Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 kwietnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2019 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa Banku (...) spółki akcyjnej w W.

przeciwko A. C.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 5 czerwca 2018 r. sygn. akt I C 1153/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 80.351, 37 złotych (osiemdziesiąt tysięcy trzysta pięćdziesiąt jeden złotych trzydzieści siedem groszy) oraz odsetki umowne w wysokości czterokrotności stopy lombardowej, lecz nie wyższej od dwukrotności odsetek ustawowych od kwot:

- 89.502,47 złotych (osiemdziesiąt dziewięć tysięcy pięćset dwa złote czterdzieści siedem groszy) od 1 września 2016 do 16 stycznia 2017,

- 83.502,47 złotych (osiemdziesiąt trzy tysiące pięćset dwa złote czterdzieści siedem groszy) od 17 stycznia 2017 do 28 marca 2017,

- 81.502,47 złotych (osiemdziesiąt jeden tysięcy pięćset dwa złote czterdzieści siedem groszy) od 29 marca 2017 do 30 maja 2017,

- 79.502, 47 złotych (siedemdziesiąt dziewięć tysięcy pięćset dwa złote czterdzieści siedem groszy) od 31 maja 2017 do 23 listopada 2017,

- 77.502, 47 złotych (siedemdziesiąt siedem tysięcy pięćset dwa złote czterdzieści siedem groszy) od 24 listopada 2017 do 27 grudnia 2017,

- 76.302,47 złotych (siedemdziesiąt sześć tysięcy trzysta dwa złote czterdzieści siedem groszy) od 28 grudnia 2017 do 2 września 2018,

- 75.802,47 złotych (siedemdziesiąt pięć tysięcy osiemset dwa złote czterdzieści siedem groszy) od 3 września 2018,

a w pozostałym zakresie powództwo oddala;

II.  oddala apelację w pozostałej części.

Ryszard Iwankiewicz Małgorzata Gawinek Leon Miroszewski

Sygn. akt I ACa 535/18

UZASADNIENIE

Powód Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. 27 września 2017 w elektronicznym postępowaniu upominawczym wniósł o zasądzenie od pozwanej A. C. kwoty 94 051,37 zł, w tym kwot;

- 89 502,47 zł z odsetkami umownych w wysokości czterokrotności stopy lombardowej, lecz nie wyższych od dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetek maksymalnych za opóźnienie) za okres od 1 września 2016 do dnia zapłaty,

- 2 193,49 zł tytułem odsetek karnych,

- 2 355,41 zł tytułem odsetek umownych.

Powód dochodził tych należności jako niespłaconej części kredytu i należności ubocznych, udzielonego pozwanej zgodnie z umową z 8 sierpnia 2011, którą powód wypowiedział w związku z zaprzestaniem przez pozwaną ratalnych spłat.

Sąd Rejonowy Lublin Zachód w Lublinie 27 września 2017 wydał nakaz zapłaty.

Pozwana wniosła sprzeciw, wobec powyższego, postanowieniem z 29 marca 2017 Sąd Rejonowy przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie, jako właściwemu z uwagi na miejsce zamieszkania pozwanej.

Pozwana w sprzeciwie wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu według norm przypisanych. Przyznała że 8 czerwca 2014 zawarła z powodem umowę o kredyt, który regularnie spłacała do końca 2015. Podała jednak, że z powodu przejściowych problemów finansowych od pewnego czasu nie mogła systematycznie spłacać kredytu; między stronami nastąpiła wymiana stanowisk na temat restrukturyzacji kredytu, jednak z przyczyn leżących po stronie powoda okazało się to niemożliwe.

Strona powodowa wobec częściowej spłaty kredytu w toku sprawy cofnęła powództwo co do kwoty 10 000 zł (wpłaty: 16 stycznia 2017 - 6 000 zł, 28 marca 2017 - 2 000 zł, 30 maja 2017 - 2 000 zł).

Powódka wniosła więc o zasądzenie od pozwanej kwoty 84 051,37 zł na którą składają się kwoty:

- 79 502,47 zł - należność główna,

- 2 355,41 zł – odsetki umowne,

- 2.193, 49 zł - odsetki karne

oraz o zasądzenie odsetek umownych w wysokości czterokrotności stopy lombardowej, lecz nie wyższych od dwukrotności odsetek ustawowych, od kwot;

- 83 502,47 zł za okres od 17 stycznia 2017 do 28 marca 2017,

- 81 502,47 zł od 29 marca 2017 do 30 maja 2017,

- 79 502,47 zł od 31 maja 2017 do dnia zapłaty (k- 42- 43).

Powód wobec kolejnych wpłat pozwanej - 23 listopada 2017 kwoty 2 000 zł oraz 27 grudnia 2017 1 200 zł – cofnął pozew, co do kwoty 3 200 zł, zarachowując ją na poczet należności głównej (k- ty 64 i 119).

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z 5 czerwca 2018, w sprawie I C 1153/17:

I. umorzył postępowanie, co do kwoty 13 200 zł;

II. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 80 851,37 zł oraz odsetki umowne w wysokości czterokrotności stopy lombardowej, lecz nie wyższych od dwukrotności odsetek ustawowych od kwot:

- 89 502,47 zł za okres od 1 września 2016 do 16 stycznia 2017,

- 83 502,47 zł od 17 stycznia 2017 do 28 marca 2017,

- 81 502,47 zł od 29 marca 2017 do 30 maja 2017,

- od 21 maja 2017 roku do dnia zapłaty;

III. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 11951,17 zł tytułem kosztów procesu;

IV. odstąpił od obciąża pozwanej kosztami sądowymi należnymi Skarbowi Państwa.

Sąd ten ustalił, że 8 sierpnia 2014, na wniosek pozwanej, została zawarta umowa kredytu gotówkowego na cel konsumpcyjny nr (...) z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W.. Zgodnie z treścią umowy, powód zobowiązał się do udzielenia pozwanej kredytu gotówkowego na cele konsumpcyjne w wysokości 100.000 zł, z okresem kredytowania do 8 sierpnia 2022. Pozwana zobowiązała się do spłaty kredytu w miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych, których wysokość oraz terminowość spłat została zawarta w postanowieniach przedmiotowej umowy. W związku z brakiem terminowości spłat zadłużenia, zgodnie z treścią umowy, 23 sierpnia 2016 powód wysłał pozwanej przedsądowe wezwanie do zapłaty całości zadłużenia. W odpowiedzi pozwana zobowiązała się do uiszczenia do 30 września 2016 50% kapitału, a następnie w miesięcznych ratach kwoty w wysokości 10.000 zł. Pozwana nie wywiązała się ze zobowiązania do spłaty zadłużenia w wysokości 50% kapitału. Zaczęła dokonywać nieregularnych wpłat w dowolnej wysokości:

- 16 stycznia 2017 w kwocie 6.000 zł,

- 28 marca 2017 w kwocie 2.000 zł,

- 30 maja 2017 w kwocie 2.000 zł,

- 23 listopada 2017 w kwocie 2 000 zł,

- 27 grudnia 2017 w kwocie 1 200 zł.

Powyższe kwoty zaliczone zostały na poczet należności głównej, która po uwzględnieniu wszystkich wpłat wynosi 80 851,37 zł

Sąd zwrócił uwagę, że pozwana w korespondencji z powódką sygnalizowała swoją trudną sytuację finansową, wnioskując o zawarcie ugody w zakresie restrukturyzacji zobowiązania. Powód nie przystał na propozycję, z uwagi na wątpliwą wiarygodność dłużniczki.

Sąd Okręgowy wskazał, że powyższe ustalenia nie były sporne. Pozwana zgodnie z umową otrzymała kredyt i w 2015 z uwagi na sytuację rodzinną i majątkową zaprzestała jego spłaty. Bank zgodnie z warunkami umowy wypowiedział ją. Roszczenie stało się wymagalne 4 maja 2016. Zgodnie z umową powódka była uprawniona do domagania się odsetek umownych i karnych, a na podstawie art. 359 § 2 ¹ kc do dochodzenia dalszych odsetek. Dlatego mając na uwadze przedłożone w sprawie dowody Sąd Okręgowy stwierdził, że orzekł jak w punkcie drugim wyroku.

Na podstawie art. 355 § 1 kc, wobec cofnięcia powództwa łącznie do kwoty 13 200 zł Sąd w punkcie pierwszym wyroku umorzył postępowanie. Jednakże wobec zaspokojenia w tym zakresie roszczenia w toku procesu, Sąd uznał, że stroną przegrywającą spór, także w tym zakresie, jest pozwana, co stanowiło uzasadnienie orzeczenia o kosztach na podstawie art. 98 kpc (punkt trzeci wyroku). Sąd wskazał, że powódka występując na drogę sądową uiściła wpis w kwocie 4 703 zł. Koszty zastępstwa procesowego zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804), wynoszą 7 200 zł, do tego kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, oraz 14,70 zł tytułem opłaty manipulacyjnej.

Pozwana wywiodła apelację od rozstrzygnięć zawartych w punktach drugim i trzecim tego wyroku wnoszę o ich zmianę poprzez orzeczenie, że roszczenie główne dłużnik zapłaci w ratach płatnych comiesięcznie przez okres trzech lat (36 rat) począwszy od następnego miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia, z możliwością wcześniejszego uregulowania długu, a w odniesieniu do punktu trzeciego wyroku - w oparciu o przepis art.102 kpc - o zwolnienie pozwanej z kosztów procesu w części dotyczącej zwrotu kosztów procesu poniesionych przez powoda, kierując się zasadami słuszności.

Skarżąca zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mających wpływ na jego treść polegający na pominięciu przez Sąd istotnych okoliczności dotyczących warunków osobistych pozwanej, a w szczególności jej ciężkiej sytuacji finansowej i życiowej skutkującej niemożnością spłaty kredytu w terminie bez istotnego uszczerbku dla sytuacji finansowej jej samej jak i rodziny, pominięciu faktu, że pozwana spłacała w miarę możliwości zaległe raty kredytu oraz faktu, że wierzyciel wykorzystując swoją dominującą pozycję odmówił rokowań w przedmiocie restrukturyzacji zadłużenia pomimo, że pozwana dawała rękojmię uregulowania zadłużenia w realnych terminach - co w konsekwencji spowodowało bezwarunkowe zasądzenie spłaty zadłużenia i obciążenie pozwanej całością kosztów procesu na rzecz strony powodowej.

Nadto pozwana wskazała, że Sąd dopatrzył się okoliczności, w oparciu o które pozwana została zwolniona z kosztów sądowych w całości, jednak okoliczności takich nie dostrzegł zasądzając blisko 12.000zł kosztów procesu, pomimo że w sprawie niewątpliwie zaistniały przesłanki o jakich mowa w art. 102 kpc pozwalające na zwolnieniu pozwanej z tych kosztów także. Powód pomimo nalegań pozwanej i świadomości, że znajduje się ona w trudnej sytuacji finansowej, skierował sprawę na drogę sadową i to korzystając z zewnętrznej kancelarii prawnej, co dodatkowo generowało koszty zadłużenia, a co pozwana uznaje za

dodatkowa nieuzasadniona szykanę, co nie zasługuje na uwzględnienie przez Sąd w świetle art.5 kc i powołanej wyżej zasady słuszności. Pozwana wskazała, że wnioskowała na rozprawie o zwolnienie jej także z części kosztów, mówiąc o tym także w swoim ostatnim słowie, nie ma jednak pewności czy ta uwaga znalazła się w protokole rozprawy.

Pozwana podała, że czyniła starania aby zrestrukturyzować zadłużenie i pozostając w zwłoce regulowała je, co dowodzi tego, że miała wole uregulowania długu i ma ją nadal o czym świadczy chociażby kolejna wpłata, na dowód której pozwana dołączyła potwierdzenie uiszczenia 2 września 2018 kwoty 500 zł.

Stwierdziła tez, że nie można jaj zarzucić aby odstąpiła od regularnej spłaty zadłużenia kredytowego ze złej woli, że wierzyciel tolerował taki stan rzeczy ponad rok, co było dla niego korzystne, bowiem znacząco rosła stopa procentowa zadłużenia. Następnie pomimo trwającej wymiany korespondencji, niespodziewanie dla pozwanej sprawa została skierowana na „ elektroniczną ścieżkę sądową" co skutkowało nakazem zapłaty ( bezsporne). Zdaniem pozwanej działanie takie dowodzi lekceważenia przez powoda sytuacji dłużniczki jakkolwiek mieści się w obowiązującym porządku prawnym.

Sąd w przekonaniu pozwanej, nie wziął pod uwagę okoliczności faktycznych z których wynikało, że pozwana była i nadal pozostaje w wyjątkowo ciężkiej sytuacji życiowej i finansowej. Bezwzględne nakazanie jej spłaty całości zadłużenia będzie skutkowało skierowaniem sprawy do egzekucji komorniczej, co podniesie stan zadłużenia o kolejne kilkadziesiąt złotych i „dobije” ekonomicznie dłużniczkę. Zdaniem pozwanej okoliczności sprawy i zasady współżycia społecznego pozwalały na przyjęcie „pozytywnej prognozy ekonomicznej" wobec dłużniczki poprzez, już na etapie sądowym, nakazanie jej spłaty zadłużenia w możliwych do zapłacenia ratach płatnych na przestrzeni 3 lat.

Według pozwanej zasadzone odsetki obiektywnie rzecz ujmując maja formę lichwy mimo że korzystają z ochrony prawnej ustawodawcy. Nałożenie obowiązku spłaty odsetek w formie karnej, nawet umownych, nie ma charakteru bezwzględnego i także pozostaje w uznaniu organu orzekającego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej okazała się skuteczna jednie w niewielkim zakresie – w związku z uwzględnieniem przez Sąd odwoławczy dokonanej przez pozwaną, po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy wpłaty na poczet należności dochodzonej przez powoda w tej sprawie kwoty 500 zł oraz co do odsetek, zasądzając które, Sąd Okręgowy uwzględnił prawidłowo tylko fakt dokonania przez pozwaną wpłaty 6000 zł w dniu 16 stycznia 2017, 2000 zł 28 marca 2017; uwzględniając natomiast kolejną wpłatę w kwocie 2 000 zł w dniu 30 maja 2017, Sąd wprawdzie to uwzględnił orzekając, o odsetkach umownych od kwoty 81 502,47 zł od 29 marca 2017 do 30 maja 2017, to z nieuzasadnionych ani prawnie ani faktycznie przyczyn orzekł o dalszych odsetkach od 21 maja 2017 roku do dnia zapłaty; nadto Sąd pominął, przy wskazywaniu okresów należnych odsetek dokonanie przez pozwaną wpłaty 23 listopada 2017 kwoty 2 000 zł oraz 27 grudnia 2017 kwoty 1 200 zł.

W pozostałej części apelacja okazała się bezzasadna.

Sąd Apelacyjny nie stwierdził wadliwości postępowania przed Sądem pierwszej instancji skutkujących nieważnością postępowania. Kontrola instancyjna – poza dostrzeżonym z urzędu uchybieniem, powodującym konieczność korekty rozstrzygnięcia, co do części umownych odsetek - nie wykazała też uchybień przepisom prawa materialnego oraz zarzucanych przez stronę apelującą błędów proceduralnych. Dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne dotyczące okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie znajdują odzwierciedlenie w zgromadzonych w sprawie dowodach, a ich prawna ocena w kontekście weryfikacji żądania powoda i zarzutów pozwanej zasługuje na aprobatę. Stąd ustalenia te oraz wyprowadzone na ich podstawie wnioski prawne Sąd Apelacyjny w pozostałej części podziela i przyjmuje za własne.

Dodać przy tym należy, że istotne dla rozstrzygnięcia w sprawie okoliczności faktyczne nie były sporne pomiędzy stronami, a zarzuty strony apelującej koncentrują się na nieuwzględnieniu przez Sąd trudnej sytuacji pozwanej i w efekcie nierozłożeniu spłaty obciążającej ją długu na raty oraz nie odstąpieniu od obciążania pozwanej kosztami procesu należnymi stronie powodowej.

Przed przystąpieniem jednak do merytorycznej oceny zaskarżonego orzeczenia wskazać należy, że zgodnie z art. 378 § 1 kpc sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze natomiast z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Przepis ten reguluje przedmiotowe granice rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji. Zgodnie z tym unormowaniem o przedmiotowym zakresie kognicji sądu drugiej instancji decydują granice apelacji, przez które należy rozumieć granice wniosków i zarzutów apelacji; nie można przy tym pojęcia tego wiązać jedynie z zakresem zaskarżenia, bowiem przywołany § 1 art. 378, wyraźnie rozróżnia granice apelacji (zdanie pierwsze) od granic zaskarżenia (zdanie drugie) (zob. także wyrok SN z dnia 22 stycznia 2002 r., V CKN 650/00, Lex, nr 54335). Związanie granicami zaskarżenia oznacza, że sąd drugiej instancji nie może objąć swą kontrolą tej części orzeczenia sądu pierwszej instancji, która nie została zaskarżona. Ustalając pojęcie granic apelacji stwierdzić należy, że co do zasady przepis art. 378 § 1 kpc nie zezwala na dokonywanie oceny poprawności zastosowania przepisów postępowania przez Sąd pierwszej instancji z urzędu, poza treścią zarzutów zawartych w apelacji. W zakresie przepisów postępowania Sąd drugiej instancji bierze bowiem pod uwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania, oczywiście w granicach zaskarżenia. Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest natomiast związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego (por. uchwała SN z 31 stycznia 2008 roku, III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55;wyrok SN z 31 stycznia 2008 roku, II CSK 400/07,LEX nr 371445).

W realiach tej sprawy nieznaczna korekta zaskarżonego rozstrzygnięcia pozostaje procesowo umocowana właśnie w przedstawionej regulacji. Wskazać należy, że w niniejszej sprawie choć strona pozwana formułując zarzuty apelacji pominęła, że rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji, co do odsetek nie odpowiada regulacji z art. 481 § 1 kc w związku z art. 455 kc, to w świetle wyprowadzanych z przepisu art. 378 § 1 kpc granic apelacji, Sąd odwoławczy winien kwestię poprawności zastosowania tych przepisów zbadać z urzędu. Zgodnie z przepisem art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W myśl natomiast przepisu art. 481 § 1 kc jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W niniejszej sprawie bezspornym pozostaje, że pozwana wobec zaprzestania ratalnej spłaty kredytu udzielonego jej przez powoda na mocy umowy z 8 sierpnia 2014 i wypowiedzenia tej umowy przez powoda, posiada w stosunku do powoda wymagalny z dniem 1 września 2016 dług stanowiący pozostałą do spłaty należność, przekazaną jej w ramach kredytu. Bezsporne także pozostaje to, że pozwana w trakcie procesu uiszczała, zaliczane przez powoda na poczet należności głównej, następujące kwoty:

- 6.000 zł - 16 stycznia 2017,

- 2.000 zł - 28 marca 2017,

- 2.000 zł - 30 maja 2017,

- 2 000 zł - 23 listopada 2017,

- 1 200 zł - 27 grudnia 2017.

Sąd Okręgowy – co zostało już wyżej wskazane - uwzględnił prawidłowo fakt dokonania przez pozwaną wpłaty 6000 zł w dniu 16 stycznia 2017, zasądzając zgodnie z żądaniem pozwu odsetki umowne od należności głównej, tj. od kwoty 89 502,47 zł za okres od 1 września 2016 do 16 stycznia 2017; prawidłowo też uwzględnił wpłatę 2000 zł z 28 marca 2017 orzekając o odsetkach od kwoty 83 502,47 zł od 17 stycznia 2017 do 28 marca 2017; zasadnie określił również kwotę i okres należnych odsetek w związku z wpłatą przez pozwaną w dniu 30 maja 2017 kwoty 2000 zł orzekając o odsetkach umownych od kwoty 81 502,47 zł od 29 marca 2017 do 30 maja 2017. Orzeczenie o dalszych odsetkach – od 21 maja 2017 nie znajduje natomiast uzasadnienia w realiach tej sprawy.

Mając na uwadze przywołane regulacje z art. 481 § 1 kc i 455 kc uznać należało, że zobowiązanie pozwanej z tytułu odsetek po 30 maja 2017, w związku z dokonanymi przez nią po tej dacie dalszymi wpłatami, w tym również w kwocie 500 zł po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy, należy ograniczyć w następujący sposób:

- od kwoty 79.502, 47 zł od 31 maja 2017 do 23 listopada 2017 – w związku z wpłatą 2 000 zł - 23 listopada 2017,

- od kwoty 77.502, 47 zł od 24 listopada 2017 do 27 grudnia 2017 – w związku z wpłatą 1 200 zł - 27 grudnia 2017,

- od kwoty 76.302,47 zł od 28 grudnia 2017 do 2 września 2018 – w związku z wpłatą 500 zł 2 września 2018,

- od 75.802,47 zł od 3 września 2018 do dnia zapłaty.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny – na podstawie art. 386 § 1 kpc - skorygował zaskarżony wyrok w zakresie ustawowych odsetek oraz - biorąc za podstawę orzekania, zgodnie z przepisem art. 316 § 1 kpc w związku z art. 391 §1 kpc, stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy przed Sądem odwoławczym – pomniejszył należność główną o uiszczoną przez pozwaną po wydaniu zaskarżonego wyroku kwotę 500 zł.

W pozostałym zakresie Sąd nie stwierdził podstaw do ingerencji w treść zaskarżonego orzeczenia.

Odnosząc się do wyartykułowanych przez pozwaną w apelacji zarzutów wskazać należy, że wysokość odsetek umownych ustalonych przez strony i zasądzonych przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku odpowiada regulacji z art. 481 § 2, 2 ¹ i 2 ² kc, zgodnie z którymi jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych, jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy; maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie; jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.

Bezzasadny okazał się też wniosek pozwanej o rozłożenie należnego jej świadczenia na raty. Zgodnie z przepisem art. 320 kpc w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie.

Zastosowanie art. 320 jest możliwe „w szczególnie uzasadnionych wypadkach", czyli takich, które bardzo, ponadprzeciętnie lub w sposób nadzwyczajny uzasadniają albo nawet nakazują zmodyfikowanie skutków wymagalności dochodzonego roszczenia. Okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie określonego wypadku jako szczególnie uzasadnionego mogą wynikać głównie ze stanu majątkowego stron, ich sytuacji rodzinnej lub zdrowotnej oraz z doraźnych – stwierdzonych przez sąd – trudności ze spełnieniem świadczenia w terminie wynikającym z treści roszczenia. Chodzi zwłaszcza o wypadki, w których spełnienie zasądzonego świadczenia byłoby dla pozwanego niemożliwe do wykonania albo bardzo utrudnione lub narażałoby jego bądź jego bliskich na niepowetowane szkody. Trudności w spełnieniu świadczenia mogą być subiektywne, wynikające z indywidualnych cech i zachowań stron, a także obiektywne, spowodowane np. zjawiskami przyrodniczymi, sytuacją gospodarczą lub innymi czynnikami samoistnymi, niezależnymi od stron. Należy jednak wykluczyć trudności spowodowane przez dłużnika i przez niego „zawinione", szczególnie w celu odwleczenia spełnienia świadczenia.

W piśmiennictwie przyjmuje się, że szczególnie uzasadniony wypadek może wynikać także z potrzeby usprawnienia i urealnienia wykonalności orzeczenia oraz uniknięcia egzekucji oraz jej dolegliwości i kosztów, a przez to zwiększenia szansy wierzyciela na uzyskanie zaspokojenia (A. Ratajczak, Prawo sędziowskie przewidziane w art. 320 k.p.c. jako podstawa orzekania w postępowaniu cywilnym (w:) A. Doczekalska (red.), Z zagadnień współczesnego prawa polskiego, Warszawa 2011, s. 381; E. Gapska, Glosa do uchwały SN z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 126/06, OSP 2010, z. 4, poz. 44).

W ocenie Sądu Apelacyjnego przedstawione przez pozwaną okoliczności nie pozwalają na ingerencję sądu w wymagalność i wykonalność należnego powodowi świadczenia. Jak podaje bowiem sama pozwana już w 2015 roku zaprzestała regulowania określonych umową ratalnych spłat kredytu. Jednocześnie pozwaną wskazując na źródła i strukturę swoich dochodów podała dochody z nieruchomości lokalowych wynajmowanych na sklepy, z nieruchomości rolnych, ze świadczenia usług medycznych, z emerytury oraz z działalności gospodarczej polegającej na inwestowaniu w nieruchomości i po przeprowadzeniu prac remontowych odsprzedawania ich z zyskiem. Trudno zatem uznać, że po stronie pozwanej zachodzi tego rodzaju sytuacja majątkowa, którą uznać należy z za szczególną i zmodyfikować sposób regulowania jej zobowiązania z tytułu kredytu, którego regularnie pozwana nie spłaca od około 4 lat, posiadając majątek, którego zbycie nie doprowadziłoby do uszczerbku pozwanej, bądź członków jej najbliższej rodziny, w dobrach służących zaspakajaniu ich podstawowych potrzeb życiowych. Pozwana uzyskuje też coroczny dochód z dopłat unijnych, w związku z posiadaniem nieruchomości rolnych, a preferencyjne traktowanie przez nią innych – nie związanych z podstawowymi potrzebami – wydatków i pokrywanie ich z tych środków, dyskredytuje tezę pozwanej o jej szczególnej sytuacji uzasadniającej rozłożenie spłaty jej zadłużenia na raty.

Niezalenie od powyższego dodać należy, że przedstawiona według twierdzeń pozwanej na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym jej sytuacja co do dochodów i wydatków, wskazuje, że jej miesięczne wydatki znacznie przekraczają uzyskiwany przez nią miesięczny dochód na poziomie 6000 zł. W tym stanie rzeczy jej propozycja rozłożenia spłaty należności powoda na 36 rat jawi się jako oczywiście nierealna, bowiem wymagałaby od niej ponoszenia miesięcznie dodatkowo kwoty przekraczającej 2000 zł, co na podstawie twierdzeń pozwanej należy wykluczyć.

Bezzasadny okazał się też zarzut pozwanej naruszenia przepisu art. 102 kpc. Jak prawidłowo podnosi pozwana przepis ten wyraża zasadę słuszności w orzekaniu o kosztach procesu, stanowiąc wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik sporu. Skoro zatem jest rozwiązaniem szczególnym, nie powinien podlegać wykładni rozszerzającej. Przede wszystkim wskazać należy, że nie istnieje jakikolwiek zamknięty katalog „wypadków szczególnie uzasadnionych”. Kwalifikację zatem pozostawiona została praktyce sądowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 1966 r., I CR 372/65, LEX nr 6011.

Sąd odwoławczy w realiach niniejszej sprawy nie stwierdził, aby słusznym pozostawało odstąpienie od obciążania pozwanej kosztami procesu należnymi stronie przeciwnej według zasady z art. 98 §1 kpc. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w sprawie nie zachodzą żadne szczególne okoliczności, pozwalające na odstąpienie od obciążania pozwanej kosztami procesowymi powoda, w szczególności zaś brak jest podstaw do uznania, że przemawia za powyższym sytuacja majątkowa skarżącej. Ta bowiem, choć stała się podstawą zwolnienia powódki od kosztów sądowych, nie może automatycznie przesądzać o odstąpienia od obciążania pozwanej kosztami procesu poniesionymi przez stronę przeciwną. Zgodnie bowiem z przepisem art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2010, Nr 90, poz. 594 z późn. zm.) sytuacja majątkowa strony przesadzająca o istnieniu przesłanek do zwolnienia od kosztów sądowych, nie może samoistnie wskazywać na znamiona „szczególnie uzasadnionego wypadku" w rozumieniu art. 102 kpc. Celem instytucji zwolnienia od kosztów sądowych jest bowiem zagwarantowanie prawa strony dostępu do sądu, które to prawo nie powinno być ograniczane ze względu na sytuację materialną strony. Uwzględnienie tego celu odpada w sytuacji, gdy sąd rozstrzyga o kosztach procesu między stronami (por. postanow. SN z 13 kwietnia 2011 roku, V CZ 15/11, LEX nr 1147808; postanow. SN z 8 grudnia 2011 roku, IV CZ 111/11, LEX nr 1119554).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, że pozwana osiąga regularne dochody z kilku źródeł oraz majątek nie tylko służący do zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych pozwanej i jej rodziny, zatem preferencyjne traktowanie przez pozwaną innych wydatków nie może być uznany za okoliczność uzasadniającą odstępowanie od obciążania jej kosztami procesu należnymi powodowi.

Zakres i kierunek apelacji natomiast – w świetle art. 378 § 1 kpc i 384 kpc – wykluczają możliwość ingerencji przez Sąd odwoławczy w zakresie orzeczenia zawartego w punkcie czwartym wyroku.

Mając na uwadze zatem, że apelacja pozwanej w pozostałym zakresie nie doprowadziła do ustalenia, że zaskarżony wyrok nie odpowiada prawu; zważywszy przy tym, że Sąd Apelacyjny nie stwierdził też, aby orzeczenie to wydane zostało w warunkach nieważności postępowania – na podstawie art. 385 kpc - apelacja pozwanej w pozostałej części została oddalona (punkt II).

Ryszard Iwankiewicz Małgorzata Gawinek Leon Miroszewski