Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 556/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Romana Mrotek

Sędziowie:

SSA Barbara Białecka (spr.)

SSO del. Gabriela Horodnicka - Stelmaszczuk

Protokolant:

St. sekr. sąd. Edyta Rakowska

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2018 r. w Szczecinie

sprawy S. P. i J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

przy udziale T. S.

o podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji płatników składek

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 10 maja 2017 r. sygn. akt IV U 1009/16

1.  oddala apelację,

2.  zasądza solidarnie od J. P. i S. P. kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych), tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym .

SSA Barbara Białecka SSA Romana Mrotek SSO del. Gabriela Horodnicka

- Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 556/17

UZASADNIENIE

Decyzją z 15 lipca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tj. emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe i ubezpieczenie zdrowotne ubezpieczonego T. S. jako pracownika zatrudnionego u płatnika składek S. P. i J. P. P.P.U.H. (...) S.C., wynosi kwoty wskazane, w wymienionych okresach, jak w treści decyzji.

Odwołanie od powyższej decyzji wnieśli S. P. i J. P. wskazując, że jest ona nieprawidłowa.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i o zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Wyrokiem z 10 maja 2017 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie oraz zasądził solidarnie od ubezpieczonychJ. P. i S. P. kwotę 4.800 zł, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowił następująco ustalony stan faktyczny i rozważania prawne.

W Przedsiębiorstwie Produkcyjno - Usługowo -Handlowym (...) s.c. S. i J. P. (1) w K. obowiązuje regulamin pracy i wynagradzania pracowników kutra rybackiego (...). Zgodnie z § 22 tego regulaminu, zatrudnieni pracownicy otrzymują wynagrodzenie w wysokości najniższego wynagrodzenia krajowego za urlop wypoczynkowy i pracę na jednostce, którego wysokość określa Minister Pracy i Polityki Społecznej. Zgodnie z § 23 regulaminu, dodatek dewizowy przysługuje pracownikom zatrudnionym na jednostce rybackiej w czasie rejsu łowczego. W § 24 i 25 regulaminu wskazano, że wysokość dodatku dewizowego ustala się w zależności od wartości sprzedanej ryby według następującej zasady: 0,2 x wartość sprzedanej ryby - (minus) wypłacone wynagrodzenie = złotowa wartość dodatku dewizowego. Zgodnie z § 26 regulaminu, rozliczenie wielkości należnego dodatku dewizowego następuje w okresach miesięcznych, na ostatni kalendarzowy dzień miesiąca. Zgodnie z § 30 i 31 regulaminu, podziału dodatku dewizowego na członków załogi dokonuje armator w umowie o pracę, przy czym w przypadku uczestnictwa w rejsie mniejszej ilości członków załogi, podziału nie rozliczonej kwoty dokonuje również armator.

T. S. był zatrudniony w latach 2009r. - 2012r. na stanowisku młodszego rybaka na kutrze (...). Stosunek pracy uległ rozwiązaniu za porozumieniem stron. Przez cały okres zatrudnienia T. S. miał wypłacone wynagrodzenie według wartości połowów. (...) s.c. S. iJ. P., odprowadzał od wynagrodzenia T. S. składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Jako podstawę wymiaru składek przyjmował kwotę najniższego wynagrodzenia oraz 25% dodatku przewyższającego to wynagrodzenie. Wobec płatnika składek Zakład Ubezpieczeń Społecznych wszczął postępowanie kontrolne. W jego wyniku w dniu 15 lipca 2016r wydał decyzję, w której ustalił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia zdrowotne za okresy: listopad 2009r., od marca 2010r. do sierpnia 2011r., od stycznia do czerwca 2012r., od sierpnia do listopada 2012r.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że odwołujący nie zakwestionowali arytmetycznych wyliczeń składek wskazanych w zaskarżonej decyzji. Istota sporu natomiast sprowadzała się do prawidłowego zakwalifikowania świadczenia pieniężnego wypłacanego przez płatnika składek byłemu pracownikowi T. S.. Sąd powołał treść przepisów art. 18 ust. 1 i 2 oraz art. 20 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Wskazał, że w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (tekst jednolity Dz. U z 2015r., poz. 2236 ze zm.) wymienione zostały przychody, od których składki na ubezpieczenia społeczne nie powinny być opłacane. W świetle § 2 ust. 1 pkt 17 w/w rozporządzenia, podstawy wymiaru składek nie stanowi równowartość dodatków dewizowych wypłacanych pracownikom zatrudnionym na morskich statkach handlowych i rybackich - w części odpowiadającej 75% dodatków. Sąd Okręgowy wyjaśnił, że zwolnienia z podstawy wymiaru składek zawarte w rozporządzeniu mają charakter przywileju, stanowiąc odstępstwo od zasady powszechności oskładkowania przychodów z tytułu stosunku pracy, a w konsekwencji powinny być interpretowane bez dokonywania wykładni rozszerzającej.

Zdaniem Sądu Okręgowego przeprowadzone postępowanie dowodowe bezsprzecznie wykazało, że świadczenie pieniężne wypłacane przez płatnika składek T. S. nie było dodatkiem dewizowym, w rozumieniu przepisu art. 38 ust. 1-2 ustawy z dnia 23 maja 1991r. o pracy na morskich statkach handlowych (tekst jednolity Dz. U. z 2014r., poz. 430), lecz stanowiło dodatkowe wynagrodzenie prowizyjne, o którym mowa w art. 37 ust. 2 tej ustawy. Sąd podkreślił, że pracodawca mógł pracownikom ustalić wynagrodzenie za pracę na statku rybackim z uwzględnieniem udziału w wartości złowionej i przetworzonej ryby oraz wykonanych usług, co wprost wynika z art. 37 ust. 2 powołanej ustawy. Jednak tak ustalone świadczenie pieniężne, niezależnie od mechanizmu jego obliczania i przyjętego nazewnictwa, zawsze stanowić będzie element składowy wynagrodzenia za pracę, od których pracodawca winien uiścić składki na ubezpieczenia społeczne w pełnej wysokości. Sąd Okręgowy wyjaśnił również, że pracodawca był uprawniony na podstawie art. 77 5 k.p. samodzielnie regulować warunki zwrotu należności z tytułu podróży służbowej swoich pracowników. Jednakże dodatek dewizowy w myśl art. 38 ustawy z dnia 23 maja 1991r. o pracy na morskich statkach handlowych przysługiwał wyłącznie z tytułu rekompensowania podstawowych wydatków pracownika w podróżach zagranicznych i był należny za czas przebywania pracownika w podróży morskiej poza krajem, niezależnie od warunków, sposobu czy efektywności świadczenia pracy. Również mógł on być ustalany w różnej wysokości w zależności od rangi pracownika, jednakże płacony jest za każdy dzień przebywania na morzu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd I instancji za słuszne uznał stanowisko organu rentowego.

O kosztach zastępstwa procesowego, orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Z powyższym wyrokiem nie zgodził się płatnik składek. W wywiedzionej apelacji zarzucił rozstrzygnięciu naruszenie art. 77 5 § 3 kodeksu pracy, art. 38 ustawy Praca na morskich statkach handlowych (t.j. Dz. U. z 2014 poz. 430), § 2 ust. 1 pkt 11 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe poprzez nieprawidłowe zastosowanie wyżej wskazanych przepisów prawa i przyjęcie, iż wypłacany przez skarżących dodatek dewizowy nie miał charakteru prawnego „dodatku dewizowego” korzystającego z prawa do wyłączenia z podstawy wymiaru składek 75% wartości tego dodatku.

W uzasadnieniu apelujący podnieśli, że zgodnie z art. 77 5 § 3 k.p. mieli pełne prawo do samodzielnego uszczegółowienia i uregulowania warunków zwrotu należności z tytułu podróży służbowej – warunków wypłacania „dodatku dewizowego” i to uczynili.

Wysokość dodatku dewizowego była ustalana zgodnie z przyjętym regulaminem wynagradzania. T. S. został zapoznany z treścią regulaminu wynagradzania oraz każdego miesiąca dostarczano mu informacji na temat wysokości podstawy naliczania składek na ubezpieczenia oraz kwoty tych składek w części, jaka była potrącana z jego wynagrodzenia, jak i jaką część opłaca pracodawca. Taka informacja była również zamieszczana na dokumencie PIT – 11. T. S. przez cały okres zatrudnienia godził się z tym, że z jego dochodu wykazanego na liście płac (obejmującego wynagrodzenie oraz 100% dodatku dewizowego) nie były potrącane składki w pełnej wysokości, lecz tylko od wynagrodzenia i 25% dodatku dewizowego.

Apelujący zakwestionowali także wysokość kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego zasądzonych w wyroku, Sąd nie dokonał należytej oceny wartości przedmiotu sporu, w toku procesu została zakwestionowana przez skarżących, wobec czego apelujący wnieśli o zbadanie wartości przedmiotu sporu.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od wnioskodawców na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, uzasadnionym jest stwierdzenie, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo zebrał i ocenił materiał dowodowy, prawidłowo ustalił stan faktyczny i zastosował przepisy prawa. Prawidłowo dokonane ustalenia faktyczne oraz należycie umotywowaną ocenę prawną sporu Sąd Apelacyjny w całości aprobuje, przyjmując je za własne oraz w pełni podzielając wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Nie podziela natomiast argumentacji i wniosków skarżącej podniesionych w treści złożonej w sprawie apelacji. Apelujący nie zarzucili Sądowi Okręgowemu naruszenia jakichkolwiek przepisów postępowania, zarzucili natomiast naruszenie przepisów materialnych poprzez ich błędną wykładnię.

Sąd Apelacyjny w całości podziela pogląd wyrażony w wyroku tutejszego Sądu z dnia 8 października 2015 r. (sygn. akt III AUa 1001/14), w którym rozpoznawane było odwołanie płatnika składek S. P. i J. P. od decyzji organu rentowego ustalającej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia zdrowotne. Organ rentowy po przeprowadzeniu kontroli u płatnika składek stanął również na stanowisku, że przychód ubezpieczonego nazywany przez płatnika składek dodatkiem dewizowym w rzeczywistości nie ma takiego charakteru.

W powołanej sprawie wyjaśniono, że wynagrodzenie zainteresowanego – analogicznie jak w niniejszej sprawie - składało się z dwóch elementów – wynagrodzenia minimalnego i dodatku dewizowego. W skład wynagrodzenia za pracę mogą wchodzić różne składniki. Podstawą jest wynagrodzenie zasadnicze, które płatnik składek wypłacał w minimalnej wysokości. Nadto w skład wynagrodzenia mogą wchodzić najróżniejsze dodatki do wynagrodzenia, premie, nagrody czy też inne świadczenia. Dodatki do wynagrodzenia mogą mieć charakter stały, ale także mogą być przyznawane fakultatywnie czy okresowo. Obowiązek ich wypłaty może wynikać wprost z przepisów ustawy, ale także mogą być przyznawane zgodnie z uregulowaniami danego zakładu pracy. Taka sytuacja miała miejsce u płatnika, gdyż to w regulaminie wynagrodzenia u niego obowiązującym określano sposób przyznawania dodatku dewizowego. Ten składnik wynagrodzenia nie odpowiada jednak definicji, którą zawiera art. 38 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych. Zgodnie z tym przepisem dodatek dewizowy wypłacany jest pracownikowi w celu rekompensowania podstawowych wydatków tego pracownika w podróżach zagranicznych oraz za czas przebywania pracownika w podróży morskiej poza krajem. Przepis ten wyraźnie wskazuje charakter dodatku dewizowego, który bezsprzecznie związany jest z odbywaniem przez pracownika podróży zagranicznych. Ponadto dodatek ten wypłacany jest za czas przebywania pracownika w podróży morskiej poza krajem. Pracownik odbywający podróż służbową, tzn. wykonujący powierzone mu obowiązki poza stałym miejscem świadczenia pracy, ma prawo do diety rekompensującej zwiększone w takiej sytuacji faktycznej wydatki na wyżywienie i nocleg. Tego rodzaju funkcja tej należności powoduje, że wolą ustawodawcy wyłączona jest ona m.in. z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2009r., sygn. I UK 122/09, OSNP 2011/9-10/136). Sąd rozpoznający sprawę wskazał, że konstrukcja wskazywanego w regulaminie wynagradzania dodatku dewizowego miała na celu zwiększenie wydajności pracowników (łowienie większej ilości ryb). W tym świetle, wypłacanemu przez płatnika składek świadczeniu nie można przypisać charakteru dodatku dewizowego. Nie stanowi naruszenia prawa do swobodnego kształtowania treści stosunku pracy i ustalania poszczególnych składników wynagrodzeń, prawidłowa kwalifikacja prawna określonego składnika wynagrodzenia. Swoboda ta nie oznacza przyzwolenia na niewłaściwe stosowanie obowiązujących przepisów prawa poprzez przyporządkowanie niewłaściwej instytucji prawnej do rzeczywiście występującego stanu faktycznego, czy też opieranie się na nazewnictwie, a nie faktycznym charakterze składników wynagrodzenia. Swoboda ta oznacza natomiast m.in. możliwość ustalenia składnika wynagrodzenia uzależniającego jego wysokość od udziału w wartości złowionej i przetworzonej ryby oraz wykonywanych usług. Tak ustalone świadczenie pieniężne, niezależnie od mechanizmu jego obliczania i przyjętego nazewnictwa, zawsze stanowić będzie element składowy wynagrodzenia za pracę, od którego pracodawca powinien odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne w pełnej wysokości. Mimo, że regulamin wynagradzania u płatnika przedstawiał w sposób szczegółowy tryb przyznawania dodatku, a także sposób obliczania jego wysokości, to przez zastosowanie nazwy „dodatku dewizowego”, nie można tak tego składnika wynagrodzenia zakwalifikować. Nie jest tu wystarczające również powoływanie się na zasadę swobody umów, gdyż postanowienia nie mogą być sprzeczne ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem prawa. To, że zainteresowany nie kwestionował takiego przyznawania wynagrodzenia i dodatku, nie może prowadzić do ustaleń sprzecznych z tym, co wynika ze stanu faktycznego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny również w niniejszej sprawie nie znalazł podstaw do tego, by dodatek wypłacany zainteresowanemu oprócz otrzymywanego wynagrodzenia, zakwalifikowany mógł zostać jako dodatek dewizowy, o którym mowa w przepisie art. 38 ust. 1-2 ustawy z dnia 23 maja 1991r. o pracy na morskich statkach handlowych (tekst jednolity Dz. U. z 2014r., poz. 430). Płatnik składek nie był uprawniony do zastosowania, przy obliczaniu wymiaru i odprowadzaniu składek przepisu § 2 ust. 1 pkt 17 powoływanego wcześniej rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998r. Dodatek otrzymywany przez T. S. nie miał charakteru dodatku dewizowego, lecz stanowił dodatkowe wynagrodzenie prowizyjne, które uzależnione było od wartości złowionej ryby (tzw. part) a więc w całości powinno stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Wypłata dodatku dewizowego uzależniona jest od odbywania podróży zagranicznej przez statek, który stanowi normalne miejsce pracy pracownika, wchodzącego w skład załogi tego statku. Płatnik składek natomiast bezsprzecznie wypłatę takiego dodatku uzależniał od ilości sprzedanych ryb. Samo nazwanie w obowiązującym regulaminie tego dodatku mianem „dodatku dewizowego” nie powoduje jednakże nadania mu takiego charakteru pod względem prawnym. Co więcej, zgodnie z zapisami zawartymi w regulaminie, w sytuacji, gdy rejs odbywał się w zmniejszonym składzie osobowym, armator rozdzielał należny dodatek dewizowy nieobecnego pracownika na pozostałych uczestników rejsu.

Pracodawca oczywiście ma możliwość ustalić wynagrodzenie pracowników uwzględniając wartość sprzedanej ryby, jednakże takie świadczenie stanowi element składowy wynagrodzenia za pracę, od których pracodawca winien odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne w pełnej wysokości. Dodatek dewizowy natomiast wypłacany jest za każdy dzień przebywania w morzu, a niewątpliwie to kryterium nie było stosowane przez płatnika składek przy wyliczaniu wysokości dodatku dewizowego.

Odnosząc się do zarzutu dotyczącego wadliwego obliczenia wartości przedmiotu sporu wskazać należy, że apelujący w żaden sposób nie wskazali na czym – w ich ocenie – polega błąd w przyjętej przez Sąd Okręgowy wartości. Co więcej, przepis art. 25 § 1 i 2 k.p.c. stanowi podstawę do dokonania sprawdzenia przez sąd wartości przedmiotu sporu i jednocześnie zakreśla granice czasowe tej kontroli. Mianowicie, sąd może na posiedzeniu niejawnym sprawdzić wartość przedmiotu sporu oznaczoną przez powoda i zarządzić w tym celu dochodzenie. Po doręczeniu pozwu sprawdzenie nastąpić może jedynie na zarzut pozwanego, zgłoszony przed wdaniem się w spór, co do istoty sprawy. Zgodnie natomiast z art. 26 k.p.c., po ustaleniu w myśl artykułu poprzedzającego, wartość przedmiotu sporu nie podlega ponownemu badaniu w dalszym toku postępowania. Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie zobowiązał organ rentowy do wyjaśnienia sposobu wyliczenia wartości przedmiotu sprawy, a w szczególności do określenia łącznej wartości różnicy składki pomiędzy składką ustaloną przez organ rentowy a składką zapłaconą przez ubezpieczonych. W wyniku wykonania zobowiązania organ rentowy podał, że wartość przedmiotu sporu liczona jako wartość należnych składek za sporny okres wynosi 64 171 zł. Powyższe oznacza, że wartość przedmiotu sporu została sprawdzona przez Sąd I instancji. W związku z tym wartość przedmiotu sporu odnośnie do roszczenia zgłoszonego w pozwie ustabilizowała się i Sąd drugiej instancji nie miał podstaw do jej modyfikowania.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny uznał apelację płatnika za nieuzasadnioną i na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił ją w całości.

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § k.p.c. w zw. z art. 98 i art. 99 k.p.c., ich wysokość ustalając na podstawie § 2 ust. 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz.1804 ze zm.).

SSA Barbara Białecka SSA Romana Mrotek SSO del. Gabriela Horodnicka

- Stelmaszczuk