Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2019 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa Prokuratora Okręgowego w Olsztynie

przeciwko A. P. (1), P. Ś.

o ustalenie

I ustala, że umowa przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie zawarta w formie aktu notarialnego w dniu 06 czerwca 2013 r., (...) w Kancelarii Notarialnej w G. przed notariuszem R. K., na mocy której P. Ś. w celu zabezpieczenia przysługującej A. P. (1) wobec niego wierzytelności wynikającej z udzielonej mu w dniu 06 czerwca 2013 r. pożyczki, przeniósł na A. P. (1) własność nieruchomości, stanowiącej działki gruntu nr (...), położonej w miejscowości Ł., gmina R., dla której Sąd Rejonowy w S.prowadzi księgę wieczystą (...)/ (...) jest nieważna,

II nie obciąża pozwanego P. Ś. kosztami sądowymi,

III nakazuje ściągnąć od pozwanej A. P. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Olsztynie kwotę 25.000 zł tytułem kosztów sądowych (opłaty sądowej od pozwu od uiszczenia której zwolniony był powód).

SSO Ewa Oknińska

Sygn. akt I C 772/18

UZASADNIENIE

Prokurator Okręgowy w Olsztynie złożył pozew o ustalenie nieważności umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie zawartej w formie aktu notarialnego w dniu 06 czerwca 2013 r., (...) w Kancelarii Notarialnej w G. przed notariuszem R. K., na mocy której P. Ś. w celu zabezpieczenia przysługującej A. P. (1) wobec niego wierzytelności wynikającej z udzielonej mu w dniu 06 czerwca 2013 r. pożyczki w kwocie 100.000 zł przeniósł na A. P. (1) własność nieruchomości, stanowiącej działki gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 20,04 ha, położonej w miejscowości Ł., gmina R., dla której Sąd Rejonowy w S. prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...).

W uzasadnieniu powód wskazał, że w toku postępowania karnego P. Ś. i J. Ś. przesłuchani w charakterze świadków podali, że otrzymali od D. S. kwotę 20.000 zł, nie zaś 100.000 zł jak wynikało to z umowy pożyczki. Wymienieni wnosili o udzielenie im pożyczki w kwocie 20.000 zł i sądzili, że w razie niespłacenia pożyczki nieruchomość zostanie obciążona hipoteką. Małżonkowie oszacowali wartość nieruchomości na 500.000 zł. Prokurator wskazał, że umowa przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Ponadto wartość zadłużenia pozwanego jest o wiele niższa niż wartość nieruchomości.

Pozwany P. Ś. w piśmie procesowym z dnia 15 maja 2019 r. uznał powództwo (k. 122)

Pełnomocnik pozwanej A. P. (1) wniósł o oddalenie powództwa (k. 130 v., 133 v.). Pozwana oświadczyła, że chce oddać pozwanemu przedmiotową nieruchomość (k. 134).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 05 czerwca 1989 r. pozwany P. Ś. na podstawie umowy przekazania gospodarstwa rolnego nabył od rodziców gospodarstwo rolne, składające się działek gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 20,04 ha, położone w miejscowości Ł., gmina R., dla której Sąd Rejonowy w S. prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...).

(dowód: akt notarialny z dnia 05 czerwca 1989 r. – k. 7-8)

P. Ś. wraz z żoną J. Ś. zamieszkują w miejscowości Ł. w budynku mieszkalnym, położonym na przedmiotowej nieruchomości. Utrzymują się z gospodarstwa rolnego, z którego w 2013 r. osiągali dochód w kwocie 1.500 zł - 2.000 zł miesięcznie. P. Ś. i J. Ś. mieli wówczas problemy finansowe. Pozwany potrzebował pieniędzy na naprawę samochodu. Ich córki uczyły się w innej miejscowości i samochód był potrzebny, żeby dowozić córki do szkoły z uwagi na brak możliwości dojazdu publicznymi środkami komunikacji. Małżonkowie nie mogli uzyskać pożyczki bankowej ze względu na posiadany kredyt hipoteczny w kwocie 33.000 zł i dlatego skorzystali z oferty znalezionej w internecie. Żona pozwanego uzgodniła telefonicznie z D. S. warunki pożyczki, w tym m.in., że zostanie udzielona pożyczka w kwocie 20.000 zł. Ponadto drogą mailową przesłała mapy dotyczące gospodarstwa rolnego.

Następnie w dniu 06 czerwca 2012 r. pozwany wraz z żoną udali się do G., gdzie w kancelarii notarialnej spotkali się z D. S., który legitymował się pełnomocnictwami udzielonymi przez pozwaną A. P. (1). D. S., posiadał druk umowy pożyczki, w którym wpisał kwotę 170.000 zł pożyczki. Na pytanie pozwanych i jego żony, dlaczego została wpisana taka kwota, D. S. tłumaczył się, że musi mieć zabezpieczenie, nieruchomość jest bowiem obciążona dożywociem na rzecz innej osoby. Dokonał w umowie zmiany kwoty pożyczki na 100.000 zł. Małżonkowie chcieli, aby D. S. na oddzielnej kartce wpisał kwotę rzeczywiście udzielonej pożyczki, tj. 20.000 zł. Wymieniony nie wyraził zgody. Pomimo tego, P. Ś. zawarł z D. S. działającym jako pełnomocnik pozwanej umowę pożyczki na piśmie.

W umowie pozwany potwierdził odbiór kwoty 100.000 zł tytułem pożyczki.

Następnie przed notariuszem R. K. pomiędzy pozwanym a A. P. (1) reprezentowaną przez D. S. na podstawie pełnomocnictwa z dnia 2 października 2012 r. doszło do zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie. Na mocy powyższej umowy P. Ś. w celu zabezpieczenia przysługującej A. P. (1) wobec niego wierzytelności wynikającej z udzielonej mu w dniu 06 czerwca 2013 r. pożyczki w kwocie 100.000 zł przeniósł na A. P. (2) własność nieruchomości, stanowiącej działki gruntu nr (...), położonej w miejscowości Ł., gmina R., dla której Sąd Rejonowy w S.prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...).

W w/w akcie pozwany potwierdził, że odebrał kwotę 80.000 zł pożyczki, a kwota 20.000 zł zostanie wypłacona na konto. Stawający określili w akcie notarialnym wartość nieruchomości na 230.000 zł.

(dowód: zeznania J. Ś. – k. 132 – 133, przesłuchanie pozwanego –k. 133 – 133 v, k. 131-132, umowa pożyczki – k. 14 akt notarialny z dnia 06 czerwca 213 r. –k. 10-13, odpis zupełny księgi wieczystej – k. 15-18, dowód z dokumentu – protokół przesłuchania P. Ś. – k. 19-22, dowód z dokumentu – protokół przesłuchania J. Ś. – k. 23-26 )

D. S. odwożąc P. Ś. i J. Ś. na dworzec, wypłacił z bankomatu środki i przekazał pozwanemu kwotę 5.000 zł. Następnie dokonał wpłat na rachunek bankowy córki pozwanego: w dniu 20 czerwca 2013 r. - kwoty 5.000 zł, w dniu 05 lipca 2013 r. – 5.000 zł, w dniu 29 sierpnia 2013 r. – kwoty 4.000 zł. Po około roku D. S. przyjechał do pozwanego i przekazał mu kwotę 1.000 zł. Pozwany nie spłacił pożyczki.

(dowód: zeznania J. Ś. – k. 132 – 133, przesłuchanie pozwanego –k. 133 – 133 v, k. 131-132, wyciąg z rachunku bankowego – k. 123-129, dowód z dokumentu – protokół przesłuchania P. Ś. – k. 19-22, dowód z dokumentu – protokół przesłuchania J. Ś. – k. 23-26 )

Sąd zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Analizując dokumenty w postaci umowy pożyczki oraz aktu notarialnego – umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie, wskazać należy, że zachodzą w nich rozbieżności co do kwoty, którą wypłacono pozwanemu. W umowie pożyczki pozwany potwierdził, że wypłacono mu kwotę 100.000 zł, tymczasem w akcie notarialnym pozwany pokwitował odbiór kwoty 80.000 zł. Niewątpliwie podważenie prawdziwości oświadczenia zawartego w pokwitowaniu może być dokonane wszelkimi dowodami. Ograniczenia dowodowe wskazane w art. 247 k.p.c., odnoszą się bowiem do oświadczeń woli zawartych w dokumencie, a nie oświadczeń wiedzy (wyrok SN z dnia 02 lipca 2009 r., V CSK 4/09).

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka J. Ś. oraz pozwanego, w których wymienieni przestawili w sposób konsekwentny przebieg zdarzeń. Z ich zeznań wynika, że pozwany P. Ś. otrzymał od pozwanej kwotę pożyczki 20.000 zł i był przeświadczony, że zabezpieczeniem spłaty pożyczki będzie wpis hipoteki w księdze wieczystej.

Pozwana A. P. (1) nie zakwestionowała wiarygodności zeznań pozwanego i jego żony. Podała, że udzieliła pełnomocnictw swojemu ówczesnemu partnerowi D. S., chciała bowiem ograniczyć swój udział w prowadzonej działalności gospodarczej. Wskazała, że nic o tej sprawie nie wiedziała, a jej parter, który był także jej pracownikiem został przez nią dyscyplinarnie zwolniony z pracy. Dodała również, że jest przekonana, że pozwany i jego żona nie skłamali w trakcie składania zeznań.

Mając na względzie stanowisko przedstawione przez pozwaną oraz zeznania przesłuchanych w sprawie osób, należało przyjąć, że pozwanemu z tytułu umowy pożyczki wypłacono jedynie kwotę 20.000 zł. Zatem przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że pozwanemu udzielono kwotę pożyczki inną niż wpisano w umowie pożyczki oraz w akcie notarialnym.

W realiach niniejszej sprawy prokurator wystąpił z powództwem na podstawie art. 57 k.p.c. przeciwko pozwanym, będących stroną umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie. Powodem wytoczenia powództwa jest szeroko pojęty interes społeczny. Interes ten determinowany jest potrzebą usunięcia niepewności, wynikającej z funkcjonowania w obrocie prawnym nieważnej czynności prawnej w zakresie przeniesienia prawa własności nieruchomości.

Analizując zasadność roszczenia, wskazać należy, że zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest także czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.).

Z zasad współżycia społecznego wynika zaś, że umowa wzajemna powinna po obu stronach stwarzać równorzędne warunki jej realizacji. Zakres czynności sprzecznych z zasadami współżycia społecznego jest nieokreślony i zmienny. Jak ujął to Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 29 września 1987 r., (III CZP 51/87), jest to zagadnienie kontekstu faktycznego, tj. okoliczności konkretnego wypadku, i jakakolwiek próba uogólnień adekwatnych do każdej sytuacji z góry byłaby skazana na niepowodzenie. Czynnościami prawnymi sprzecznymi z zasadami współżycia społecznego mogą być czynności rażąco krzywdzące jedną ze stron (naruszające słuszność kontraktową), umowy sprzeczne z uczciwością i lojalnością.

W realiach niniejszej sprawy, umowa przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie zawarta w dniu 06 czerwca 2013 r. jest nieważna z uwagi na naruszenie zasad współżycia społecznego. Wskazać należy, że pozwany z tytułu umowy pożyczki uzyskał jedynie kwotę 20.000 zł. Zgodnie z orzecznictwem głównym celem ustanowienia zabezpieczenia w formie umowy przewłaszczenia winno być zaś uzyskanie ekwiwalentnego świadczenia, wysokość zabezpieczonej wierzytelności powinna mniej więcej korespondować z uzyskanym przez wierzyciela poziomem zabezpieczenia prawnego, (tak: wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 2 lutego 2018 r., I ACa 724/17). Ustanowienie w umowie na rzecz wierzyciela nadmiernego lub zbytecznego zabezpieczenia wierzytelności może być przyczyną ustalenia nieważności tej umowy (tak: wyrok SN z dnia 28 października 2010 r., II CSK 218/10).

Jak wynika z przeprowadzonego materiału dowodowego, na podstawie umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie, pozwany przeniósł własność zabudowanej nieruchomości o łącznej powierzchni 20,04 ha w celu zabezpieczenia pożyczki, która w rzeczywistości wynosiła 20.000 zł. Wskazać należy, że powyższa nieruchomości stanowi centrum życiowe pozwanego, gdzie zamieszkuje wraz z rodziną i prowadzi gospodarstwo rolne, stanowiące źródło utrzymania. Prokurator oszacował wartość przedmiotowej nieruchomości na kwotę 500.000 zł, pozwana A. P. (1) nie zakwestionowała powyższej wartości. Zatem w tym okolicznościach poziom uzyskanego przez pozwaną zabezpieczenia w sposób nadmierny przekracza wysokość udzielonej pożyczki. Utrata nieruchomości, stanowiącej jedyny znaczący majątek pozwanego w celu zabezpieczenia pożyczki wynoszącej 20.000 zł niewątpliwie w sposób rażący krzywdzi dłużnika.

Z tych przyczyn Sąd na podstawie art. 58 §2 k.c. ustalił, że umowa przeniesienia nieruchomości na zabezpieczenie jest nieważna z uwagi na naruszenie zasad współżycia społecznego w postaci: uczciwości w obrocie, lojalności kontrahentów, równości stron w stosunkach obligacyjnych, sprawiedliwości kontraktowej oraz rażącej dysproporcji świadczeń.

Na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 101 k.p.c. i 102 k.p.c. Sąd nie obciążał kosztami sądowymi pozwanego P. Ś., mając na względzie okoliczności niniejszej sprawy. Ponadto pozwany przy pierwszej czynności uznał powództwo.

W pkt III wyroku Sąd orzekł o obowiązku zwrotu kosztów sądowych w oparciu o art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 98 k.p.c. Nieuiszczone koszty sądowe wyniosły 25.000 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu od uiszczenia, której zwolniony był powód. Sąd obciążył powyższymi kosztami pozwaną A. P. (1), mając na względzie wynik procesu.

SSO Ewa Oknińska