Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 848/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący - Sędzia

SA Małgorzata Pasek

Sędziowie:

SA Elżbieta Czaja

SO del. do SA Jacek Chaciński (spr.)

Protokolant: st. prot. sądowy Kinga Panasiuk-Garbacz

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2019 r. w Lublinie

sprawy B. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji B. Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 19 lipca 2018 r. sygn. akt VI U 381/17

I.  zmienia częściowo zaskarżony wyrok i poprzedzające go decyzje w ten sposób, że przyjmuje do wyliczenia wysokości emerytury B. Z. wynagrodzenie za pracę za okres od(...) do(...) w kwocie 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych miesięcznie;

II.  w pozostałej części apelację oddala;

III.  koszty postępowania apelacyjnego wzajemnie znosi.

Jacek Chaciński Małgorzata Pasek Elżbieta Czaja

Sygn. akt III AUa 848/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 lipca 2018 r. Sąd Okręgowy w Radomiu oddalił odwołanie B. Z. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. z dnia 3 marca 2017 r. i 30 marca 2017 r.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

Decyzją z dnia 19 grudnia 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. przyznał B. Z. prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego tj. od(...), na wniosek z dnia 21 listopada 2016 roku.

Wysokość świadczenia obliczona została w oparciu o art. 26 ustawy emerytalnej poprzez podzielenie składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata świadczenia tj. 154,96 zł oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego tj. 275.091,02 zł przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę tj. 250,60 miesięcy.

Decyzją z dnia 14 grudnia 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. ponownie ustalił B. Z. na dzień 01.01.1999 r. kapitał początkowy na kwotę 79.785,75 zł, przyjmując do jego obliczenia okresy składkowe w ilości 8 lat 10 miesięcy i 29 dni (tj. 106 miesięcy) oraz okresy nieskładkowe w ilości 5 lat 11 miesięcy (tj. 71 miesięcy). Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych, tj. od 01.01.1979 r. do 31.12.1988 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 87,44%.

B. Z. w dniu 17 stycznia 2017 roku, a następnie w dniu 22 marca 2017 roku złożyła w siedzibie organu rentowego dodatkowe dokumenty pracownicze i wniosła o ponowne ustalenie kapitału początkowego.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. po weryfikacji przedłożonej dokumentacji decyzją z dnia 29 marca 2017 roku po raz kolejny ustalił wnioskodawczyni kapitał początkowy liczony na dzień 01.01.1999 r. Przyjęto okresy składkowe w ilości 8 lat 10 miesięcy i 29 dni (tj. 106 miesięcy) oraz okresy nieskładkowe w ilości 6 lat (tj. 72 miesięcy). Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych, tj. od 01.01.1979 r. do 31.12.1988 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 89,86 %.

Kapitał początkowy przeliczono z uwzględnieniem wynagrodzenia, jakie wnioskodawczyni otrzymywała w okresie zatrudnienia w Publicznej Szkole Podstawowej w R. w oparciu o kartę wynagrodzeń za okres od 01.02.1983 r. do 31.08.1983 r. (tj. 4.000 zł miesięcznie + 1.610 zł, która zawierała się w kwocie do wypłaty netto), zaś za okres od(...) do(...) – przyjęto wynagrodzenie zasadnicze tj. 4.000 zł. Nie wliczono kwoty nagrody w wysokości 4.500 zł za 1986 rok, ponieważ była to nagroda wypłacona z okazji dnia 22 lipca, a zatem była nagrodą okolicznościową.

W następstwie powyższego, organ rentowy, najpierw w dniu 3 marca 2017 roku, rozpoznając wniosek z dnia 17 stycznia 2017 roku, wydał decyzję zamienną o przeliczeniu emerytury od dnia (...), mocą której ustalił wysokość emerytury wnioskodawczyni na kwotę 1.117,18 zł, a następnie rozpoznając wniosek z dnia 22 marca 2017 roku – decyzję z dnia 30 marca 2017 roku o przeliczeniu emerytury od dnia (...) ustalając wysokość świadczenia na kwotę 1.125,08 zł.

Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu księgowości na okoliczność prawidłowości wyliczenia przez ZUS świadczenia emerytalnego ubezpieczonej .

Opinię sporządził biegły sądowy M. P.. W ocenie Sądu opinia ta jest nieprzydatna do rozpoznania sprawy. Biegły nieprawidłowo do ustalenia wysokości świadczenia przyjął nagrodę okolicznościową z okazji święta 22 lipca. Ponadto w zakresie sporu co do wysokości wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek w okresie(...) do 31.08.1983r., biegły przyjął wynagrodzenie minimalne, podczas, gdy dokumenty osobowe i płacowe z tego okresu pozwalają na jednoznaczne przyjęcie, że wynagrodzenie zasadnicze wynosiło 4.000zł. Ostatecznie wysokość emerytury wnioskodawczyni ustalonej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych okazała się wyższa od ustalonej przez biegłego – pismo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16.03.2018r., k.78-79. Sąd w całości podzielił uwagi pozwanego do opinii biegłego, stąd opinia ta ostatecznie nie stanowiła podstawy ustaleń Sądu.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołania wnioskodawczyni B. Z. podlegały oddaleniu.

Sąd wskazał, że główną zasadę obliczenia wysokości emerytury statuuje art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2017 r., poz. 1383). Według tego przepisu emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia, ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. W myśl art. 25 podstawę obliczenia emerytury, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zaewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185 (Dz.U. z 2017 r., poz. 1778).

Aby zaś wyliczyć emeryturę z zastosowaniem art. 26 ustawy emerytalnej, konieczne jest ustalenie wysokości kapitału początkowego.

Zgodnie z art. 173 ust. 1 i 3 ustawy emerytalnej, dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie w/w ustawy tj. na dzień 01.01.1999 r. Następnie w art. 174 ust. 2 i 3 przyjęto, że przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy okresy składkowe (art. 6 ustawy) i nieskładkowe (art. 7 ustawy) w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2, zaś podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16 i 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym, że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 01.01.1999 r. Okresy składkowe liczone są po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, a okresy nieskładkowe po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych. Do podstawy wymiaru mogą być brane tylko te składniki wynagrodzenia, które stanowiły podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

Ogólne zasady ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego w istocie uregulowane są w art. 15 ust. 1 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. Przy czym przy ustalaniu kapitału początkowego zainteresowanemu pozostawiony jest wybór okresu, z którego podstawa wymiaru składek przyjmowana jest do podstawy wymiaru kapitału początkowego, tylko w granicach określonych powołanymi wyżej przepisami.

W niniejszej sprawie, z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że wysokość emerytury wnioskodawczyni obliczona została przez organ rentowy w oparciu o art. 26 ustawy emerytalnej, przy czym do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego, przyjęto podstawę wymiaru składek z wynagrodzeń z kolejnych 10 lat kalendarzowych, tj. 1979 – 1988 (jako wariant najkorzystniejszy dla ubezpieczonej) i ustalono ten wskaźnik na 89,86 %. Z okresu zatrudnienia wnioskodawczyni w Publicznej Szkole Podstawowej w R. – za okres od 01.02.1983 r. do 31.08.1983 r. przyjęto wynagrodzenie w oparciu o kartę wynagrodzeń (tj. 4.000 zł miesięcznie + 1.610 zł, która zawierała się w kwocie do wypłaty netto), zaś za okres od(...) do(...) – przyjęto wynagrodzenie zasadnicze, jakie uzyskiwała ubezpieczona tj. 4.000 zł. Dodatkowo, organ rentowy nie uznał kwoty nagrody w wysokości 4.500 zł za 1986 rok, przyjmując, iż była to nagroda wypłacona z okazji dnia 22 lipca, czyli nagroda okolicznościowa.

Sąd wyjaśnił, że w prawie ubezpieczeń społecznych obowiązuje ścisła zasada, że przy określaniu wysokości świadczenia emerytalno – rentowego pod uwagę mogą być brane tylko te składniki wynagrodzenia zainteresowanego uzyskaniem świadczenia, które stanowiły podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, a ich stawki były pewne, zaś ich wysokość znajdowała odzwierciedlenie w dokumentacji płacowej. Nie można ustalać wysokości zarobków na podstawie przypuszczeń, uśrednień bądź też hipotetycznych wyliczeń. Wynika to stąd, że do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń emerytalno – rentowych może być uwzględniane tylko wynagrodzenie faktycznie (tj. realnie wypłacane) uzyskane przez zainteresowanego w danym okresie. Jego wysokość musi być zatem niewątpliwa i bezwarunkowa, a nie jedynie prawdopodobna. Innymi słowy, ustalenie wysokości wynagrodzeń musi wynikać z materiału dowodowego, który pozwoli ustalić wysokość wynagrodzeń wypłaconych indywidualnie danemu ubezpieczonemu

Zgodnie z powszechnie obowiązującym stanowiskiem judykatury, w przypadku braku dokumentacji płacowej istnieje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o dokumentację zastępczą, znajdującą się w aktach osobowych, takich jak umowy o pracę, angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia – wówczas można uwzględniać tylko takie składniki, które nie budzą wątpliwości i wypłacane były w danym okresie stale oraz w określonej wysokości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 04.10.2012 r., III AUa 305/12). Przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych są bowiem normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań pozwalających na ustalenie wynagrodzenia w sposób przybliżony lub prawdopodobny (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20.06.2007 r., III AUa 482/07).

Inaczej rzecz ujmując, aby Sąd mógł zweryfikować zasadność oraz poprawność wyliczenia przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji wymiaru świadczenia emerytalnego, koniecznym jest, by, jak już wskazano powyżej, stawki przyjętego wynagrodzenia były pewne, a ich wysokość znajdowała odzwierciedlenie w dokumentacji płacowej. Wysokość emerytury wyliczona zostaje zawsze w oparciu o przedstawione przez ubezpieczonego dokumenty. Sąd nie może natomiast przyjmować ani hipotetycznego okresu zatrudnienia ubezpieczonego ani też takiego wynagrodzenia. Jeżeli nie ma dowodów potwierdzających konkretną wysokość wynagrodzenia, nie jest możliwe uwzględnienie powyższych przesłanek w ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia.

Sąd Okręgowy podniósł, że B. Z. w Publicznej Szkole Podstawowej nr (...) w R. zatrudniona była w okresie od (...) do 31.08.1983 r. i w tym okresie otrzymywała wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 4.000 zł + rekompensata. Zapis tej treści znajduje się w świadectwie pracy datowanym na dzień 18.10.1985 r. Z zachowanej karty wynagrodzeń za okres od 02/1983 r. do 08/1983 r. wynika, że ubezpieczona prócz wynagrodzenia zasadniczego otrzymywała jeszcze kwotę 1.610 zł.

Sąd dalej wskazał, że zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 powołanej wyżej ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS za podstawę wymiaru emerytury i renty przyjmuje się podstawę wymiaru składek. Do podstawy wymiaru świadczenia mogą być zatem przyjęte tylko te przychody, które objęte są obowiązkiem odprowadzenia składek, natomiast nie uwzględnia się przychodów wyłączonych z tego obowiązku. Przy ustalaniu, czy istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od określonych składników wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, które zostały uzyskane przez pracownika w czasie trwania stosunku pracy, stosuje się przepisy obowiązujące w okresie, z którego wynagrodzenie jest uwzględnione w podstawie wymiaru, co wynika z § 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. z 1989 r., Nr 11, poz. 63 ze zm.), w myśl których do ustalenia podstawy wymiaru dla pracowników uspołecznionych zakładów pracy nie przyjmuje się tych składników wynagrodzenia w gotówce i w naturze z tytułu wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, od których nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, a przy ustalaniu, czy istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od określonych składników wynagrodzeń, stosuje się przepisy obowiązujące w okresie, z którego wynagrodzenie jest uwzględniane w podstawie wymiaru. W podstawie wymiaru emerytury lub renty dla pracowników zakładów pracy uwzględnia się wszystkie składniki wynagrodzenia w gotówce i w naturze, z wyjątkiem wynagrodzeń wymienionych w pkt. 1-3 tegoż § 4 ust. 1.

Sąd wskazał, że w spornym okresie ((...).-31.08.1983r.) obowiązywało rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym i ubezpieczeniu rodzinnym do zasad określających składniki funduszu płac (Dz. U. Nr 40, poz. 239 ze zm.).

Stosownie do § 1 cyt. rozporządzenia, obowiązującego do dnia 31 grudnia 1983 r., podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowiły w uspołecznionych zakładach pracy wypłaty pieniężne oraz wartości świadczeń w naturze, zaliczone do osobowego funduszu płac.

Fundusz płac określała uchwała Nr 158 Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1976 r. w sprawie składników funduszu płac (Mon. Pol. Nr 43, poz. 212 ze zm.), obowiązującej w okresie od 1 stycznia 1977 r. do 31 grudnia 1983 r. Zgodnie z § 4 tej uchwały składnikami funduszu płac są:

1) osobowy fundusz płac obejmujący m.in. wynagrodzenia pracowników pozostających w ewidencji personalnej zakładu pracy, należne ze stosunku pracy,

2) bezosobowy fundusz płac,

3) fundusz honorariów,

4) fundusz agencyjno-prowizyjny,

6) wynagrodzenia z zakładowego funduszu nagród, z czystej nadwyżki w spółdzielniach i z funduszów o podobnym charakterze.

Zgodnie z uchwałą nr 187 Rady Ministrów w sprawie podwyższenia cen detalicznych niektórych artykułów żywnościowych, wprowadzone zostały rekompensaty wzrostu kosztów utrzymania z tytułu podwyżek cen. Od 1 września 1981 r. wypłacano rekompensatę z tytułu podwyżki cen artykułów żywnościowych w wysokości 160 zł miesięcznie na osobę. Jedynie osoby pobierające emeryturę lub rentę do 3500 zł oraz osoby korzystające z zasiłków wypłacanych z funduszy pomocy społecznej otrzymywały rekompensatę w kwocie 200 zł miesięcznie.

Na podstawie uchwały nr 23 Rady Ministrów w sprawie cen detalicznych podstawowych artykułów żywnościowych, opału i energii oraz uchwały nr 24 Rady Ministrów w sprawie rekompensat pieniężnych z tytułu wprowadzenia z 1 lutym 1982 r. nowych cen detalicznych podstawowych artykułów żywnościowych, opału i energii, od 1 lutego 1982 r. była wypłacana rekompensata z tytułu wprowadzenia nowych cen detalicznych podstawowych artykułów żywnościowych, opału i energii. Były dwa rodzaje tej rekompensaty:

1.  z tytułu nowych cen detalicznych podstawowych artykułów żywnościowych objętych przydziałem kartkowym (jej wysokość wynosiła 1400 zł dla górników w kopalniach głębinowych, pracujących pod ziemią, 900 zł dla pracowników posiadających uprawnienia do zwiększonych przydziałów kartkowych na mięso albo 750 zł miesięcznie dla pozostałych osób uprawnionych),

2.  z tytułu nowych cen energii, opału oraz artykułów żywnościowych nieobjętych przydziałem kartkowym jej wysokość zależała od podstawy wymiaru rekompensaty, którym było wynagrodzenie obliczone jak za urlop wypoczynkowy i wynosiła: 700 zł (podstawa wymiaru do 4500 zł), 600 zł (4501 zł - 6000 zł), 500 zł (6001 zł - 9000 zł), 300 zł (9001 zł - 13 000 zł). Jeśli podstawa wymiaru wynosiła powyżej 13 000 zł, rekompensata nie przysługiwała.

Zgodnie z treścią z treścią § 16 ust. 1 pkt 3 oraz pkt 5 Zarządzenia Ministrów: Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 28 sierpnia 1981 roku w sprawie szczególnych zasad wypłacania rekompensaty z tytułu podwyżek cen detalicznych chleba, i przetworów zbożowo-mącznych oraz zasad odpłatności z tytułu korekty stawek żywieniowych, zgodnie z brzmieniem których rekompensaty były wpłacane przez uspołecznione zakłady pracy poza planowanym funduszem płac ( zatem nie są zaliczane do osobowego funduszu płac) i nie wchodzą do podstawy ustalenia składek na ubezpieczenia społeczne, emerytur, rent i zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz innych świadczeń socjalnych.

Zatem rekompensaty wypłacone wnioskodawczyni w latach 1982-1983 nie stanowią podstawy wymiaru emerytury. Dopiero na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z 27 września 1984 r. (Dz.U. 1984r., nr 48, poz. 252), zmieniającego rozporządzenie w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy (od 1 stycznia 1984 roku obowiązywało cyt. rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 27 grudnia 1983 r. w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy, Dz.U Nr 73, poz.332), z dniem 1 maja 1984 r. zmienione zostało rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy, poprzez wprowadzenie zapisu, zgodnie z którym w uspołecznionym zakładzie pracy, w którym zostały wprowadzone zasady wynagradzania na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania, w ciągu pierwszego roku od ich wprowadzenia podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, stanowi połowa sumy rekompensat pracowniczych włączonych do wynagrodzeń. Od 1 lipca 1987 r. rekompensaty włączono do wynagrodzenia, a tym samym do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

Z powyższego wynika zatem, że kwota na którą powołuje się wnioskodawczyni, rekompensatą nie była, albowiem jej wysokość w ogóle nie odpowiadała kwotom rekompensat, o których mowa powyżej.

Oznacza to, że gdyby uznać, że kwota 1.610 zł była wypłacana tytułem rekompensaty, to nie mogła by być wliczona do wysokości podstawy emerytury wnioskodawczyni w latach 1982-1983, a uwzględnić należałoby jedynie wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 4.000 zł. Tymczasem, kwota 1.610 zł została przyjęta przez ZUS do podstawy wymiaru za okres wynikający z karty wynagrodzeń, o którym mowa powyżej .

Sąd podniósł, że zgodnie z Uchwałą nr 158 Rady Ministrów z dnia 02.08.1982 r. w sprawie najniższych wynagrodzeń pracowników, która weszła w życie z dniem(...) (M.P.1982.19.164), a więc w dacie podjęcia zatrudnienia przez skarżącą – najniższe wynagrodzenie zasadnicze pracowników zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, wynikające z osobistego zaszeregowania, określone w stawkach miesięcznych, podwyższone zostało do kwoty 3.200 zł (§3). W § 1 tejże uchwały wskazano również, że najniższe wynagrodzenie pracowników zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy za pełny miesięczny wymiar czasu pracy, powiększone o rekompensaty wynosi 5.400 zł miesięcznie i że pracownikom, których wynagrodzenie jest niższe od tej kwoty, przysługuje wyrównanie do tej wysokości. W tym miejscu zwrócić należy uwagę, że wynagrodzenie, o którym mowa powyżej, a na które powołuje się w swoim odwołaniu wnioskodawczyni – obejmowało rekompensaty, które, jak już o tym była mowa, nie mogły być włączone do ustalenia podstawy wymiaru emerytury. Dopiero od 1 lipca 1987 roku na podstawie zmienionych przepisów, rekompensaty włączono do wynagrodzenia, a tym samym do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

Zdaniem Sądu w sprawie brak jakichkolwiek realnych dowodów, które wskazywałyby, że kwota 1.610 zł wypłacona wnioskodawczyni, stanowiła, jak przyjmuje odwołująca, wyrównanie minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym okresie, które jak wynika z powyższego wynosiło 3.200 zł.

Sąd zwrócił uwagę, że wnioskodawczyni była zatrudniona w placówce oświatowej na stanowisku nauczyciela, a zatem w stosunku do jej osoby obowiązywała Uchwała nr 178 Rady Ministrów z dnia 16.08.1982 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli (M.P. 1982.20.171) wydana w oparciu o ustawę z dnia 26.01.1982 r. Karta Nauczyciela i stąd wynika jej wynagrodzenie minimalne ustalone na kwotę 4.000 zł (dowód: załącznik do uchwały – tabela stawek wynagrodzenia zasadniczego). Z tej uchwały wynika również, że stawki miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego nie obejmują kwot rekompensat z tytułu wzrostu cen detalicznych. Sąd nie neguje, że rekompensaty były wypłacane, jednakże nie były one włączane do podstawy wymiaru emerytury.

Z tych też względów, Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych zasadnie przyjął do podstawy wymiaru emerytury wnioskodawczyni kwotę 4.000 zł tytułem miesięcznego minimalnego wynagrodzenia za okres od 01.09.1983 r. do(...), jako że brak jest dowodów na to, by w tym okresie wypłacany był wnioskodawczyni jakikolwiek dodatek i dodatkowo kwotę 1.610 zł za okres od 01.02.1983 r. do 31.08.1983 r., która wprost wynika z karty wynagrodzeń znajdujących się w aktach organu rentowego oraz aktach sprawy.

Co się zaś tyczy nagrody wypłaconej B. Z. w 1986 roku w wysokości 4.500 zł, to Sąd Okręgowy w pełni podzielił stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zawarte w odpowiedzi na odwołanie, iż nagroda powyższa była nagrodą okolicznościową wypłaconą z okazji dnia 22 lipca.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie kwestionował samego faktu wypłacenia wnioskodawczyni w/w kwoty tytułem nagrody oraz jej wysokości. Spór pomiędzy stronami koncentrował się natomiast na charakterze tych środków finansowych oraz na tym czy od wypłaconej kwoty pracodawca zobowiązany był odprowadzić należną składkę na ubezpieczenie społeczne.

Wnioskodawczyni, nie negując, że przepisy obowiązujące w dacie wypłaty przedmiotowej nagrody, nie przewidywały wliczania jej do podstawy wymiary emerytury, utrzymywała, iż była to nagroda wypłacona z Zakładowego Funduszu Nagród, przy okazji święta dnia 22 Lipca.

Sąd Okręgowy po analizie dokumentacji osobowej skarżącej doszedł do przekonania, że stanowisko wnioskodawczyni w tym przedmiocie nie zasługuje na uznanie.

Sąd ustalił, że B. Z. w 1986 roku zatrudniona była w Urzędzie Wojewódzkim w R. w Wydziale (...). Stosunek pracy trwał od 01.08.1985 r. do 19.10.1986 r., co potwierdza świadectwo pracy z dnia 24.10.1986 r., umowa o pracę z dnia 12.08.1985 r. oraz pozostałe dokumenty znajdujące się w aktach osobowych. W aktach tych na karcie 16 znajduje się pismo Dyrektora Wydziału z dnia 14.07.1986 r., którego treść wprost dowodzi, że kwota nagrody w wysokości 4.500 zł została przyznana wnioskodawczyni z okazji Święta Odrodzenia Polski (tj. z okazji dnia 22 lipca). Dodatkowo, w aktach sprawy na kartach 20-22 znajduje się dokumentacja płacowa wnioskodawczyni z okresu zatrudnienia w w/w zakładzie, wśród której jest lista płac nr 116 z 1986 roku zatytułowana „nagrody 22 lipca”. Wobec tego, zdaniem Sądu Okręgowego, trudno przyjąć, iż nagroda ta miała inny charakter niż wynika to z dokumentacji pracowniczej.

Jednocześnie Sąd wskazał, iż obowiązujące w dacie przyznania nagrody – przepisy – nie przewidywały wliczania nagród do ustalania wysokości świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

W 1986 roku do ustalenia podstawy wymiaru składek obowiązywało m.in. rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 27.12.1983 r. w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników uspołecznionych zakładów pracy (od 1.12.1984r. do 31.12.1986 r.) oraz uchwała nr 33 Rady Ministrów z dnia 25.03.1983 r. w sprawie klasyfikacji wynagrodzeń w zakładach gospodarki uspołecznionej.

Przepisy te zawierały generalną zasadę, iż podstawę wymiaru składek stanowiły wypłaty pieniężne w złotych oraz wartość świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty zaliczone w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń do wynagrodzeń osobowych.

Uchwała Rady Ministrów z dnia 25.03.1983 r. dzieliła wynagrodzenia na: wynagrodzenia osobowe, wynagrodzenia bezosobowe, honoraria, wynagrodzenia agencyjno – prowizyjne, nagrody z zakładowego funduszu nagród, wypłaty z zysku do podziału i z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach, rekompensaty pieniężne z tytułu wzrostu cen detalicznych. Ani nagrody okolicznościowe, ani nagrody z zakładowego funduszu nagród oraz wypłaty z zysku do podziału nie były zaliczane do wynagrodzeń osobowych – nie stanowiły one więc podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy. Wyłącznie bowiem wynagrodzenia wchodzące w skład wynagrodzeń osobowych stanowiły podstawę wliczenia do wysokości świadczeń. Szczegółową klasyfikację wynagrodzeń osobowych zawiera zarządzenie nr 21 Prezesa GUS z dnia 18.05.1984 r. w sprawie klasyfikacji składników wynagrodzeń (Dz. Urz. GUS z 1984 r., nr 3, poz. 6), w którym nie wymieniono nagród okolicznościowych. Bez znaczenia natomiast dla sprawy pozostaje, iż pracodawca od wypłaconej wnioskodawczyni nagrody odprowadził składkę w wysokości 43%. Nawet jeśli pracodawca odprowadził składkę od nagrody wypłaconej wnioskodawcy w 1986 roku to nie oznacza, że świadczenia mogą być uwzględnione do podstawy wymiaru emerytury. Decydujące jest bowiem istnienie obowiązku odprowadzenia składki. Jeśli obowiązek taki nie istniał, to tym samym świadczenie nie może stanowić podstawy wymiaru emerytury.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 14 § 2 k.p.c. oddalił odwołania.

Z wyrokiem tym nie zgodziła się wnioskodawczyni. Wniosła apelację. Zaskarżyła wyrok w całości zarzucając naruszenie art.15 ust.2 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez niezastosowanie tego przepisu i nieprzyjęcie za okres od 1 września 1982 r. do 31 stycznia 1983 r. wynagrodzenia minimalnego w kwocie 5400 miesięcznie. Wskazała także, że wypłacona jej nagroda w 1986 r. w kwocie 4500 zł nie była nagrodą państwową lecz z zakładowego funduszu nagród, a skoro odprowadzono od tej nagrody składkę na ubezpieczenia społeczne, to wina ona być zaliczona jako składnik podstawy wymiaru kapitału początkowego.

Mając na względzie powyższe zarzuty wnioskodawczyni domagała się uwzględnienia odwołań

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja jest częściowo zasadna.

Rację ma skarżąca, że w sprawie doszło do naruszenia art.15 ust2 a ustawy z dnia 7 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z FUS. Materiał dowodowy wskazuje jasno, że brak jest dokumentacji płacowej dotyczącej wynagrodzeń, które wnioskodawczyni otrzymywała z tytułu zatrudnienia w okresie od (...)do(...) w Publicznej Szkole Podstawowej nr (...) w R.. Karta wynagrodzeń zachowała się tylko z późniejszego okresu t.j. od 1 lutego do 31 sierpnia 1983 r. Nie ma także żadnego innego dowodu wskazującego na wysokość uzyskiwanego przez wnioskodawczynię wynagrodzenia w spornym okresie. Dowodem takim nie jest w szczególności zapis w świadectwie pracy stwierdzający, że wnioskodawczyni na ostatnio zajmowanym stanowisku otrzymywała wynagrodzenie w wysokości 4000 zł plus rekompensata. Zapis ten może być co najwyżej dowodem wysokości wynagrodzenia uzyskanego w sierpniu 1983 r. Błędne jest zatem stanowisko Sądu I instancji, że dokumenty płacowe i osobowe jednoznacznie wskazują, że wynagrodzenie wnioskodawczyni wynosiło 4000 zł miesięcznie. Została zatem spełniona dyspozycja art.15 ust.2 a ustawy emerytalnej, który to przepis postanawia, że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

Zgodnie § 1uchwały Rady Ministrów z 2 sierpnia 1982 r. w sprawie najniższych wynagrodzeń pracowników najniższe wynagrodzenie pracowników zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy za pełny miesięczny wymiar czasu pracy, obliczone na podstawie:

1) obowiązujących stawek płac zasadniczych i innych składników wynagrodzenia, powiększone o kwoty rekompensat z tytułu wzrostu cen detalicznych, wprowadzonych:

a) uchwałą nr 187 Rady Ministrów z dnia 26 sierpnia 1981 r. w sprawie podwyższenia cen detalicznych niektórych artykułów żywnościowych (Monitor Polski Nr 22, poz. 200),

b) uchwałą nr 24 Rady Ministrów z dnia 27 stycznia 1982 r. w sprawie rekompensat pieniężnych z tytułu wprowadzenia z dniem 1 lutego 1982 r. nowych cen detalicznych podstawowych artykułów żywnościowych, opału i energii (Monitor Polski Nr 4, poz. 18),

2) obowiązujących stawek płac zasadniczych obejmujących rekompensaty, o których mowa w pkt 1, - wynosi 5.400 zł miesięcznie.

Nie jest zatem tak, jak to przyjął Sąd I instancji, że wynagrodzenie najniższe wspornym okresie wynosiło 3200 zł

Przepis art.15 ust.2a ustawy emerytalnej nie wyłącza żadnego elementu wynagrodzenia składającego się na płacę minimalną. Wykładnia literalna tego przepisu jest jasna i wynika z niej, że należy przyjąć minimalne (najniższe) wynagrodzenie obowiązujące w okresie, za który nie można ustalić podstawy wymiaru świadczenia. Należało zatem częściowo zmienić zaskarżony wyrok i poprzedzające go decyzje i przyjąć do wyliczenia wysokości emerytury wnioskodawczyni wynagrodzenie za pracę za okres od(...)do (...) w kwocie 5400 zł miesięcznie.

W pozostałym zakresie apelacja nie jest zasadna. Sąd I instancji trafnie wskazał, że stosownie do treści uchwały Rady Ministrów z 25 marca 1983 r. w sprawie klasyfikacji wynagrodzeń w zakładach gospodarki uspołecznionej wynagrodzenia były dzielone na wynagrodzenia osobowe, bezosobowe, honoraria, wynagrodzenia agencyjno – prowizyjne, nagrody z zakładowego funduszu nagród, wypłaty z zysku do podziału i z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach, rekompensaty pieniężne z tytułu wzrostu cen detalicznych. Zgodnie z §1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 27 grudnia 1983 r. w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników uspołecznionych zakładów pracy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników stanowiły wypłaty pieniężne w złotych oraz wartość świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty zaliczone w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń do wynagrodzeń osobowych.

Nagroda z zakładowego funduszu nagród nie stanowiła elementu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Trafnie Sąd I instancji wskazał, że sam fakt odprowadzenia od nagrody składek na ubezpieczenie społeczne bez wykazania, że obowiązek odprowadzenia składki istniał nie jest podstawą do przyjęcia nagrody jako składnika podstawy wymiaru składki.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art.386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.