruchomości były konsultowane z Nadleśniczym. Zatem taka sytuacja jednoznacznie świadczy, iż posiadanie wnioskodawcy nie miało charakteru samoistnego. Sąd przywołał przepis art. 140 k.c. i wskazał, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, iż wnioskodawca od 1981 r. nie korzystał z przedmiotowego terenu z wyłączeniem innych osób. Teren ten był dostępny nie tylko dla członków K., ale również innych osób. Świadkowie wskazali, że korzystali z niego grzybiarze, spacerowicze, leśnicy, teren był ogrodzony, ale furtka była otwarta i z terenu mogły korzystać inne osoby. Były też organizowane na nim imprezy gminne i myśliwskie. Ponadto członkowie K. nie decydowali samodzielnie
o zagospodarowaniu tego terenu, zaś swoje decyzje konsultowali z Nadleśniczym, co było wskazywane powyżej. Sąd podkreślił, iż sam pełnomocnik wnioskodawcy we wniosku wskazał, że „wnioskodawca posiadał przedmiotową nieruchomość nieprzerwanie od 01 października 1981 r., albowiem z tą datą stał się dzierżawcą obwodu łowieckiego, na terenie którego znajduje się przedmiotowa nieruchomość”. Sąd stwierdził, iż oczywistym jest, że dzierżawca jest posiadaczem zależnym, w związku z czym nie może zasiedzieć nieruchomości. Okoliczność, że wnioskodawca zwracał się kilkukrotnie, w tym w 1994 r., do Nadleśnictwa o wyrażenie zgody na zakupienie przedmiotowego gruntu również świadczy
o braku samoistnego posiadania. Sąd wskazał, że istotą posiadania zależnego w rozumieniu art. 336 k.c. jest władztwo nad cudza rzeczą, w zakresie odpowiadającym prawu podmiotowemu – innemu niż własność – które posiadacz wykonuje. Posiadanie zależne powstaje na ogół w wyniku wydania rzeczy na podstawie umowy o czasowe korzystanie: obciążenie użytkowaniem, zastaw, najem, dzierżawa, użytkowanie wieczyste, lub innego prawa, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą. Sąd doszedł do przekonania, że zgromadzony materiał dowodowy w wystarczającym stopniu wykazał, iż posiadanie wnioskodawcy nie miało charakteru samoistnego i z tych względów wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie. Sąd przywołał orzecznictwo Sądu Najwyższego, który stwierdził, że nie jest posiadaniem samoistnym posiadanie nieruchomości, którą nadal zajmuje jej właściciel, który nie ustąpił swego animus co do całości prawa, a zamanifestowane przez posiadacza czynności faktyczne nie wskazują na samodzielny, rzeczywisty i niezależny od woli innej osoby stan władztwa nad rzeczą (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2009 r., w sprawie I CSK 453/08). Ponadto przy ocenie charakteru posiadania trzeba mieć również na uwadze, że ponieważ zasiedzenie jest bardzo daleko idącym odstępstwem od zasady nienaruszalności prawa własności, wszelkie wątpliwości powinny być tłumaczone na korzyść ochrony własności (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2003 r.,
w sprawie P 3/03).

Sąd wskazał, iż bezzasadny jest również zarzut, że wnioskodawca mógł doliczyć do okresu posiadania okres posiadania Koła (...) w sytuacji, kiedy nie budzi żadnych wątpliwości w świetle zgromadzonego materiału dowodowego, że Koło (...) korzystało z tej nieruchomości na podstawie umowy dzierżawy. Ponadto wszelkie inwestycje, które były dokonywane na terenie przedmiotowej nieruchomości polegające na zagospodarowywaniu jej terenu miały miejsce maksymalnie 20 lat temu, co oznacza dodatkowo, że nie upłynął jeszcze 30-letni okres wymagany do zasiedzenia w złej wierze.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Rejonowy uznał, że zarówno wniosek o zasiedzenie, jak i pozostałe wnioski dowodowe należało oddalić. W ocenie sądu materiał dowodowy był wystarczający do podjęcia decyzji, w związku z czym nie było potrzeby przeprowadzania innych dowodów zawnioskowanych przez strony, które prowadziłoby do niepotrzebnego przedłużenia postępowania. O kosztach postępowania Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt. 6 w zw. z § 5 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Od powyższego postanowienia apelację wywiódł wnioskodawca Koło (...) (k. 116-119), który zaskarżył postanowienie w całości i zarzucił mu:

I.  naruszenie prawa procesowego:

1.  art. 132 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od 19 kwietnia 2010 r. do 31 grudnia 2016 r. [Dz. U. Z 2010 r. Nr 7, poz. 45] – poprzez niezastosowanie, które skutkowało brakiem zwrotu odpowiedzi uczestnika z 22 lutego 2018 r. na wniosek o stwierdzenie zasiedzenia, złożonej z naruszeniem tego przepisu, bez dołączenia wymaganego dowodu wysłania odpisu pisma przesyłką poleconą;

2.  art. 217 § 3 k.p.c. w zw. 227 k.p.c., 278 § 1 k.p.c. i 292 k.p.c. – poprzez błędną wykładnię, skutkującą oddalenie wniosku wnioskodawcy o dopuszczenie
i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji oraz dowodu z oględzin, podczas gdy dowody te zmierzały do ustalenia faktów istotnych dla sprawy a ich oddalenie było przedwczesne;

3.  art. 233 § 1 k.p.c. – poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i zastąpienie jej dowolną, co skutkowało wadliwym ustaleniem stanu faktycznego sprawy
i doprowadziło do błędnej subsumpcji oraz pominięcia prawidłowo zgłoszonych wniosków dowodowych wnioskodawcy, w szczególności błędnie oceniono:

a)  pismo Nadleśnictwa D. z 6 listopada 2015 r. oraz notatkę ze spotkania z 14 kwietnia 2016 r. – z których wynika, że wnioskodawca był posiadaczem samoistnym nieruchomości, albowiem uczestnik zaproponował wnioskodawcy zawarcie umowy dzierżawy spornego fragmentu nieruchomości;

b)  umowę dzierżawy obwodu łowieckiego z 14 lutego 1979 r. – którą Sąd ocenił jako umowę dzierżawy nieruchomości, podczas gdy jest to umowa dzierżawy prawa, ponadto wydzierżawiającym nie był uczestnik postępowania;

c)  zeznania świadka M. S. – z których sąd wywiódł, iż Koło (...) konsultowało wszelkie decyzje dotyczące nieruchomości z uczestnikiem, nadto poprzez ocenę, że Koło (...) nie korzystało samodzielnie z nieruchomości, podczas gdy z zeznań świadka wynika, że uczestnik mógł być zaledwie informowany o wykonywanych inwestycjach oraz, że osoby trzecie mogły wejść na sporny grunt wyłącznie w celu skorzystania z wody;

4.  art. 520 § 3 k.p.c. – poprzez błędną wykładnię skutkującą nałożeniem na wnioskodawcę obowiązku zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez uczestnika, podczas gdy zgodnie z ogólną dyrektywą zawartą w przepisie art. 520 § 1 k.p.c. każdy z uczestników ponosi koszty postępowania we własnym zakresie;

II.  naruszenie prawa materialnego:

1. art. 693 § 1 k.c. w zw. z art. 337 k.c., art. 140 k.c. i art. 172 § 1 i 2 k.c. – poprzez błędną wykładnię, która skutkowała oceną, iż wnioskodawca jest posiadaczem zależnym spornego fragmentu nieruchomości należącej do uczestnika, z uwagi na zawartą umowę dzierżawy obwodu łowieckiego, podczas gdy dzierżawa obwodu łowieckiego jest dzierżawą prawa a nie nieruchomości, co wyklucza wniosek sądu, iż sporna nieruchomości znajdowała się w posiadaniu zależnym wnioskodawcy;

2. art. 336 k.c. w zw. z art. 7 k.c. w zw. z art. 339 k.c. oraz art. 340 k.c. i art. 341 k.c. – poprzez ich niezastosowanie, podczas gdy zaoferowane dowody wskazywały, iż wnioskodawca jest posiadaczem samoistnym spornego fragmentu nieruchomości, natomiast uczestnik nie doprowadził do obalenia szeregu domniemań prawnych wspierających wniosek Koła (...): samoistnego posiadania w dobrej wierze, ciągłości posiadania.

W konsekwencji powyższego wnioskodawca wniósł o: zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, iż Koło (...) w W. nabyło przez zasiedzenie własność fragmentu działki nr (...) położonej w obrębie ewidencyjnym K., gm. W., dla której Sąd Rejonowy w Mławie prowadzi księgę wieczystą nr (...) stanowiącej własność Skarbu Państwa – Nadleśnictwa D. (punkt 1); zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania za obie instancje (punkt 2); ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania apelacyjnego (punkt 3). Ponadto wnioskodawca wniósł o dopuszczenie
i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji oraz dowodu
z oględzin nieruchomości – na okoliczność: ustalenia powierzchni nieruchomości znajdującej się w posiadaniu samoistnym wnioskodawcy (punkt 4).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Sąd Okręgowy podziela zarówno ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne poczynione przez Sąd Rejonowy i przyjmuje je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Sąd Rejonowy rozważył całokształt okoliczności sprawy oraz zgromadzonego materiału dowodowego zgodnie z zasadami logiki, doświadczenia życiowego oraz prawidłowego wnioskowania, zaś tak przeprowadzona ocena dowodów była właściwa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., w sprawie II CKN 817/00; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 lutego 2018 r., w sprawie III AUa 647/17; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 października 2017 r., w sprawie III AUa 905/16).

Zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego – art. 172 k.c. i art. 336 k.c. – również były chybione. Sąd Rejonowy ustalił stan faktyczny w sposób prawidłowy,
a następnie prawidłowo dokonał subsumpcji. Nabyć własność nieruchomości w drodze zasiedzenia może jedynie posiadacz samoistny – ten kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel. Posiadanie samoistne polega na faktycznym i dostrzegalnym przez otoczenie wykonywaniu wobec określonej nieruchomości wszelkich uprawnień, które składają się na treść prawa własności, przez osobę niebędącą właścicielem. Posiadaczem zależnym natomiast jest ten, kto włada rzeczą w zakresie innego prawa niż prawo własności – m. in. dzierżawa (art. 693 k.c.). Koło (...) było posiadaczem zależnym działki nr (...) (obręb ewidencyjny K.), w związku z czym zrzeczenie się dzierżawy działki na rzecz wnioskodawcy skutkowało wstąpieniem w umowę dzierżawy przez wnioskodawcę. Wnioskodawca potwierdził taki stan rzeczy w piśmie z dnia 5 lipca 1994 r., w którym wystąpił do Nadleśnictwa D. o wyrażenie zgody na zakup części dzierżawionej działki. Zatem przyjąć należy, że w powyższej dacie wnioskodawca postrzegał siebie jako posiadacza zależnego. Podkreślić należy, że sporna działka położona jest w kompleksie gruntów Lasów Państwowych. Nadleśnictwo prowadziło gospodarkę leśną oraz odprowadzało podatek od nieruchomości za sporną działkę. Wnioskodawca wprawdzie zagospodarował część spornej działki m. in. w ten sposób, że wyremontował budynek – tzw. „domek myśliwski”, jednakże czynność ta nie stanowiła wystarczającej manifestacji władztwa faktycznego. Zauważyć należy, że wnioskodawca informował o wszystkich czynnościach podejmowanych na spornej działce Nadleśnictwo D.. Świadczy to o pewnego rodzaju zależności. Zależność ta została przez wnioskodawcę uzewnętrzniona również na spotkaniu w dniu 12 listopada 2015 r., kiedy to wnioskodawca wyraził akceptację dla proponowanej przez uczestnika dzierżawy spornej działki. Propozycja zawarcia umowy dzierżawy nie świadczy o dotychczasowym samoistnym posiadaniu działki przez wnioskodawcę. Wprawdzie umowa dzierżawy została zawarta na lat 10, jednakże jeżeli po upływie terminu strony nadal realizują umowę dzierżawy poczytywać należy, że została ona przedłużona na czas nieoznaczony (art. 694 k.c. w zw.
z art. 674 k.c.). Okoliczności niniejszej sprawy wskazują, że strony w dalszym ciągu łączy stosunek dzierżawy, zaś propozycja zawarcia umowy, w ocenie Sądu Okręgowego, zmierza jedynie do ponownego uregulowania między stronami kwestii związanych z dzierżawą.

Abstrahując od powyższych rozważań wskazać należy, iż lasy państwowe nie podlegają przekształceniom własnościowym, z zastrzeżeniem przepisów zawartych
w ustawach szczególnych (art. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju). Kodeks cywilny nie stanowi przepisów szczególnych w rozumieniu przytoczonej ustawy (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2007 r., w sprawie I CSK 223/07, pub. lex.pl). Skoro więc nieruchomości będące lasami państwowymi (w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach) nie podlegają przekształceniom własnościowym na zasadach zawartych
w Kodeksie cywilnym, to zasiedzenie własności tych nieruchomości nie jest możliwe. Przedmiotowa działka niewątpliwie stanowi część kompleksu lasów państwowych.

Również pozostałe zarzuty apelacji były chybione. Uczestnik postępowania złożył bowiem odpowiedź na wniosek zgodnie z przepisami obowiązującymi w dacie złożenia odpowiedzi, natomiast przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego nie było konieczne, bowiem okoliczności sporne zostały dostatecznie wyjaśnione.

W związku z powyższym, zaś na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Okręgowy rozstrzygnął jak w sentencji. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy rozstrzygnął na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z § 5 pkt. 1 w zw. z § 2 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.