Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt X C 4405/18 upr.

O., 29.05.2019 r.

UZASADNIENIE WYROKU ZAOCZNEGO Z DNIA 12.04.2019 ROKU

I.  STANOWISKA STRON

1.  Powódka (...) S.A. w dniu 05.11.2018 r. wniosła pozew przeciwko A. K.. Domagała się od niej zapłaty kwoty 10958,99 zł z umownymi odsetkami za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonymi od dnia 21.10.2018 roku do dnia zapłaty.

2.  W uzasadnieniu wskazała, że pozwana zobowiązała się poprzez podpisanie weksla w dniu 13.04.2018 roku do zapłaty w dniu 20.10.2018 roku kwoty wskazanej na wekslu. Dlatego powódka wezwała w dniu 20.09.2018 roku pozwaną do wykupu weksla, jednakże do dnia wniesienia pozwu pozwana nie dokonała żadnej wpłaty.

3.  W dniu 03.01.2019 roku Prokurator Prokuratury Rejonowej O. – Północ poinformował Sąd, iż zgłasza udział w niniejszym postępowaniu. Jednocześnie złożył wniosek o zobowiązanie powoda do przedłożenia umowy pożyczki. Ponadto podniósł zarzut niezgodnego z umową wypełnienia weksla i rażącego zawyżenia kwoty ubezpieczenia w stosunku do wysokości udzielonej pożyczki.

4.  Pismem z dnia 25.01.2019 roku powódka przedłożyła umowę pożyczki (...) wraz z załącznikami. Wskazała, iż przedmiotowa umowa nie zawiera zabezpieczenia w postaci ubezpieczenia ani kosztów windykacji. Powódka z ostrożności procesowej wyjaśniła, iż zawarta umowa pożyczki stanowi umowę o kredyt konsumencki i uwzględnia wprowadzone w dniu 11.03.2016 r. zmiany dotyczące limitu maksymalnych kosztów pozaodsetkowych kredytu.

5.  Pozwana prawidłowo zawiadomiona (odebrała odpis pozwu wraz z zawiadomieniem o pierwszym terminie rozprawy, następnie nie informowała o zmianie adresu) nie stawiła się na rozprawę, nie złożyła odpowiedzi na pozew ani w inny sposób nie zajęła stanowiska w sprawie.

II. USTALENIA FAKTYCZNE

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

1.  W dniu 12.04.2018 roku powódka zawarła z pozwaną umowę pożyczki gotówkowej nr (...), na mocy której pozwana zobowiązana była do zapłaty łącznej kwoty 11592 zł, na którą składały się: kwota 5000 zł tytułem całkowitej kwoty pożyczki, kwota 129 zł tytułem opłaty przygotowawczej, kwota 3971 zł tytułem wynagrodzenia prowizyjnego, kwota 900 zł tytułem wynagrodzenia za usługę (...) oraz 1592 zł odsetek za cały okres obowiązywania umowy. Spłata pożyczki miała nastąpić w 36 miesięcznych równych ratach w wysokości 322 zł miesięcznie, przy czym płatność pierwszej raty ustalono na 22.05.2018 r.

2.  Usługa (...) polega na przyznaniu pożyczkodawcy uprawnienia do jednorazowego, w całym okresie kredytowania, skorzystania z bezpłatnego odroczenia maksymalnie dwóch kolejnych terminów płatności rat albo bezpłatnego obniżenia o 50% maksymalnie czterech kolejnych rat. Odroczone raty lub części obniżonych rat zostaną spłacone w dodatkowym okresie kredytowania. Dyspozycja celem skorzystania z wybranej usługi może zostać złożona przez pożyczkobiorcę po spłacie co najmniej dwóch pierwszych rat. Pożyczkodawca traci uprawnienie do skorzystania z usługi w przypadku opóźnienia się przez pożyczkobiorcę w spłacie którejkolwiek z dotychczasowych rat. Nieskorzystanie z (...) nie ma wpływu na jego cenę, ustalaną przy zawieraniu umowy.

(dowód: umowa pożyczki nr (...) wraz z harmonogramem spłat – k. 33-38)

3.  Ponadto pozwana wystawiła weksel in blanco, a także sporządziła deklarację wekslową, w której upoważniła powódkę do wypełnienia ww. weksla, w przypadku gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pozwanej do zapłaty zaległych rat, w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania.

(dowód: umowa pożyczki - k. 34; weksel - k. 6; deklaracja wekslowa - k. 8)

4.  Pozwana z tytułu zawartej umowy spłaciła kwotę 644 zł.

(dowód: zakładka P. dla umowy: (...) - k. 40)

5.  W dniu 20.09.2018 roku powódka sporządziła wypowiedzenie umowy pożyczki wraz z wezwaniem do wykupu weksla z uwagi na naruszenie postanowień umowy poprzez niepłacenie zobowiązań umownych zgodnie z ustalonym kalendarzem spłat.

(dowód: wypowiedzenie umowy pożyczki wraz z wezwaniem do wykupu weksla - k. 7)

II.  OCENA DOWODÓW

Sąd Rejonowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału:

W ocenie Sądu brak było podstaw do kwestionowania autentyczności przedłożonych przez powódkę dokumentów. Kwestii tej nie podważała pozwana, która w ogóle nie zajęła stanowiska w sprawie, ani prokurator. Również Sąd nie dopatrzył się z urzędu takich okoliczności, które mogłyby wskazywać, że przedłożone dowody nie są autentyczne.

III.  ROZWAŻANIA PRAWNE

Sąd Rejonowy rozważył, co następuje:

1.  Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

2.  Na wstępie podkreślenia wymaga, że niniejszą sprawę należało rozpoznać przy uwzględnieniu stosunku podstawowego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 14 marca 1997 r. w sprawie I CKN 48/97, po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. Strony mogą zatem powoływać się na podstawy faktyczne i prawne wynikające z łączącego je stosunku prawnego, który jest źródłem dochodzonego przez powoda roszczenia cywilnoprawnego, nawet jeśli okaże się, że roszczenie wekslowe nie istnieje. W judykaturze utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym w postępowaniu nakazowym po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty dopuszczalne jest powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną, wynikającą z łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym został wystawiony weksel gwarancyjny (por. m.in. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7.01.1967 r. o sygn. akt III CZP 19/66).

3.  W przedmiotowej sprawie wprawdzie nie został wydany nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, a tym samym strona pozwana nie wniosła od takiego nakazu zarzutów, jednakże z uwagi na przystąpienie do sprawy prokuratora i złożenie przez ten podmiot stosownych zarzutów, sprawa winna zostać rozpoznana przy uwzględnieniu stosunku podstawowego.

4.  Prokurator bowiem, stosownie do treści art. 7 kpc, może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Jak wynika już z samej treści powołanego przepisu, ocena, czy zaistniały przesłanki w nim wskazane należy do samego prokuratora i nie podlega weryfikacji przez jakikolwiek inny podmiot, w tym Sąd (zob. też m.in. E. S., kom. do art. 60 kpc, teza 2, sip.lex.pl)

5.  W myśl zaś art. 60 kpc § 1 zdanie pierwsze kpc, Prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium. Prokurator nie jest związany z żadną ze stron. Może on składać oświadczenia i zgłaszać wnioski, jakie uzna za celowe, oraz przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie. Posiada on również uprawnienie do zaskarżenia zapadłego orzeczenia (art. 60 § 2 kpc).

6.  Prokurator nie jest związany z żadną ze stron, a więc jego stanowisko jest w pełni samodzielne, jest on trzecim – obok stron – podmiotem postępowania procesowego. O podejmowaniu konkretnych działań w procesie (składanie wniosków i oświadczeń, przytaczanie okoliczności faktycznych i dowodów) decyduje sam prokurator, oceniając ich celowość na podstawie całokształtu sprawy (zob. P. Grzegorczyk, M. Jędrzejewska, kom. do art. 60 kpc, teza 3 i 5, sip.lex.pl).

7.  W tym stanie rzeczy nie budzi wątpliwości, że prokurator posiada samodzielne uprawnienie do zakwestionowania prawidłowości wypełnienia weksla, a co za tym idzie przeniesienia sporu na płaszczyznę stosunku podstawowego, nawet przy biernej postawie pozwanej. Jako że ustawodawca nie poczynił żadnego ograniczenia co do uprawnień prokuratora po przystąpieniu do sprawy, brak podstaw, by takowe były formułowane przez sądy.

8.  W konsekwencji złożenie przez prokuratora zarzutu nieprawidłowego wypełnienia weksla doprowadziło do oceny łączącego powódkę i pozwaną stosunku prawnego na gruncie uregulowań zawartej umowy pożyczki, nie zaś podpisanego przez pozwaną weksla in blanco. Łączność między zobowiązaniem z weksla gwarancyjnego, a zobowiązaniem ze stosunku „podstawowego” oznacza, że zaspokojenie jednego powoduje wygaśnięcie drugiego oraz, że bezpodstawność roszczenia cywilnoprawnego pociąga za sobą bezpodstawność roszczenia opartego na wekslu.

9.  Wskazać w tym miejscu należy, że w orzecznictwie Sądu Okręgowego w Olsztynie (m.in. wyrok z dnia 20.09.2017 roku o sygn. akt IX Ca 406/17) zarysował się pogląd, że sąd jest upoważniony do przeprowadzenia z urzędu na podstawie art. 232 zdanie drugie kpc dowodu z umowy stanowiącej podstawę weksla gwarancyjnego, nawet bez złożenia stosownego zarzutu przez stronę pozwaną. Powyższe zostało potwierdzone w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13.09.2018 roku w sprawie o sygn. akt C-176/17. Nie widząc potrzeby powielania argumentacji zawartej w powołanych orzeczeniach, należy odwołać się do treści sporządzonych do nich uzasadnień.

10.  Powódka wykazała zasadę swojego roszczenia, tj. fakt zawarcia umowy pożyczki pomiędzy stronami oraz istnienia wymagalnego zadłużenia przedkładając umowę pożyczki wraz z harmonogramem spłat, weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową oraz wypowiedzenie umowy pożyczki wraz z wezwaniem do wykupu weksla.

11.  Jednakże w ocenie Sądu nie wszystkie żądane pozwem kwoty były powódce należne w świetle powszechnie obowiązujących przepisów prawa.

12.  Odpowiedzialność pozwanej względem powódki wynika z art. 3 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, w myśl którego to przepisu przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. W ust. 2 wskazanego artykułu ustawodawca wymienił m.in. umowę pożyczki i umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego jako przykłady umowy o kredycie konsumenckim.

13.  W niniejszej sprawie między stronami doszło do zawarcia umowy pożyczki – zgodnie z art. 720 kc, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Nie ma żadnych przeszkód, aby pożyczka miała charakter umowy odpłatnej, co też jest praktyką w obrocie konsumenckim – wówczas wynagrodzenie za korzystanie z kapitału pożyczkodawcy stanowią odsetki kapitałowe z art. 359 § 1-4 kc (por. m.in. K. Krziskowska, kom. do art. 720 kc, teza 7, sip.lex.pl).

14.  Zawarta między stronami umowa o kredyt konsumencki nie stanowiła umowy o kredyt bankowy w rozumieniu prawa bankowego, ani żadnej z innych umów wskazanych w art. 3 ust. 2 pkt 3-5 ustawy o kredycie konsumenckim. Co do przypadków wskazanych w art. 3 ust. 2 pkt 3-5 ustawy o kredycie konsumenckim odmienność wynika w sposób oczywisty z literalnego brzmienia treści ww. przepisów i nie wymaga szerszego komentarza, odnosząc się zaś do umowy o kredyt w rozumieniu przepisów prawa bankowego, to należy zaznaczyć, że stosownie do treści art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W niniejszej sprawie podmiot udzielający kredytu konsumenckiego nie jest bankiem, a ponadto kredyt ten nie został udzielony na konkretny cel. Nie są więc spełnione przesłanki wskazane w ww. przepisie.

15.  Powyższa dystynkcja ma znaczenie przy ocenie postanowień zawartej między stronami umowy, w tym przy rozważaniu ewentualnej abuzywności części z nich.

16.  Zgodnie z treścią art. 353 ¹ kc strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Ustawodawca wprost przewidział, że oprócz odsetek stanowiących wynagrodzenie za korzystanie z kapitału przez pożyczkodawcę w umowie o kredycie konsumenckim mogą pojawić się dodatkowe koszty.

17.  Jednocześnie – na mocy nowelizacji, która weszła w życie 11.03.2016 roku – w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim wprowadzono limity takich kosztów. Pierwszy limit jest zależny od czasu, na który została zawarta pożyczka (25% wypłaconej kwoty kredytu powiększone o 30% wypłaconej kwoty kredytu w skali roku), drugi zaś wynosi wysokość całkowitej kwoty kredytu i stanowi lex specialis w stosunku do pierwszego. W niniejszej sprawie całkowity koszt kredytu został ustalony na 5000 złotych, czyli równał się kwocie przekazanego kapitału. W konsekwencji ustalony został na maksymalnym dopuszczalnym poziomie.

18.  Tym niemniej w ocenie Sądu to, że naliczone koszty kredytu mieszczą się w limicie z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim stanowi dopiero pierwszy etap do uznania żądanych kwot za należne. Art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim nie wyłącza bowiem powszechnie obowiązujących przepisów kodeksu cywilnego, w tym art. 385 ¹ kc. Przepisu art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim nie można rozumieć jako nieograniczonej niczym możliwości dodatkowego oprocentowania kredytu do 100% jego wartości.

19.  Zgodnie z treścią art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim, całkowity koszt kredytu stanowią wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: a) odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz b) koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach - z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta.

20.  Jak widać, zakres pojęcia całkowitego kosztu kredytu został ustalony szeroko. W przepisie tym jest mowa o kosztach kredytu, a zatem o działaniach instytucji finansowej, które generują wydatki. Nie chodzi tu o dodatkowe wynagrodzenie z tytułu umowy kredytowej. Wynagrodzenie w umowie kredytu określa się przez oprocentowanie. Inne elementy kosztotwórcze nie mogą mieć charakteru wynagrodzenia, bo to wynagrodzenie maksymalne określa art. 33a ustawy o kredycie konsumenckim. Przepis art. 36a odnosi się do dodatkowych kosztów niezbędnych dla uzyskania i obsługi kredytu. Może to być np.: koszt rozpoznania wniosku, koszt uzyskania informacji i kredytobiorcy, koszt ubezpieczenia kredytu, koszt zawiadomień, monitów, koszt przeprowadzenia czynności poza lokalem przedsiębiorstwa, koszt osobistego odbioru raty itd. Muszą to być jednak koszty rzeczywiste. W przeciwnym bowiem razie inne „opłaty” będą musiały być traktowane jako obejmujące wynagrodzenie, to zaś podlega limitom odsetek maksymalnych (art. 33a). Przepis art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim nie może prowadzić wprost do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Oznaczałoby to bowiem uprzywilejowaną pozycję instytucji udzielających kredyty w stosunku do innych obywateli, których regulacje dotyczące odsetek maksymalnych bezwzględnie obowiązują (zob. wyroki Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 28.12.2018 roku o sygn. akt II Ca 433/18 i z 03.07.2017 roku w sprawie II Ca 369/17).

21.  W umowie pożyczki nr (...) pożyczkodawca w żaden sposób nie wyjaśnił, czego dotyczy naliczone w kwocie 3971 złotych „wynagrodzenie prowizyjne” i co się na nie składa. W umowie nie została ono w jakikolwiek sposób opisane – jedynym postanowieniem go dotyczącym jest § 1 ust. 4 pkt b umowy, gdzie wskazano, że na całkowitą kwotę do zapłaty składa się m.in. „wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 3971,00 zł ( (...))”

22.  W konsekwencji należy przyjąć, że kwota 3971 złotych przybrała formę dodatkowego wynagrodzenia za udzielenie pożyczki. W ocenie Sądu jest to obejście przepisów o odsetkach maksymalnych, gdyż to one mają stanowić wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, a ich wysokość jest ściśle limitowana przepisami prawa. Jednocześnie odsetki w dalszym ciągu oprócz funkcji waloryzacyjnej stanowią wynagrodzenie dla udzielającego kapitału, gdyż ich wysokość jest ściśle powiązana z poziomem stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, a więc pośrednio również poziomem inflacji.

23.  Powyższej oceny nie zmienia fakt, że jako jeden z elementów całkowitego kosztu kredytu przewidziana została prowizja pożyczkodawcy.

24.  Po pierwsze, pojęcie prowizji - choć używane i przez ustawodawcę i w praktyce instytucji kredytowych – nie posiada legalnej definicji, a w umowach zawieranych w obrocie finansowym odpowiadają mu rozmaite desygnaty. Zwykle mianem prowizji określa się jeden z elementów wynagrodzenia za udzielenie kredytu lub pożyczki, który - w przeciwieństwie do oprocentowania - nie jest zapłatą za możliwość korzystania z kapitału, ale stanowi swoiste wynagrodzenie instytucji kredytowej za czynności związane np. z zawarciem umowy (np. ocena zdolności kredytowej, przygotowanie i analiza dokumentów), z pozostawaniem w gotowości udostępnienia środków w przypadku kredytu niewykorzystanego czy z podejmowaniem czynności związanych z wcześniejszą spłatą kredytu lub pożyczki albo odstąpieniem przez kontrahenta od umowy (zob. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 05.09.2018 roku, sygn. akt III Ca 967/18; J. Molis, kom. do art. 69 prawa bankowego, teza 17, sip.lex.pl; T. Czech, kom. do art. 5 ustawy o kredycie konsumenckim, teza 131, sip.lex.pl; Z. Ofiarski, kom. do art. 5 ustawy o kredycie konsumenckim, teza 6, sip.lex.pl). Niewątpliwie prowizja stanowi formę wynagrodzenia, jednakże nie za przekazanie kapitału pożyczki (chyba że powyższe dokonuje się w niestandardowej formie, powodującej dodatkowe koszty), gdyż w tym zakresie wynagrodzeniem są odsetki, ale za określone czynności związane z udzieleniem kredytu.

25.  Po drugie, Sąd w pełni aprobuje pogląd wyrażony w wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 05.09.2018 roku o sygn. akt III Ca 967/18, że „na pozaodsetkowe koszty kredytu może składać się wiele elementów, a więc opłaty, prowizje, podatki, marże i koszty usług dodatkowych, co wynika z art. 5 ust. 6 i 6a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Ustawowe ograniczenie łącznej wielkości tego rodzaju obciążeń konsumenta nie odbiera z pewnością Sądowi możliwości (ani nie zwalnia go od obowiązku) dokonania oceny, czy postanowienie umowne określające obowiązek zapłaty każdego z tych składników z osobna nie stanowi klauzuli abuzywnej w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc. Ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, skutkujące rażącym naruszeniem jego interesów, może być efektem określenia wysokości jednego ze składników kosztów pozaodsetkowych w sposób radykalnie nieadekwatny do wzajemnych świadczeń przedsiębiorcy czy ponoszonych przez niego kosztów, prowadząc w rezultacie do istotnego naruszenia równowagi kontraktowej z pokrzywdzeniem konsumenta. Limitowanie przez ustawę rozmiaru całości obciążeń konsumenta z tytułu kosztów pozaodsetkowych kredytu nie może być interpretowane jako uprawnienie pożyczkodawcy do dowolnego określania wielkości poszczególnych składników tych kosztów - bez uwzględnienia treści art. 385 ¹ § 1 kc - o ile tylko ich suma nie przekroczy granicy zakreślonej przez ustawodawcę. Podkreślić trzeba, że przedsiębiorcę udzielającego kredytu konsumenckiego czy też pożyczki wiąże zarówno art. 385 ¹ § 1 kc, jak i art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, co oznacza, że musi on mieć na uwadze zarówno to, by do umowy zawartej z konsumentem nie wprowadzać postanowień określających zobowiązania kontrahenta w sposób, który pozwalałby je uznać za klauzule niedozwolone, jak i dbać o to, by suma kosztów pozaodsetkowych nie wykroczyła poza ich maksymalną wysokość określoną ustawą”.

26.  Z uwagi na powyższe, w ocenie Sądu Rejonowego, brak było przeszkód do analizy postanowień umowy nr (...) pod kątem zaistnienia ewentualnych klauzul abuzywnych. Pogląd dopuszczający takie badania w przypadku umów o kredyt konsumencki został wyrażony w orzecznictwie sądów powszechnych, m.in. w wyrokach (pomijając już wyżej zacytowane): Sądu Okręgowego w Kaliszu z 27.12.2016 roku o sygn. akt II Ca 579/16; Sądu Okręgowego w Łodzi z 06.09.2018 roku o sygn. akt III Ca 1240/18; Sądu Rejonowego w Jaśle z 22.01.2019 roku o sygn. akt I C 877/18; Sądu Rejonowego w Kaliszu z 19.03.2018 roku o sygn. akt I C 4487/17 i z 25.04.2018 roku w sprawie I C 3648/17; a także w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 28.09.2018 roku o sygn. akt IX Ca 1283/18.

27.  Art. 385 ¹ i nast. kc regulują materię niedozwolonych postanowień umownych, nazywanych także klauzulami abuzywnymi. Celem wprowadzenia tych przepisów do porządku prawnego był zamiar zapewnienia konsumentom skuteczniejszej ochrony w stosunkach umownych z profesjonalistami oraz potrzeba uwzględnienia postanowień dyrektywy nr 93/13/EWG z 5.04.1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich.

28.  Umowy konsumenckie podlegają ocenie Sądu w świetle klauzuli generalnej z art. 385 ¹ § 1 kc. Przepis ten stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

29.  W doktrynie przyjmuje się, że nie stanowią postanowień indywidualnie uzgodnionych klauzule sporządzone z wyprzedzeniem, w sytuacji gdy kontrahent nie miał wpływu na ich treść, nawet jeżeli są one zawarte we wzorcu wykorzystanym tylko jednorazowo. Nie będą także postanowieniami negocjowanymi te, które zostały wybrane przez konsumenta z kilku przedstawionych mu przez przedsiębiorcę postanowień alternatywnych. Również wiedza kontrahenta o istnieniu klauzul nienegocjowanych, czy też możliwość zapoznania się z nimi przed zawarciem umowy i nawet zrozumienie ich treści nie stanowią okoliczności wyłączającej uznanie tych klauzul za narzucone – kryterium istotnym jest tu bowiem możliwość wpływania, oddziaływania na kształtowanie ich treści (zob. A. Rzetecka – Gil: Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna).

30.  Postanowienia przedmiotowej umowy zawierają wynagrodzenie prowizyjne, które kształtuje prawa pozwanej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, godząc w równowagę kontraktową tego stosunku i stanowiąc klauzulę niedozwoloną. Powódka w żaden sposób nie wykazała, aby jego wysokość stanowiła efekt indywidualnych uzgodnień z pozwaną, nie zaś pochodziła z wzorca stosowanego przez nią wobec wszystkich kontrahentów.

31.  Uwzględniając wysokość prowizji oraz jej stosunek do kwoty pożyczki trzeba ją uznać za nadmierną, przyjmując, że jej zastrzeżenie stanowiło niedozwoloną klauzulę umowną. Jednocześnie postanowienie to nie dotyczy głównych świadczeń stron. Istotą umowy kredytu konsumenckiego jest bowiem udzielenie określonej kwoty kapitału pożyczkodawcy za wynagrodzeniem w formie odsetek, ewentualne dodatkowe koszty mają charakter akcesoryjny. Zaznaczyć w tym miejscu należy, że nawet w przypadku umowy o kredyt bankowy, gdzie ustawodawca wprost wymienił prowizję jako jeden z elementów składowych umowy (art. 69 ust. 1 i art. 69 ust. 2 pkt 9 prawa bankowego), to nie stanowi ona przedmiotowo istotnego składnika umowy o kredyt (zob. Z. Ofiarski, kom. do art. 5 ustawy o kredycie konsumenckim, teza 6, sip.lex.pl; A. Janiak, Bankowe umowy kredytowe, cz. I, Prawo Bankowe 2002, nr 4, s. 53).

32.  W tej sytuacji Sąd stoi na stanowisku, iż zapis umowy pożyczki z 12.04.2018 roku dotyczący opłaty prowizyjnej, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 kc nie wiązał pozwanej i tym samym nie jest ona zobowiązana do zapłaty tego rodzaju należności.

33.  Należy podkreślić, że w przypadku uznania danego postanowienia za klauzulę abuzywną, nie wiąże ona w całości – brak jest podstaw, aby „wynagrodzenie prowizyjne” obniżać do kwoty, która w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego mogła by być uznana przez Sąd za adekwatną. Wynika to wprost z literalnej treści art. 385 ¹ § 1 i 2 kc.

34.  Ponadto Sąd oddalił roszczenie pozwu dotyczące płatności za usługę (...). W ocenie Sądu postanowienia w nim zawarte, jako w sposób rażący naruszające ekwiwalentność wzajemnych świadczeń przedsiębiorcy i konsumenta, też stanowią klauzulę abuzywną z art. 385 ¹ § 1 kc.

35.  Co do zasady, mając na uwadze treść art. 353 ¹ kc , nie ma przeciwskazań, aby strony przewidziały w umowie za obustronną zgodą dodatkowe świadczenia, w tym również odpłatne. W ocenie Sądu nie ma więc przeszkód, aby strony umowy pożyczki uzgodniły, iż pożyczkodawca zapewni pożyczkobiorcy określone korzyści – np. tzw. „wakacje kredytowe” lub świadczenia równoważne, a pożyczkobiorca poniesie z tego tytułu pewne koszty.

36.  Klauzula powyższa musi być jednak odpowiednio skonstruowana. Przedmiotowe postanowienie umowne zostało zaś zbudowane w ten sposób, iż konsument jest obciążany z góry określoną kwotą za możliwość skorzystanie z (...), niezależnie od tego, czy w rzeczywistości tego dokona, a co za tym idzie, czy pożyczkodawca w istocie spełni jakiekolwiek świadczenie na jego rzecz. Wysokość opłaty za (...) jest zaś znaczna (w niniejszej sprawie 900 zł), a ewentualne udogodnienia w nim przewidziane, nawet w przypadku skorzystania z nich przez konsumenta mają znacząco niższą wartość (w istocie jedyną korzyścią pozostaje nieznaczne wydłużenie okresu kredytowania i rezygnacja z naliczania odsetek za ten czas).

37.  Przede wszystkim jednak nieekwiwalentność świadczeń objawia się w postanowieniu umownym, w myśl którego w przypadku – choćby jednodniowego – uchybienia w płatności którejkolwiek z wcześniejszych rat pożyczkobiorca traci prawo do skorzystania z możliwości oferowanych w ramach (...). Ewentualne jednorazowe, szczególnie minimalne uchybienie w terminie płatności raty może wynikać z bardzo różnych przyczyn. Nie ma żadnych podstaw, aby takie uchybienie było traktowane jako przesłanka do pozbawienia możliwości korzystania z opcji, za którą pozwana zapłaciła 900 złotych. Pożyczkobiorca winien ustanowić inne, mniej restrykcyjne mechanizmy chroniące go przed nierzetelnymi pożyczkobiorcami – np. przewidzieć, że uprawnienie do korzystania z (...) pozostaje zawieszone do czasu uregulowania wszystkich wymagalnych należności wraz z ewentualnymi odsetkami za zadłużenie przeterminowane.

38.  Wreszcie, z uwagi na wcześniejsze wypowiedzenie umowy nie było podstaw do naliczania odsetek umownych za cały przewidywany okres trwania umowy. Odsetki kapitałowe są ściśle powiązane z upływem czasu korzystania z kapitału przez kredytobiorcę – dlatego też należało je naliczyć za czas od wypłacenia środków do upływu terminu wypowiedzenia umowy, a w pozostałym zakresie żądanie oddalić.

39.  Tym samym, w świetle powyższych rozważań, zdaniem Sądu żądanie pozwu zasadne było wyłącznie co do kwoty 4740,59 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonymi od dnia 21.10.2018 r. do dnia zapłaty. Na powyższe złożyły się sumy: 5000 zł – kapitał udzielonej pożyczki minus 644 zł tytułem spłaconej kwoty, 129 zł opłaty przygotowawczej, a także odsetki kapitałowe w kwocie 255,59 zł – liczone zgodnie z umową w wysokości 9,82% od kwoty kapitału w skali roku, za okres od dnia następnego po udostępnieniu środków finansowych, tj. 13.04.2018 roku do upływu terminu wypowiedzenia umowy, czyli 19.10.2018 roku.

40.  Od ww. sumy należało zasądzić odsetki umowne w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, każdorazowo nie wyższe od odsetek maksymalnych za opóźnienie, liczone od dnia 21.10.2018 r. do dnia zapłaty - zgodnie z postanowieniami umowy i żądaniem pozwu.

41.  Stosownie do treści art. 339 § 1 kpc, jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, sąd wyda wyrok zaoczny. W myśl § 2 ww. artykułu, w tym wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa.

42.  Powyższy przepis stanowi proceduralne uproszczenie, mające na celu usprawnienie postępowania w sytuacji, gdy pozwany nie wdaje się w spór w sprawie. Sąd każdorazowo ma jednakże obowiązek krytycznie ustosunkować się do twierdzeń powoda z punktu widzenia ich ewentualnej zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a przepis art. 339 § 2 kpc nie zwalnia sądu orzekającego od obowiązku rozważenia, czy oświadczenia te uzasadniają należycie i w całości żądania pozwu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.10.1998 roku, sygn. akt I CKU 85/98). Pogląd powyższy jest również powszechnie przyjmowany w orzecznictwie Sądu Okręgowego w Olsztynie (zob. m.in. wyroki: z 14.07.2015 roku, sygn. akt IX Ca 617/15; z 14.07.2015 roku, sygn. akt IX Ca 636/15; z 30.10.2017 roku, sygn. akt IX Ca 891/17; z 20.09.2017 roku, sygn. akt IX Ca 406/17).

43.  Ponadto w realiach niniejszej sprawy – z uwagi na przystąpienie do postępowania prokuratora – Sąd był obowiązany wziąć pod uwagę jego twierdzenia i zarzuty jako niezależnego od stron, pełnoprawnego podmiotu procesu.

44.  Orzeczenie o kosztach procesu wydano w oparciu na przepisie art. 100 zd. 1 kpc, zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

45.  Powództwo zostało uwzględnione w 43,26% (4740, (...),99) dlatego też w takim zakresie powódka powinna otrzymać zwrot kosztów procesu, pozwana nie poniosła bowiem żadnych kosztów w rozumieniu art. 98 § 1 i 2 kpc.

46.  W skład kosztów powódki weszły: 3600 zł wynagrodzenia reprezentującego ją adwokata (§ 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 w sprawie opłat za czynności adwokackie) oraz uiszczona opłata od pozwu w kwocie 300 zł (art. 28 pkt 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Suma kosztów poniesionych przez powódkę wyniosła więc 3900 zł. Powódka nie przedłożyła dowodu uiszczenia opłaty od złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa (art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o opłacie skarbowej). Z treści pełnomocnictwa wynika, że opłata 17 zł została zapłacona przy jego sporządzaniu w dniu 10.05.2017 roku, do akt załączono zaś poświadczony za zgodność z oryginałem odpis pełnomocnictwa. Uiszczona przy udzielaniu pełnomocnictwa opłata nie może być traktowana jako koszt niniejszego procesu, nie dotyczyła złożenia dokumentu pełnomocnictwa w niniejszej sprawie.

47.  W konsekwencji zasądzeniu od pozwanej na rzecz powódki tytułem kosztów procesu podlegała kwota 1687,14 zł (43,26% x 3900 zł).

48.  W pkt IV na podstawie art. 333 par. 1 pkt 3 kpc, Sąd nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w zakresie roszczenia głównego, mając na uwadze, że postanowienie o kosztach postępowania jest odrębnym postanowieniem, ze względów funkcjonalnych jedynie zawartym w treści wyroku zaocznego. Zakaz wykładni rozszerzającej w stosunku do przepisów o charakterze wyjątkowym nie pozwala na rozciąganie rygoru natychmiastowej wykonalności również na postanowienie o kosztach postępowania.

49.  Wydany w niniejszej sprawie wyrok pozostaje wyrokiem zaocznym, mimo przystąpienia do sprawy prokuratora. Wydanie wyroku kontradyktoryjnego wymaga bowiem wdania się w spór przez pozwaną, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Asesor Sądowy Sądu Rejonowego w Olsztynie

M. O.

Sygn. akt X C 4405/18 upr.

O., 29.05.2019 r.