Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 22 czerwca 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zasądził od pozwanego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. na rzecz na rzecz T. S. (1) kwotę 47.086,52 zł tytułem ryczałtów za noclegi za okres od dnia 1 czerwca 2011 roku do dnia 31 grudnia 2012 roku wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwot i dat szczegółowo wskazanych w sentencji (pkt 1 wyroku); umorzył postępowanie w zakresie kwoty 10.461,07 zł (pkt 2); oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 3); zasądził od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w Ł. na rzecz T. S. (1) kwotę 2.952 zł złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 4); nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi 2.694,48 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych (pkt 5); oraz nadał wyrokowi w punkcie 1 rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 2.075 zł (pkt 6).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Powód T. S. (1) zatrudniony był (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. na podstawie umowy o pracę na okres próbny od dnia 17 czerwca 2009 roku do dnia 16 września 2009 roku.

Od dnia 17 września 2009 roku powód świadczył pracę na podstawie umowy
o pracę z dnia 31 sierpnia 2009 roku zawartej na czas nieokreślony. Powód pracował na stanowisku kierowcy ciągnika siodłowego powyżej 12 ton. Miejscem wykonywania przez powoda pracy była siedziba spółki w Ł.. Według postanowień umowy wynagrodzenie powoda w stawce zasadniczej wynosiło 2.075,00 złotych, w tym ryczałty za godziny nadliczbowe wynosiły 381 złotych, ryczałty za godziny nocne 79 złotych. Ustalono, że wynagrodzenie po dokonaniu potrąceń zaliczek na podatek dochodowy i składek na ubezpieczenie będzie płatne na konto bankowe pracownika w walucie polskiej włącznie z dietami z tytułu podróży służbowej poza terenem kraju w wysokości określonej zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Pracy Polityki Socjalnej z dnia 8 maja 2005 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikowi z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, gdzie wykonywana jest podróż służbowa. Wskazano również, że wynagrodzenie będzie płatne miesięcznie nie później niż do dnia 10-go każdego miesiąca kalendarzowego, następującego po miesiącu, za który wynagrodzenie przysługuje. W umowie zawarto również klauzulę, iż wypłata wszelkich innych świadczeń ponad wymienione była dobrowolna i zależała wyłącznie od uznania pracodawcy.

W dniu 1 sierpnia 2011 roku strony zawarły aneks do umowy o pracę. Na jego mocy dokonano zmian w zakresie wysokości wynagrodzenia zasadniczego - miało ono wynosić 2 075 złotych, w tym zawierał się ryczałt za godziny nadliczbowe
w kwocie 525 złotych oraz ryczałt za godziny nocne 150 złotych.

W aneksie z dnia 2 stycznia 2012 roku strony dokonały dalszych modyfikacji treści umowy o pracę – w zakresie wysokości wynagrodzenia zasadniczego. Wynosiło ono 2075 złotych, w tym ryczałt za godziny nadliczbowe w kwocie 425 złotych oraz ryczałt za godziny nocne 150 złotych.

W dniu 31 października 2012 roku strony zawarły kolejny aneks do łączącej je umowy o pracę. Na jego mocy wynagrodzenie powoda wynosiło 1500 złotych, ryczałt za godziny nadliczbowe 300 złotych, ryczałt za godziny nocne 150 złotych, wprowadzono ryczałt za czas dyżuru w kwocie 125 złotych.

W aneksie do umowy z dnia 2 stycznia 2013 roku strony dokonały zmian w zakresie wysokości wynagrodzenia zasadniczego, które miało wynosić 1600 złotych, ryczałtu za godziny nadliczbowe – 200 złotych, ryczałtu za godziny nocne - 150 złotych, ryczałtu za czas dyżuru - 125 złotych.

Od dnia 21 marca 2008 roku w pozwanej spółce obowiązywał regulamin wynagradzania, w myśl którego wynagrodzenie kierowców mogło składać się
z wynagrodzenia zasadniczego, ryczałtu za pracę w porze nocnej, ryczałtu za pracę w nadgodzinach, premii uznaniowej, nagrody. Zgodnie z postanowieniami regulaminu w rozdziale IV „Wypłacanie innych świadczeń” w § 7 pkt 1 wskazano, że „pracownikom z tytułu podróży służbowej przysługują diety w wysokości i na zasadach określonych w przepisach ogólnie obowiązujących z wyjątkiem kierowców. Kierowcom przysługują diety w zryczałtowanej wysokości. (pkt 2). Wysokość oraz zasady naliczania ryczałtu określonego w pkt. 2 dla kierowców każdorazowo określał Prezes lub osoba upoważniona w formie zarządzenia. Ryczałt za dobę podróży na obszarze kraju oraz poza granicami nie mógł być niższy niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika zatrudnionego w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej (pkt 3)”.

Kierowca przed wyjazdem w trasę otrzymywał zaliczkę, przysługującej mu diety w zryczałtowanej wysokości na pokrycie niezbędnych kosztów wyżywienia
i innych drobnych wydatków (pkt 4).

W § 10 regulaminu wskazano, że w sprawach nie uregulowanych mają zastosowanie przepisy powszechnie obowiązujące.

W wersji regulaminu obowiązującej od dnia 8 listopada 2012 roku zawarto regulację, iż wynagrodzenie zasadnicze za pracę nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego według odrębnych przepisów (dział III §3). Zgodnie z postanowieniami regulaminu w rozdziale IV „Wypłacanie innych świadczeń” w §7 pkt 1 pracownikom z tytułu podróży służbowej przysługiwały diety w wysokości i na zasadach określonych w przepisach ogólnie obowiązujących z wyjątkiem kierowców. Kierowcom przysługiwały diety w zryczałtowanej wysokości. (pkt 2). Wysokość oraz zasady naliczania ryczałtu określonego w pkt. 2 dla kierowców każdorazowo określał Prezes lub osoba upoważniona w formie zarządzenia. Ryczałt za dobę podróży na obszarze kraju oraz poza granicami nie mógł by niższy niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika zatrudnionego w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej (pkt 3).

Kierowcom przysługiwał zwrot kosztów noclegów w zryczałtowanej wysokości (pkt 4). Wysokość oraz zasady naliczania ryczałtu określonego w pkt. 4 dla kierowców każdorazowo określa Prezes lub osoba upoważniona w formie zarządzenia. Ryczałt za nocleg w podróży na obszarze kraju oraz poza granicami nie mógł by niższy niż ryczałt należny za nocleg na podstawie przepisów o kosztach podróży służbowej pracownika na obszarze kraju zatrudnionego w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej (pkt 5).

Kierowca przed wyjazdem w trasę otrzymywał zaliczkę w zryczałtowanej wysokości na pokrycie niezbędnych kosztów związanych z wykonywaną pracą (pkt 8).

W §10 regulaminu wskazano, że w sprawach nie uregulowanych mają zastosowanie przepisy powszechnie obowiązujące.

W §19 regulaminu wskazano, iż wynagrodzenie za pracę wypłacane jest z dołu, do 10 dnia miesiąca.

Zarządzeniem nr 7 do Regulaminu wynagradzania z dnia 24 października 2012 roku ustalono w §2 zryczałtowaną dietę w wysokości 30 euro za każdy dzień pobytu w podróży służbowej poza granicami kraju oraz zryczałtowany koszt noclegu w wysokości 10 euro poza granicami kraju . Zarządzenie weszło w życie od dnia 8 listopada 2012 roku.

Powód ustalił z pracodawcą, iż 3-4 tygodnie będzie pracował, potem będzie wracał do domu. Powód w domu przebywał średnio 50 dni w roku kalendarzowym.

T. S. najczęściej odbywał podróże służbowe do W., Francji, Anglii, Hiszpanii, krajów B..

W spornym okresie powód otrzymywał od pozwanej wynagrodzenie zasadnicze wraz z dietami w uzgodnionej wysokości. Pracodawca nie zapoznał powoda z dokumentami, które normowały kwestię należności za podróże służbowe.

Powód wykonywał swoją pracę różnymi samochodami, między innymi samochodami marki V. i I.. W okresie spornym powód spał zawsze w kabinie pojazdu. Strona pozwana nie zapewniła powodowi pościeli. Powód ponosił koszty toalety, prysznica, prania ubrań oraz pościeli. Wskazane koszty nie zostały mu zwrócone.

Przed każdym wyjazdem powód otrzymywał zaliczkę w kwocie 150 złotych oraz 200 euro. Zaliczka ta przeznaczona była na poczet kosztów parkingów, opłat drogowych.

Powód poruszał w rozmowie z M. K. – członkiem zarządu spółki - kwestie zapewnienia środków czystości, kosztów higieny osobistej, spotkał się wówczas z odpowiedzią odmowną. T. S. nie poruszał tematu zapewnienia kierowcom noclegu w hotelu – był to temat tabu w firmie.

W pozwanej spółce stosowana była praktyka, że kierowcy otrzymywali do podpisania aneksy do umowy o pracę lub oświadczenia tuż przed zaplanowanym wyjazdem w podróż służbową.

Kierowcy mieli ściśle ustaloną trasę przejazdu i nie mogli z niej zbaczać. Jeśli by tak uczynili wiązałoby się to z poniesieniem przez nich kosztów. Pilnowali oni również samochodów, którymi się poruszali, ponieważ mogliby zostać obciążeni kosztami skradzionego paliwa czy samochodu.

W okresie od 1 stycznia 2006 roku do dnia 28 lutego 2013 roku stawka ryczałtu wynikająca z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236 poz. 1991 ze zm.) tj. w wysokości limitu 25 % o którym mowa w §9 ust. 1.

Wysokość limitu dla Francji wyniosła 30 euro za nocleg, dla W. 26,25 euro za nocleg, dla Wielkiej Brytanii 35 funtów szterlingów za nocleg, dla Austrii 25 euro za nocleg, dla Belgii 40 euro za nocleg, dla Czech 20 euro za nocleg dla Hiszpanii 30 euro za nocleg, dla Holandii 30 euro za nocleg, dla Niemiec 25,75 euro za nocleg, dla Słowenii 20 euro za nocleg, Luksemburgu 40 euro za nocleg.

Ilość noclegów powoda w podróżach służbowych i łączna kwota ryczałtu za noclegi kształtowały się następująco:

1.  Czerwiec 2011 roku: Polska 6 noclegów, Francja 11, Niemcy 1, (...), Austria 1, Wielka Brytania 1, Belgia 1, Hiszpania 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 2 960,46 złotych.

2.  Lipiec 2011 roku: Polska 4, Francja 16, (...), Austria 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 3 063,99 złotych.

3.  Sierpień 2011 roku: Polska 3, Francja 1, (...), Austria 1, Słowenia 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 1 106,49 złotych.

4.  Wrzesień 2011 roku: Polska 4, Francja 12, (...), Austria 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 2 710,49 złotych.

5.  Październik 2011 roku: Polska 3, Francja 10, (...), Hiszpania 1, Austria 1, Słowenia 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 2 781,20 złotych.

6.  Listopada 2011 roku: Polska 6, Francja 8, (...), Austria 1, Niemcy 4. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 2 700,64 złotych.

7.  Grudzień 2011 roku: Polska 8, (...), Austria 1, Holandia 1, Niemcy 2. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 871,83 złotych.

8.  Styczeń 2012 roku: Francja 10, (...), Holandia 5, Austria 2, Luksemburg 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 3 263,997 złotych.

9.  Luty 2012 roku: Polska 1, Francja 14, (...), Austria 1, Wielka Brytania 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 3 111,92 złotych.

10.  Marzec 2012 roku: Francja 21, (...), Austria 2, Niemcy 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 3 714,20 złotych.

11.  Kwiecień 2012 roku: Polska 2, Austria 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 174,95 złotych.

12.  Maj 2012 roku: Polska 1, (...), Austria 1, Niemcy 4, Słowenia 1, Szwajcaria 3. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 2 337,37 złotych.

13.  Czerwiec 2012 roku: Polska 3, Francja 5, (...), Austria 1, Słowenia 2. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 2 662,74 złotych.

14.  Lipiec 2012 roku: Francja 13, (...), Hiszpania 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 3 531,79 złotych.

15.  Sierpień 2012 roku: Polska 4, Francja 4, (...), W. Brytania 1, Austria 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 1 130,69 złotych.

16.  Wrzesień 2012 roku: Francja 14, (...), Słowenia 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 3 400,71 złotych.

17.  Październik 2012 roku: Niemcy 1, Francja 8, (...), Austria 1, Czechy 1, Wielka Brytania 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 2 125 złotych.

18.  Listopad 2012 roku: Francja 10, (...), Wielka Brytania 6, Austria 1, Niemcy 3, Belgia 2. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 3 932,29 złotych.

19.  Grudzień 2012 roku: Polska 2, Francja 5, (...), Austria 1, Czechy 1. Wysokość ryczałtu za nocleg wynosi 1 505,79 złotych.

Łączna wartość ryczałtów za noclegi należnych powodowi wynosiła 47 086,52 złotych.

W dniu 7 stycznia 2014 roku strony rozwiązały łączącą je umowę o pracę na mocy porozumienia.

Wynagrodzenie zasadnicze powoda liczone według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy wynosiło 2.075 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o zeznania powoda złożone w toku postępowania oraz o dokumenty załączone do akt sprawy. W związku z tym, iż ustalenie czasu i długości delegacji służbowych odbywanych przez powoda wymagało posiadania wiedzy specjalistycznej, Sąd swoje ustalenia w tym zakresie oparł na opinii biegłego z zakresu transportu drogowego. Również w określeniu wysokości należnego za sporne okresy ryczałtu Sąd oparł się na opinii biegłego – z zakresu rachunkowości. Opinie te w ocenie Sądu I instancji były wiarygodne, jasne, zupełne, spójne i niesprzeczne wewnętrznie. Wyliczenia poczynione przez biegłego z zakresu rachunkowości korespondują w pełni z przepisami regulującymi wysokość limitu ryczałtu za noclegi. Pełnomocnicy stron nie zgłaszali zastrzeżeń w zakresie opinii biegłego A. W. (1) (pisma procesowe k. 357 i k. 370). Ostatecznie również nie było zastrzeżeń ze strony pełnomocników co do opinii biegłego L. S. (1) (pisma procesowe k. 397 oraz 407).

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sad Rejonowy uznał, iż powództwo należało uwzględnić w kształcie ostatecznie popieranym.

Podstawę rozstrzygania stanowiło, obok regulacji zawartej w przepisach Kodeksu pracy, unormowanie ustalone w przepisach ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1155 z późn. zm.). Art. 2 wskazanego aktu stanowi słowniczek pojęć, jakimi posługuje się ustawodawca w tym akcie normatywnym. Zgodnie z pkt. 7 powołanego artykułu podróżą służbową jest każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu na polecenie pracodawcy przewozu drogowego poza miejscowość stanowiącą siedzibę pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki czy też poza inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały albo polegające na wykonywaniu wyjazdu poza taką miejscowość w celu wykonania przewozu drogowego.

Natomiast w myśl postanowień art. 21a powołanej ustawy kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 77 ⁵ § 3-5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.

Sąd Rejonowy zważył, iż przepisy art. 2 ust 7 i art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców zostały dodane do treści przedmiotowego aktu prawnego na mocy ustawy nowelizującej z dnia 12 lutego 2010 roku (Dz. U. z 2010 roku, nr 43, poz. 246), która weszła w życie w dniu 3 kwietnia 2010 roku.

Przechodząc na grunt powołanych przepisów Kodeksu pracy, Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 77 ⁵ §1, §3, §4 i §5 k.p. pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową (§1).

Na mocy delegacji zawartej w §2 tego przepisu Minister właściwy do spraw pracy określił, w drodze rozporządzenia, wysokość oraz warunki ustalania należności przysługujących pracownikowi, zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju. Rozporządzenie to zostało wydane w dniu 19 grudnia 2002 roku (Dz. U. nr 236, poz. 1991 ze zm.) i obowiązywało w okresie od 1 stycznia 2003 roku do 28 lutego 2013 roku. Rozporządzenie, na podstawie ustawowego umocowania, w szczególności określało wysokość diet, z uwzględnieniem czasu trwania podróży, a w przypadku podróży poza granicami kraju - walutę, w jakiej będzie ustalana dieta i limit na nocleg w poszczególnych państwach, a także warunki zwrotu kosztów przejazdów, noclegów i innych wydatków.

Określenie warunków wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u innego pracodawcy niż wymieniony w §2 – czyli w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, winny być określone w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania (art. 77 ⁵ §3).

Zgodnie z normami wyrażonymi w art. 77 ⁵ §4 k.p. regulacje zawarte w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania lub umowie o pracę nie mogą ustalać wysokości diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju, w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona w drodze rozporządzenia wydanego na podstawie art. 77 ⁵ §2. W przypadku zaś wstąpienia sytuacji, gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę nie zawiera postanowień, w zakresie należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową, pracownikowi przysługują świadczenia ustalone odpowiednio według przepisów, o których mowa w §2 – a więc w zależności od rodzaju odbywanej podróży – w kraju lub poza granicami kraju (§5).

W ocenie Sądu Rejonowego oznacza to, że kierowcy przysługuje zwrot kosztów noclegu według zasad ustalonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 77 ⁵ § 2 k.p., chyba że korzystniejsze dla niego zasady zostały ustalone według art. 77 ⁵ § 3 k.p. (w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania) (wyrok SN z dnia 4 września 2014 roku w sprawie I PK 7/14, LEX 1515145). Zauważyć należy w takim przypadku, iż przepisy rozporządzenia wykonawczego wydanego na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 77 ⁵ k.p. ustalają zatem pewien minimalny standard, zaś akty niższej rangi mogą kształtować te stosunki indywidualnie, w sposób korzystniejszy, ale nie mniej korzystny.

Taki pogląd wyraził również Sąd Najwyższy, stwierdzając, iż art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców odsyła bezpośrednio do regulacji art. 77 ⁵ §3 -§5 k.p. Przy czym uznać należy, iż w związku z treścią tych przepisów, następuje pośrednie odesłanie również do art. 77 ⁵ §2 k.p., a w konsekwencji uznanie, że kierowcy przysługuje zwrot kosztów noclegu według zasad ustalonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie tego artykułu, chyba, że korzystniejsze dla niego zasady zostały ustalone w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę (por. uzasadnienie do uchwały SN z dnia 12 czerwca 2014 roku w sprawie II PZP 1/14, OSNP 2014/12/164).

W wykonaniu zobowiązania ustawowego Minister Pracy i Polityki Społecznej wydał w dniu 19 grudnia 2002 roku rozporządzenie w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. z 2002 roku, nr 236, poz. 1991).

§2 komentowanego rozporządzenia stanowił, iż z tytułu podróży odbywanej w terminie i w państwie określonym przez pracodawcę pracownikowi przysługują diety oraz inne świadczenia, między innymi zwrot kosztów noclegów. Zgodnie z §4 rozporządzenia dieta przeznaczona jest na pokrycie kosztów i inne drobne wydatki. Przysługuje ona w wysokości określonej dla docelowego państwa podróży. Wysokość diet dla każdego z państw określona została w załączniku do rozporządzenia.

§9 ust. 1 i 2 rozporządzenia stanowił zaś, iż za nocleg przysługuje pracownikowi zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem, w granicach ustalonego na ten cel limitu określonego w załączniku do rozporządzenia. Jeśli zaś pracownik nie przedłożył rachunku, wówczas przysługuje mu ryczałt w wysokości 25% limitu.

Powód T. S. (1) był zatrudniony w pozwanej spółce jako kierowca ciągnika siodłowego powyżej 12 ton w transporcie międzynarodowym. W spornym okresie – od 1 czerwca 2011 roku do 31 grudnia 2012 roku - powód odbywał liczne podróże zagraniczne, za które otrzymywał dietę w ujednoliconej wysokości. Wynikało to z obowiązującego u pozwanego regulaminu wynagradzania, jak i porozumienia ustnego między stronami. Z materiału dowodowego wynika, że z tytułu podroży zagranicznych powód, poza wspomnianą dietą, nie otrzymywał ryczałtów za nocleg, zarówno w realizacji odpoczynku dobowego jak i odpoczynku tygodniowego, zaś noclegi spędzał w kabinie samochodu ciężarowego wyposażonej odpowiednio w miejsce do spania. Sąd Rejonowy podkreślił, iż pozwana spółka nie złożyła powodowi wypowiedzenia zmieniającego w zakresie zasad ustalania należności z tytułu podróży służbowych wynikających z w/w regulaminu wynagradzania. Nadto pozwany pracodawca od początku procesu konsekwentnie wyrażał i nadal wyraża pogląd, że prawo do ryczałtu za noclegi zatrudnionemu w charakterze kierowcy powodowi nie przysługuje z uwagi na zapewniony bezpłatny nocleg w przystosowanej do tego celu kabinie samochodu, a dodatkowo powód nigdy nie przedstawiał pracodawcy rachunków za hotel czy inne miejsca noclegowe i nie zażądał zwrotu tych kosztów, co według pozwanej świadczyło, iż powód godził się na taką formę i warunki odpoczynku.

W dacie zatrudnienia powoda w pozwanej spółce (...) sp. z o.o. obowiązywał regulamin wynagradzania z 21 marca 2008 roku, w którym brak było uregulowań dotyczących ryczałtów za noclegi. Regulamin ten został zmieniony w dniu 8 listopada 2012 roku. W nowej wersji przewidywał, iż wynagrodzenie kierowców mogło składać się z wynagrodzenia zasadniczego, ryczałtu za pracę w porze nocnej, ryczałtu z pracę w nadgodzinach, ryczałtu za noclegi, ryczałtu za czas dyżuru, premii uznaniowej, nagrody. Kwestie należności z tytułu podróży służbowych uregulowano w § 7 pkt. 2-5.

Zgodnie z postanowieniami regulaminu w rozdziale IV „Wypłacanie innych świadczeń” w pkt 1 pracownikowi z tytułu podróży służbowej przysługiwały diety w wysokości i na zasadach określonych w przepisach ogólnie obowiązujących z wyjątkiem kierowców. Kierowcom przysługiwały diety w zryczałtowanej wysokości (pkt 2). Wysokość oraz zasady naliczania ryczałtu określonego w pkt. 2 dla kierowców każdorazowo określał Prezes lub osoba upoważniona, w formie zarządzenia. Regulamin zawierał również zapis, iż ryczałt za dobę podróży na obszarze kraju oraz poza granicami nie mógł być niższy niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika zatrudnionego w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej (pkt 3).

Kierowcom przysługiwał zwrot kosztów noclegów w zryczałtowanej wysokości (pkt 4). Regulamin zawierał również zapis, że wysokość oraz zasady naliczania ryczałtu określonego w pkt. 4 dla kierowców każdorazowo określał Prezes lub osoba upoważniona, w formie zarządzenia oraz, że ryczałt za nocleg w podróży na obszarze kraju oraz poza granicami nie mógł by niższy niż ryczałt należny za nocleg na podstawie przepisów o kosztach podróży służbowej pracownika na obszarze kraju zatrudnionego w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej (pkt 3).

Od 8 listopada 2012 roku w pozwanej spółce obowiązywało także Zarządzenie nr 7 do Regulaminu wynagradzania z dnia 24 października 2012 roku, w myśl którego ustalono zryczałtowaną dietę w wysokości 30 euro za każdy dzień pobytu w podróży służbowej poza granicami kraju oraz zryczałtowany koszt noclegu w wysokości 10 euro poza granicami kraju (§2).

Pomimo zmiany treści regulaminu od dnia 8 listopada 2012 roku, powód nie otrzymał wypowiedzenia zmieniającego w tym zakresie. Warunki wynagradzania powoda wynikały w umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony oraz kolejnych aneksów do tej umowy wprowadzających modyfikacje w zakresie składników wynagrodzenia zasadniczego. Sąd I instancji wskazał, że także na drukach zawierających rozliczenia zagranicznej podróży służbowej pracodawca nie dokonywał rozróżnienia na kwotę diety i ryczałtu za nocleg. Przez cały okres sporny powód otrzymywał tą samą stawkę, którą traktował jako stawkę diety.

Z tego względu w ocenie Sądu Rejonowego, w niniejszej sprawie uznać należało, iż mimo stosownych postanowień regulaminu wynagradzania powód nie otrzymywał ryczałtu za noclegi, a obowiązująca u pozwanej regulacja pod dacie 8 listopada 2012 roku była mniej korzystna dla pracownika, ponieważ obniżała mu przyznaną stawkę diety.

Zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi, korzystniejsze postanowienia układu, z dniem jego wejścia w życie, zastępują wynikające z dotychczasowych przepisów prawa pracy warunki umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Postanowienia układu mniej korzystne dla pracowników wprowadza się w drodze wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy. Przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania warunków (art. 241 ¹³ k.p.).

Pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania. W regulaminie wynagradzania, pracodawca może ustalić także inne świadczenia związane z pracą i zasady ich przyznawania. Regulamin wynagradzania obowiązuje do czasu objęcia pracowników zakładowym układem zbiorowym pracy lub ponadzakładowym układem zbiorowym pracy ustalającym warunki wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą w zakresie i w sposób umożliwiający określanie, na jego podstawie, indywidualnych warunków umów o pracę. Regulamin wynagradzania ustala pracodawca. Jeżeli u danego pracodawcy działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią regulamin wynagradzania. Do regulaminu wynagradzania stosuje się odpowiednio przepisy art. 239 §3, art. 241 ¹² §2, art. 241 ¹³ oraz art. 241 ²⁶ §2 k.p. Regulamin wynagradzania wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, w sposób przyjęty u danego pracodawcy (art. 77 ² k.p.)

Jak podkreślił Sąd Rejonowy, o treści autonomicznych źródeł prawa pracy decydują strony stosunku pracy. Postanowienia tych normatywnych porozumień obowiązują bezpośrednio w stosunkach prawa pracy. Zmiana układu (regulaminu) na korzyść pracownika powoduje automatyczną zmianę indywidualnych stosunków pracy – staje się częścią umów o pracę, natomiast zmiana niekorzystna – o ile nie nastąpi w drodze porozumienia zmieniającego – powinna być wprowadzona poprzez wypowiedzenie pracownikom dotychczasowych warunków umowy o pracę, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie .

W związku z przytoczonymi regulacjami Sąd I instancji stanął na stanowisku, iż z dniem 8 listopada 2012 roku nie nastąpiło zawarcie, nawet w sposób dorozumiany, porozumień modyfikujących treść indywidualnych stosunków pracy. Wprawdzie w życie wszedł regulamin wynagradzania, który przewidywał ryczałty za noclegi stanowiąc, że wysokość oraz zasady jego naliczania dla kierowców każdorazowo określa Prezes lub osoba upoważniona w formie zarządzenia i zawierając odesłanie do przepisów rozporządzenia o kosztach podróży służbowej pracownika, wydane zostało również zarządzenie jednak powyższe regulacje jako mniej korzystne dla pracownika niż dotychczasowe warunki winny ulec modyfikacji w drodze wypowiedzenia zmieniającego. W aktach osobowych powoda co prawda znajdują się oświadczenia, opatrzone podpisem powoda, których treść potwierdza zapoznanie się pracownika z treścią regulaminu wynagradzania. Sąd jednak nie uznał tych dokumentów za wiarygodne, z racji na to, iż nie są one opatrzone datą. W związku z czym nie można zweryfikować chwili, ani okoliczności w jakich powód dokonywał potwierdzenia zapoznania się z tymi regulacjami.

Jak podkreślił Sąd I instancji, w przedmiotowej sprawie przepisy wewnętrzne obowiązujące w pozwanej spółce do 8 listopada 2012 roku w ogóle nie przewidywały ryczałtów za noclegi, przewidziana za to była dieta w kwocie 40 euro. Od dnia 8 listopada 2012 roku zaś przepisy wewnętrzne przewidywały zmniejszenie diety do 30 euro i wprowadzenie ryczałtu za noclegi w wysokości 10 euro. Nie można zatem uznać, że było to uregulowanie bardziej korzystne niż powszechnie obowiązujące przepisy.

Zdaniem Sądu Rejonowego, mając na względzie to, że ryczałt za nocleg w różnych krajach kształtowany jest w różnej wysokości również nie można przyjąć, że łączna kwota diety przewidziana w przepisach wewnętrznych w każdym przypadku będzie bardziej korzystna niż przepisy wykonawcze.

Sąd nie dał wiary stronie pozwanej w zakresie w jakim podała, że ryczałt za noclegi był od 8 listopada 2012 roku wypłacany w kwocie 10 euro, przeczy temu nie tylko przedstawiona powyżej argumentacja, ale również literalna treść samego zarządzenia nr 7.

Również stanowisko pozwanej, że pod pozycją „diety” zostały rozliczone ryczałty za noclegi jest nieprzekonujące i niekonsekwentne. Początkowo bowiem podniesione zostało, że ryczałt za nocleg nie należy się powodowi z uwagi na zapewnienie bezpłatnego noclegu w przystosowanej do tego kabinie, a później, że wypłata ryczałtu za noclegi następowała w ramach korzystnie określonej diety.

Jak podkreślił Sąd Rejonowy, ani w umowie o pracę ani w innym dokumencie, w formie oświadczenia pracownika nie jest wskazane, że diety stanowią również ekwiwalent wydatków na noclegi, a definicja diety wynika z treści rozporządzeń, które wymieniają osobno diety oraz zwrot kosztów przejazdów, dojazdów i noclegów. Nie ma więc podstaw prawnych, aby w aktach niższego rzędu ten podział nie został zachowany. (podobnie SA we Wrocławiu w wyroku z dnia 15 marca 2012 roku w sprawie III APa 8/11, LEX 1238707)

Powołanie się przez pozwaną na powszechnie stosowaną praktykę nocowania przez kierowców w kabinie pojazdu, w celu zaoszczędzenia dla siebie niejako drugiej pensji nie pozostaje w sprzeczności z przepisami powołanymi wyżej wskazanym rozporządzeniem (wyrok SN z dnia 10 września 2013 roku w sprawie I PK 71/13, LEX 1427710).

W ocenie Sądu Rejonowego, roszczenia T. S. (1) należało rozpatrywać na gruncie rozporządzenia dotyczącego odbywania podróży służbowej poza granicami kraju, w świetle art. 18 §2 k.p. i art. 9 §2 k.p.

W spornym okresie obowiązywało wspominane wcześniej Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236 poz. 1991 ze zm.). Zgodnie z §9 ust. 1, 2 i 4 Rozporządzenia za nocleg przysługiwał pracownikowi zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem hotelowym, w granicach ustalonego na ten cel limitu określonego w załączniku do rozporządzenia. W razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg, pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości 25% limitu, o którym mowa w ust. 1. Ryczałt ten nie przysługiwał za czas przejazdu. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosowało się, jeżeli pracodawca lub strona zagraniczna zapewniała pracownikowi bezpłatny nocleg.

Kwestię dobowych odpoczynków reguluje natomiast art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1155), zgodnie z którym w każdej dobie kierowcy przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Dobowy odpoczynek, z wyłączeniem odpoczynku kierowców o których mowa w rozdziale 4a, może być wykorzystany w pojeździe, jeżeli pojazd znajduje się na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania.

Powołany przepis jest zgodny z art. 8 ust. 2 i 8 Rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 roku w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85, który stanowi, że w każdym 24 godzinnym okresie po upływie poprzedniego dziennego okresu odpoczynku lub tygodniowego okresu odpoczynku kierowca musi wykorzystać kolejny dzienny okres odpoczynku. Jeżeli kierowca dokona takiego wyboru, dzienne okresy odpoczynku i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku poza bazą można wykorzystywać w pojeździe, o ile posiada on odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy i pojazd znajduje się na postoju.

Według aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego zapewnienie powodowi noclegu w kabinie samochodu ciężarowego nie oznacza zapewnienia bezpłatnego noclegu w rozumieniu powołanych przepisów. Zapewnienie przez pracodawcę pracownikowi – kierowcy wykonującemu przewozy w międzynarodowym transporcie drogowym - odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodu wyposażonej w odpowiednie urządzenia pozwala na wykorzystanie przez kierowcę w samochodzie dobowego (dziennego) odpoczynku, natomiast nie oznacza zapewnienia mu przez pracodawcę bezpłatnego noclegu, a taki stan rzeczy uprawnia pracownika do otrzymania od pracodawcy zwrotu kosztów noclegu co najmniej na warunkach i w wysokości określonych w treści rozporządzenia .(tak SN w uchwale z dnia 7 października 2014 roku w sprawie I PZP 3/14 wraz z uzasadnieniem – opublikowane na stronie internetowej Sądu Najwyższego oraz w uchwale SN z dnia 12 czerwca 2014 roku w sprawie II PZP 1/14, OSNP 2014/12/164).

Sąd I instancji zauważył, że przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczyło tylko i wyłącznie wykładni § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, a ściślej wykładni użytego w tym przepisie zwrotu „bezpłatny nocleg”, nie dotyczyło natomiast konsekwencji prawnych ustalenia przez strony stosunku pracy warunków wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u pracodawcy prywatnego (innego niż państwowa lub samorządowa jednostka sfery budżetowej) w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, w sytuacji gdy strony stosunku pracy ustaliły, że pracownik nie będzie uprawniony do ryczałtu za nocleg, jeżeli odbywa go w przystosowanej do tego kabinie pojazdu. Poza zakresem rozważań Sądu Najwyższego znalazła się wobec tego kwestia, podnoszona i eksponowana w postępowaniu przez stronę pozwaną, że w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy pracodawca w regulaminie wynagradzania począwszy od 1 stycznia 2011 roku wyraźnie wyłączył prawo zatrudnionych kierowców do ryczałtu za noclegi w związku z zapewnieniem im bezpłatnego noclegu w kabinach samochodów ciężarowych.

Sąd pominął jako nieistotne kwestie ustalenia standardu kabin, w których powód odbywał noclegi. Powyższe nie ma bowiem znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy i nie ma wpływu na nabycie prawa do ryczałtu za nocleg, mając na względzie aktualne orzecznictwo SN.

Reasumując Sąd Rejonowy uznał, że samo przyjęcie, że pracodawca nie zapewnia bezpłatnego noclegu przesądza o zasadności roszczenia o ryczałt za noclegi.

W przypadku ryczałtu bez znaczenia jest, czy i w jakiej wysokości pracownik poniósł koszty noclegu. Ryczałt przysługuje nawet wtedy, gdy kosztów tych faktycznie pracownik nie poniósł. Ryczałt nie przysługuje tylko wtedy, gdy pracodawca zapewnił pracownikowi bezpłatny nocleg – w warunkach hotelu (motelu), a nie w dostosowanej do spania kabinie pojazdu. W razie nie przedstawienia rachunku za hotel (motel) kierowcy przysługuje zatem co najmniej ryczałt w wysokości 25% limitu ustalonego w przepisach wydanych na podstawie art. 77 ⁵ §2 k.p., z czym w sprzeczności nie pozostaje możliwość „zaoszczędzenia” przez pracownika wydatków i zwiększenia w ten sposób dochodu uzyskiwanego z tytułu zatrudnienia.

Dlatego też nawet, gdy kierowca nie pokrywa faktycznie kosztów noclegu, ponieważ korzysta w tym celu z kabiny pojazdu i w związku z tym nie przedstawia rachunku za hotel, należy mu się ryczałt (tak SN w uzasadnieniu do uchwały z dnia 7 października 2014 roku).

Mając powyższe na względzie, Sąd Rejonowy orzekł, jak w punkcie 1 wyroku. Zasądzone kwoty wynikają w wniosków opinii biegłego L. S. (1) (1 wariant opinii) i są odniesione do granic żądania pozwu, w wersji zmodyfikowanej pismem z dnia 19 kwietnia 2016 roku (k. 397).

W zakresie żądania zasądzenia odsetek Sąd I instancji zważył, iż stosownie do przepisu art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., stanowiącego – zgodnie z dyspozycją art. 359 § 1 K.c. – formalne, ustawowe źródło odsetek, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, choćby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Istotne jest więc ustalenie momentu, w którym dłużnik opóźnił się ze spełnieniem świadczenia. Zgodnie z art. 476 K.c. dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. W niniejszej sprawie, powód zastosował termin wynikający z treści umowy o pracę, a pozwana nie zakwestionowała wskazanych dat wymagalności roszczenia.

Sąd umorzył postępowanie na podstawie art. 355 §1 k.p.c. w zakresie kwoty 10 461,07 złotych – w jakim powód cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia, modyfikując powództwo pismem z dnia 17 listopada 2015 roku (k. 316).

W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo, ponieważ pełnomocnik powoda modyfikując ostatecznie powództwo, cofnął pozew w pozostałym zakresie bez zrzeczenia się roszczenia (k. 397).

Sąd Rejonowy obciążył pozwaną kosztami zastępstwa procesowego na podstawie art. 100 k.p.c. Powództwo zostało uwzględnione w 82 % (z żądanych łącznie 57.706,62 zł, zasądzono łącznie 47.086,52 zł), dlatego pozwana winna zwrócić powodowi koszty celowego dochodzenia swych praw. Powód był reprezentowany przez pełnomocnika, dlatego poniósł w tym zakresie koszty zastępstwa procesowego. Ich wysokość wynika z treści § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013, poz. 461 z późn. zm.) i jest ustalona od każdej z połączonych do wspólnego rozpoznania spraw (po 1.800 zł). Biorąc pod uwagę procent wygrania sprawy, powodowi należny jest zwrot kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 2.952 zł (punkt 4 wyroku).

O kosztach sądowych w postaci nieuiszczonej przez powoda opłaty od pozwu oraz wydatków sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2016 roku, poz. 623) w zw. z art. 100 k.p.c. Na koszty sądowe złożyły się wydatki związane z powołaniem do sprawy biegłych – w łącznej kwocie 1 281,48 złotych (82 % z 1.562,79 zł) oraz opłata od pozwu w kwocie 1 413 złotych. Wobec powyższego Sąd nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 2 694,48 złotych
z tego tytułu (punkt 5 wyroku).

Sąd nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty jednomiesięcznego wynagrodzenia powoda na podstawie art. 477 ² §1 k.p.c. w punkcie 6 wyroku.

Apelację od powyższego orzeczenia w zakresie pkt 1,4, 5 i 6 wniosła strona pozwana.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1.  naruszenie prawa materialnego

a.  art. 77 ⁵ § 3 i 4 k.p. w zw. z § 9 ust. 1 i ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że zgodnie z powołanymi przepisami prywatny przedsiębiorca musi ustalić wysokość świadczeń z tytułu podróży służbowej na poziomie nie niższym niż, wynikające z powołanych wyżej aktów wykonawczych, podczas gdy minimalnym standardem, poniżej którego pracodawca nie może ustalić wysokości tych świadczeń jest wysokość diety, która nie może być niższa niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika, o którym mowa w art. 77 ⁵ § 2 k.p.;

b.  art. 77 ⁵ § 3 - 5 k.p. w zw. z § 9 ust. 1 i ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju poprzez ich błędną wykładnię, która doprowadziła Sąd do uznania, że pracownikowi przysługuje wypłata ryczałtu za nocleg bez względu na fakt poniesienia realnych kosztów, pomimo użycia przez ustawodawcę określenia „zwrot kosztów noclegu”;

c.  art. 8 ust. 2 i ust. 8 rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów odnoszących się do transportu drogowego poprzez ich błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że przepis zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia pracownikowi - kierowcy noclegu poza kabiną pojazdu, podczas gdy wykładnia językowa i systemowa prowadzi do wniosku, że kierowca dobowy odpoczynek może wykorzystywać w pojeździe, o ile pojazd posiada odpowiednie miejsce do spania i pojazd znajduje się na postoju;

d.  art. 14 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że powód, który nocował w kabinie i nie ponosił z tego tytułu żadnych kosztów nie miał zapewnionego przez pracodawcę noclegu, podczas gdy przepis ten stanowi, że dobowy odpoczynek może być wykorzystany w pojeździe jeżeli pojazd znajduje się na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania;

e.  art. 8 k.p. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwot z tytułu ryczałtów za noclegi, w sytuacji gdy roszczenie powoda stanowi nadużycie prawa i sprzeczne jest ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, gdyż powód w podróży służbowej nocował w przystosowanej kabinie, nie ponosił żadnych kosztów z tego tytułu, godził się na taką formę odbywania noclegu;

2.  naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na wydane rozstrzygnięcie, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a.  wybiórczą i dowolną ocenę materiału dowodowego, która doprowadziła do uznania zeznań powoda za w pełni wiarygodne w zakresie braku wypłacania powodowi ryczałtu za nocleg i braku wiedzy powoda o treści regulaminu wynagradzania, w szczególności w zakresie ryczałtu za nocleg i uznanie roszczenia powoda w całości za zasadne, podczas, gdy z dokumentów przedstawionych przez pozwaną, tj. akt osobowych powoda oraz rozliczeń kosztów zagranicznej podróży służbowej wynika, że powód zapoznał się z regulaminem wynagradzania, wiedział jakie świadczenia mu przysługują z tytułu podróży służbowych oraz potwierdzają, że powód od pracodawcy świadczenia te otrzymywał;

b.  ocenę materiału zebranego w sprawie w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego poprzez nieuwzględnienie okoliczności, że specyfika pracy kierowcy oraz liczba kierowców nie pozwala na zaplanowanie dokładnego miejsca noclegu oraz zapewnienia bazy noclegowej dla wszystkich kierowców poruszających się na obszarze danego kraju.

Mając powyższe na uwadze skarżący wniósł o:

a.  zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania wg norm przepisanych;

b.  ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w części, uwzględniając, że w okresie spornym pozwana wypłacała powodowi kwotę 10 euro do grudnia 2012 roku;

c.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania przed sądem II instancji według norm przepisanych.

W odpowiedzi na powyższe pełnomocnik powoda wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania odwoławczego wg norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 27 października 2016 roku Sąd Okręgowy w Łodzi rozpoznając apelację w sprawie VIII Pa 109/16, oddalił apelację oraz orzekł kosztach zastępstwa procesowego powoda za II instancję.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła pozwana w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

- art. 77 ⁵ § 3 i 4 KP w związku z § 9 ust. 1 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju oraz § 8 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej w związku z art. 77 ⁵ § 2 KP przez błędną wykładnię i uznanie, że zgodnie z powołanymi przepisami prywatny przedsiębiorca musi ustalić wysokość świadczeń z tytułu podróży służbowej na poziomie nie niższym niż wynikające z powołanych wyżej aktów wykonawczych, podczas gdy minimalnym standardem, poniżej którego pracodawca nie może ustalić wysokości tych świadczeń jest wysokość diety, która nie może być niższa niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika, o którym mowa w art. 77 ⁵ § 2 KP;

- art. 77 ⁵ § 3, 4 i 5 KP w związku z art. 9 ust. 1, 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju oraz § 8 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej przez błędną wykładnię, która doprowadziła do uznania, że pracownikowi przysługuje wypłata ryczałtu za nocleg bez względu na fakt poniesienia realnych kosztów, pomimo użycia przez ustawodawcę określenia „zwrot kosztów noclegu”;

- art. 8 ust. 2 i 8 rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów odnoszących się do transportu drogowego przez błędną wykładnię, polegają na uznaniu, że przepis zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia pracownikowi – kierowcy noclegu poza kabiną pojazdu, podczas gdy wykładnia językowa i systemowa prowadzi do wniosku, że kierowca dobowy odpoczynek może wykorzystać w pojeździe, o ile pojazd posiada odpowiednie miejsce do spania i pojazd znajduje się na postoju w związku z postanowieniem Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 18 lutego 2016 r. w sprawie C-325/15;

- art. 14 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców przez błędną wykładnię, skutkiem której było przyjęcie, że zapewnienie pracownikowi - kierowcy odpowiedniego miejsca do spania w kabinie pojazdu, nie jest zapewnieniem bezpłatnego noclegu;

- art. 8 KP przez niezastosowanie, podczas gdy roszczenie powoda o wypłatę ryczałtów za noclegi stanowi nadużycie prawa i sprzeczne jest ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, gdyż powód w podróży służbowej nocował w przystosowanej do tego kabinie, nie ponosił żadnych kosztów z tego tytułu oraz godził się na taką formę odbywania noclegu.

We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżąca wskazała na potrzebę wykładni przepisów prawnych, tj. art. 14 i art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, art. 77 ¹ § 2 - 4 KP oraz § 9 ust. 1 i ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju oraz § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej, które budzą poważne wątpliwości i wywołują rozbieżności w orzecznictwie.

Ponadto skarżąca sformułowała w sprawie istotne zagadnienie prawne, „czy świadczenie z tytułu ryczałtu za nocleg w podróży służbowej ma charakter realny, czy abstrakcyjny, a mianowicie czy świadczenie to należne jest bez względu na zaistnienie faktu poniesienia kosztów noclegu przez pracownika”.

Pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i zmianę poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego przez oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu a w przypadku stwierdzenia podstaw o uchylenie w całości również zaskarżonego orzeczenia Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi, a także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, a z ostrożności procesowej o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 8 lutego 2018 roku Sąd Najwyższy przyjął skargę kasacyjną do rozpoznania.

Wyrokiem z dnia 17 maja 2018 roku w sprawie I PK 75/17 Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy wskazał, iż skarga kasacyjna strony pozwanej w większości nie zawierała usprawiedliwionych zarzutów. Sformułowane w niej problemy prawne zostały rozstrzygnięte w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14 (OSNP 2014 nr 12, poz. 164), z której wynika, że noclegi kierowców zatrudnionych w międzynarodowym transporcie samochodowym w kabinach samochodów nie stanowią bezpłatnego wypoczynku, ale wymagają stosownej rekompensaty. Ponadto utrwalona jest judykatura, że istota ryczałtu na pokrycie kosztów noclegu polega na tym, że świadczenie wypłacane w takiej formie z założenia jest oderwane od rzeczywistego poniesienia kosztów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2017 r., I PK 71/16). Wreszcie, wbrew bezzasadnemu twierdzeniu skarżącej, z postanowienia TS UE z dnia 18 lutego 2016 r., C-325/15, nie tyle wynika, że kierowcom zatrudnionym w transporcie międzynarodowym nie przysługują jakiekolwiek należności za noclegi w kabinie samochodu, ale że prawo wspólnotowe, w tym art. 8 ust. 8 rozporządzenia Rady (EWG) „nie stoi na przeszkodzie” krajowym regulacjom, które określają warunki, w jakich kierowcy mogą domagać się zwrotu kosztów noclegów wynikających z działalności zawodowej przewoźnika. Oznacza to, że regulacje wspólnotowe nie wyłączają ani nie modyfikują krajowych przepisów ani układowych, regulaminowych lub umownych postanowień o przysługiwaniu spornych ryczałtów.

Równocześnie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 r., K 11/15 (OTK-A z 2016 r. poz. 93; Dz.U. z 2016 r. poz. 2206) konieczne jest zredefiniowanie podejścia do art. 77 ⁵ KP w kontekście świadczeń przysługujących kierowcom z tytułu podróży w transporcie międzynarodowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2017 r., I PK 300/15), a skarżąca sformułowała zarzuty naruszenia art. 77 ⁵ § 3, 4 i 5 KP, które są częściowo usprawiedliwione w zakresie kontestowanego zasądzenia spornych ryczałtów w pełnej wysokości 25 % limitu kosztów noclegów w krajach unijnych.

Należy mieć na uwadze, że Sąd Najwyższy rozpoznawał już podobne skargi pozwanej spółki i uchylał korzystne dla pracowników wyroki Sądu Okręgowego, w których przedmiot sporów nie różnił się znacząco od przedmiotu osądu w niniejszej sprawie. Ponadto judykatura nadal zmaga się z licznymi kontrowersjami w tym nadal złożonym przedmiocie licznych sporów o ryczałty za noclegi w międzynarodowym transporcie samochodowym. Nie zmienią się tylko stanowisko Sądu Najwyższego, że kierowca w transporcie samochodowym ma prawo do świadczeń związanych z odbywanymi wyjazdami oraz to, że sporne świadczenia stanowią koszty pracy obciążające pracodawcę.

Sąd Najwyższy nadal potwierdził, że nocleg w kabinie samochodu nie jest równoznaczny z zapewnieniem kierowcy bezpłatnego noclegu w standardzie wyższym niż w kabinie samochodu. Przepisy art. 8 ust. 2 i ust. 8 rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów odnoszących się do transportu drogowego prawa do takiej rekompensaty nie wyłączają ani nie modyfikują. Wprawdzie w sferze innej niż państwowa lub samorządowa - o wysokości zwrotu kosztów podróży decyduje pracodawca prywatny, przy czym ryczałt za nocleg w podróży służbowej kierowcy zatrudnionego w transporcie międzynarodowym może zostać określony w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę (art. 77 ⁵ § 3 KP) poniżej 25 % limitu z rozporządzenia w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2017 r., III PZP 2/17), co może mieć znaczenie, gdyby ustalone w regulaminie z 8 listopada 2012 r. ryczałty w niższej kwocie od 25 % limitu zostały powodom wypłacone. Jeśli sporne świadczenia określono w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, to te źródła decydują o jego wysokości, która może być niższa niż 25 % limitu kosztów noclegu hotelowego za granicą. Przy dokonywaniu takiej oceny klauzula generalna z art. 8 KP zasadniczo nie powinna być stosowana w rozliczeniach uregulowanych kosztów pracodawcy i świadczeń należnych pracownikowi.

Sąd Najwyższy podkreślił, że w przedmiotowej sprawie strona skarżąca utrzymywała, że sporne ryczałty były pierwotnie pomieszczone w świadczeniu nazwanym dietą wypłacaną w kwocie 40 euro za dobę, która miała zaspakajać także ryczałty za noclegi w kabinie samochodu, tyle że takiego podwójnego („dwojakiego”) rozróżnienia diety nie można domniemywać, zwłaszcza jeżeli następnie świadczenie nazwane „dietą” zostało podzielone na „strawne” (dietę w ścisłym słowa znaczeniu) „w wysokości 35 i 30 euro” oraz ryczałt za nocleg „w wysokości 10 i 15 euro”, ale bez zachowania trybu wymaganego do zmiany istotnych warunków świadczenia pracy przez kierowców w transporcie międzynarodowym, które to (warunki pracy) obejmują sposób lub rodzaj odbywania noclegów (nocowania) w warunkach hotelowych bądź w kabinach samochodów w międzynarodowym transporcie samochodowym. Równocześnie wprowadzenie ryczałtu za nocleg i zmniejszenie diety w sporze tylko o ten „regulaminowy” ryczałt może oznaczać, że sytuacja pracownika w spornym zakresie nie uległa pogorszeniu, gdyby uzyskał on ryczał, ale nie dochodził zasądzenia dotychczasowej diety w wyższej wysokości.

Sąd Najwyższy podkreślił, że przy osądzie podobnych sporów o ryczałty za noclegi odbywane w międzynarodowym transporcie nadal dostrzega się potrzebę „moderowania” wysokości spornych ryczałtów przez ich miarkowanie w sytuacji braku regulacji dotyczącej ryczałtu za nocleg w prawie zakładowym (uzp, regulaminie wynagradzania) albo w umowie o pracę. Ten nurt judykatury pozwala miarkować ryczałt noclegowy poniżej 25 % ryczałtu określonego w rozporządzeniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 17 listopada 2016 r., II PK 227/15 lub z 5 grudnia 2017 r., II PK 286/16), który może być niższy niż 25 % ryczałtu „powszechnego”, ale nie może być dowolnie niski. Może to wymagać ustalenia wysokości spornych ryczałtów przed ich wyraźnym „regulaminowym” podziałem pierwotnie wypłacanej diety w kwocie 40 euro za dobę na dietę w niższej wysokości „35 i 30 euro” oraz odrębny regulaminowy ryczałt za nocleg „w wysokości 10 i 15 euro”, o którego spornej wysokości Sąd może orzec z uwzględnieniem dyspozycji art. 322 KPC . Zasada ta byłaby adekwatna przy ustaleniu wysokości spornych ryczałtów także za okres po ich regulaminowym wyodrębnieniu (oddzieleniu) od pierwotnej diety, ale tylko wtedy gdyby sporne ryczałty nie były wypłacane w regulaminowo określonej wysokości, która może być niższa od 25 % ryczałtu takich kosztów (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2017 r., III PZP 2/17 , OSNP 2018 nr 3, poz. 28).

Na rozprawie w dniu 8 listopada 2018 roku strona pozwana wniosła o zwrot wyegzekwowanego świadczenia przez powoda od strony pozwanej. W piśmie z dnia 20.11.2018 r wniósł o zwrot kwoty 75.130,19 zł.

/e – prot. z dnia 8.11.18, 00:06:09, pismo – k. 649/

Powód wniósł o oddalenie wniosku o zwrot wyegzekwowanego świadczenia w kwocie 75.130,19 zł, podnosząc, że do czasu przyjęcia skargi kasacyjnej nie musiał liczyć się z obowiązkiem zwrotu świadczenia, które zużył.

/pismo – k. 660/

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje jedynie w niewielkim zakresie na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy rozpoznaje apelację ponownie w związku z uchyleniem wyroku przez Sąd Najwyższy.

Należy w tym miejscu podnieść, że zgodnie z art. 398 ze zn. 20 kpc Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy.

Związanie wykładnią Sądu Najwyższego oznacza, że sąd pierwszej lub drugiej instancji, któremu sprawa została przekazana, nie może przepisów prawa (materialnego i procesowego) interpretować odmiennie, niż to wynika z uzasadnienia orzeczenia zapadłego przed Sądem Najwyższym.

Jak się przyjmuje, sąd, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania, nie będzie związany wykładnią dokonaną przez Sąd Najwyższy w razie zmiany stanu prawnego, zmiany stanu faktycznego (zob. wyrok SN z dnia 9 lipca 1998 r., I PKN 226/98, OSNP 1999, nr 15, poz. 486) albo w razie uchwalenia przez Sąd Najwyższy odmiennej zasady prawnej odnoszącej się do poprzednio wyjaśnionego przepisu prawnego.

Wykładnia Sądu Najwyższego nie będzie również wiązała w razie późniejszej zmiany stanu prawnego lub jeżeli Trybunał Konstytucyjny uznał zastosowany w danej sprawie przepis za niezgodny z Konstytucją.

Zatem należy przypomnieć, że po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 listopada 2016 r., K 11/15, konieczne stało się nowe podejście do treści normatywnej art. 77 ze zn. 5 k.p. w kontekście świadczeń przysługujących kierowcom z tytułu podróży służbowych w transporcie międzynarodowym. Przepis ten ma nadal odpowiednie zastosowanie do kierowców, do czasu odmiennego uregulowania kwestii przez ustawodawcę (por. wyrok Sądu Najwyższego z 30 maja 2017 r., II PK 122/16). Również po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 24 listopada 2016 r., K 11/15, istnieją w systemie prawa regulacje przewidujące zarówno prawo kierowcy zatrudnionego w transporcie międzynarodowym do zwrotu należności związanych z podróżą służbową (w szczególności diet, kosztów dojazdu, przejazdu i noclegów), jak i ustalające wysokość tych należności, a tym samym istnieją podstawy do zwrotu kosztów noclegów w razie ich niezapewnienia przez pracodawcę. Zagadnienie to rozważał i rozstrzygnął Sąd Najwyższy w wyroku z 21 lutego 2017 r., I PK 300/15 (LEX nr 2242158). W obecnym stanie prawnym kierowcy zatrudnieni w transporcie międzynarodowym odbywają podróże służbowe. W systemie prawnym pozostały przepisy o podróży służbowej (art. 2 pkt 7 ustawy o czasie pracy kierowców oraz art. 77 ze zn. 5 § 1 k.p., zgodnie z którym pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej). Do kierowców tych mogą zatem mieć zastosowanie przepisy powszechnie obowiązujące, regulujące należności pracowników z tytułu podróży służbowych (w tym rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju), jeżeli należności te nie zostały uregulowane w aktach prawa wewnętrznego (układzie zbiorowym pracy lub regulaminie wynagradzania) albo w umowie o pracę (art. 77 ze zn.5 § 5 k.p. w związku z art. 77 ze zn. 5 § 2 k.p.). Poza zakresem stosowania przepisów powszechnie obowiązujących (w tym rozporządzenia z 19 grudnia 2002 r.) pozostają natomiast kierowcy, których regulacje płacowe wynikają z postanowień układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę, ponieważ wówczas nie istnieje konieczność posiłkowego stosowania przepisów powszechnie obowiązujących. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 9 marca 2017 r., I PK 309/15 (LEX nr 2273875). Należy przyjąć, że układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania albo umowa o pracę mogą w sposób dowolny regulować warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u innego pracodawcy niż państwowa lub samorządowa jednostka sfery budżetowej. Jedynym ograniczeniem dowolności jest w tym przypadku wysokość diety. Zgodnie z art. 77 ze zn. 5 § 4 k.p. postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika zatrudnionego w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej.

Już po wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 24 listopada 2016 r., K 11/15, doszło do podjęcia przez Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów kolejnej istotnej uchwały z 26 października 2017 r., III PZP 2/17 (Biuletyn SN 2017, nr 10, s. 19-20), w której przyjęto, że ryczałt za nocleg w podróży służbowej kierowcy zatrudnionego w transporcie międzynarodowym może zostać określony w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę (art. 77 ze zn.5 § 3 k.p.) poniżej 25% limitu, o którym mowa w § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.) oraz w § 16 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r., poz. 167). Pracodawca może w aktach prawa zakładowego albo w umowie o pracę ustalić niższy ryczałt za nocleg niż wynikający z przepisów powszechnie obowiązujących. Jeżeli jednak nie ustali wysokości ryczałtu, albo wyraźnie i jednoznacznie wykluczy jego wypłatę, wówczas przed pracownikiem otwiera się droga dochodzenia ryczałtu za nocleg w wysokości wynikającej z rozporządzeń wykonawczych wydanych na podstawie art. 77 ze zn.5 k.p. /tak SN w wyroku z dnia 19.12.2017 r w sprawie I PK 249/16 /. Ważne jest źródło prawa, które obowiązuje u pracodawcy i reguluje prawo do ryczałtu za nocleg. Jeśli jest to tylko regulamin wynagradzania, to znaczenie ma treść tego regulaminu. Może być tak, że regulamin wynagradzania przyznaje prawo tylko do diet i nie reguluje prawa do ryczałtów. Wówczas źródłem prawa do ryczałtów jest tylko regulacja powszechna i granicą minimalną może być 25 % limitu ryczałtu za nocleg według prawa powszechnego. Dieta (strawne) określona w regulaminie wynagradzania może być wielokrotnie wyższa niż minimum diety określone w art. 77 ze zn. 5 § 4 kp w zw. z art. 77 ze zn. 5 § 2 kp./tak SN w wyroku z dnia 19.12.2017 I PK 317/16 w sprawie dot. tego samego pracodawcy).

W ocenie Sądu Okręgowego, mając na względzie powyższą wykładnię zaprezentowaną przez Sąd Najwyższy, Sąd pierwszej instancji wydał co do zasady (prawo do ryczałtu za nocleg) trafne orzeczenie, znajdujące oparcie zarówno w zebranym w sprawie materiale dowodowym, jak i obowiązujących przepisach prawa, za okres do dnia 7 listopada 2012 roku, czyli do dnia wejścia w życie zmienionego regulaminu wynagradzania.

Sąd Okręgowy w pełni aprobuje ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji w tej części i przyjmuje je za własne. Podziela również wywody prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie znajdując żadnych podstaw do jego zmiany bądź uchylenia.

Brak jest uzasadnionych podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia przez Sąd pierwszej instancji prawa procesowego poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie sprzecznych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Objęty zarzutami apelacji przepis art. 233 § 1 k.p.c. stanowi, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów, według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Z kolei w myśl art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Oznacza to, że wszystkie ustalone w toku postępowania fakty powinny być brane pod uwagę przy ocenie dowodów, a tok rozumowania sądu powinien znaleźć odzwierciedlenie w pisemnych motywach wyroku. Przepis ten daje wyraz obowiązywaniu zasady swobodnej oceny dowodów. Swobodna ocena dowodów odnosi się do wyboru określonych środków dowodowych i do sposobu ich przeprowadzenia. Mają być one ocenione konkretnie i w związku z całym zebranym materiałem dowodowym. Ramy swobodnej oceny dowodów wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 roku, sygn. akt: II UKN 685/98, OSNAPUiS 2000 nr 17, poz. 655).

Sąd może oprzeć swe przekonanie jedynie na dowodach prawidłowo przeprowadzonych, a ocena dowodów musi być dokonana na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Sąd musi ocenić wszystkie przeprowadzone dowody oraz uwzględnić wszelkie towarzyszące im okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla oceny mocy i wiarygodności tych dowodów. Sąd zobowiązany jest przeprowadzić selekcję dowodów, wybierając te, na których się oparł i ewentualnie odrzucić inne, którym odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Przez moc dowodową rozumie się przy tym siłę przekonania, jaką uzyskał sąd wskutek przeprowadzenia określonych dowodów o istnieniu lub nieistnieniu faktu, którego one dotyczyły. Ocena wiarygodności dowodu zależy od środka dowodowego. Sąd, oceniając wiarygodność decyduje o tym, czy określony środek dowodowy, ze względu na jego indywidualne cechy i obiektywne okoliczności, zasługuje na wiarę, czy też nie.

W ocenie Sądu Okręgowego skuteczny zarzut przekroczenia granic swobody w ocenie dowodów może mieć zatem miejsce tylko w okolicznościach szczególnych. Dzieje się tak w razie pogwałcenia reguł logicznego rozumowania bądź sprzeniewierzenia się zasadom doświadczenia życiowego (por. wyrok SN z 6.11.2003 r. II CK 177/02 niepubl.)

Analizując treść apelacji należy stwierdzić, iż skarżący nie zdołał skutecznie wykazać przyczyn, które dyskwalifikowałyby możliwość uznania dokonanej przez Sąd pierwszej instancji oceny materiału dowodowego za prawidłową za okres do 7 listopada 2012 roku (okres po tej dacie zostanie omówiony w dalszej części uzasadnienia). Procesowe zarzuty strony sprowadzają się w zasadzie jedynie do polemiki ze stanowiskiem Sądu i interpretacją dowodów przezeń dokonaną i jako takie, nie mogą się ostać. Apelujący przeciwstawia bowiem ocenie dokonanej przez Sąd pierwszej instancji swoją analizę zgromadzonego materiału dowodowego i własny pogląd na sprawę, z pominięciem okoliczności dla niego niewygodnych lub nie odpowiadających jego wersji zdarzeń. Tymczasem - prawidłowo zrealizowanym - zadaniem Sądu Rejonowego, było przeprowadzenie całościowej oceny zebranego w sprawie materiału, ponieważ tylko taka mogła dać pełny obraz spornych okoliczności i pozwalała na prawidłowe zastosowanie prawa materialnego.

W szczególności nie sposób zgodzić się ze skarżącym, iż dochodzony przez powoda ryczałt do dnia 7 listopada 2012 roku, nie jest mu należny bowiem z dokumentów przedstawionych przez pozwaną tj. akt osobowych powoda oraz rozliczeń kosztów zagranicznej podróży służbowej wynika, iż powód miał świadomość, jakie świadczenia są mu należne i te świadczenia od pracodawcy otrzymał. Skarżący wskazuje, iż w aktach osobowych znajdują się oświadczenia powoda, że zapoznał się z regulaminami pracy i wynagrodzenia, w którym przewidziany był ryczałt za noclegi w wysokości 10 euro za cały sporny okres. Tymczasem, jak słusznie przyjął Sąd I instancji, w aktach sprawy w istocie brak dokumentu potwierdzającego zapoznanie się powoda z regulaminem wynagradzania w takim brzmieniu. Znamiennym jest, iż w dacie zatrudnienia powoda w 2009 roku, w pozwanej spółce obowiązywał regulamin wynagradzania z 21 marca 2008 r., w którym brak było jakichkolwiek uregulowań dotyczących ryczałtów za noclegi, a tylko z tym regulaminem zawierając stosunek pracy powód w istocie się zapoznał. Dopiero regulamin wynagradzania wprowadzony z dniem 8 listopada 2012 r. i wydane na jego podstawie Zarządzenie nr 7 do regulaminu z tego samego dnia przewidywały, zmniejszenie diety do 30 euro i wprowadzenie ryczałtu za noclegi w wysokości 10 euro (od stycznia 2013 r. 15 euro). Jak wskazał Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną w niniejszym postępowaniu w przedmiotowej sprawie strona skarżąca utrzymywała, że sporne ryczałty były pierwotnie pomieszczone w świadczeniu nazwanym dietą wypłacaną w kwocie 40 euro za dobę, która miała zaspakajać także ryczałty za noclegi w kabinie samochodu, tyle że takiego podwójnego („dwojakiego”) rozróżnienia diety nie można domniemywać, zwłaszcza jeżeli następnie świadczenie nazwane „dietą” zostało podzielone na „strawne” (dietę w ścisłym słowa znaczeniu) „w wysokości 35 i 30 euro” oraz ryczałt za nocleg „w wysokości 10 i 15 euro”.

Wbrew jednak ustaleniom Sądu I Instancji, zmiana regulaminu wynagradzania przewidująca dla powoda mniej korzystne warunki płacy (obniżenie diety), w tym przypadku dla swej skuteczności nie wymagała wypowiedzenia zmieniającego, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną w niniejszej sprawie oraz rozpoznając skargę kasacyjną w innym postępowaniu, ale dotyczącym tego samego pracodawcy, a mianowicie w sprawie I PK 317/16, w wyroku z dnia 19.12.2017 roku. Zgodnie ze stanowiskiem tam zawartym koszty podróży służbowej należą się pracownikowi z innego tytułu niż wynagrodzenie za pracę. Pracodawca zawsze powinien wypłacić pracownikowi należne koszty podróży służbowej czyli diety i ryczałty noclegowe. Odrębność rodzajowa tych świadczeń od wynagrodzenia za pracę może skłaniać do twierdzenia, że nie są to warunki płacy i dlatego nie wymagają wypowiedzenia, skoro zawsze mają być wypłacone we właściwej wysokości. Z drugiej strony zasadą jest, że to co jest w regulaminie wynagradzania i ulega zmianie na niekorzyść, to wymaga wypowiedzenia zmieniającego indywidualnego stosunku pracy. Jednak wprowadzenie ryczałtu za nocleg i zmniejszenie diety w sporze tylko o ryczałt oznacza, że sytuacja skarżącego nie uległa pogorszeniu skoro uzyskał ryczałt, a nie dochodzi jednocześnie wyższej diety. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszym postępowaniu. Zatem reasumując, należy przyjąć za Sądem Najwyższym, że wypowiedzenie zmieniające w tym zakresie nie było konieczne. /odmiennie orzekł SN w sprawie I PK 32/17 w wyroku z dnia 19.04.18 r, jednakże Sąd związany jest wykładnią zaprezentowaną przez Sąd Najwyższy w tej sprawie/.Faktyczna zapłata należności ma większe znaczenie niż brak wypowiedzenia zmieniającego. Pracodawca wprowadza bowiem świadczenie, którego jest dłużnikiem wobec pracownika poprzez faktyczną zapłatę. Natomiast wypowiedzenie zmieniające mogło odnosić się potencjalnie do diety, lecz spór nie dotyczy tej należności. (por. wyrok SN z dnia 1 marca 2018 r, I PK 331/16, z dnia 30 maja 2017 r I PK 148/16)

Jednocześnie strona powodowa w niniejszej sprawie nie zakwestionowała skutecznie wejścia w życie zmienionego regulaminu wynagradzania poczynając od dnia 8 listopada 2012 r., podnosiła bowiem nieskuteczność jego postanowień wobec braku wypowiedzenia zmieniającego oraz braku zapoznania powoda z nowymi warunkami. Trzeba natomiast przypomnieć, że jednostronna czynność pracodawcy dotycząca uchwalenia regulaminu wynagrodzeń jest źródłem prawa (art. 77 ² § 1 ¹ w zw. z art. 9 k.p.). Tworzy ona prawa podmiotowe dla pracowników. Stosownie do art. 77 ² § 6 k.p. regulamin wynagradzania, w którym pracodawca zatrudniający pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy odpowiadającym wymaganiom określonym w § 3, ustalił warunki wynagradzania za pracę, wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, w sposób przyjęty u danego pracodawcy. Zwyczajowo najczęściej następuje to przez wywieszenie regulaminu na tablicy ogłoszeń. Jego wejście w życie nie zależy od tego, czy i kiedy pracodawca udostępnił (indywidualnie) pracownikowi jego tekst (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 1999 r., I PKN 165/99, OSNAPiUS 2000 Nr 20, poz. 745).

Wskazać nadto należy, na co zwrócił uwagę Sąd I instancji, iż także złożone przez stronę pozwaną rozliczenia podróży służbowych zawierały jedynie pozycję „dieta” i nie różnicowały tego świadczenia z ryczałtem za nocleg. Warto natomiast zauważyć, iż definicja diety wynika z treści rozporządzeń, które wymieniają osobno diety oraz zwrot kosztów przejazdów, dojazdów i noclegów, nie ma więc podstaw prawnych, aby w aktach niższego rzędu ten podział nie został zachowany (por. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 15 marca 2012 r, III APa 8/11, LEX nr 1238707). Jednocześnie Sąd Okręgowy nie kwestionuje faktu, iż pracodawca ustalając należności z tytułu podróży służbowej może ustanowić niejako jedno zbiorcze świadczenie określone przykładowo nazwą „dieta” czy „ryczałt za podróż służbową”, upraszczając tym samym system płatności. Niemniej jednak kierowcy, jako strona zawartej umowy, winni mieć pełną świadomość i jasność, jakie świadczenia otrzymują i wyrazić zgodę na taki system wynagradzania. Nadto ustanowienie świadczenia zbiorczego nie może prowadzić do uregulowania tylko części świadczeń należnych pracownikowi, w związku z odbywanymi podróżami służbowymi (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 15 września 2015 r. II PK 248/14 niepublikowane). Natomiast w świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie sposób przyjąć, iż strony zawierając umowę o pracę uzgodniły, iż dieta będzie – w ramach kwoty przeznaczonej na pokrycie kosztów socjalnych – zawierać ryczałt za nocleg. Wyjaśnienia powoda nie wskazują na stan jego świadomości co do rozumienia elementów wchodzących w skład tego świadczenia w chwili zawarcia umowy. W toku postępowania wskazał on, iż otrzymywał podstawowe wynagrodzenie oraz dietę 40-45 euro, która była przeznaczona na jedzenie. Nikt nie informował go, że dieta miała też pokrywać ryczałty za nocleg. Nie było ustaleń dotyczących rozliczania kosztów noclegu. Również na podstawie dokumentacji zawartej w aktach powoda nie sposób wywodzić, iż strony zawarły porozumienia, aby dieta stanowiąca dodatek z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez pracowników w związku z podróżą służbową poza granicami kraju, była przeznaczona również na pokrycie kosztów noclegu. Powyższe nie wynika przede wszystkim z umów o pracę zawieranych przez strony. Takiego rozumienia ww. określenia, nie da się również wywieść z zapisów regulaminu wynagradzania obowiązującego w spornym czasie. Strona pozwana natomiast w żaden sposób nie udowodniła istnienia zgodnej woli stron w tym przedmiocie.

Ma to jednak znaczenie za okres roszczenia do 7 listopada 2012 roku, bowiem po tej dacie z regulaminu wynikało już rozbicie na dwa świadczenia.

W tym miejscu ponownie przypomnieć należy, iż stanowisko pozwanej ewoluowało w toku procesu. Pozwana już w odpowiedzi na pozew wskazała dwa argumenty przemawiające, w jej ocenie, za brakiem zasadności roszczenia powoda. W pierwszej kolejności strona pozwana przywoływała fakt wyposażenia samochodów, którymi jeździł powód we właściwe miejsca do spania, która to sytuacja uzasadniała według strony uznanie, że pracodawca zapewnił pracownikowi bezpłatny nocleg w przystosowanej kabinie samochodu. Z drugiej strony pozwana podnosiła, że wypłata ryczałtu następowała w ramach korzystnie określonej diety. Obydwa argumenty, niewątpliwie nastawione na wykazanie braku zasadności roszczenia powoda, wzajemnie się jednak wykluczają. Bo skoro pracodawca stanął na stanowisku, że zapewniając kierowcy bezpłatny nocleg, nie miał obowiązku wypłaty ryczałtu za nocleg i dlatego go nie wypłacał, to jednocześnie nie mógł argumentować, że nawet gdyby uznać, że miał obowiązek jego wypłaty, to ryczałt ten był jednak wypłacany w ramach diety. Z przedstawionych rozważań wynika zatem, że pozwana spółka regulując kwestię świadczeń należnych tytułem odbywania podróży służbowych, w sposób nieuprawniony, pozbawiła tego prawa kierowców, którzy jeździli samochodami posiadającymi przystosowane do spania kabiny uznając, iż w ten sposób został im zapewniony bezpłatny nocleg. Niekonsekwencja stanowiska strony pozwanej, która z jednej strony twierdził, iż ryczałt za nocleg pracownikom się nie należał z uwagi na zapewnienie kierowcom miejsca do spania, z drugiej zaś strony podnosił, iż ustalona na rzecz pracowników „dieta” wyczerpywała wszystkie należne im świadczenia z tytułu podróży służbowej, a w tym ryczałt - niewątpliwie utwierdza w przekonaniu, iż w rzeczywistości ryczałt za noclegi nie był wypłacany pracownikom odbywającym podróż służbową.

W konsekwencji powyższego chybionymi są też apelacyjne zarzuty dotyczące naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez ograniczenie postępowania dowodowego i pominięcie dowodu z rozliczań kosztów zagranicznej podróży służbowej oraz regulaminu wynagradzania z których wynikało, że powód otrzymywał ryczałt w wysokości 10 euro ( w okresie do zmiany regulaminu), co spowodowało zasądzenie roszczenia w pełnej wysokości żądanej przez powoda podczas, gdy należało uwzględnić fakt wypłaty powodowi tych kwot w trakcie trwania stosunku pracy. Pozwany w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wypłacał powodowi do 7 listopada 2012 roku wyłącznie zryczałtowaną dietę. W ocenie Sądu nie można uznać też –co sugeruje skarżący - iż część kwoty 45 euro wypłacana powodowi z tytułu podróży służbowych spełniała wymogi diety minimalnej ustalonej zgodnie z przepisem art. 77 ⁵ § 3 i 4 k.p., w związku z tym pozostałą część z kwoty 45 euro należało zaliczyć na poczet ryczałtu za nocleg. Minimalnym standardem poniżej, którego prywatny pracodawca nie może ustalić wysokości tych świadczeń, jest jedynie wysokość diety, która nie może być niższa niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika sfery budżetowej.

Mając powyższe na uwadze w pierwszej kolejności wskazać należy, iż twierdzenia te nie mają znaczenia dla merytorycznego rozpoznania niniejszej sprawy. Sądowi jest znany pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroków Sądu Najwyższego z dnia 13 sierpnia 2015 roku sygn. II PK 241/14 (opubl. Legalis Numer 1337760) i z dnia 15 września 2015 roku sygn. II PK 248/14 (opubl. (...)), gdzie Sąd ten – podzielając stanowisko wyrażone w uchwale z 12 czerwca 2014 roku sygn.. II PZP 1/14 – wyraził jednocześnie zapatrywanie, zgodnie z którym określona w umowie o pracę (czy regulaminie) kwota może w pełni kompensować koszty podróży zagranicznej jeżeli nie jest ona mniej korzystna niż przepisy powszechne w zakresie minimalnych kosztów wyżywienia (według art. 77 ⁵ § 4 k.p., czyli dieta krajowa) i ryczałtu za nocleg (według § 9 rozporządzenia). Niemniej jednak dostrzec należy, że obydwa wymienione orzeczenia zapadły w innych stanach faktycznych, a mianowicie takich gdzie strony umowy o pracę, w umowie tej ustaliły, że określona kwota obejmowała nie tylko wyżywienie podczas podróży służbowej, ale również ryczałt za noclegi. Tym samym pozwany, sugerując konieczność zaliczenia części wypłaconych diet „ponad minimalny standard” na poczet ryczałtu za nocleg, pomija postanowienia umowne stron, wsparte zapisami regulaminu wynagradzania w brzmieniu z dnia 21 marca 2008 r. zgodnie, z którym z tytułu zagranicznej podróży służbowej kierowcom przysługiwała wyłącznie dieta faktycznie obejmująca tylko koszty wyżywienia. A zatem skoro strony skonkretyzowały w kolejnych umowach o pracę i obowiązującym do dnia 8.11.2012 r regulaminie wynagradzania, że kwota 40 euro, a następnie 45 euro stanowi tylko dietę w istocie pokrywającą tylko koszty wyżywienia, to nie ma podstaw do tego, aby kwotą tą objąć także ryczałty za noclegi. Ponadto nie sposób uwzględnić „koncepcji minimalnego standardu” prowadzącej do uznania, że wystarczające jest jedynie spełnienie obowiązku zachowania diety minimalnej w wysokości diety krajowej określonej w przepisach wykonawczych dotyczącej sfery budżetowej, bowiem pozwany dobrowolnie w regulaminie wynagradzania przyjął zasadę korzystniejszą dla pracownika, to jest wypłatę diety w wysokości 40/45 euro w odniesieniu do wysokości świadczeń wynikających z regulacji odnoszących się do pracowników sfery budżetowej i nie przewidział, w obowiązującym strony regulaminie wynagradzania, odmiennych zasad rozliczania z kierowcami opartych na tym właśnie standardzie. Z tych też względów twierdzenia sugerujące wypłatę określonych kwot tytułem ryczałtu nie mogły zostać również uwzględnione w postępowaniu apelacyjnym.

Odnosząc się natomiast do kwestii zapewnienia bezpłatnego noclegu poprzez zagwarantowanie możliwości spania w kabinie kierowcy, należy w pełni podzielić stanowisko Sądu I instancji, iż ryczałt za nocleg nie przysługuje jedynie wtedy, gdy pracodawca zapewnił pracownikowi bezpłatny nocleg w warunkach hotelu (motelu).

Zgodnie z przytaczaną już (także przez Sąd Rejonowy) uchwałą Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z 12 czerwca 2014 r. (II PZP 1/14 Biuletyn SN 2014 nr 6, poz.) zapewnienie pracownikowi-kierowcy samochodu ciężarowego odpoczynku nocnego w kabinie samochodu ciężarowego, podczas wykonywania przewozów w transporcie międzynarodowym, nie stanowi zapewnienia przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz.191 ze zm.) co powoduje, że pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu na warunkach i w wysokości określonych w § 9 ust. 1-3 tego rozporządzenia albo na korzystniejszych warunkach i wysokości, określonych w umowie o pracę, układzie zbiorowym pracy lub innych przepisach prawa pracy. Powyższy pogląd został wyrażony też w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2014 r. (I PZP 3/14 OSNP 2015/4/47, LEX nr 1511152, (...) Biul.SN 2014/10/21, M.P.Pr. (...), (...)-69, M.P.Pr. (...)-144). Zaakcentowano w niej, że obowiązkiem pracodawców zatrudniających kierowców w transporcie międzynarodowym, jest zapewnienie kierowcy bezpłatnego noclegu umożliwiającego odpowiednią regenerację sił, przy czym warunku tego nie spełnia miejsce do spania w kabinie pojazdu (nawet, gdy ma ono wysoki „godziwy” standard), i choć przepisy o czasie pracy kierowców dopuszczają realizację dobowego (ewentualnie także tygodniowego) odpoczynku kierowcy, w odpowiednio do tego przystosowanej kabinie pojazdu, nie wynika z nich jednak w żaden sposób, że w takich sytuacjach pracownikowi nie należy się rekompensata za nocleg w warunkach odbiegających od warunków hotelowych. Przepisy o czasie pracy kierowców w ogóle tej kwestii nie regulują, nie mogą więc stanowić zanegowania prawa pracowników – kierowców do ryczałtu za noclegi, jeżeli nocują w kabinie pojazdu, a nie w warunkach hotelowych.

W konsekwencji nie można zgodzić się ze skarżącym, że skoro dzienne okresy odpoczynku – nocleg i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku – nocleg, mogą być wykorzystywane w pojeździe, dochodzony ryczałt nie jest należny, a dokonane w regulaminie pracy zastrzeżenie pozbawiające kierowców nocujących w kabinach samochodów prawa do tego świadczenia, jest uprawnione.

Oceny tej nie zmienia apelacyjny zarzut naruszenia art. 8 ust 2 i 8 rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 poprzez błędną jego interpretację. Strona skarżąca podnosi, że jeżeli kierowca dokonał takiego wyboru i zgodził się na nocleg w kabinie pojazdu, to okresy odpoczynku poza bazą można wykorzystywać w pojeździe, o ile pojazd posiada odpowiednie miejsce do spania i pojazd znajduje się na postoju.

Odnosząc się do powyższego wskazać należy, iż faktycznie przepisy te dopuszczają możliwość odpoczynku dobowego kierowcy w kabinie pojazdu, jeżeli jest on wyposażony w miejsce do spania i znajduje się na postoju. Sąd Najwyższy przypomniał, że taką regulację zawiera Umowa europejska dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporządzona w G. 1 lipca 1970 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 94, poz. 1087 ze zm., powoływana jako "umowa (...)"), którą Polska ratyfikowała 15 maja 1992 r. Umowa (...) jako ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego, jest bezpośrednio stosowana i ma pierwszeństwo przed ustawą (art. 91 ust. 1 i 2 w związku z art. 241 ust. 1 Konstytucji RP; por. wyrok Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2005 r., II PK 320/04, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 50). Zgodnie z art. 8 ust. 1 umowy (...), w każdym dwudziestoczterogodzinnym okresie, kierowca korzysta z dziennego okresu odpoczynku wynoszącego co najmniej jedenaście kolejnych godzin, który to okres może być skrócony pod pewnymi warunkami. Ten dzienny okres odpoczynku może być wykorzystany w pojeździe, jeżeli jest on wyposażony w miejsce do spania i znajduje się na postoju (art. 8 ust. 7 umowy (...)). Umowa (...) nie reguluje jednak w żadnym zakresie kwestii wynagrodzenia za pracę kierowców będących pracownikami ani innych świadczeń przysługujących im w związku z pracą.

W prawie unijnym obowiązuje zaś rozporządzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 (Dz.U.UE.L. 2006 Nr 102, s. 1). Zgodnie z art. 1 rozporządzenia nr 561/2006, ustanawia ono przepisy dotyczące czasu prowadzenia pojazdu, przerw i okresów odpoczynku kierowców wykonujących przewóz drogowy rzeczy i osób, w celu ujednolicenia warunków konkurencji pomiędzy poszczególnymi rodzajami transportu lądowego, zwłaszcza w odniesieniu do sektora transportu drogowego oraz w celu poprawy warunków pracy i bezpieczeństwa drogowego. Ma ono na celu także przyczynienie się do polepszenia metod monitorowania i egzekwowania przepisów przez państwa członkowskie oraz poprawy warunków pracy w transporcie drogowym. W art. 4 rozporządzenia nr 561/2006 przyjęto definicje podstawowych pojęć, między innymi dziennego (regularnego i skróconego) okresu odpoczynku (lit. g) oraz tygodniowego (regularnego i skróconego) okresu odpoczynku (lit. h).

Według art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/2006, jeżeli kierowca dokona takiego wyboru, dzienne okresy odpoczynku i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku poza bazą można wykorzystywać w pojeździe, o ile posiada on odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy i pojazd znajduje się na postoju. Przedmiotem regulacji rozporządzenia nr 561/2006 w żadnym zakresie nie jest jednak wynagrodzenie za pracę kierowców będących pracownikami ani inne świadczenia przysługujące im w związku z pracą. Nie wynika to z treści przepisów rozporządzenia i ich funkcji. Podstawą prawną wydania tego rozporządzenia jest art. 91 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, upoważniający do wydawania aktów dotyczących wspólnej polityki transportowej (art. 90 Traktatu), w szczególności ustanawiających środki pozwalające polepszyć bezpieczeństwo transportu. Przede wszystkim zaś - zgodnie z art. 153 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej - wyłączona jest możliwość regulowania w drodze aktów unijnego prawa pochodnego, wynagrodzeń za pracę rozumianych jako wszelkiego rodzaju należności przysługujących pracownikowi od pracodawcy z tytułu zatrudnienia.

Powyższe oznacza, że art. 8 ust. 7 umowy (...) oraz art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/2006 dotyczą możliwości wykorzystania przez kierowcę dziennego (także tygodniowego skróconego, ale już nie tygodniowego regularnego) odpoczynku w pojeździe (w kabinie samochodu), jeżeli dokona on takiego wyboru, pod warunkiem, że pojazd posiada odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy i znajduje się na postoju. Przepisy te nie dotyczą natomiast uprawnień, w zakresie przysługiwania kierowcy od pracodawcy należności na pokrycie kosztów wyjazdów poza bazę w celu wykonywania pracy (podróży służbowych), nie mogą więc służyć ocenie przesłanek takich uprawnień, w szczególności przesłanek przysługiwania ryczałtu za nocleg. (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14 i uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2014 r. I PZP 3/14).

W ocenie Sądu Okręgowego z powyższych względów podnoszone w tym zakresie zarzuty apelacji, nie mogły przynieść spodziewanych przez skarżącego skutków instancyjnych. Niewątpliwie bowiem dokonując takiego wyboru kierowca może nocować w samochodzie stosownie do powołanych przepisów, jednakże powyższe nie może skutkować brakiem jego prawa do ryczałtu za nocleg, z tej przyczyny.

Chybionym jest też twierdzenie apelacji, że w świetle art. 77 ⁵ § 3 i4 w zw ^. § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz.191 ze zm.) oraz § 8 ust. 1 i ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej, prywatny przedsiębiorca nie musi ustalić wysokości świadczeń z tytułu podróży służbowej na poziomie nie niższym niż, wynikające z powołanych wyżej aktów wykonawczych, bowiem minimalnym standardem, poniżej którego pracodawca nie może ustalić wysokości tych świadczeń jest – o czym już wspominano -wysokość diety, która nie może być niższa niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika o którym mowa w art. 77 ⁵ § 2 kp.

Odnosząc się do powyższego kategorycznie stwierdzić należy, iż zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2014 r. I PK 7/14 LEX nr 1515145 odesłanie w art. 21a ustawy z 2004 r. o czasie pracy kierowców do art. 77 ⁵ § 3-5 k.p. oznacza pośrednio także odesłanie do art. 77 ⁵ § 2 k.p., a w konsekwencji uznanie, że kierowcy-pracownikowi przysługuje zwrot kosztów noclegu według zasad ustalonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 77 ⁵ § 2 k.p., chyba że korzystniejsze dla niego zasady zostały ustalone według art. 77 ⁵ § 3 k.p. (w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wskazanego rozstrzygnięcia wskazał, iż według art. 77 ⁵ § 4 k.p., postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika, o którym mowa w § 2. Tym samym przepis ten ustala minimalny standard świadczenia, ale odnosi się tylko do diety, a nie do zwrotu kosztów przejazdów, noclegów i innych wydatków. Jednakże - zgodnie z art. 77 ⁵ § 5 k.p. - w przypadku, gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę nie zawiera postanowień, o których mowa w § 3 (czyli nie zawiera uregulowań dotyczących warunków wypłacania wszystkich należności z tytułu podróży służbowej), pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej odpowiednio według przepisów, o których mowa w § 2. Oznacza to, że przepisy wykonawcze ustalają minimalny standard wszystkich świadczeń z tytułu podróży służbowych (diet oraz zwrotu kosztów przejazdów, noclegów i innych wydatków), które w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę mogą być uregulowane korzystniej dla pracownika (art. 9 § 2 i art. 18 § 2 k.p.). W razie braku takich regulacji lub uregulowania mniej korzystnego dla pracownika, zastosowanie będą miały przepisy wykonawcze. Wskazany wywód, przeprowadzony również przez Sąd Najwyższy w powoływanej już uchwale z dnia 12 czerwca 2014 r., uznać należy za w pełni przekonujący. Tym samym, wbrew zapatrywaniom apelacji, brak uregulowania w regulaminie wynagradzania obowiązującym strony kwestii ryczałtu za nocleg skutkować musi analogicznym stosowaniem § 9 ust. 1-4 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 r.

O zasadności apelacji nie może decydować też fakt, iż powód od samego początku zatrudnienia wiedział, iż noclegi spędzał będzie w kabinie pojazdu i nigdy nie żądał od pracodawcy zwrotu kosztów noclegu, akceptując ten stan, aż do rozwiązania stosunku pracy. Bezwzględnie bowiem przyjęcie do wiadomości poszczególnych warunków pracy, a nawet godzenie się na nie, nie może być utożsamiane ze zrzeczeniem się prawa do wynagrodzenia (art. 84 kp) w sytuacji, gdy obiektywnie takie warunki pracy wypłatę poszczególnych świadczeń zagwarantowanych prawem uzasadniają.

W związku z tym Sąd Okręgowy za uzasadnione uznał stanowisko Sądu I instancji, że nawet wobec zapewnienia przez pozwanego pracodawcę powodowi odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodu ciężarowego, brak podstaw do odmówienia mu ryczałtu za bezpłatny nocleg w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia .

Jednocześnie za całkowicie bezzasadny uznać należy apelacyjny zarzut, iż prawo do otrzymania ryczałtu za nocleg jest uzależnione od rzeczywistego poniesienia przez pracownika kosztów noclegu.

Wskazać należy, iż zgodnie z poglądem ugruntowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego ryczałt przysługuje nawet wtedy, gdy kosztów tych faktycznie pracownik nie poniósł. Istota ryczałtu jako świadczenia kompensacyjnego (w tym wypadku przeznaczonego na pokrycie kosztów noclegu) polega bowiem na tym, iż świadczenie to wypłacane w takiej formie z założenia jest oderwane od rzeczywistego poniesienia kosztów i nie pokrywa w całości wszystkich wydatków z określonego tytułu (bo nie są udokumentowane); w zależności od okoliczności konkretnego przypadku kwota ryczałtu – która jako uśredniona i ujednolicona ustalona jest przez pracodawcę – pokryje więc pracownikowi koszty noclegowe w wymiarze mniejszym albo większym niż faktycznie przez niego podniesione (por. wyrok SN z dnia 20.10.1998 r. I PKN 392/98 OSNAPiUS 1999 nr 23 poz 745; wyrok SN z dnia 12 czerwca 2014 roku II PZP 1/14, LEX nr 1469181).

Tym samym ryczałt nie przysługuje tylko wtedy, gdy pracodawca zapewnił pracownikowi bezpłatny nocleg – w warunkach hotelu (motelu), a nie w dostosowanej do spania kabinie pojazdu. Zatem nawet, gdy kierowca nie pokrywa faktycznie kosztów noclegu, ponieważ korzysta w tym celu z kabiny pojazdu i w związku z tym nie przedstawia rachunku za hotel, należy mu się ryczałt w wysokości 25 % limitu ustalonego w przepisach wydanych na podstawie art. 77 ⁵ § 2 kp, z czym w sprzeczności nie pozostaje możliwość „zaoszczędzenia” przez pracownika wydatków i zwiększenia w ten sposób dochodu uzyskiwanego z tytułu zatrudnienia (tak SN w uzasadnieniu do uchwały z dnia 7 października 2014 r.).

W przypadku wypłaty ryczałtu jest bez więc znaczenia, czy i w jakiej wysokości pracownik poniósł koszty noclegu. Ryczałt przysługuje nawet wtedy, gdy kosztów tych rzeczywiście nie poniósł ponieważ nocował w kabinie pojazdu, czy też np. u rodziny, znajomych, którzy udostępnili mu nieodpłatnie możliwość noclegu w ich domu. Natomiast nie przysługuje pracownikowi tylko wtedy, gdy to pracodawca zapewnił pracownikowi bezpłatny nocleg. Przy czym zapewnienie przez pracodawcę pracownikowi (kierowcy wykonującemu przewozy w międzynarodowym transporcie drogowym) odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodu ciężarowego, czyli wyposażenie samochodu w odpowiednie urządzenia (leżankę, klimatyzację, ogrzewanie itp.) pozwala na wykorzystanie przez kierowcę w samochodzie dobowego (dziennego) odpoczynku, przy spełnieniu warunków określonych w art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/06, nie oznacza zaś zapewnienia mu przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia z 2002 r. Taki stan rzeczy uprawnia pracownika do otrzymania od pracodawcy zwrotu kosztów noclegu, co najmniej na warunkach i w wysokości określonych w § 9 ust. 1 lub 2 tego rozporządzenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 2015 r. I PK 95/15, M.P.Pr. (...)-489, LEX nr 1767097). Wobec powyższego bezzasadnym jest stanowisko strony pozwanej, iż ryczał za nocleg jest należny jedynie pracownikowi, który w rzeczywiście poniósł koszty noclegu i stosownie je udokumentował.

W ocenie Sądu Okręgowego całkowicie nieuprawnionym jest też zarzut naruszenia art. 8 kp. Odnosząc się do powyższego wskazać należy, iż zgodnie z art. 8 kp nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Klauzule "zasad współżycia społecznego" i "społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa" wyznaczają stronom stosunków pracy granice, w ramach których dopuszczalne jest korzystanie w stosunkach pracy z praw podmiotowych zagwarantowanych przepisami prawa pracy. Z istoty nadużycia prawa podmiotowego wynika, że dokonuje go strona, która wykonując swoje prawo, czyni to niezgodnie z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (wyr. SN z 20.1.2011 r., I PK 135/10, MoPr 2011, Nr 9, s. 475). Artykuł 8 kp umożliwia dokonanie oceny organowi stosującemu prawo, a także sądowi pracy, czy korzystanie przez uprawnionego z zagwarantowanego mu przepisami prawa pracy prawa podmiotowego mieści się czy też wykracza poza granice zasad współżycia społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa (wyr. SN z 17.9.1997 r., I PKN 273/97, OSNAPiUS 1998, Nr 13, poz. 394). Niemniej jednak w judykaturze ukształtował się pogląd, określany jako „zasada czystych rąk”, zgodnie z którym nie może powoływać się na naruszenie zasady współżycia społecznego osoba, która narusza przepisy prawa lub zasady współżycia społecznego. (wyr. SN z 6.3.1998 r., I PKN 552/97, OSNP 1999, Nr 4, poz. 124; wyr. SN z 8.6.1999 r., I PKN 96/99, OSNP 2000, Nr 16, poz. 615).

W rozpoznawanym przypadku, jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, brak jakichkolwiek podstaw do uznania by powód nadużywał swych praw podmiotowych dochodząc spornych ryczałtów za noclegi. Łączące strony umowy o pracę, obowiązujące przepisy regulaminu wynagradzania jak i przepisy powszechnie obowiązujące ustanawiały standardy, które gwarantowały mu świadczenia z tego tytułu. Pozwany uważał iż ryczałt za nocleg w ciężarówce kierowcy międzynarodowemu się nie należał dlatego konsekwentnie go nie wypłacał. Wobec tego dochodzenie tych roszczeń nie może być traktowane inaczej jak realizacja uprawnień do ochrony swych interesów. Ponadto skoro argument, iż pracodawca wypłacając powodowi diety pokrywał wszystkie należności z tytuł podróży służbowej, nie ostał się w procesie, uznać należy, iż pracodawca próbując uniknąć odpowiedzialności i forsując tą tezę sam postępował nielojalnie względem pracownika. Tym samym nie może wskazywać na korzystne dla siebie skutki procesowe, powołując się na zasady słuszności. Powyższe stanowisko potwierdził SN w wyroku z dnia 1 marca 2018 r I PK 331/16, zgodnie z którym roszczenie pracownika dotyczące ryczałtu za noclegi nie może zostać zwalczone zarzutem odwołującym się do art. 8 KP. Nie jest bowiem sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa dochodzenie roszczeń wynikających z obowiązujących przepisów. Argumenty, że pracownik nocował w przystosowanej do tego kabinie, godził się na taką formę odbywania noclegu i nie ponosił żadnych kosztów z tego tytułu, nie mogą przeciwdziałać jego roszczeniom. Po pierwsze, ryczałt za nocleg nie jest uzależniony od faktycznie poniesionych kosztów, a jego wypłata przysługuje również wówczas, gdy pracownik nie poniósł żadnych kosztów z tytułu noclegów. Po drugie, pracownik faktycznie nocował poza domem i musiał odczuwać niedogodności, jakie wiążą się z nocowaniem w warunkach odbiegających od noclegu w domu lub w warunkach hotelu (motelu). Klauzule generalne z art. 8 KP zasadniczo nie powinny być stosowane, gdy chodzi o koszty pracodawcy i świadczenia należne pracownikowi w związku z rozliczeniem kosztów obciążających pracodawcę.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż wobec odbywania przez powoda odpoczynku dobowego w kabinie przystosowanego do tego samochodu jego prawo do ryczałtu za brak bezpłatnego noclegu na podstawie § 9 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunki ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. z 2002 r., nr 236, poz. 1991 ze zm.) nie może być kwestionowane, za okres do dnia 7.11.12 r.

Natomiast za okres od dnia 8.11.12 r wobec nowego brzmienia regulaminu wynagradzania należało przyjąć, wbrew stanowisku Sądu I instancji, iż pracodawca wypłacał ryczałt w wysokości przewidzianej przez ten regulamin. W tym zakresie Sąd Rejonowy dokonał błędnej oceny materiału dowodowego. Inną kwestią było rozważenie, czy w pełnym zakresie nastąpiła zapłata, mając na względzie przedstawione dowody rozliczenia oraz treść opinii biegłego, o czym w dalszej części uzasadnienia.

Sąd Najwyższy poniósł kwestię moderowania wysokości należności z tytułu ryczałty za nocleg, za okres przed zmianą regulaminu, wskazując, że przy osądzie podobnych sporów o ryczałty za noclegi odbywane w międzynarodowym transporcie nadal dostrzega się potrzebę „moderowania” wysokości spornych ryczałtów przez ich miarkowanie w sytuacji braku regulacji dotyczącej ryczałtu za nocleg w prawie zakładowym (uzp, regulaminie wynagradzania) albo w umowie o pracę. Ten nurt judykatury pozwala miarkować ryczałt noclegowy poniżej 25 % ryczałtu określonego w rozporządzeniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 17 listopada 2016 r., II PK 227/15 lub z 5 grudnia 2017 r., II PK 286/16), który może być niższy niż 25 % ryczałtu „powszechnego”, ale nie może być dowolnie niski. Może to wymagać ustalenia wysokości spornych ryczałtów przed ich wyraźnym „regulaminowym” podziałem pierwotnie wypłacanej diety w kwocie 40 euro za dobę na dietę w niższej wysokości „35 i 30 euro” oraz odrębny regulaminowy ryczałt za nocleg „w wysokości 10 i 15 euro”, o którego spornej wysokości Sąd może orzec z uwzględnieniem dyspozycji art. 322 KPC. Zasada ta byłaby adekwatna przy ustaleniu wysokości spornych ryczałtów także za okres po ich regulaminowym wyodrębnieniu (oddzieleniu) od pierwotnej diety, ale tylko wtedy gdyby sporne ryczałty nie były wypłacane w regulaminowo określonej wysokości, która może być niższa od 25 % ryczałtu takich kosztów (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2017 r., III PZP 2/17, OSNP 2018 nr 3, poz. 28).

Sąd Okręgowy zatem rozważył możliwość miarkowania należności za okres do 7.11.2012 r w oparciu o dotychczasowe orzecznictwo SN w tym zakresie.

W judykaturze pojawił się wątek skoncentrowania się na „odpowiednim” określeniu wysokości zwrotu kosztów za nocleg. Nurt ten został zaakcentowany w kilku orzeczeniach:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2017 r., II PK 28/16, został wydany w stanie faktycznym, w którym pracodawca wypłacał jedynie diety, nie rozliczał jednak zwrotu kosztów noclegu (dopiero na koniec okresu spornego dokonał zmiany i z części diety utworzył ryczałt za nocleg). W ocenie Sądu Najwyższego wypłacana przez pracodawcę dieta mogła kompensować również wydatki związane z noclegiem. Rozwiązanie to nie musi być korzystniejsze, niż to przewidziane w rozporządzeniu wykonawczym wydanym na podstawie art. 77 § 2 KP w związku z art. 77 § 5 KP. Przy ocenie roszczenia pracownika sąd ma obowiązek weryfikowania, czy postanowienie regulaminu lub umowy o pracę nie zmierza do przyznania świadczenia (świadczeń) rekompensujących podróż służbową w sposób pozorny lub symboliczny (marginalny). Ocenę tę należy odnosić do komfortu nocowania w kabinie samochodu oraz poniesionych przez pracownika wydatków postojowych (parkingowych). Weryfikacja roszczenia pracownika może odbywać się przy wykorzystaniu mechanizmu z art. 322 KPC. Zapatrywanie to wychodzi z założenia, że po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 r. dojdzie do uregulowania spornej kwestii przez ustawodawcę (co sugerował Trybunał), a do tego czasu pracodawcy mają określać świadczenia, a sąd ma prawo weryfikować, czy ich wysokość jest adekwatna do poniesionych kosztów. Analogiczne stanowisko przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 maja 2017 r., II PK 122/16 w zbieżnym stanie faktycznym, eksponował, że zastosowanie art. 77 KP powinno odbywać się „odpowiednio”, przy uwzględnieniu „autonomicznego” rozumienia podróży służbowej w ustawie o czasie pracy kierowców. W rezultacie, jeśli pracodawca w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania, czy umowie o pracę nie określił zasad rozliczania kosztów związanych z noclegiem, to zastosowanie ma nie art. 77 § 5 KP, ale sąd powinien tę kwestię przesądzić, zastępując uzgodnienia stron,

- w judykatach uznających, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie stoi na przeszkodzie oparcia rozstrzygnięcia na art. 77 § 3 KP albo art. 77 § 5 w związku z art. 77 § 2 KP również pojawiła się myśl odwołująca się do moderowania ryczałtu za nocleg. Dotyczy ona jednak tylko przypadku, gdy został on określony w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania lub umowie o pracę i jest mniej korzystny dla pracownika niż ryczałt przewidziany w rozporządzeniu wykonawczym (dotyczy zatem sytuacji z art. 77 § 3 KP). Mechanizm weryfikujący, zwracający uwagę na standard kabiny samochodowej, czy poziom socjalnej infrastruktury parkingowej, służy w tym wypadku sprawdzeniu, czy obowiązująca pracownika reguła wypłaty kosztów noclegowych jest odpowiednia - mimo, że prowadzi do wypłaty kwot mniej korzystnych od tych wynikających z rozporządzenia wykonawczego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2017 r., II PK 106/16).

Wszystkie wypowiedzi Sądu Najwyższego po dacie ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego mają wspólny mianownik. Bez względu na towarzyszącą argumentację, polega on na tym, że rozliczenie kosztów noclegu kierowcy, jeśli zostało usankcjonowane w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania bądź umowie o pracę, może być mniej korzystne od 25 % ryczałtu za nocleg, o którym mowa w rozporządzeniu wykonawczym. Nie ma jednak zgody, gdy postanowień tego rodzaju nie ma u pracodawcy, wówczas Sąd Najwyższy stosuje wzorzec z art. 77 § 5 KP albo scedowuje na sądy rozpoznawcze ustalenie odpowiednich kosztów./tak SN w uzasadnieniu uchwały z dni 26.10.2017 r, III PZP 2/17/

Do czasu nowego kompleksowego uregulowania należności za noclegi kierowców w kabinach samochodów transportu międzynarodowego, bądź ustawowego określenia weryfikowalnych warunków zapewnienia kierowcy „bezpłatnego noclegu", który potencjalnie nie wymagałby żadnej rekompensaty od pracodawcy, sądy pracy - w przypadkach braku adekwatnych regulacji układowych, regulaminowych lub umownych - mogą ustalać, wartościować i weryfikować uciążliwości oraz niedogodności odbywania noclegów w kabinach samochodów ciężarowych i zasądzać z tego tytułu odpowiednie rekompensaty z uwzględnieniem dyspozycji art. 322 KPC, równoważąc w taki sposób konkretne „kabinowe" i sanitarne uciążliwości nocowania pracownika z korzyściami pracodawcy, nad którego pojazdem i ładunkiem kierowca sprawuje niewątpliwie rodzaj „nocnej pieczy". Wówczas granicą minimalną kompensaty nie jest wysokość 25 % ryczałtu noclegowego wedle § 9 ust. 4 rozporządzenia. Ryczał może być mniejszy. Minimalne ograniczenie w ustawie dotyczy jedynie diety 77 ⁵ § 4 KP. Przepis art. 77 ⁵ KP nadal ma odpowiednie zastosowanie, do czasu uregulowania sprawy przez ustawodawcę, z tą różnicą, że chodzi o inne, bo „autonomiczne” (nie takie samo, jak w art. 77 ⁵ KP) rozumienie podróży służbowej. Oznacza to, że regulacja wewnątrzzakładowa nie powinna pomijać rekompensaty kosztów noclegu, czyli nie powinno z niej wynikać, że nie przysługuje zwrot jakichkolwiek kosztów (czyli w każdym przypadku), tylko dlatego, że kierowca ma nocleg (śpi) w kabinie samochodu. Innymi słowy art. 77 ⁵ KP nadal stanowi oparcie dla takiej regulacji w prawie zakładowym lub w umowie o pracę. Jeśli nie ma jej w prawie zakładowym bądź nie wprowadza jej pracodawca albo nie uzgadnia z pracownikiem w umowie, to sporną kwestię może rozstrzygnąć sąd. Tam, gdzie nie ma regulacji wskazanej przez ustawę, orzeczenie sądu wypełnia to czego strony nie uzgodniły. Orzeczenie może zastąpić więc umowę stron w tym zakresie. Po wyroku Trybunału Konstytucyjnego źródła prawa z art. 77 ⁵ KP są nadal aktualne co do regulacji kosztów podróży służbowej, z tym zastrzeżeniem, że nie stosuje się regulacji dotyczącej sfery państwowej i samorządowej (art. 77 § 2 KP). Jeżeli więc nawet przyjąć, że spanie w kabinie samochodu zapewnia właściwy nocleg, to nie są wykluczone inne koszty wynikające z takiego noclegu, czyli przykładowo rekompensata za uciążliwości albo koszty użycia i prania pościeli czy koszty sanitarne. Ponadto kierowca w istocie pilnuje wówczas pojazd i towar, co jest z korzyścią dla pracodawcy./tak SN w wyroku z dnia 30 maja 2017 r, II PK 122/16/.

Zapewnienie kierowcy samochodu ciężarowego odpowiedniego miejsca do spania nie stanowi zapewnienia przez pracodawcę bezpłatnego noclegu, co jednak nie wyklucza moderowania wysokości ryczałtu za noclegi odbywane w profesjonalnie przystosowanej do wypoczynku kabinie, która w połączeniu z możliwością korzystania z socjalnej infrastruktury parkingowej zapewnia co najmniej przyzwoite minimum socjalno-bytowe kierowcom transportu międzynarodowego, zważywszy że prowadzą oni zawodowo-mobilny tryb życia, który wymaga odbywania noclegów w przystosowanych kabinach samochodów ciężarowych w nietypowych, zbliżonych do „kempingowych” warunkach socjalno-bytowych na stacjach benzynowych, parkingach lub w bazach transportowych. Nie można też pomijać takich istotnych okoliczności, że na ogół pracodawcy-przewoźnicy inwestują pokaźnie (istotne) kwoty na zakup i użytkowanie często nowych pojazdów ciężarowych z zaawansowaną częścią noclegowo-socjalną, co nie jest obojętne przy ustalaniu i sądowej weryfikacji wysokości ryczałtów za noclegi kierowców w taki sam sposób jak na przykład za noclegi odbywane w samochodach bez żadnych innowacji techniczno-socjalnych./tak SN w wyroku z dnia 17.11.2016 r, II PK 227/15/.

Sąd rozpoznający sprawę o zwrot kosztów noclegu w podróży służbowej kierowców powinien mieć na względzie, że u pracodawcy „prywatnego” ryczałt za nocleg może być w układzie zbiorowym pracy, regulaminie lub umowie o pracę ustalony na niższym poziomie niż w rozporządzeniu dotyczącym sfery budżetowej, 2. Sąd rozpoznający sprawę o zwrot kosztów noclegu w podróży służbowej kierowców ma prawo (obowiązek) szacunkowo badać, czy przyjęty pułap ryczałtu daje kierowcy realną możliwość zaspokojenia potrzeb noclegowych w godnych i regenerujących warunkach. W razie stwierdzenia, że wyznacznik ten nie został zrealizowany, należy rozważyć, czy pracownik nabywa prawo do zapłaty. Przy ustalaniu należnej kwoty trzeba uwzględnić indywidualne okoliczności sprawy, a gdy ścisłe ustalenie wysokości żądania nie jest możliwe lub nader utrudnione, sąd ma prawo skorzystać z rozwiązania przewidzianego w art. 322 KPC./tak SN w wyroku z dnia 5.12.2017 r, II PK 286/16/.

Należy mieć na względzie, że powyższe orzeczenia zapadały w odmiennych stanach faktycznych. Natomiast należy zwrócić uwagę, że SN w uzasadnieniu do wyroku z dnia 19.04.2018 r , w sprawie I PK 32/17, dotyczącym tego samego pracodawcy wskazał, iż za wcześniejszy okres sprzed wejścia w życie regulaminu wynagradzania z dnia 8 listopada 2012 r., biorąc pod uwagę bardzo uciążliwe warunki pracy kierowców pozwanego (wielotygodniowe podróże poza miejsce zamieszkania) celowe mogło być zasądzenie na rzecz powoda ryczałtów za noclegi według stawki 25% kosztów hotelowych (nawet z uwzględnieniem art. 322 k.p.c. ).

W rozpoznawanej sprawie strony postępowania, reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników zostały zobowiązane do zgłoszenia wniosków dowodowych w związku z treścią orzeczenia i uzasadnienia Sądu Najwyższego rozpoznającego skargę kasacyjną w tej sprawie, a więc także na okoliczności „moderowania” wysokości ryczałtu.

Strona pozwana nadal powoływała się na minimalny finansowy standard świadczeń, który w jej ocenie zachowała, nie zgłaszając żadnych wniosków dowodowych, mających na celu zbadania przesłanek „moderwania” ryczałtu w oparciu o cytowane powyżej orzecznictwo SN .

W ocenie Sądu Okręgowego ostatecznie należało zatem przyjąć, za Sądem Najwyższym, orzekającym w sprawie I PK 32/17, dotyczącym tego samego pracodawcy, iż za wcześniejszy okres sprzed wejścia w życie regulaminu wynagradzania z dnia 8 listopada 2012 r., biorąc pod uwagę bardzo uciążliwe warunki pracy kierowców pozwanego (wielotygodniowe podróże poza miejsce zamieszkania), że celowym było zasądzenie na rzecz powoda ryczałtów za noclegi według stawki 25% kosztów hotelowych (nawet z uwzględnieniem art. 322 k.p.c.).

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego, twierdzenia apelacji wskazujące na naruszenie przez Sąd I instancji zarówno przepisów prawa procesowego, jak i prawa materialnego nie zasługiwały zatem na uwzględnienie w zakresie okresu do dnia 7 listopada 2012 r. W kontekście powyższych rozważań - Sąd Okręgowy przyjął, iż prezentowana w apelacji argumentacja w tym zakresie w całości jest chybiona i jako taka nie może się ostać. Sąd Rejonowy w sposób właściwy przeprowadził postępowanie, dokonał prawidłowej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i na tej podstawie, zgodnie z obowiązującymi normami prawa materialnego, trafnie wywiódł, iż powództwo w związku z brakiem zapłaty ryczałtów za noclegi odbywane w ramach zagranicznych podróży służbowych, w przystosowanej do tego kabinie samochodu ciężarowego zasługiwało na uwzględnienie – za okres do dnia 7 listopada 2012 r. W tym zakresie apelacja była niezasadna i podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.

Natomiast za okres po tym dniu, w związku z błędnym przyjęciem przez Sąd I instancji, iż zmiana regulaminu wymagała wypowiedzenia zmieniającego, należało uwzględnić uregulowania z tegoż regulaminu. Wobec powyższego wysokość należnych ryczałtów za listopad i grudzień 2012 roku kształtowała się następująco:

I. L. 2012:

- za okres 1-7 listopada 2012 r – w dotychczasowej wysokości, czyli 25 % diety hotelowej – zgodnie z opinią biegłego A. W. (k. 346 odw.) powód odbył podróże służbowe w tym okresie:

1.11. – F / stawka 30 euro /

2.11 – F/stawka 30 euro/

3.11. – D /stawka 25,75 euro/

4.11 – D /stawka 25,75 euro/

5.11. – I /stawka 26,25 euro/

6.11 – A /stawka 25 euro/

7.11 – B /stawka 40 euro/.

Łącznie zatem za ten okres przysługiwała kwota 202,75 Euro, co przy kursie 4,1250 zł, wynikającym z opinii biegłego L. S. /k. 367/, dawało kwotę 836,34 zł.

Za okres od 8 do 30 listopada 2012 r odbył łącznie 23 noclegi, co przy stawce za nocleg z regulaminu 10 Euro dawało 230 euro, co przy kursie 4,1250 zł dawało kwotę 948,75 zł.

Łącznie zatem za listopad powód winien otrzymać 1785,09 zł.

Z wyliczenia przedstawionego przez stronę pozwaną przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez Sąd Okręgowy, które nie zostało zakwestionowane skutecznie przez powoda, bowiem powód nie zaprzeczył, iż otrzymywał wskazane kwoty, kwestionował jedynie tytuł zapłaty, a wobec ustalenia, że wypłacana kwota pokrywała zarówno dietę jak i ryczałt w związku z treścią regulaminu, należało przyjąć, że wynikało z tego wyliczenia, że pozwany zapłacił powodowi 300 Euro, biorąc pod uwagę kurs 4,0968 zł(wskazany w rozliczeniu), dawało to kwotę 1229,04 zł. W ocenie Sądu Okręgowego winien być zastosowany kurs Euro wskazany w treści opinii biegłego, bowiem nie był on kwestionowany przez żadną ze stron w toku postępowania przed Sądem I instancji, a jego wysokość była ustalona na dzień wypłaty.

Zatem za listopad należało zasądzić kwotę 556,05 zł (1785,09 zł – 1229,04 zł)./odsetki pozostawały bez zmian/.

II. Grudzień 2012 rok

Zgodnie z regulaminem powód winien otrzymać ryczałt za 15 noclegów, każdy po 10 euro, co daje 150 Euro, przy kursie 4,076 zł (również z opinii biegłego L. S., która nie była kwestionowana przez strony), daje to kwotę 611,40 zł. Natomiast z wyliczenia strony pozwanej wynika, iż otrzymał 611,18 zł, bo zastosowano inny kurs Euro – 4,0745 zł. W ocenie Sądu zatem nastąpiła niedopłata w wysokości 0,23 zł i taka kwota przysługiwała za ten miesiąc./odsetki pozostawały bez zmian/. W pozostałym zakresie za te miesiąc powództwo podlegało oddaleniu.

Zatem na podstawie art. 386 § 1 kpc Sąd zmienił zaskarżony wyrok punkcie 1 podpunkcie „r” i „s” w ten sposób, że zasądził od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. na rzecz T. S. (1) kwotę 556,05 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 grudnia 2012 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 0,23 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 stycznia 2013 roku do dnia zapłaty i oddalił powództwo w pozostałej części za listopad i grudzień 2012 roku;

W konsekwencji zmianie podlegał także pkt. 4 wyroku dotyczący rozliczenia kosztów procesu, w związku ze zmianą procentu, w którym strona pozwana przegrała proces.

Powództwo zostało uwzględnione w 73 % (z żądanych łącznie 57.706,62 zł, zasądzono łącznie 42.204,72 zł), dlatego pozwana winna zwrócić powodowi koszty celowego dochodzenia swych praw. Powód był reprezentowany przez pełnomocnika, dlatego poniósł w tym zakresie koszty zastępstwa procesowego. Ich wysokość wynika z treści § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013, poz. 461 z późn. zm.) i jest ustalona od każdej z połączonych do wspólnego rozpoznania spraw (po 1.800 zł, czyli 3600 zł). Łączne koszty procesu ustalone na podstawie cytowanego rozporządzenia wyniosły 7200 zł /po 3600 zł po każdej ze stron/. Skoro pozwany przegrał proces w wysokości 73 % winien ponieść koszty w wysokości 5256 zł (7200 zł x 73 %), a poniósł 3600 zł, zatem różnicę należało zasądzić na rzecz powoda (5256 zł – 3600 zł).

W konsekwencji zmianie uległ także pkt. 5 wyroku dotyczący rozliczenia kosztów sądowych. O kosztach sądowych w postaci nieuiszczonej przez powoda opłaty od pozwu oraz wydatków sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2016 roku, poz. 623) w zw. z art. 100 k.p.c. Na koszty sądowe złożyły się wydatki związane z powołaniem do sprawy biegłych – w łącznej kwocie 1 140,84 złotych (73 % z 1.562,79 zł) oraz opłata od pozwu w kwocie 1 413 złotych (co prawda opłata od pozwu wyliczona w wysokości 5% od ostatecznie zasądzonej kwoty wynosi 2110 zł, jednak z uwagi na brak możliwości zmiany wyroku na niekorzyść skarżącego, pozostawiono dotychczas zasądzoną kwotę). Wobec powyższego nakazano pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 2 553,84 złotych
z tego tytułu.

Sąd zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu w zakresie postępowania apelacyjnego i kasacyjnego na podstawie art. 100 zd. 1 kpc, mając na względzie to, iż z jednej strony strona pozwana uzyskała korzystny wyrok w wyniku skargi kasacyjnej, z drugiej zaś strony powód tylko w niewielkim zakresie uległ swojemu roszczeniu w aktualnym postepowaniu apelacyjnym, co w ocenie Sądu uzasadnia zastosowanie powyższego przepisu do wzajemnego rozliczenia stron w zakresie poniesionych kosztów procesu, uznając, że strony poniosły koszty w tożsamej wysokości i w jednakowym stopniu wygrały i przegrały, uwzględniając oba postępowania.

Uwzględniając wniosek pozwanego o zwrot wypłaconych świadczeń, mając na względzie treść art. 415 kpc, zgodnie z którym uchylając lub zmieniając wyrok, sąd na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie tego przepisu w związku z treścią art. 410 kc o obowiązku zwrotu przez powoda kwot wraz z ustawowymi odsetkami, których dotyczyło oddalenie powództwa oraz w zakresie różnicy pomiędzy zasądzonymi kosztami procesu na mocy wyroku Sądu Rejonowego, a ostatecznie zasądzonymi w wyniku zmiany tego wyroku, zatem Sąd Okręgowy zobowiązał T. S. (1) do zwrotu na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. wypłaconych świadczeń na podstawie punktu 1 (pierwszego) podpunktu „r” i „s” i punktu 4 (czwartego) wyroku Sądu Rejonowego dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi wydanego w sprawie X P 1023/14 oraz wyroku Sądu Okręgowego wydanego w sprawie VIII Pa 109/16 w wysokości:

1)  3376,24 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 10 grudnia 2012 roku do dnia faktycznej zapłaty (3932,29 zł – 556,05 zł)

2)  kwotę 1505,56 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 10 stycznia 2013 roku do dnia faktycznej zapłaty (1505,79 zł – 0,23 zł)

3)  kwotę 1296 zł - w zakresie kosztów procesu (2952 zł – 1656 zł).

Rozstrzygnięcie przez sąd drugiej instancji w przedmiocie wniosku restytucyjnego jest zawsze rezultatem kontroli instancyjnej sprawowanej przez ten sąd i jego kierunek, tj. odwrócenie ról powoda i pozwanego w postępowaniu restytucyjnym, zależy bezpośrednio od treści wyroku kończącego sprawę przed sądem drugiej instancji. Nie ma też wątpliwości, że prowadzona przez sąd rozprawa, po której zapada orzeczenie o restytucji, stanowi kontynuację rozprawy rozpoczętej przed sądem pierwszej instancji.Przepisy kodeksu postępowania cywilnego, które dotyczą roszczenia restytucyjnego, są wyłącznie przepisami o charakterze proceduralnym i ustanawiają tylko uproszczony tryb dochodzenia tego roszczenia, a jego podstawę materialnoprawną stanowią przepisy kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (nienależnym świadczeniu). Zatem wniosek restytucyjny jest równoważny powództwu o zwrot nienależnego świadczenia w rozumieniu art. 410 k.c./Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2014 r. II PK 242/13/

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Zgodnie z art. 409 kc obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Zgodnie z art. 410 kc przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Należy wskazać, że powód w żaden sposób nie wykazał, by zużył otrzymane środki, oprócz bowiem twierdzeń zawartych w tym zakresie w piśmie procesowym, nie zgłosił na tę okoliczność żadnych wniosków dowodowych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji, na podstawie powoływanych przepisów.

Przewodnicząca: Sędziowie: