Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV Ka 364/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2018 roku, w sprawie sygn. akt V K 1174/18, Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Krzyki uznał M. F. winną tego, że: w dniu 08 grudnia 2016 roku we W., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadziła spółkę (...) S.A. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem o wartości 1680 zł. poprzez wprowadzenie w błąd przedstawiciela spółki (...) S.A. przy zawarciu umowy pożyczki nr (...) co do zamiaru realizacji zobowiązań wynikających z zawartej umowy, nie mając zamiaru spłaty zaciągniętej pożyczki, czym działała na szkodę przedstawicieli spółki (...) S.A. oraz wprowadziła w błąd w/w spółkę co do wysokości osiąganych dochodów i tym samym co do swoich możliwości finansowych wywiązania się z zobowiązań, przy czym czynu dopuściła się mając w znacznym stopniu ograniczoną zdolność rozpoznawania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem, tj. o czyn z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 31 § 2 kk i za to, na podstawie art. 286 § 1 kk, wymierzył jej karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności; na podstawie art. 69 § 1 kk i art. 70 § 1 kk warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności na okres 1 (jednego) roku próby, oddał oskarżoną pod dozór kuratora sądowego; na podstawie art. 46 § 1 kk orzekł wobec oskarżonej M. F. na rzecz pokrzywdzonego (...) S.A. obowiązek naprawienia szkody w całości poprzez zapłatę kwoty 1680 (tysiąc sześćset osiemdziesiąt) złotych; na podstawie art. 72 § 1 pkt. 1 kk zobowiązał oskarżoną do informowania Sądu o przebiegu okresu próby; zasądził od Skarbu Państwa na rzecz Kancelarii Adwokackiej adwokata W. L. kwotę 738 złotych, tytułem nieopłaconej obrony udzielonej oskarżonej z urzędu oraz na podstawie art. 624 § 1 kpk oraz art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 23.06.1973r. o opłatach w sprawach karnych zwalnia oskarżoną od zapłaty kosztów sądowych, obciążając nimi Skarb Państwa i nie wymierza jej opłaty w sprawie.

Apelację od wyroku złożył obrońca z urzędu oskarżonej zaskarżając orzeczenie w części odnoszącej się do orzeczenia o karze, na podstawie art. 427 § 1 i 2 kpk oraz art. 438 pkt. 2, 3 i 4 kpk wyrokowi zarzucił:

1)  obrazę przepisów postępowania a to art. 7 kpk przez dowolną a nie swobodną ocenę dowodu z wyjaśnień oskarżonego złożonych w postępowaniu przygotowawczym w zakresie, w jakim Sąd odmówił im wiary, prowadząc do bezpodstawnego stwierdzenia przez Sąd, iż oskarżona w pełni świadomie zawarła umowę pożyczki, a co skutkowało błędem w ustaleniach faktycznych w przedmiocie motywacji oskarżonej mających wpływ na wymiar orzeczonej kary;

2)  obrazę przepisów postępowania a to art. 410 kpk przez pominięcie istotnych okoliczności wynikających z opinii sądowo - psychiatrycznej takich jak zaobserwowane problemy oskarżonej z czytaniem i pisaniem, a także osobowościowe – słaba adaptacja w społeczeństwie, zależność, podatność na manipulacje oraz niezdolność do przewidywania odległych skutków swoich zachowań, który to dowód został uznany za wiarygodny w całości, a zatem powinien stanowić podstawę dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych służących ustaleniu wymiaru kary wobec oskarżonej w zakresie właściwości i warunków osobistych oskarżonej;

3)  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku polegający na przyjęciu, że w niniejszej sprawie nie zachodzą przesłanki dla skorzystania wobec oskarżonej z instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, podczas gdy Sąd stwierdził, że oskarżona dopuściła się czynu mając w znacznym stopniu ograniczoną zdolność rozpoznania czynu i pokierowania swoim postępowaniem, a więc możliwe było nadzwyczajne złagodzenie orzeczonej wobec oskarżonej kary, ale w konsekwencji spowodowało orzeczenie przez Sąd kary w ustawowym wymiarze, co w okolicznościach niniejszej sprawy w tym zwłaszcza warunków osobistych oskarżonej uznać należy za karę rażąco niewspółmiernie surową i nieadekwatną do stopnia winy oskarżonej.

W oparciu o podniesione zarzuty, skarżący wniósł o:

1)  zmianę wyroku w pkt. I i II przez wymierzenie oskarżonej kary z zastosowaniem nadzwyczajnego jej złagodzenia na podstawie art. 60 § 1 i 6 pkt. 4 kk, tj. orzeczenia kary ograniczenia wolności w wymiarze 3 miesięcy polegającej na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cel społeczny;

2)  zwolnienie oskarżonej od zapłaty kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze;

3)  zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. W. L. kosztów nieopłaconej obrony udzielonej oskarżonej z urzędu w toku postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy oskarżonej nie zasługuje na uwzględnienie w odniesieniu do każdego z postawionych zarzutów.

Należy jednak już na wstępie wskazać na niekonsekwencję obrońcy, który określił zakres swojej skargi apelacyjnej jako skierowanej wyłącznie do kary, formułuje zaś zarzuty apelacji, kwestionuje ustalenia faktyczne dokonane przez sąd, w zakresie w jakim ten ustalił u oskarżonej umyślny zamiar dokonania przestępstwa. Otóż nie sposób się zgodzić z wywodami skarżącego, który kwestionuje na gruncie ustaleń opinii sądowo – psychiatrycznej oraz wyjaśnień oskarżonej jej sprawstwo. Sąd Rejonowy ustalając stan faktyczny, w szczególności okoliczności czynu, świadomość i zamiar oskarżonej, opierał się zasadniczo na wyjaśnieniach oskarżonej (k. 60, 146, 204). Ta jednoznacznie relacjonowała, że to ona zainicjowała spotkanie z B. M. – przedstawiciel pokrzywdzonej spółki. Jej celem było uzyskanie pożyczki. Prowadziła rozmowę, gdzie wskazała – zresztą niezgodnie z prawdą – swoją sytuację majątkową. Niezależnie od tego, czy ona faktycznie zapoznała się z całością warunków umowy, czy też jedynie w zakresie kwoty, jaka jej z tej umowy przypadnie, miała ona rozeznanie znaczenia i skutków podejmowanych czynności. Treść wyjaśnień, jakie złożyła oskarżona koresponduje z relacją B. M., która przedstawiła przebieg spotkania z oskarżoną, uzyskane od niej informacje oraz ustalenia co do kwoty pożyczki i warunków jej spłaty.

Wymowa opinii sądowo – psychiatryczne, stwierdzająca ograniczoną w stopniu znacznym zdolność oskarżonej rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem z uwagi na upośledzenie w stopniu lekkim oraz alkoholizm, nie wyklucza ustalenia (na podstawie wskazanych wyżej dowodów, w tym wyjaśnień oskarżonej), że ta działała z zamiarem bezpośrednim wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd oraz doprowadzenia w ten sposób pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. W uproszczeniu stan psychiczny oskarżonej ustalony przez biegłych nie wyklucza, że ta kłamała, co do kwoty osiąganych dochodów oraz nie miała zamiaru, ani nawet możliwości, tego zobowiązania wykonać w przyszłości. Stąd dokonane ustalenia przez Sąd Rejonowy (vide: karta 240) należy zaakceptować, jako prawidłowe, dokonane w oparciu oraz wskazania logiczne oraz oparte na przeprowadzonych dowodach, z poszanowaniem art. 7 kpk.

Nie jest uzasadniony również, formułowany w pkt. 2, zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art. 410 kpk. Sąd Rejonowy nie tylko przeprowadził dowód z opinii sądowo - psychiatrycznej, ale także wciągnął go do podstawy dokonania ustaleń faktycznych. W uzasadnieniu wyroku Sąd rozważał także kwestie osobowości oskarżonej w kontekście przesłanek wymiaru kary. Sąd Odwoławczy, bacząc aby nie wykraczać poza granicę ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy w niniejszym postępowaniu (art. 434 § 1 kpk) musi wskazać, że wbrew twierdzeniom skarżącego, wymowa opinii biegłych lekarzy psychiatrów nie jest tak jednostronnie korzystna dla oskarżonej. Sąd Rejonowy właśnie opierając się na treści opinii biegłych, przyjmuje, że oskarżona pozostaje uzależniona od alkoholu. Wnioski opinii (k. 88) i wskazane przez skarżącego okoliczności odnoszące się do aktualnego stanu psychicznego oskarżonej, wiążą właśnie z wieloletnim okresem intoksykacji. Stąd ocena właściwości i warunków osobistych oskarżonej, z pominięciem jej uzależnienia i następstw tego uzależnienia dla jej osobowości, byłoby jednostronne i odbyłoby się z naruszeniem normy art. 4 kpk i art. 7 kpk.

Apelujący formułuje także zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, który miałby mieć wpływ na wynik sprawy (art. 438 pkt. 3 kpk) – pkt. 3 zarzutu apelacji. Formułując taki zarzut procesowy, a następnie oceniając go, należy mieć na uwadze przede wszystkim stanowisko Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu odnoszący się do wykładni błędu w ustaleniach faktycznych jako uchybieniu w procesie dowodzenia i tak: „ Błąd w ustaleniach faktycznych może mieć postać błędu "braku" albo błędu "dowolności". Zarzut taki może zostać postawiony wówczas, gdy sąd, ustalając stan faktyczny, wziął pod uwagę wszystkie istotne w sprawie dowody, a także gdy prawidłowo je ocenił. Natomiast ustalając stan faktyczny na podstawie tych dowodów, sąd pominął wynikające z nich fakty istotne w sprawie albo ustalił fakty, które wcale z danego dowodu nie wynikają lub wynikają, ale zostały zniekształcone. Błąd dowolności może polegać również na wadliwym wnioskowaniu z prawidłowo ustalonych faktów co do istnienia lub nieistnienia faktu głównego w procesach poszlakowych. Błąd tego rodzaju oznacza, że określony fakt został ustalony dowolnie, gdyż nie ma oparcia w dowodach” (tak: Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrok z dnia 9 sierpnia 2018 roku, II AKa 184/18 LEX nr 2556688). A więc, zwalczający orzeczenie na tej podstawie, winien wykazać, że Sąd ustalił, wbrew dowodom, lub pomimo braku dowodów. Zarzut skarżącego w niniejszej sprawie nie zawiera wskazania pozwalającego wykazać błąd w rozumowaniu Sądu Rejonowego. Argumentacja skarżącego sprowadzić należy raczej do zarzutu naruszenia przepisów prawa materialnego, a to art. 31 § 2 kpk oraz zarzutu niewspółmierności wymierzonej kary.

Niewątpliwie w stosunku do oskarżonej zachodziła, przewidziana na podstawie art. 31 § 2 kpk, możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary z uwagi na cechy osobowości oskarżonej, które były na tyle istotne, że mogły przemawiać za złagodzeniem odpowiedzialności oskarżonej. Wskazany przepis nie nakłada na Sąd obowiązku zastosowania takiego złagodzenia, a decyzje w tym przedmiocie pozostawia Sądowi w ramach dyrektyw sędziowskiego wymiaru kary z art. 53 kk. A Sąd Rejonowy wymierzając oskarżonej karę właśnie opierał się na dyrektywach zawartych w tym przepisie (k. 239). Otóż niewątpliwie oskarżona jest osobą wykazującą istotne zaburzenia. Etymologia tych zaburzeń jest co najmniej dwojaka: upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim oraz wieloletni okres intoksykacji jako następstwo uzależnienia od alkoholu. Stwierdzone u oskarżonej upośledzenie objawia się deficytem intelektualnym. Posiada ona wykształcenie gimnazjalne, w warunkach szkoły specjalnej oraz podstawowe umiejętności w zakresie pisania, czytania oraz funkcjonowaniu w sprawach życia codziennego (notatka z ustaleń k. 207, wyjaśnienia oskarżonej). Degradację społeczną oskarżonej, biegli upatrują w jej długoletnim alkoholizowaniu się. Stąd nie sposób zaakceptować stanowiska obrońcy, że cechy osobowości oskarżonej stanowią istotną podstawę przemawiającą za zastosowaniem nadzwyczajnego złagodzenia kary. Nietrzeźwość i alkoholizm (rozpatrywany również w kategorii choroby psychosomatycznej) nie może stanowić okoliczności łagodzącej i stanowić podstawę do łagodzenia odpowiedzialności. Sąd Rejonowy z pewnością kierował się właśnie takimi okolicznościami wskazywanymi przez biegłych w opinii sądowo – psychiatrycznej.

Zarzut rażącej niewspółmierności wymierzonej kary jest uzasadniony, jeśli zachodzi zasadnicza, nie do zaakceptowania rozbieżność między karą wymierzoną, a karą, która winna być wymierzona zgodnie z przesłankami ustawowymi oraz poglądami orzecznictwa. Sąd wymierzył oskarżonej karę w wysokości dolnego ustawowego zagrożenia za przypisane jej przestępstwo. Jednocześnie wykonanie orzeczonej kary warunkowo zawieszono na okres minimalny oraz nałożono obowiązek informowania o przebiegu okresu próby oraz dozór kuratora sądowego. Tak ukształtowaną karę należy traktować jako podyktowaną potrzebą poprawy oskarżonej i nakierowaną na wdrożenie jej do przestrzegania porządku prawnego. Nie może ulegać wątpliwości, że dla osiągnięcia tego celu zasadnicze znaczenie musi mieć skłonienie oskarżonej do zerwania z nałogiem. Temu właśnie ma służyć dozór kuratora sądowego.

Sąd Rejonowy wskazuje przy tym, że wymierzając oskarżonej karę uwzględnił charakter czynu oraz okoliczności działania oskarżonej. Skarżący wnioskuje natomiast o wymierzenie oskarżonej kary łagodniejszej, co do rodzaju, ale kary bezwzględnej ograniczenia wolności polegającej na bezpłatnej, kontrolowanej pracy na cel społeczny wskazany przez Sąd. Tak wymierzona kara w sytuacji oskarżonej, nie tylko nie jest dostosowana do jej aktualnej sytuacji osobistej, ale także może być w jej sytuacji niewykonalna. To zaś prowadziłoby do zamiany na wykonalną karę pozbawienia wolności. W ocenie Sąd Odwoławczego kara orzeczona oskarżonej, w tych okolicznościach, nie tylko nie razi swoją nadmierną surowością, ale uwzględnia wszystkie okoliczności sprawy, oraz wydaje się być lepiej dostosowana do aktualnej sytuacji oskarżonej. Wymierzona kara będzie lepiej realizować funkcje wychowawcze i poprawcze wobec skazanej, oraz należycie kształtować świadomość prawną w społeczeństwie. Stąd również w tym zakresie apelację obrońcy należy uznać za nieprzekonującą i zaakceptować stanowisko Sądu Rejonowego.

Orzeczenie o kosztach postępowania oparte zostało na podstawie art. 29 prawo o adwokaturze (Dz. U. 2014, poz. 635) § 17 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielone z urzędu (Dz. U. 2016.1714). Stawka wynagrodzenia została powiększona o należny VAT.

Orzeczenie o kosztach sądowych oparte zostało na podstawie art. 624 § 1 kpk. Oskarżona jest osobą o bardzo ograniczonych możliwościach zarobkowych oraz osiąga minimalne dochody niepokrywające kosztów jej utrzymania, co uzasadnia przyjęcie, tak jak zrobił to Sąd Rejonowy, że obciążania jej kosztami postępowania sądowego za postępowania odwoławcze byłoby nadmiernie dla niego uciążliwe.

SSO Maciej Skórniak