Pełny tekst orzeczenia

\Sygn. akt. XV C 274/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 października 2018 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku XV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Weronika Klawonn

Protokolant : stażysta Monika Kowalczyk

po rozpoznaniu w dniu 26 października 2018 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwaS. P. (1)

przeciwko O. W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej O. W. na rzecz powódki S. P. (1) kwotę 39 308 zł. ( trzydzieści dziewięć tysięcy trzysta osiem złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 6 kwietnia 2016 roku do dnia zapłaty,

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

3.  obciąża strony postępowania kosztami procesu w następujący sposób:

- powódkę S. P. (1)w 60%

- pozwaną O. W. w 40%

szczegółowe rozliczenie kosztów pozostawiając referendarzowi sądowemu.

UZASADNIENIE

S. P. (2) pozwała O. W., o zapłatę 99 526,63 zł z odsetkami ustawowymi jako pokrycie należnego jej zachowku po matce G. C.. Pozwana otrzymała od matki w darowiźnie dwie nieruchomości, dlatego zobowiązana jest do zapłaty na rzecz powódki kwoty potrzebnej do pokrycia zachowku.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Zdaniem pozwanej powódce nie należą się pieniądze z tytułu zachowku. Pozostawała w złych relacjach z matką. Ponadto spadkodawczyni przez szereg lat utrzymywała dzieci powódki. To pozwana ponosiła ciężar opieki nad matką oraz dziadkami. Roszczenie pozwanej pozostaje sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Ustalenia faktyczne

Strony są córkami G. C.. G. C. była w związku małżeńskim z L. C.. Powódka (od 2008 r. także z małżonkiem D. P.) mieszkała razem ze spadkodawczynią oraz dziadkami (Z. i L. S.) w domu rodzinnym znajdującym się w miejscowości P..

(Okoliczność bezsporna)

24 lutego 2005 roku G. C. darowała powódce prawo własności niezabudowanej nieruchomości położonej w P., stanowiącej działkę nr (...), objętej wówczas księgą wieczystą Kw (...) Sądu Rejonowego w Wejherowie Zamiejscowego Wydziału Ksiąg Wieczystych w P.. Działka ta miała powierzchnię 325 m2, bezpośredni dostęp do drogi publicznej, była nieuzbrojona. Na działce znajdował się niewielki budynek kurnika oraz drewniany garaż – do rozebrania. Działka była zarośnięta trawą i ogrodzona. Pozwana ze swoim partnerem wybudowali na otrzymanej działce dom, w którym mieszali od 2008 r.

Aktualna wartość rynkowa działki według stanu na 22 maja 2005 roku, wynosi 81000 zł.

(Dowód: umowa darowizny k. 119 i nast., odpis zwykły księgi wieczystej k. 9-11, wypis z rejestru gruntów k. 19, opinia biegłego sądowego w zakresie szacowania nieruchomości k. 227-265, opinia uzupełniająca k. 288-289)

17 lutego 2011 roku G. C. darowała powódce prawo własności zabudowanej domem nieruchomości położonej w P., stanowiącej działkę nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...) (aktualnie (...)). Nieruchomość był obciążona nieodpłatną służebnością mieszkania na rzecz dziadków pozwanej tj. Z. i L. S.. W treści umowy darowizny G. P. zawarła polecenie ustanowienia na rzecz jej oraz jej męża L. C. nieodpłatnej dożywotniej osobistej służebności mieszkania. W wykonaniu polecenia taka służebność została ustanowiona.

(Dowód: umowa darowizny z 17 lutego 2011 r. k. 12 i nast.)

Nieruchomość będąca przedmiotem darowizny miała powierzchnię 400 m2 i posiadała dostęp do drogi publicznej. Teren działki był porośnięty trawą i nasadzeniami ozdobnymi, wymagał jednak uporządkowania. Nie było urządzonych dojść do budynku. Teren działki jest płaski, działka ma regularny kształt, jest ogrodzona.

Budynek mieszkalny znajdujący się na działce to dom jednorodzinny, wolnostojący, dwupiętrowy. Został wzniesiony pod koniec lat 60-tych ubiegłego wieku. Pozwolenie na użytkowanie wydano w 1970 roku. Dom jest wykonany w tradycyjnej technologii murowanej. Powierzchnia zabudowy wynosi 78,29 m2, powierzchnia użytkowa budynku – 109,72 m2, kubatura 624,42 m2. Dom ma dwie kondygnacje, podłączono do niego sieć wodno-kanalizacyjną, energetyczną i gazową. Ogrzewany centralnym ogrzewaniem gazowym. Na parterze domu są dwa pokoje, łazienka oraz kuchnia, a także korytarz. Podobne pomieszczania znajdują się na piętrze budynku.

W dacie darowizny budynek nadawał się do kapitalnego remontu. Dopiero później przeprowadzono następujące prace: remont górnej łazienki, piwnic (izolacji budynku, pogłębienia), wymiany instalacji gazowych i nie wykonano kanalizacji deszczowej. W budynku nie ma balkonu, schody wejściowe do budynku są w stanie nadającym się do remontu, występują ubytki elewacji (elewacja nie była remontowana od czasu posadowienia budynku). Wewnątrz na ścianach (szczególnie piętra) widoczne są pęknięcia oraz zawilgocenia. Instalacje w stanie do wymiany.

Wartość rynkowa prawa własności nieruchomości gruntowej zabudowanej – działki nr (...) opisanej w księdze wieczystej KW nr (...) – bez uwzględnienia obciążeń tj. służebności wynosiła według stanu na dzień 17 lutego 2011 roku 323 000 zł.

Wartość służebności na rzecz małżonków S. oraz na rzecz L. C. i G. C. wynosiła 168 152 zł.

Dowód: umowa darowizny k 12 i nast., odpis zwykły księgi wieczystej k. 14-16, wypis z rejestru gruntów k. 20, opinia biegłego sądowego w zakresie szacowania nieruchomości k. 227-265, opinia uzupełniająca k. 288-289, fragment projektu budowlanego k. 88-89, fotografie k. 194-210;zeznania C. G. –ad. 00:20:09 i nast., zeznania L. C. – rozprawa z 17 maja 2017 r. ad.00:32:21 i nast. zeznania R. S. – rozprawa R. S. – rozprawa z 17 maja 2017r. ad. 00:49:31 i nast., zeznania I. R. – rozprawa z 17 maja 2017 r. ad. 01:06:00 i nast., zeznania D. P. – rozprawa z 25 września 2017 r. ad. 00:04:10 i nast., zeznania P. P. – rozprawa 25 września 2017 r. ad. 00:19:29 i nast. , zeznania A. C. – rozprawa 25 września 2017 r. ad. 00:30:46, zeznania M. C. – rozprawa 25 września 2017 r. ad. 00:45:07 i nast., , zeznania D. S. – rozprawa z 25 września 2017 r. ad. 00:58:29, zeznania powódki – rozprawa 4 października 2017 r. ad. 00:09:14 i nast., zeznania pozwanej – rozprawa 4 października 2017 r. ad. 00:27:02 i nast. )

G. C. zmarła 24 kwietnia 2012 r. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyli: mąż L. C., córka S. P. (1) i córka O. W. (powódka) – każdy w 1/3 części spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

(Dowód: odpis prawomocnego postanowienia k. 7, odpisy skrócone aktów stanu cywilnego k. 8)

W skład spadku po G. C. weszły: ½ udziału w prawie własności samochodu osobowego marki O. (...) nr rej. (...) (rok produkcji 1996) o wartości 2.450 zł oraz środki pieniężne w (...) Banku (...) S.A. Oddział w G. o wartości 385,82 zł.

(Dowód: zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych k. 17-18)

W piśmie z 9 lutego 2015 roku powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 57.859, 97 zł w terminie 14 dni. Wezwanie doręczono pozwanej w dniu 24 lutego 2015 roku. Pozwana odmówiła zapłaty.

(Dowód: wezwanie do zapłaty z potwierdzeniem doręczenia k. 20-21, pismo pozwanej z 6 marca 2015 r. k. 23)

Pozwana z mężem sprzedali dom w 2016 r. za 333 000 zł.

(Dowód: umowa sprzedaży k. 71 i nast.)

Pozwana od 2017 r. leczy się na schorzenia kręgosłupa. Z kolei u partnera pozwanej stwierdzono reumatoidalne zapalenie stawów. Latem powódka zajmowała się wynajmem pokoi dla turystów. Jej partner wcześniej prowadził działalność gospodarczą, obecnie ze względu na chorobę nie pracuje. Pozwana spłaca raty kredytu zaciągniętego na budowę domu.

(Okoliczności bezsporne: wyjaśnienia pozwanej na rozprawie 26 października 2018 r.

Ocena dowodów.

Sporne pomiędzy stronami były relacje powódki ze spadkodawczynią oraz fakt okresowego utrzymywania przez spadkodawczynię dzieci powódki, a także stan i wartość nieruchomości będących przedmiotem darowizny.

Sąd uznał, że relacje powódki ze spadkodawczynią nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Bez znaczenia pozostaje również to, że okresowo matka stron ponosiła koszty utrzymania dzieci powódki i zapewniała im opiekę. Szczegółowe uzasadnienie tego stanowiska znajduje się w dalszej części uzasadnienia. Sad zatem oddalił wszystkie wnioski dowodowe strony pozwanej zmierzające do weryfikacji jej twierdzeń w tym zakresie.

Przeprowadzono natomiast obszerne postępowanie dowodowe w zakresie ustalenia stanu nieruchomości będących przedmiotem darowizny oraz ich wartości. Sąd przesłuchał świadków: R. S., D. S., C. G., I. R., L. C., D. P., P. P., M. C., A. C.. Zeznania świadków w zakresie szczegółów związanych ze stanem domu mieszkalnego i nieruchomości gruntowej jak również oględziny z udziałem stron posłużyły biegłemu sądowemu ostatecznie do wyceny tychże nieruchomości. Strony nie kwestionowały przyjętego przez biegłą opisu stanu nieruchomości.

Sąd uznał za wiarygodną opinię biegłej A. B. co do wartości nieruchomości i obciążających ją praw. Sąd uznał, że przyjęta przez biegłą metodologia wyceny pozostaje poprawna.

Podstawa prawna

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Przepisem o kluczowym znaczeniu dla oceny zasadności roszczenia powódki jest art. 991 k.c. Zgodnie z tym przepisem zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). (§1) Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. (§2)

Powódka jest jedną ze zstępnych G. C., która zmarła, zatem powódka jest powołana do spadku. Powódce przysługuje udział w spadku wynoszący 1/3. Nieruchomości, które były przedmiotem darowizny na rzecz pozwanej nie weszły w skład spadku. Z uwagi na brzmienie art. 993 i 994 § 1 k.c. nieruchomości te podlegają zaliczeniu przy obliczaniu zachowku. Powódce przysługuje zachowek w wysokości 1/6 wartości tychże nieruchomości.

Pozwana jest osobą zobowiązaną z mocy art. 991 § 2 k.c. do zapłaty powódce sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia albo uzupełnienia zachowku.

Sąd nie podziela stanowczo stanowiska strony pozwanej co do sprzeczności roszczenia powoda z zasadami współżycia społecznego.

Prawo określonych osób do zachowku służy ochronie interesów majątkowych osób najbliższych spadkobiercy bez względu na konkretną sytuację i wolę spadkodawcy. Uprawnienie do zachowku jest przyznane przez ustawodawcę wedle kryteriów formalnych (poprzez wyznaczenie jedynie stopnia więzi ze spadkodawcą). Nie podlega zatem ocenie z punktu widzenia zgodności z zasadami współżycia społecznego. Może się jednak zdarzyć, że w świetle konkretnych relacji spadkodawca – spadkobierca pozostawienie spadkodawcy prawa do zachowku nie daje się pogodzić z powszechnie przyjętą aksjologią. Usunięciu tej sprzeczności służą jednak inne instytucje – a to wydziedziczenie, a to uznanie za niegodnego dziedziczenia. Jeżeli zatem nie zachodzą przyczyny określone w art. 928 lub 1008 k.c., należy przyjąć że zachowek (prawo do zachowku) nie jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. 1

W konkretnej sytuacji nie samo prawo do zachowku, lecz realizacja roszczenia o pokrycie zachowku (żądanie zapłaty skierowane przeciwko spadkobiercy) może zostać uznane za stanowiące nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 kc. W tym przypadku jednak okoliczności, które mogą powodować, że żądanie zapłaty zachowku stanowi nadużycie prawa muszą układać się na linii spadkobierca – uprawniony do zachowku. Natomiast o wystąpieniu nadużycia prawa nie będą mogły decydować okoliczności na płaszczyźnie uprawniony do zachowku - spadkodawca. Okoliczności te uwzględnił już ustawodawca w instytucji wydziedziczenia oraz uznania za niegodnego dziedziczenia, a poza tym musiałyby prowadzić do skutku trwałego. Zaś ochrona przewidziana w art. 5 kc ma charakter przejściowy. 2

Sąd uznał zatem, że okoliczności dotyczące relacji pomiędzy spadkodawczynią G. C. a powódką S. P. (1) nie są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy i nie dokonywał w tym zakresie ustaleń, oddalając wnioski dowodowe stron.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, aby w świetle innych okoliczności można było uznać żądanie powódki za sprzeczne z zasadami spożycia społecznego. Pozwana skorzystała z majątku otrzymanego w darowiźnie. Na darowanej działce wybudowała dom, który sprzedała. Pozostaje właścicielką drugiej, zabudowanej domem działki. Utrzymuje się z wynajmu pokoi dla turystów.

W ocenie Sądu bez znaczenia pozostaje także kwestia tego, że dzieci powódki okresowo pozostawały na utrzymaniu spadkodawczyni. Taka postawa spadkodawczyni mogła wynikać z jej poczucia odpowiedzialności za dobro wnuków. Ponoszenie świadczeń alimentacyjnych na rzecz wnuków nie może być utożsamiane z kosztami wychowania i wykształcenia na rzecz powódki. Nie są też darowiznami, które podlegałyby zaliczeniu na schedę spadkową.

Sąd dla obliczenia zachowku jako kwotę wyjściową przyjął łączną wartość obu nieruchomości stanowiących przedmiot darowizn, przy uwzględnieniu obciążeń służebnościami tj. 81.000 zł + 323000 - 168152 = 235.848 zł. Następnie powyższą kwotę podzielono przez 6 – uzyskana kwota 39.308 zł stanowi wartość pokrycia zachowku.

W obliczeniu zachowku nie uwzględniono składników, które wchodziły w skład spadku po zmarłej G. C. tj. samochodu osobowego i pieniędzy na rachunku bankowym. W tym zakresie pokrycie zachowku powódki następuje przez powołanie do spadku (art. 991 §2 k.c.). Rozliczenie pomiędzy stronami w tej części winno być przedmiotem działu spadku.

Powódka wniosła o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie począwszy od dnia wniesienia pozwu tj. dnia 6 kwietnia 2016 roku do dnia zapłaty. Zobowiązanie o zapłatę z tytułu pokrycia zachowku ma charakter bezterminowy w rozumieniu art. 455 k.c. Powódka wezwała pozwaną do zapłaty pismem doręczonym pozwanej 24 lutego 2015 r. Wyznaczyła 14 dni na wykonanie zobowiązania. W dacie wniesienia pozwu pozwana pozostawała więc w opóźnieniu, co uzasadnia żądanie odsetek ustawowych za opóźnienie – zgodnie z art. 481 k.c.

Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanej o rozłożenie zasądzonej kwoty na raty, choć możliwość taką daje art.320 k.c.

Pozwana wiedziała o roszczeniu powódki już od 2015 roku. W tym czasie sytuacja pozwanej nie była dramatycznie niekorzystna, a przynajmniej takiej okoliczności nie wykazano – pozwana utrzymywała się z działalności gospodarczej oraz pracy partnera poza granicami Polski. Mając świadomość istnienia roszczenia pozwana mogła poczynić oszczędności. W 2016 r. sprzedała dom za gotówkę. Winna więc była poczynić oszczędności celem spłaty ciążącego na niej zadłużenia.

Od otwarcia spadku upłynęło ponad 6 lat. Dalsze odkładanie w czasie możliwości pełnego zaspokojenia roszczeń powódki byłoby niesprawiedliwe.

Koszty procesu

O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie 3 sentencji wyroku biorąc pod uwagę art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 zdanie drugie k.p.c. Powódka przegrała sprawę w 60%, pozwana w 40%. W takim stosunku koszty procesu zostaną rozliczone przez Referendarza Sądowego po prawomocnym zakończeniu sprawy.

1 Obszerne omówienie kwestii nadużycia roszczenia o zachowek przedstawia P. K. w: Zachowek w polskim prawie spadkowym, Lexis Nexis, W. 2010, s. 353.

2 T. J., glosa do wyroku SN (...), PiP 2005, nr6, s.111 i nast.