Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 89/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący - Sędzia

SA Elżbieta Czaja

Sędziowie:

SA Małgorzata Pasek

SO del. do SA Jacek Chaciński (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Krzysztof Wiater

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2019 r. w Lublinie

sprawy Z. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o wysokość emerytury i kapitału początkowego

na skutek apelacji Z. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 18 grudnia 2018 r. sygn. akt VI U 1109/17

oddala apelację.

Jacek Chaciński Elżbieta Czaja Małgorzata Pasek

Sygn. akt III AUa 89/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2018 r. Sad Okręgowy w Radomiu oddalił odwołanie Z. M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 11 października 2017 r. i 9 października 2017 r. dotyczących wysokości emerytury i kapitału początkowego.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

Z. M., urodzony (...), w dniu 9 grudnia 2006 roku złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w R. wniosek o ustalenie kapitału początkowego.

Decyzją z 4 marca 2010 roku, nr(...), organ rentowy ustalił wnioskodawcy kapitał początkowy na kwotę 135.179,11 zł, przyjmując do jego ustalenia 29 lat 2 miesiące i 3 dni okresów składkowych, 1 miesiąc okresów nieskładkowych oraz wwpw przyjęte z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. 1980-1989 roku w wysokości 85,35%.

W dniu 24 lipca 2017 roku Z. M. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w R. wniosek o ponowne ustalenie kapitału początkowego podnosząc w nim, że domaga się ustalenia kapitału początkowego przy przyjęciu wynagrodzenia zastępczego za 1984 rok pracowników M. B. i Z. T., kiedy to pracował na kontrakcie zagranicznym, zaś w dniu 1 września 2017 roku skarżący złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury.

Decyzją z 9 października 2017 roku, nr (...), organ rentowy dokonał ponownego ustalenia kapitału początkowego wnioskodawcy ustalając jego wysokość na 137.958,81 zł i przyjmując do jego ustalenia 29 lat 2 miesiące i 3 dni okresów składkowych, 1 miesiąc okresów nieskładkowych oraz wwpw przyjęte z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. 1977-1986 roku w wysokości 87,98%. Dodatkowo wskazano, że wniosek o przeliczenie kapitału z uwzględnieniem wskazanych w nim pracowników został załatwiony odmownie, natomiast ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego wynikało ze złożonego wniosku o emeryturę i zmianę przepisów w tym zakresie, natomiast decyzją z 11 października 2017 roku, nr (...) przyznano wnioskodawcy prawo do emerytury od 1 października 2017 roku, tj. od dnia wejścia w życie znowelizowanych przepisów i ustalono jej wysokość w oparciu o art. 26 ustawy emerytalnej na kwotę 2.641,29 zł brutto miesięcznie.

Z. M. w okresie od 23 lipca 1980 roku do 15 lipca 1990 roku był zatrudniony w (...) Spółdzielni (...) w R. na stanowisku kierowcy. W okresie zatrudnienia od 20 kwietnia 1984 roku do 16 grudnia 1984 roku był oddelegowany do pracy w Iraku. Bezpośrednio przed wyjazdem wnioskodawca pracował jako kierowca samochodu marki Ż., na stanowisko takie został również przyjęty po powrocie z budowy eksportowej. Zmiana stanowiska skarżącego nastąpiła dopiero z dniem 1 grudnia 1986 roku, kiedy to powierzono mu obowiązki kierowcy ciągnika U. (...) z takimi samymi warunkami wynagrodzenia jak na stanowisku kierowcy pojazdu Ż.. Zmiana wynagrodzenia wnioskodawcy nastąpiła dopiero z dniem 1 stycznia 1988 roku, kiedy to w jego angażach pojawiło się rozróżnienie dotyczące okresu prowadzenia samochodu marki A. oraz samochodu marki Ż.. Bezpośrednio przed wyjazdem na budowę eksportową wnioskodawca w styczniu 1984 roku zarobił 13.156 zł, w lutym 1984 roku – 9.449 zł, zaś w marcu 1984 roku – 13.703 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołania wnioskodawcy nie są zasadne i jako takie podlegały oddaleniu.

Sąd wskazał, że zgodnie z przepisem art. 173 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2018.1270) dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

W myśl przepisu art. 174 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1)  okresy składkowe, o których mowa w art. 6,

2)  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5,

3)  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12,
w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2, czyli
w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed 01 stycznia 1999 roku (art. 174 ust. 3). Do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 roku (art. 174 ust. 7). Przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24 % tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku. Współczynnik ten oblicza się według ustalonego w ustawie wzoru (art. 174 ust. 8). Wzór ten przewiduje uwzględnienie m.in. wieku ubezpieczonego oraz osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku stażu ubezpieczeniowego, który oznacza udowodniony okres składkowy i nieskładkowy. Zgodnie z art. 174 ust. 9a ustawy emerytalno-rentowej, staż ubezpieczeniowy i wymagany staż,
o których mowa w ust. 8, określa się w dniach, jeżeli jest to dla ubezpieczonego korzystniejsze.

Zasadą jest przy tym, stosownie do treści art. 15 ust. 1 cyt. ustawy, że podstawę wymiaru stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne. Wynagrodzenie uwzględnianie w podstawie wymiaru kapitału początkowego nie może zatem budzić wątpliwości co do jego wysokości i faktycznej wypłaty.

W myśl art. 116 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U.2018.1270) do wniosku
w sprawie przyznania świadczeń powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Także art. 117 ustawy emerytalnej wskazuje, iż okresy składkowe, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2-9 i ust. 2 pkt 1 lit. b-d, pkt 2 lit. d i pkt 4-17, mogą być uwzględnione, jeżeli zostały udowodnione dokumentami (zaświadczeniami) lub wpisami w legitymacji ubezpieczeniowej bądź uznane orzeczeniem sądu.

Sposób dowodzenia twierdzeń ubezpieczonego domagającego się ustalenia kapitału początkowego objęty jest regulacją § 21 i 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania
o świadczenia emerytalno-rentowe i wypłaty z tych świadczeń (Dz.U.2011.237.1412). Przepis § 21 przewiduje, że środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Natomiast zgodnie z § 22 tego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa lub legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

W odróżnieniu od poprzedniego rozporządzenia wykonawczego (z dnia 07 lutego 1983 roku) przepisy te nie przewidują więc zamkniętego katalogu środków dowodowych stwierdzających wysokość zarobków; organ rentowy nadal może w tym zakresie opierać się jednak wyłącznie o dowody z dokumentów.

Niemniej przepisy regulujące postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe przed organem rentowym nie mają jednak zastosowania w postępowaniu sądowym, które regulowane jest przepisami ustawy z 17 listopada 1964 roku - Kodeks postępowania cywilnego. Ewentualne ograniczenia dowodowe mogą wynikać jedynie z przepisów tego Kodeksu. Zgodnie zaś z treścią przepisu art. 473 k.p.c., w postępowaniu przed sądami pracy
i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego.

Okresy zatrudnienia i osiągane wynagrodzenie mogą być zatem udowadniane wszystkimi środkami dostępnymi w procesie cywilnym.

Sąd podniósł, że ponadto sposób ustalania podstawy wymiaru świadczeń precyzuje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz.U.1989.11.63). Powołany przez organ rentowy § 10 rozporządzenia stanowi, że jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

1) kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne
w kraju, albo

2) jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. - kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę.

Zdaniem Sądu I instancji w rozpoznawanej sprawie materiał dowodowy, w szczególności dowody z dokumentów zawartych w aktach osobowych wnioskodawcy oraz w jego aktach emerytalnych, w sposób niebudzący wątpliwości wykazały, że wnioskodawca przed wyjazdem za granicę, tj. przed 20 kwietnia 1984 roku wykonywał pracę na stanowisku kierowcy Ż.. Świadczą o tym: angaż z dnia 23 lipca 1980 roku oraz pismo z dnia 3 grudnia 1986 roku i angaż z dnia 5 grudnia 2018r., w których wprost wskazuje się wnioskodawcę jako kierowcę samochodu Ż.. Sąd podniósł, że co prawda tak wnioskodawca, jak i powołani świadkowie twierdzili, że bezpośrednio przed wyjazdem na budowę eksportową wnioskodawca pracował jako kierowca autobusu, a w związku z tym miał pobierać wyższe wynagrodzenie, niemniej w jego aktach osobowych brak jest wzmianki o zmianie powierzonego mu samochodu, zaś angaż ustalający wysokość wynagrodzenia za kierowanie pojazdem markiA. pochodzi dopiero z daty 1 stycznia 1988 roku. Mając powyższe na uwadze, Sąd nie dał wiary oświadczeniu wnioskodawcy, że przed wyjazdem na budowę eksportową pracował w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy autobusu. W ocenie Sądu nawet jeśli uznać to oświadczenie za wiarygodne, to ani wnioskodawca, ani też żaden z powołanych świadków, nie wskazali z pewnością, od kiedy wnioskodawca jeździł autobusem. W takim stanie rzeczy Sąd uznał, że ostatnim zajmowanym przez wnioskodawcę stanowiskiem przed wyjazdem do pracy za granicę było stanowisko kierowcy Ż.. Na czas budowy eksportowej wnioskodawca pozostawał w dalszym ciągu w zatrudnieniu u ww. pracodawcy, dlatego też – w świetle cyt. wyżej przepisu – wątpliwości Sądu nie budzi, że do wyliczenia wynagrodzenia zastępczego wnioskodawcy (mającego wpływ na obliczenie podstawy wymiaru jego świadczenia emerytalnego) za okres pracy za granicą pod uwagę winno być wzięte wynagrodzenie przysługujące w tym okresie pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, a więc na stanowisku kierowcy Ż.. Sąd zauważył również, że ze znajdujących się w aktach rentowych kart wynagrodzeń, wynika, że wnioskodawca w okresie bezpośrednio poprzedzającym wyjazd na budowę eksportową osiągał wynagrodzenie porównywalne z wynagrodzeniem Z. K., a nie Z. T., który osiągał najwyższe wynagrodzenia. Dla porównania należy przy tym wskazać, że różnica pomiędzy wynagrodzeniem wnioskodawcy a Z. T. wynosiła w styczniu 1984 roku – 4.779 zł, w lutym 1984 roku – 8.743 zł, zaś w marcu 1984 roku – 1.584 zł. Różnica w wynagrodzeniach wnioskodawcy i Z. K. w tym samym okresie była następująca: Z. K. zarobił więcej od wnioskodawcy w styczniu 1984 roku o 1408 zł, w lutym 1984 roku o 732 zł, natomiast wnioskodawca zarobił więcej w marcu 1984 roku o 2928 zł.

Zdaniem Sądu brak było zatem podstaw do uwzględnienia wniosku Z. M. i przyjęcia wynagrodzenia Z. T. jako wynagrodzenia zastępczego. Sąd podkreślił, że nawet jeżeli przyjąć, że wnioskodawca wykonywał bezpośrednio przed wyjazdem takie same prace jak Z. T., to z analizy kart wynagrodzeń wynika, że w całym okresie zatrudnienia otrzymywał on wynagrodzenie znacznie niższe niż ww. Z. T..

Z tych względów na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c. i powołanych powyżej przepisów Sąd Okręgowy oddalił odwołania o czym orzekł jak w sentencji wyroku.

Z wyrokiem tym nie zgodził się wnioskodawca. Wniósł apelację. Zaskarżył wyrok w całości zarzucając błędne ustalenie stanu faktycznego oraz brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego a w szczególności zeznań świadków.

Mając na względzie te zarzuty wnioskodawca wniósł o „uchylenie zaskarżonego wyroku, uwzględnienie apelacji i zmianę wyroku zgodnie z żądaniem zawartym w pozwie lub ponowne rozpatrzenie”.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji oraz ocenę prawną dokonaną przez ten Sąd.

Apelacja zarzucając Sądowi I Instancji dowolność oceny dowodów stanowi jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami tego Sądu i dokonaną oceną dowodów.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji dokonał oceny zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów określonej w treści art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd ten, w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważył materiał dowodowy jako całość, dokonując wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odniósł je do pozostałego materiału dowodowego (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 roku, II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000/17/655; Kodeks Postępowania Cywilnego. Komentarz, T. Ereciński (red.), Lexis Nexis 2007, str. 552 i nast.).

Odnosząc się do zarzutów braku wszechstronnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego oraz błędu w ustaleniach faktycznych, Sąd Apelacyjny stwierdził brak podstaw do ich uwzględnienia. Zarzuty wnioskodawcy sformułowane w środku odwoławczym ocenić należy, jako dowolną, nie popartą żadnymi dowodami polemikę z prawidłowymi, acz niekorzystnymi dla apelującego, ustaleniami faktycznymi Sądu Okręgowego, opartymi o wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego.

Zgodnie z przywołanym już przez Sąd Okręgowy § 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

1) kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne
w kraju, albo

2) jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. - kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę.

Ocena, czy dany pracownik był zatrudniony w takim samym lub podobnym charakterze wymaga ustalania zarówno zakresu obowiązków jak i wysokości oraz składników wynagrodzenia przez niego uzyskiwanego.

Jak wynika z akt osobowych Z. T. miał on ustaloną inną (wyższą) kategorię zaszeregowania. W angażu z dnia 1 grudnia 1981 r. przyznano mu stawkę za godzinę 19,20 w kategorii VI. Wnioskodawca z kolei miał - jak wynika z angażu z dnia 23 lipca 1980 r. - stawkę płacy zasadniczej dużo niższą bo 11,60 zł i był zaszeregowany do kategorii V. Istotne różnice w wysokości wynagrodzenia wynikają także z porównania miesięcznych wynagrodzeń wskazanych w listach płac, przy czym nie dotyczy to tylko trzech miesięcy 1984 r. ale także okresu wcześniejszego. W aktach organu rentowego zachowały się bowiem karty wynagrodzeń dotyczące całego okresu zatrudnienia wnioskodawcy oraz Z. T.. Nadto w świadectwie pracy Z. T. z 30 czerwca 1987 r. wskazano, że miał ustaloną stawkę za godzinę 145 z dzienne za jazdę samochodem z przyczepą. W angażu wnioskodawcy z 23 lipca 1980 r. podano, że zatrudniono go w charakterze kierowcy samochodum. Z.. Jak wynika z zeznań świadka K. K. Z. K. w związku z tym, że nie miał uprawnień na duże samochody jeździł Ż. i N.. Z analizy dokonanej przez Sąd Okręgowy wynika, że wnioskodawca uzyskiwał wynagrodzenia zbliżone do wynagrodzeń Z. K..

Kwestia obsługi autobusu ma znaczenie marginalne, albowiem świadkowie K. K. i Z. W. zeznali, że autobus był wykorzystywany okazjonalnie. Używany był do przewozu pracowników na wycieczki oraz do sanatorium.

W świetle powyższych uwag ocena materiału dowodowego dokonana przez Sad I instancji jest prawidłowa i nie przekracza ram, o których mowa w art.233 k.p.c. Prawidłowo w związku z tym Sąd I instancji uznał, że pracownikiem, którego stanowisko i zarobki mogą być porównane do wnioskodawcy jest Z. K..

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na podstawie art.385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.