Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 czerwca 2019r.

Sąd Rejonowy w Piszu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR Anna Gajewska

Protokolant: sekretarz sądowy Judyta Masłowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 czerwca 2019r.

sprawy z powództwa K. B. (1)

przeciwko P. B., N. B., K. B. (2)

o zapłatę

o r z e k a

Oddala powództwo.

Sygn. akt I C 102/19

UZASADNIENIE

W dniu 22 stycznia 2019 roku K. B. (1) wytoczył powództwo przeciwko:

1.  N. B. o zapłatę kwoty 10 645,00 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 06.11.2018r. do dnia zapłaty,

2.  P. B. o zapłatę kwoty 6 406,00 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 10.11.2018r. do dnia zapłaty,

3.  K. B. (2) o zapłatę kwoty 4 239,00 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 06.11.2018r. do dnia zapłaty.

Nadto powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanych kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że Sąd Rejonowy w Piszu wyrokiem z 31 maja 2016 roku wydanym w sprawie III RC 83/15 i III RC 84/15 zasądził od powoda:

- na rzecz pozwanej N. B. alimenty w kwocie po 1 000 zł miesięcznie,

- na rzecz pozwanego P. B. alimenty w kwocie po 1 100 zł miesięcznie,

- na rzecz pozwanej K. B. (2) alimenty w kwocie po 1 000 zł miesięcznie.

Następnie Sąd Rejonowy w Piszu wyrokiem z 21 czerwca 2018 roku wydanym w sprawie III RC 189/16, zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 24 października 2018 roku wydanym w sprawie VI RCa 234/18 i VI RCa 246/18, zasądzone od powoda alimenty z dniem 20 stycznia 2017 roku obniżył:

- na rzecz pozwanej N. B. do kwoty po 500,00 zł miesięcznie,

- na rzecz pozwanego P. B. do kwoty po 800,00 zł miesięcznie,

- na rzecz pozwanej K. B. (2) do kwoty po 800,00 zł miesięcznie.

Powód wskazał, że u podstaw obniżenia alimentów leżał przede wszystkim jego stan zdrowia, który w wyniku przebytego w dniu 20 stycznia 2017 roku zawału serca uległ znacznemu pogorszeniu, co miało znaczny wpływ na możliwości zarobkowe powoda. Z uwagi na orzeczoną niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym, powód może pracować jedynie w warunkach pracy chronionej, co oznacza skrócenie czasu pracy w ciągu dnia i wydłużenie urlopu wypoczynkowego. Na wysokość zasądzonych alimentów wpłynął również fakt, iż pozwani są osobami pełnoletnimi i mają możliwość osiągania zarobków, które mogą przeznaczyć na własne utrzymanie. Pozwany P. B. już od dawna w wolnym czasie i w okresie wakacji zatrudnia się w punkcie sprzedaży papierosów elektronicznych w O.. Pozwana K. B. (2) w okresie wakacyjnym podjęła zatrudnienie w gastronomii w R.. Natomiast sytuacja życiowa pozwanej N. B. również umożliwia podjęcie przez nią zatrudnienia pozwalającego chociaż w pewnej części na pokrycie wydatków związanych z jej utrzymaniem.

Powód wskazał, że w okresie od 20 stycznia 2017 roku (data od której obniżone zostały alimenty) do 24 października 2018 roku (data wydania przez Sąd Okręgowy w Olsztynie wyroku w sprawach VI RCa 234/18 i VI RCa 246/18) respektując w pełni treść wyroku Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 31 maja 2016 roku wydanego w sprawie III RC 83/15, regularnie uiszczał na rzecz pozwanych zasądzone alimenty, pomimo tego, iż jego sytuacja majątkowa ulegała sukcesywnemu pogorszeniu, a dochody firmy spadały, wskutek czego środki niezbędne na pokrycie alimentów i pozostałych wydatków życiowych powód musiał pozyskiwać powiększając zadłużenie w kredycie firmowym.

W ocenie powoda, w związku z obniżeniem alimentów od dnia 20 stycznia 2017 roku, pobrane przez pozwanych po tej dacie nadwyżki zasądzonych świadczeń powinny być zwrócone jako nienależne w oparciu o przepis art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. Natomiast pozwanym nie przysługuje możliwość powoływania się na treść art. 409 k.c., albowiem wiedzieli o przebytym przez powoda w dniu 20 stycznia 2017 roku zawale serca i już w tej dacie winni byli liczyć się z obowiązkiem zwrotu świadczenia, a najpóźniej w momencie otrzymania odpisu pozwu w sprawie o obniżenie alimentów.

Pozwani N. B., P. B. i K. B. (2) w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na ich rzecz od powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pełnomocnik pozwanych podniósł, że w styczniu 2001 roku powód zostawił matkę pozwanych i wyprowadził się z domu. W dacie orzekania rozwodu pozwani byli w wieku: P. 8 lat, (...) lata, (...) lata. Poza płaceniem alimentów, których pozwani niejednokrotnie zmuszeni byli dochodzić na drodze sądowej, powód nie był obecny w życiu pozwanych. Nie utrzymywał i nie utrzymuje z dziećmi kontaktu. Dobrowolnie nic im nigdy nie ofiarował i nie zbudował z nimi żadnych relacji. Obecnie pozwani są już osobami pełnoletnimi, studiują na wyższych uczelniach. Alimenty uzyskiwane od powoda nie zaspokajały i nie zaspokajają w całości ich potrzeb, dlatego pozwani korzystają z pomocy finansowej swojej matki oraz podejmują prace dorywcze w czasie wolnym od zajęć na uczelniach. Pozwani nie posiadają żadnych oszczędności, by teraz sprostać roszczeniu powoda.

Nadto pełnomocnik pozwanych podniósł, że w toku procesu o obniżenie alimentów powód mógł ubiegać się o zabezpieczenie roszczenia na czas trwania procesu. Nie dołożył również należytej staranności, żeby poinformować pozwanych, iż w dalszej kolejności będzie dochodził zwrotu rzekomo nadpłaconej kwoty, a ponadto płacił alimenty w dotychczasowej wysokości nie zastrzegając jej zwrotu, w związku z czym nie może dochodzić zwrotu spełnionego świadczenia (art. 411 pkt 1 k.c.).

Pełnomocnik pozwanych podkreślił, że powód płacił alimenty dobrowolnie, bez zastrzeżeń. Była to czynność regularna i cykliczna, dlatego pozwani przyjmowali te świadczenie bez jakichkolwiek wątpliwości i wydatkowali je na pokrycie swoich potrzeb. Nie mieli świadomości, że wyzbywają się pieniędzy im nienależnych. Zwrot przez pozwanych należności uiszczonych przez powoda ponad kwotę ostatecznie zasądzoną przez Sąd Okręgowy w Olsztynie, kłóci się z zasadami współżycia społecznego i społecznym poczuciem sprawiedliwości. Powód domaga się bowiem zwrotu świadczeń, których przeznaczeniem było zapewnienie jego dzieciom środków utrzymania i których uiszczenie było moralnym obowiązkiem powoda – ojca pozwanych. Nie może być mowy o jakimkolwiek wzbogaceniu się pozwanych, którzy otrzymane od powoda środki w całości z wydatkowali na swoje potrzeby. Alimenty płacone przez powoda wystarczały na pokrycie tylko części najważniejszych potrzeb pozwanych (jedzenie, dach nad głową, koszty kształcenia się), a obniżenie alimentów doprowadziło do zubożenia zasobów pozwanych, natomiast przedmiotowe roszczenie może doprowadzić do poważnych problemów związanych z kontynuowaniem nauki przez pozwanych, którzy w dalszym ciągu nie są w stanie utrzymać się samodzielnie i potrzebują wsparcia swoich rodziców.

Sąd ustalił, co następuje:

Sąd Rejonowy w Piszu wyrokiem z dnia 31 maja 2016 roku wydanym w sprawie III RC 83/15 i III RC 84/15 zasądził od K. B. (1) na rzecz:

- N. B. alimenty w kwocie po 1 000 zł miesięcznie,

- K. B. (2) alimenty w kwocie po 1 000 zł miesięcznie,

- P. B. alimenty w kwocie po 1 100 zł miesięcznie,

płatne z góry do dnia 15-ego każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku zwłoki w terminie płatności którejkolwiek z rat.

Następnie Sąd Rejonowy w Piszu wyrokiem z 21 czerwca 2018 roku wydanym w sprawie III RC 189/16, zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 24 października 2018 roku wydanym w sprawie VI RCa 234/18 i VI RCa 246/18, zasądzone od K. B. (1) alimenty z dniem 20 stycznia 2017 roku obniżył:

- na rzecz N. B. do kwoty po 500,00 zł miesięcznie,

- na rzecz K. B. (2) do kwoty po 800,00 zł miesięcznie,

- na rzecz P. B. do kwoty po 800,00 zł miesięcznie.

(okoliczności bezsporne, dowód: znajdujący się w aktach sprawy III RC 189/16 Sądu Rejonowego w Piszu: odpis wyroku wydanego przez Sąd Rejonowy w Piszu w sprawie III RC 83/15 i III RC 84/15, wyrok Sądu Rejonowego w Piszu z 21.06.2018r. oraz wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z 24.10.2018r.)

W okresie od 20 stycznia 2017 roku do 24 października 2018 roku, to jest do czasu wydania przez Sąd Okręgowy w Olsztynie wyroku w sprawach VI RCa 234/18 i VI RCa 246/18, K. B. (1) zapłacił na rzecz N. B., K. B. (2) i P. B. alimenty w wysokości orzeczonej przez Sąd Rejonowy w Piszu wyrokiem wydanym w sprawach III RC 83/15 i III RC 84/15.

(okoliczność bezsporna)

Nadpłacone przez K. B. (1) alimenty zostały wydane przez N. B., K. B. (2) i P. B. na pokrycie kosztów kształcenia się oraz zaspokojenie wydatków związanych z codziennym funkcjonowaniem.

N. B. ma 21 lat. Jest studentką trzeciego roku studiów licencjackich w O. na kierunku kosmetologia. Nauka odbywa się w systemie zaocznym. Czesne za semestr wynosi 2 500 złotych. Mieszka z matką w domu rodzinnym w R.. Od października 2018 roku zatrudniona jest na ½ etatu w sklepie (...) za wynagrodzeniem w wysokości 1 300 złotych miesięcznie. Utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę, z alimentów otrzymywanych od ojca oraz z pieniędzy otrzymywanych od matki.

P. B. ma 25 lat. Jest studentem trzeciego roku studiów dziennych, licencjackich w O. na kierunku zarządzanie. Mieszka na stancji, za którą płaci 700 złotych miesięcznie oraz ponosi koszty utrzymania związane z codziennym funkcjonowaniem w O.. Utrzymuje się z alimentów otrzymywanych od ojca oraz z pieniędzy otrzymywanych od matki. W soboty podejmuje pracę dorywczą przy sprzedaży papierosów elektronicznych. Z tego tytułu osiąga dochód w wysokości około 300 złotych miesięcznie.

K. B. (2) ma 20 lat. W dacie orzekania przez Sąd Rejonowy w Piszu w sprawie III RC 83/15 była absolwentką szkoły średniej. W październiku 2018 roku podjęła studia dzienne na Uniwersytecie G. na kierunku biologia. W październiku bieżącego roku rozpocznie naukę na drugim roku tych studiów. Mieszka na stancji, za którą płaci 900 złotych miesięcznie oraz ponosi koszty utrzymania związane z codziennym funkcjonowaniem w G.. Utrzymuje się z alimentów otrzymywanych od ojca oraz z pieniędzy otrzymywanych od matki. W okresie wakacyjnym podejmuje pracę zarobkową na stanowisku kelnerki.

(dowód: zeznania pozwanej N. B. k. 96; zeznania pozwanego P. B. k. 96; zeznania pozwanej K. B. (2) k. 96; kosztorys miesięcznego utrzymania studenta k. 78; ustalenia Sądu Rejonowego w Piszu w sprawie III RC 189/16 i Sądu Okręgowego w Olsztynie w sprawach VI RCa 234/18 i VI RCa 246/18 zawarte w pisemnych uzasadnieniach wyroków znajdujących się w aktach sprawy III RC 189/16)

K. B. (1) ma 48 lat. Jest osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym. W lipcu 2017 roku oraz w kwietniu 2018 roku był hospitalizowany. Przeszedł dwa zawały serca. Czynnie prowadzi działalność gospodarczą. Posiada kredyt odnawialny w rachunku bankowym w wysokości 180 000 złotych, które to środki wykorzystuje w ramach prowadzonej działalności gospodarczej oraz na cele prywatne. Nie utrzymuje kontaktów ze swoimi dziećmi – N. B., K. B. (2) i P. B..

(okoliczności bezsporne, dowód: zeznania powoda k. 95v)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodu z dokumentów w postaci wyroków wydanych w sprawach III RC 83/15, III RC 84/15, III RC 189/16 Sądu Rejonowego w Piszu i w sprawach VI RCa 234/18 i VI RCa 246/18 Sądu Okręgowego w Olsztynie oraz na podstawie dowodu z przesłuchania stron.

Autentyczność i wiarygodność dokumentów nie była kwestionowana przez strony. Za w pełni wiarygodne Sąd uznał także zeznania powoda i pozwanych, które były szczere, spójne i nie budziły żadnych wątpliwości Sądu w świetle zasad logicznego rozumowania i zasad doświadczenia życiowego.

Pomiędzy stronami nie było sporu ani co do istnienia i zakresu obowiązku alimentacyjnego spoczywającego na powodzie, ani co do wysokości wpłat dokonanych przez powoda na rzecz pozwanych.

Roszczenie powoda oparte było o założenie, że nadpłacone przez niego kwoty tytułem alimentów, wobec zmiany orzeczenia w zakresie wysokości alimentów, stały się świadczeniem nienależnym.

Podstawę prawną powództwa stanowił zatem przepis art. 410 § 2 k.c., zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Przesłanka z cytowanego przepisu niewątpliwie została w niniejszej sprawie spełniona, bowiem po wydaniu przez Sąd Okręgowy w Olsztynie wyroku w sprawach VI RCa 234/18 i VI RCa 246/18, podstawa prawna świadczenia w wyższej wysokości odpadła.

Jednakże pomimo powyższego, przedmiotowe powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 411 pkt 2 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Zgodnie z orzecznictwem sądowym, „zasady współżycia społecznego” wyrażają ideę słuszności w prawie oraz odwołują się do powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Odmowa uwzględnienia żądania zwrotu nienależnego świadczenia musi więc być wsparta odpowiednią aprobatą moralną (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 26 lutego 2004 roku w sprawie V CK 220/03, Legalis).

Jak wskazuje się w judykaturze, przepis art. 411 pkt 2 k.c. znajduje zastosowanie w sytuacji gdy ten, kto spełnił świadczenie, nie był prawnie zobowiązany, lecz można mu przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie; w takiej sytuacji spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 21 września 2004 roku w sprawie II PK 18/2004, OSNPiUS 2005, nr 6, poz. 84). Jednocześnie o tym, czy świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego decyduje każdorazowo całokształt okoliczności konkretnego przypadku; czynią zadość zasadom współżycia społecznego zwłaszcza tzw. świadczenia quasi-alimentacyjne (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2000 roku w sprawie I PKN 537/99, Legalis).

Powszechnie przyjmuje się, że zasadom współżycia społecznego czynią zadość świadczenia, co do których brak jest prawnego zobowiązania, lecz świadczącemu można przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie. Chodzi najczęściej o świadczenie ze względu na rzekomy obowiązek zwyczajowy lub odpowiadający względom przyzwoitości - obowiązek, który dla świadczenia nie był istotny, tj. nie stanowił objętej porozumieniem stron podstawy prawnej. Zważywszy na charakter uwzględnionej w przepisie klauzuli generalnej, zwraca się uwagę na celowość ostrożnego stosowania przepisu, z ograniczeniem do przypadków szczególnych, świadczeń quasi - alimentacyjnych, pielęgnacyjnych, pomocowych, głownie w relacjach rodzinnych czy pracowniczych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13 września 2013 roku w sprawie I ACa 389/13, portal orzeczeń).

Przesłanka zgodności z zasadami współżycia społecznego i czynieniu im zadość odwołuje się do systemu wartości i ocen, dlatego powinna być ona dokładnie badana w każdej sytuacji faktycznej związanej z jej podniesieniem. Nie będzie więc można żądać zwrotu świadczenia, gdy odpowiada ono obowiązkom akceptowanym przez społeczeństwo lub też przyjętym zwyczajom postępowania ( zob. B. Paul, Koncepcje rozliczeń majątkowych między konkubentami, PS 2003, nr 3, s. 16; A. Rzetecka-Gil, Komentarz do art. 411 k.c., teza 22).

Po rozważeniu całokształtu okoliczności niniejszej sprawy Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że zwrot przez pozwanych należności uiszczonych przez powoda ponad kwotę ostatecznie ustaloną przez sąd rodzinny w sprawie III RC 189/16, kłóci się z zasadami współżycia społecznego i społecznym poczuciem sprawiedliwości. Nie można bowiem tracić z pola widzenia, że powód domaga się zwrotu świadczeń alimentacyjnych, których przeznaczeniem było zapewnienie dzieciom środków utrzymania. W świetle przepisu art. 133 k.r.o. nie budzi wątpliwości, że taki obowiązek spoczywa w pierwszej kolejności na rodzicach.

Ponadto w myśl przepisu art. 409 k.c. obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Nie umknęło uwadze Sądu Rejonowego, iż pozwani nie mieli wiedzy w zakresie faktu, iż istnieje możliwość, że będą musiały zwrócić część płaconych na nich alimentów oraz, że nadpłacone alimenty nie znajdują się już w majątku pozwanych.

Z zeznań pozwanych wynika jednoznacznie, że nadpłacone przez powoda alimenty zostały w całości zużyte na zaspokojenie uzasadnionych potrzeb pozwanych. Podkreślić należy, iż pozwani mimo osiągnięcia pełnoletności, nie są jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, nie posiadają własnego majątku ani oszczędności. Kontynuują naukę. Kształcą się na wyższych uczelniach, co, jak powszechnie wiadomym jest, wiąże się z wysokimi kosztami. Ponadto ponoszą koszty związane z codziennym funkcjonowaniem (mieszkanie, wyżywienie, zakup odzieży, środków czystości i higieny). Wskutek obniżenia alimentów, pozwana N. B. zmuszona była podjąć zatrudnienie, co możliwe było tylko dlatego, że studiuje w systemie zaocznym. Pozwani K. B. (2) i P. B. z racji studiowania w systemie dziennym, mogą podejmować jedynie prace dorywcze w czasie wolnym od nauki (weekendy, wakacje). Uzyskiwany za pracę dochód pozwani w całości przeznaczają na swoje utrzymanie.

Bez wątpienia, bez środków uzyskanych od powoda, pokrycie wydatków związanych z kształceniem i utrzymaniem pozwanych byłoby utrudnione. Jednocześnie, należy zwrócić uwagę, że konieczność zwrotu dochodzonych należności niewątpliwie negatywnie odbiłaby się na sytuacji pozwanych, którzy nie posiadając żadnych oszczędności ani własnego majątku, byliby zmuszeni zmienić plany życiowe, zrezygnować z nauki i podjąć stałe zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zgodzić się należy z poglądem prawnym wyrażonym przez Sąd Okręgowy w Suwałkach w wyroku z 30 października 2013 roku w sprawie I Ca 312/13, iż domaganie się przez powoda zwrotu świadczeń alimentacyjnych, których przeznaczeniem było zapewnienie pozwanym środków na utrzymanie, tudzież realizowanie obowiązku finansowego niezbędnego do kontynuacji wykształcenia, naruszałoby zasady współżycia społecznego. Świadczenia alimentacyjne spełnione względem pozwanych były świadczeniami prawnie uzasadnionymi niezależnie od tego, czy spełnione były dobrowolnie, albo na podstawie wyroku zasadzającego alimenty.

Ze stanowiska powoda nie wynika, by nadpłacone alimenty w jakikolwiek sposób wpłynęły negatywnie na sytuację majątkową powoda. Powód nie wykazał, aby nadpłacone kwoty stanowiły dla niego szczególny ciężar, doprowadziły do trudnej sytuacji materialnej czy rodzinnej. Ponadto, powodowi, jako ojcu, powinno zależeć na tym, aby pozwani zdobyli wyższe wykształcenie, które umożliwi im realizację planów życiowych i zdobycie zatrudnienia zgodnego z osiągniętym wykształceniem.

W tych warunkach, uznając, iż roszczenie powoda narusza zasady współżycia społecznego, Sąd powództwo oddalił.