Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V ACa 723/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Artur Lesiak

Sędziowie:

SA Teresa Karczyńska - Szumilas (spr.)

SO del. Elżbieta Milewska - Czaja

Protokolant:

stażysta Anna Lubawska

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2019 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej
w W.

przeciwko A. S.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności i o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 4 kwietnia 2018 r., sygn. akt I C 743/17

I.  prostuje komparycję zaskarżonego wyroku w ten sposób, że po słowach „o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności (art. 840 k.p.c.)” wpisuje słowa „i o zapłatę”;

II.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 2. (drugim) w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 7.308 zł (siedem tysięcy trzysta osiem złotych) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 5.01.2018 r. do dnia zapłaty, zaś w pozostałym zakresie powództwo oddala,

b)  w punkcie 3. (trzecim) w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 9.590 zł (dziewięć tysięcy pięćset dziewięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

I.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.266 zł (jeden tysiąc dwieście sześćdziesiąt sześć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO del. Elżbieta Milewska-Czaja SSA Artur Lesiak SSA Teresa Karczyńska-Szumilas

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 723/18

UZASADNIENIE

Powód (...) S.A. w W. domagał się pozbawienia wykonalności wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia 16 listopada 2016r. wydanego w sprawie o sygn. akt I C (...) zasądzającego od powoda na rzecz pozwanego A. S. kwotę 83.800 zł z odsetkami od dnia 13 maja 2012r. i kosztami procesu w zakresie punktu pierwszego tego wyroku co do kwoty 76.492 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 13 maja 2012r. i w zakresie jego punktu trzeciego oraz zasądzenia na swoją rzecz kwoty 7.308 zł, w oparciu o treść przepisu art. 410 § 1 i 2 k.c.

Powód wskazał, że świadczenie wskazane opisanym wyrokiem zostało w całości spełnione, przy czym wyegzekwowana kwota 7.308 zł stanowiła świadczenie nienależne, albowiem powód dokonał z zasądzonej od niego należności potrącenia z tytułu niezapłaconych przez pozwanego rat składki ubezpieczeniowej z umowy ubezpieczenia stron. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu, wskazując, że wierzytelność jaka służyła mu wobec powoda wygasła na skutek dobrowolnej zapłaty przez powoda na jego rzecz kwoty 124.500,46 zł, a także wyegzekwowania od powoda dalszej kwoty 7.308 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 4 stycznia 2017r. do dnia zapłaty. W ocenie pozwanego należności z tytułu rat składek ubezpieczeniowych w łącznej kwocie 7.308 zł były przedawnione w dniu, gdy potrącenie stało się możliwe, a zatem nie zostały spełnione przesłanki z art. 502 k.c.

Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2018r. Sąd Okręgowy w B. pozbawił wykonalności wyrok Sądu Okręgowego w B. z dnia 16 listopada 2016r., sygn. akt I C (...) zaopatrzony w klauzulę wykonalności z dnia 28 marca 2017r. w części, tj. w zakresie punktu pierwszego co do kwoty 76.492 zł oraz w zakresie punktu trzeciego wyroku, w pozostałym zakresie powództwo oddalił oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.255 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Z ustaleń poczynionych przez Sąd I instancji wynika, że Sąd Okręgowy w B. w dniu 16 listopada 2016r. prawomocnym wyrokiem w sprawie sygn. akt I C (...) w punkcie pierwszym zasądził od pozwanego (...) S.A. na rzecz A. S. kwotę 83.800 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 maja 2012r. do dnia 31 grudnia 2015r. i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty, zaś w punkcie trzecim zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.719,17 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że pozwany będzie uprawniony, wypłacając należne odszkodowanie, pomniejszyć je o kwotę niezapłaconych składek w łącznej kwocie 7.308 zł. W dniu 4 stycznia 2017r. powód zapłacił dobrowolnie na rzecz pozwanego kwotę 124.500,46 zł (76.492 zł tytułem należności głównej, 6.719,19 zł tytułem kosztów procesu, 41.282,29 zł tytułem odsetek liczonych od dnia 13 maja 2012r. do dnia 3 stycznia 2017r. od kwoty 83.800 zł). W toku postępowania egzekucyjnego powód wyegzekwował od pozwanego łącznie kwotę 7.308 zł. wraz z należnymi odsetkami i kosztami egzekucyjnymi. Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że pozwany nie zapłacił powodowi rat składek z umowy ubezpieczeniowej w łącznej wysokości 7.308 zł, płatnych odpowiednio w dniach w dniach 27 czerwca 2012r., 27 września 2012r. oraz 27 grudnia 2012r.

Wskazując na treść przepisu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd Okręgowy stwierdził, że roszczenie powoda w zakresie żądanie pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego pozostawało zasadne, albowiem po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, w skutek którego zobowiązanie częściowo wygasło, polegające na dobrowolnym spełnieniu przez dłużnika świadczenia, tj. na zapłacie kwoty 76.492 zł wraz z należnymi odsetkami oraz na zapłacie kwoty 6.719,17 zł tytułem kosztów postępowania. Sąd Okręgowy nie uwzględnił natomiast żądania powoda zasądzenia
od pozwanego kwoty 7.308 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 4 stycznia 2017r.
do dnia zapłaty. Sąd Okręgowy stwierdził, że pozwany prowadził skuteczną egzekucję w oparciu o tytuł wykonawczy w postaci wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia 16 listopada 2016r., sygn. akt I C (...), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, a ponadto oświadczenie o potrąceniu skierowane przez powoda do pozwanego w dniu 27 lipca 2017r., nie mogło odnieść skutku, skoro należności powódki z tytułu rat składki ubezpieczeniowej przedawniły się odpowiednio w dniach 27 czerwca 2015r., 27 września 2015r. oraz 27 grudnia 2015r., w terminie 3 – letnim, jako roszczenia związane z działalnością gospodarczą powoda. Mając na uwadze datę wydania wyroku przez Sąd Okręgowy w B. w sprawie sygn. akt I C (...), tj. dzień 16 listopada 2016r. oraz datę jego prawomocności, tj. dzień 2 stycznia 2017r., Sąd I instancji doszedł do przekonania, że potrącenie wzajemnych wierzytelności nie było dopuszczalne w świetle postanowień art. 502 k.c., gdyż wierzytelności z tytułu rat składek ubezpieczeniowych były przedawnione w chwili, gdy ich potrącenie stało się możliwe. Potrącenie to stało się możliwe dopiero w dacie uprawomocnienia się wyroku w sprawie Sądu Okręgowego w B. sygn. akt I C (...), gdyż zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o działalności ubezpieczeniowej, obowiązującej w dniu zaistnienia szkody zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie na podstawie uznania roszczenia uprawnionego z umowy ubezpieczenia, zawartej z nim ugody lub prawomocnego orzeczenia sądowego. Jako niezasadne ocenił Sąd Okręgowy twierdzenia powoda, że zastosowanie w niniejszej sprawie znajdzie § 17 ust. 7 ogólnych warunków ubezpieczenia, który stanowi, że w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego, jeżeli odszkodowanie wyczerpuje sumę ubezpieczenia, raty składki, których termin przypada po dniu wypłaty odszkodowania, stają się natychmiast wymagalne i płatne w dniu wypłaty odszkodowania. Regulacja ta dotyczy tylko sytuacji, gdy wypłata odszkodowania następowałaby przez terminem płatności raty składki ubezpieczeniowej, na co wskazuje literalne brzmienie tego przepisu, a zatem nie ma zastosowania w rozstrzyganej sprawie. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., uwzględniając okoliczność, że powód wygrał postępowanie w 91%, zaś pozwany w 9 %.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł powód, zaskarżając go w zakresie oddalenia powództwa i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania części, zarzucając:

1) naruszenie przepisu prawa procesowego, tj. art. 231 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę dowodów zebranych w sprawie i w konsekwencji dokonanie błędnych ustaleń faktycznych i prawnych, mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, poprzez przyjęcie, że wierzytelność powoda wobec pozwanego z tytułu zaległych rat składki z umowy ubezpieczenia nie mogła być potrącona z wzajemną wierzytelnością pozwanego z tytułu odszkodowania, przysługującego mu z umowy ubezpieczenia zawartej z powodem, stwierdzonej wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 16 listopada 2016r. w sprawie sygn. akt I C (...);

2) naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 502 k.c. poprzez jego niezastosowanie.

Skarżący domagał się zmiany wyroku w zaskarżonym zakresie poprzez zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kwoty 7.308 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 4 kwietnia 2017r. do dnia zapłaty oraz rozstrzygniecie o kosztach procesu stosownie do wyniku sprawy, zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania w sprawie.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podkreślił, że wyrok Sądu Okręgowego
w B. z dnia 16 listopada 2016r. w sprawie o sygn. akt I C (...) miał charakter deklaratoryjny, zaś zasądzenie na rzecz pozwanego roszczenia z odsetkami ustawowymi od dnia 13 maja 2012r. rozstrzyga także o dacie wymagalności tego roszczenia. W ocenie skarżącego jego oświadczenie o potraceniu wzajemnych wierzytelności było możliwe i dopuszczalne w świetle art. 502 k.c.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powoda jest częściowo zasadna.

W pierwszej kolejności analizy wymaga ocena dokonana przez Sąd I instancji w zakresie skuteczności oświadczenia o potrąceniu złożonego przez powoda pismem z 27 stycznia 2017r. Wskazać należy, że zgodnie z art. 502 k.c. wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. Jednocześnie warunkiem skutecznego dokonania potrącenia pozostaje posiadanie przez potrącającego wymagalnej wierzytelności wobec własnego wierzyciela, albowiem potrącający wierzytelność służącą przeciwko niemu może on zwykle zaspokoić przed terminem płatności, skoro zgodnie z art. 457 k.c. termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2005 r. w sprawie sygn. akt III CK 90/05, publ. LEX nr 187036. W przedmiotowej sprawie termin płatności wierzytelności przysługujących powodowi został przez Sąd I instancji określony odpowiednio na 27 czerwca 2012r., 27 września 2012r. oraz 27 grudnia 2012r. i ustalenie to znajduje pełne uzasadnienie w materiale dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy. Nie można jednak podzielić wniosku Sądu Okręgowego, że wymagalność wierzytelności służącej powodowi winna być określona na dzień uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego w B. w sprawie sygn. akt I C (...) - 2 stycznia 2017r., choć wniosek ten nie stanowi efektu zarzucanej przez skarżącego błędnej ceny zgromadzonego materiału dowodowego, a co za tym idzie błędnych ustaleń w zakresie stanu faktycznego w sprawie, a błędnej oceny prawnej prawidłowo ustalonych okoliczności faktycznych sprawy. Słusznie natomiast wskazuje skarżący, że wyrok zasądzający na rzecz pozwanego odszkodowanie z tytułu łączącej strony umowy ubezpieczenia ma charakter deklaratoryjny, zaś ustalenie daty wymagalności zasądzonego nim roszczenia na datę jego prawomocności pozostaje sprzeczne nawet z jego treścią, skoro ustala on datę płatności odsetek od zasądzonego świadczenia już od 13 maja 2012r. Ustalenie poczynione w tym zakresie w prawomocnym wyroku pozostaje wiążące stosownie do art. 365 § 1 k.p.c., zaś przywołany przez Sąd I instancji art. 15 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o działalności ubezpieczeniowej, obowiązującej w dniu zaistnienia szkody, w pierwszej kolejności łączył wypłatę odszkodowania z uznaniem roszczenia uprawnionego z umowy ubezpieczenia; kwestionowanie przez ubezpieczyciela zgłoszonego mu przez uprawnionego roszczenia nie powodowała zmiany terminu jego wymagalności określonej art. 817 k.c., choć wówczas wypłata odszkodowania następowała na podstawie ugody zawartej z uprawnionym lub prawomocnego orzeczenia sądowego, jak miało to miejsce w przedmiotowej sprawie. Skoro roszczenie służące pozwanemu wymagalne było w dniu 13 maja 2012r., zaś roszczenia służące powodowi w dniach 27 czerwca 2012r., 27 września 2012r. oraz 27 grudnia 2012r., to w dniu 28 grudnia 2012 r. możliwe było dokonanie przez powoda potrącenia wierzytelności w kwocie 7.308 zł.; potrącenie wykonane przez powoda pismem z 27 stycznia 2017r. pozostaje zatem skuteczne, albowiem w dacie kiedy potracenie stało się możliwe nie nastąpiło jeszcze przedawnienie wierzytelności służącej potrącającemu. Sąd Apelacyjny podziela także stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku w sprawie sygn. akt V CNP 12/17 z dnia 10 listopada 2017r. (publ. LEX nr 2429626), zgodnie z którym możliwe jest wytoczenia skutecznego powództwa o zwrot wyegzekwowanego świadczenia, jeżeli w świetle następczych zdarzeń, nieobjętych prekluzją wynikającą z prawomocności materialnej orzeczenia, świadczenie nie miało ono materialnoprawnej podstawy i nie należało się wierzycielowi (por. orzeczenia Sądu Najwyższego przywołane w uzasadnieniu wyroku: z dnia 29 kwietnia 1945 r., Wa. C. 12/49, Państwo i Prawo 1950, nr 10, s. 156, z dnia 14 maja 2010 r., (...), niepubl., z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK (...), niepubl.). Stanowisko to jest konsekwencją ogólniejszej reguły, zgodnie z którą każde przesunięcie majątkowe powinno posiadać adekwatną podstawę prawną, podstawy takiej nie stanowi natomiast fakt wyegzekwowania świadczenia w sądowym postępowaniu egzekucyjnym, choćby nawet z procesowego punktu widzenia było ono przeprowadzone prawidłowo. Przepisy prawa procesowego regulujące sądowe postępowanie egzekucyjne nie stanowią bowiem podstawy przysporzeń majątkowych, która co do zasady może wynikać jedynie z przepisów prawa materialnego.

Potrącenie dokonane przez pozwanego nie tylko nie jest objęte prekluzją materialną wynikającą w prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w B. w sprawie sygn. akt I C (...), ale nawet w uzasadnieniu tego wyroku wprost zawarte zostało wskazanie, że powód wypłacając pozwanemu należne odszkodowanie winien je pomniejszyć o kwotę odpowiadającą wartości nieuiszczonych przez niego składek z umowy – 7.308 zł. W tych okolicznościach, skoro powód dokonał skutecznego potrącenia dochodzonej wierzytelności wskutek czego doszło do wygaśnięcia wierzytelności pozwanego do tej wysokości, zdarzenie to miało miejsce po wydaniu prawomocnego wyroku zasądzającego na rzecz pozwanego odszkodowanie z tytułu łączącej strony umowy ubezpieczenia, zatem nie było objęte prawomocnością wynikającą z prawomocności materialnej orzeczenia, to pomimo że zostało uzyskane w ramach prawidłowo prowadzonego postępowania egzekucyjnego, stanowiło świadczenie nienależne i podlega zwrotowi na mocy art. 405 k.c.

Słuszny pozostaje zatem zarzut skarżącego w zakresie naruszenia przez Sad I instancji przepisu art. 502 k.c. Roszczenie powoda w zakresie zasądzenia na jego rzecz od pozwanego odsetek ustawowych (zgodnie z wnioskami apelacji) od tej kwoty było zasadne dopiero po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia pozwanemu pisma procesowego powoda z 5 grudnia 2017r. – 28 grudnia 2017r., zawierającego żądanie zasądzenia na jego rzecz kwoty 7.308 zł, albowiem powód nie wykazał, aby wcześniej wzywał pozwanego do zapłaty tej kwoty, zaś roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia pozostaje zobowiązaniem bezterminowym, którego termin płatności, stosownie do art.455 k.c., związany jest z wezwaniem do zapłaty. Wobec powyższych względów zaskarżony wyrok podlegał stosownej zmianie, w tym również w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, przy uwzględnieniu, że powód ostatecznie uległ tylko w niewielkim zakresie żądania odsetkowego, co pozwala przyjąć, że w całości wygrał postępowanie, na mocy art. 386 § 1 k.p.c, zaś apelacja w pozostałym zakresie podlegała oddaleniu na mocy art. 385 kpc.

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na mocy art. 98 § 1 i 3, 108 § 1 k.p.c. oraz § 2 pkt. 4 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. poz.1804 z późn. zm.).